Iñaki Azkune

Iñaki Azkune
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Zestoa, 1945eko urtarrilaren 15a (79 urte)
Herrialdea	Gipuzkoa, Euskal Herria
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara; gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	idazlea eta itzultzailea
Lan nabarmenak	ikusi Elhuyar Fundazioa;
Jasotako sariak	ikusi CAF-Elhuyar sariak (2022) ;

Iñaki Azkune Mendia (Zestoa, Gipuzkoa, 1945eko urtarrilaren 15a) euskal idazlea eta itzultzailea da.

Industria ingeniaritza teknikoko ikasketak egin zituen, eta alor horretan lan egin zuen zenbait urtetan. Gero, irakasle aritu zen Donostiako Santo Tomas lizeoan; eta, 1980ko hamarkadaren erdialdetik aurrera, Elhuyar Kultur Elkartean —gero Elhuyar Fundazioa bihurtuko zena— jardun zuen.

Era askotako liburuak eta materialak idatzi ditu: irakas materiala, narrazio historikoak, Itzulpenak zientziaz eta pentsamenduaz, hiru hiztegi tekniko... Gainera, oso erabilia izan zen Elhuyar euskara-gaztelania hiztegiaren lehen edizioaren zuzendari teknikoa izan zen Antton Gurrutxagarekin batera.

Elhuyarreko sortzaileetako bat izateagatik 2022ko CAF-Elhuyar Merezimenduzko saria jaso zuen.

«	Osotasunean, Errenazimentuko gizona dirudi Azkune jaunak. Unibertsaltasun eta jakintza entziklopedikoa duen humanista eta euskaldun zaharra dugu. Iturri zaharreko euskararen ezaguera berezkoa duen gizona. Hizkuntza kontuetan ez ezik, bistan da historian, pentsamenduan, zientzian, teknologian eta beste hainbat arlotan ere jakituna dela. Maite ditu poesia («Marinel galduaren balada» lekuko, Benito Lertxundik musikatu eta abestua), bertsoak, eta trikiti-doinuak ere (Loiolako Herri Irratian duela berrogei bat urte aritu zen Joan Joxe Eizagirre “Marduxarra” soinujolearekin, Martzelina Zubizarreta panderojolearekin eta Joan Mari Aranberri lagun maitearekin kantari); zer esanik ere ez, natura, mendiak eta basoak, musika eta artea.	»
—Fernando Txueka Isasti (Hitzaurrea, Zestoa mendetan zehar, 2011)

Elhuyar hiztegia

Iñaki Azkune Elhuyar euskara-gaztelania/castellano vasco hiztegiaren lehen edizioaren zuzendari teknikoa izan zen Antton Gurrutxagarekin batera (1996, ISBN; 14-87114-06-7)^[1]. Lehen edizio hartan zuzendariak Miren Azkarate, Xabier Kintana eta Xabier Mendiguren Bereziartu euskaltzainak izan ziren; Antton Gurrutxaga eta Iñaki Azkune Mendia izan ziren zuzendari teknikoak; eta lantaldeko kideak Elisabete Asumendi, Maider Etxaide, Elixabete Etxeberria, Marixabel Ezponda, Ane Goenaga, Aintzane Ibartzabal, Inaki Irazabalbeitia, Mariaje Jauregi, Ana Labaka, Jon Larrañaga, Gema Loizaz, Alfontso Mujika eta Itziar Nogeras^[2].

Idazlanak

Irakas materiala

Garai horretan euskarazko irakaskuntza orokorreko irakas materialaren falta handia zegoen. Langintza horretan abiatzeko bidea Elhuyar taldearen aldetik lankidetzan zabaldu zuten Hiazinto Fernandorena eta Jose Ramon Etxebarriarekin. Talde-lanean idatzi zuten Haizeak, euria eta klima izeneko liburua, irakaskuntza orokorreko prestaturiko lehenengo irakasmaterialetako bat.^[3] Egileen artean zeuden, besteak beste, hauek: Luis Mari Bandres, Iñaki Azkune, Andoni Sagarna, Pedro Miguel Etxenike, eta Mikel Zalbide.^[4]

Artean oraindik aditu gutxi zegoela euskarazko B maila jasoa lantzeko materialekin "B Mailako Ikastaroa " liburua ere argitaratu zuen beste hauekin: Mari Karmen Garmendia Lasa, Dionisio Amundarain Sarasola, Guadalupe Artola Cornu, Patxi Goenaga Mendizabal, eta Karlos Otegi Lakunza.^[5]

Elhuyar taldea 1974an.(Jose Ramon Etxebarria, Euskara Batuaren helduaroa Jardunaldiaren barruan, Gasteiz, 2018-06-21).
Udako Euskal Unibertsitateko programa 1977an. Iñaki Azkunek euskarazko B eta D tituluak ateratzeko ikastaroak eman zuen.

Narrazio historikoak

Bere idazle-ibilbidearen hastapenetan, narrazio historikoak idatzi zituen:

Eneko Arista (1975), Amaia (1975),
Katalin Erauso (1976). 1986an,
Maquiaveloren Printzea euskaratu zuen,
1989an Euskal Herriko zezenketaren gaineko ikerketa bat argitaratu zuen, Zezenak Euskal Herrian izenburupean liburuak zezenek Euskal Herrian dituzten erro luze-ezkutuak deskribatzen ditu, Jose Azurmendiren hitzaurreaz.^[6]
Zientzia biografien bidez. Pilar Kaltzadarekin idatzita (1995).^[7] Besteak beste, biografia hauek dokumentatu zituen: Einstein, Francis Bacon, Torriceli, Blaise Pascal, André-Marie Ampère, Georg Ohm, Robert Koch, Agustín-Louis Cauchy, Edwin Armstrong, Marie Eugène Dubois,^[8] Alexander Fleming, John Dalton, Denis Diderot, Gaspard-Gustav Coriolis, etab.

Zestoa mendetan zehar 2009an argitaratu zuten interneten Azkuneren ikerlana, Euskalerriaren Adiskideen Elkartearekin egindakoa. Bertan erabilitako dokumentu historiko garrantzitsuenen transkripzioa ere prestatu zuen eta, atala bukatzeko, aurkibide onomastiko eta toponimikoa. "Zestoaren Historia" CD-romean argitaratu zuen udalak eta ale bakan batzuk paperean, liburutegietan-eta jartzeko.^[9]^[10]

Itzulpenak zientziaz eta pentsamenduaz

Zientzia eta pentsamenduaren arloan liburu hauek euskaratu zituen:

François Jacoben Posiblearen jokoa
Hedwing eta Max Bornen Zientzia eta kontzientzia aro atomikoan

François Jacob medikuntzako Nobel saria (1965)
Max Born (1954)
Charles Darwin (1854)

Hiztegi teknikoak

Hiru hiztegi teknikotan parte hartu zuen

Teknologia mekanikoa /1 eta Teknologia mekanikoa /2. (UZEI,1985)^[11]
Eraikuntza hiztegia. (UZEI,1990)^[12] Beste hauekin batera: Santiago Iruretagoiena, Jaime Kortabarria Onaindia.
Txirrindularitza: kirol hiztegiak. (UZEI,1996)^[13] Beste hauekin batera: Jabier Agirre Lasarte, Pello Aiestaran, Kaxildo Alkorta Barrena, Jon Arretxe Perez, Iñaki Elortza, Iñaki Friera Urbistondo, Jose Joakin Gallastegi, Antton Gurrutxaga Hernaiz, Joseba Lezeta, J. Manuel Ormazabal Galartza, Patxi Petrirena Altzuguren, eta Boni Urkizu Arbelaitz.

Zientzia eta teknologiaren difusiorako artikuluak

Hasierako Elhuyar aldizkarian eta gero Elhuyar Zientzia eta Teknologia aldizkarian hainbat artikulu idatzi ditu (30 baino gehiago). Artikulu gehienak teknologiaren inguruan aritzen ziren kontzeptuak azaltzeko, baina badira artikulua Teknologiaren terminologiari buruz, teknologiaren historiari buruz, Fisikari buruzko artikulu espezifikoagoak. Adibidez, artikulu hauek:^[14]

Teknologiako kontzeptuak

Etorkizuneko ordenagailu biologikoak (2001), Telebista digitala oraingo antenekin (2000) , DVDa magnetoskopioari aurrea hartzen ari zaio (2000), Orri-erako bateria berriak (2000) , Concorde, erlojuari aurre hartzen dion hegazkina (1999), Soinuaren abiadura gainditu nahi (1997) , Kromo/Nikel-Altzairu herdoilgaitzak (1982), Torlojo amaigabea eta gurpil helikoidala (1981) , Engranaia helikoidalak (1980), Engranaia helikoidalen tailaketa (1980), Engranaia konikoak (1980) , Ijezketaren teoria (1979), Engranaia zilindriko zuzenak (1979), Engranaia zilindriko zuzenen forma eta tailaketa (1979), Oxiebaketa (1978), Tutugintza (1978), Soldadura oxiazetilenikoa (1977) , Altzairuen gogortasuna (1976), Zenbakuntza sistemak (1976)

Fisikari buruz

Gorbata korapiloak eta matematika (1999) , Soinuaren abiadura gainditu nahi (1997) , Espekak (1979) , Altzairuen karakteristika mekanikoak (1977) , Automatismoaren inguruan (1977) , Hotsaren sorrera eta hedaketa (1975)

Terminologia teknikoari buruz

Zestoako burdinoletako euskal terminologia (RSBAPeko bolietina, 2015) , eta Teknologia mekanikoaren euskal lexikogintza (RIEV aldizkaria, 1984)

Teknologiaren historia buruz

Untzigintzaren historia (I) (1985) eta Untzigintzaren historia (II): Grezia eta Erroma (1985)

Bestelako idazlanak

Charles Darwin. Eboluzioaren profeta. (Gaiak, 1992). Darwinen gaineko ikerketa baten egilea da.^[15]
Akustika (Elhuyar, 1978). Luis Maria Bandres-ekin eta Mikel Zalbide-ekin.^[16]
Elkarlanean ere hainbat lan argitaratu ditu: Ezagutu Ipar Euskal Herria (1992), Oinarrizko atlas geografiko eta politikoa (1995).
Marinel galduaren balada abestiaren hitzak Iñaki Azkunerenak dira. Benito Lertsundik sortu zion doinu bat eta interpretatu zuen Itsas ulu zolia albumean (Elkar, 2008).^[17] Honela bukatzen da errima aberatsa duen balada hori:[1]^[18]

Karabela

eder kresal gainetan,

dagoela

haize hegaletan,

begi ninietan.

Hi hintzela

ontzi-belan

maite hindudan eta,

marinela,

hago uhinetan,

ene ametsetan.

Sariak eta errekonozimenduak

CAF-Elhuyar 2022ko saridunak. Azkune erdian aurrealdean.
2022: CAF-Elhuyar Merezimenduzko saria Elhuyar Taldea sortu zuten kideei: Iñaki Azkune, Felix Azpiroz, Juanjo Gabiña, Jesus Mari Goñi, Andoni Sagarna, Mikel Zalbide, eta Luis Mari Bandres.^[19]
2017: Zestoako jaietan txupinazoa botatzeko proposatu zuten, herriko historia ezagutzeko egindako ikerketa lan garrantzitsuengatik.^[20]

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ ZETIAZ, Nogeras, Itziar. (1996-05-01). «ELHUYAR HIZTEGIA» Elhuyar aldizkaria (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
↑ ZETIAZ, Nogeras, Itziar. (1996-05-01). «ELHUYAR HIZTEGIA» Elhuyar aldizkaria (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
↑ Etxebarria, José Ramón. (1972). Haizeak, euria eta klima /. I. Boan, (Noiz kontsultatua: 2022-11-21).
↑ «Euskarazko irakasmaterialaren idazkuntzaren garapena. Amaitu gabeko historia kolektiboaren atal baten bertsio pertsonala. (Jose Ramon Etxebarriaren hitzaldia) — Unibertsitatea.Net» www.unibertsitatea.net (Noiz kontsultatua: 2019-06-20).
↑ Lasa, Mari Karmen Garmendia; Sarasola, Dionisio Amundarain; Cornu, Guadalupe Artola; Mendia, Iñaki Azkune; Mendizabal, Patxi Goenaga; Lakunza, Karlos Otegi. (1977). B Mailako Ikastaroa. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
↑ Azkune Mendia, Iñaki. (1989). «Zezenak Euskal Herrian. Gure baitan dituzten erro luze-ezkutuak» www.ueu.eus (Udako Euskal Unibertsitatea) (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
↑ Mendia, Iñaki Azkune; Gonzalez, Pili Kaltzada. (1995). Zientzia biografien bidez. ELHUYAR arg ISBN 978-84-87114-00-7. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
↑ Azkune Mendia, Iñaki. (1990). «Marie Eugene Dubois» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
↑ «Iñaki Azkuneren ‘Zestoaren Historia (1)’ ikerlanaren aurkezpena - Agenda» Zestoa (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
↑ «Iñaki Azkune: "Milaka ordu eskaini dizkiot lan honi erretiratu nintzenetik" - Zestoa» Urolakosta.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
↑ «Iñaki Azkune Mendia :: Inguma - Euskal komunitate zientifikoaren datu-basea» www.inguma.eus (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
↑ Mendia, Iñaki Azkune; Iruretagoiena, Santiago; Onaindia, Jaime Kortabarria. (1990). Eraikuntza hiztegia. UZEI arg ISBN 978-84-7529-807-8. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
↑ Lasarte, Jabier Agirre; Aiestaran, Pello; Barrena, Kaxildo Alkorta; Perez, Jon Arretxe; Mendia, Iñaki Azkune; Elortza, Iñaki; Urbistondo, Iñaki Friera; Gallastegi, Jose Joakin et al.. (1996). Txirrindularitza: kirol hiztegiak. UZEI arg ISBN 978-84-89703-00-1. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
↑ «Iñaki Azkune Mendia :: Inguma - Euskal komunitate zientifikoaren datu-basea» www.inguma.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
↑ Azkune Mendia, Iñaki. (1992). Charles Darwin. Eboluzioaren profeta. GAIAK arg ISBN 978-84-87203-20-6. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
↑ Azkune Mendia, Iñaki; Bandres Unanue, Luis Maria; Elhuyar Kultur Elkartea; Zalbide Elustondo, Mikel. (1978). Akustika. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).
↑ Lertsundi, Benito. «Itsas ulu zolia» www.badok.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
↑ Azkune, Iñaki. (2009). «Marinel galduaren balada (hitzak)» www.badok.eus (Elkar) (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
↑ Urdalleta Lete, Irati. «Dibulgazio artikulu orokorraren CAF-Elhuyar saria Ane Portillok jaso du» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
↑ «(2017) Txupinazoa» Zestoa (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).

Ikus, gainera

Elhuyar Fundazioa

Kanpo estekak

Iñaki Azkune: Zestoa mendetan zehar. Iñaki Azkuneren azken ikerlana.

Datuak: Q12260024
Multimedia: Iñaki Azkune Mendia / Q12260024

[1] ZETIAZ, Nogeras, Itziar. (1996-05-01). «ELHUYAR HIZTEGIA» Elhuyar aldizkaria (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).

[:0-2] ZETIAZ, Nogeras, Itziar. (1996-05-01). «ELHUYAR HIZTEGIA» Elhuyar aldizkaria (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).

[3] Etxebarria, José Ramón. (1972). Haizeak, euria eta klima /. I. Boan, (Noiz kontsultatua: 2022-11-21).

[:1222-4] «Euskarazko irakasmaterialaren idazkuntzaren garapena. Amaitu gabeko historia kolektiboaren atal baten bertsio pertsonala. (Jose Ramon Etxebarriaren hitzaldia) — Unibertsitatea.Net» www.unibertsitatea.net (Noiz kontsultatua: 2019-06-20).

[5] Lasa, Mari Karmen Garmendia; Sarasola, Dionisio Amundarain; Cornu, Guadalupe Artola; Mendia, Iñaki Azkune; Mendizabal, Patxi Goenaga; Lakunza, Karlos Otegi. (1977). B Mailako Ikastaroa. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).

[6] Azkune Mendia, Iñaki. (1989). «Zezenak Euskal Herrian. Gure baitan dituzten erro luze-ezkutuak» www.ueu.eus (Udako Euskal Unibertsitatea) (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).

[7] Mendia, Iñaki Azkune; Gonzalez, Pili Kaltzada. (1995). Zientzia biografien bidez. ELHUYAR arg ISBN 978-84-87114-00-7. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).

[8] Azkune Mendia, Iñaki. (1990). «Marie Eugene Dubois» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).

[9] «Iñaki Azkuneren ‘Zestoaren Historia (1)’ ikerlanaren aurkezpena - Agenda» Zestoa (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).

[10] «Iñaki Azkune: "Milaka ordu eskaini dizkiot lan honi erretiratu nintzenetik" - Zestoa» Urolakosta.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).

[11] «Iñaki Azkune Mendia :: Inguma - Euskal komunitate zientifikoaren datu-basea» www.inguma.eus (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).

[12] Mendia, Iñaki Azkune; Iruretagoiena, Santiago; Onaindia, Jaime Kortabarria. (1990). Eraikuntza hiztegia. UZEI arg ISBN 978-84-7529-807-8. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).

[13] Lasarte, Jabier Agirre; Aiestaran, Pello; Barrena, Kaxildo Alkorta; Perez, Jon Arretxe; Mendia, Iñaki Azkune; Elortza, Iñaki; Urbistondo, Iñaki Friera; Gallastegi, Jose Joakin et al.. (1996). Txirrindularitza: kirol hiztegiak. UZEI arg ISBN 978-84-89703-00-1. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).

[14] «Iñaki Azkune Mendia :: Inguma - Euskal komunitate zientifikoaren datu-basea» www.inguma.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).

[15] Azkune Mendia, Iñaki. (1992). Charles Darwin. Eboluzioaren profeta. GAIAK arg ISBN 978-84-87203-20-6. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).

[16] Azkune Mendia, Iñaki; Bandres Unanue, Luis Maria; Elhuyar Kultur Elkartea; Zalbide Elustondo, Mikel. (1978). Akustika. (Noiz kontsultatua: 2023-10-31).

[17] Lertsundi, Benito. «Itsas ulu zolia» www.badok.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).

[18] Azkune, Iñaki. (2009). «Marinel galduaren balada (hitzak)» www.badok.eus (Elkar) (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).

[19] Urdalleta Lete, Irati. «Dibulgazio artikulu orokorraren CAF-Elhuyar saria Ane Portillok jaso du» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).

[20] «(2017) Txupinazoa» Zestoa (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]