Luanda
| Luanda Luanda | |||
|---|---|---|---|
| hiria | |||
 Luanda hiria itsasotik ikusita.  Irudi gehiago | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Herrialdea |  Angola | ||
| Probintzia | Luandako probintzia | ||
| Izen ofiziala | Luanda | ||
| Jatorrizko izena | Luanda | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 8°50′18″S 13°14′04″E / 8.8383°S 13.2344°E | ||
 | |||
 | |||
| Azalera | 113 km² | ||
| Altuera | 6 | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 2.487.444 (2018ko uztailaren 1a) 321.577 (2014) | ||
| Dentsitatea | 0 bizt/km² | ||
| Herritarra | luandar[1] | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Sorrera | 1575 | ||
| Ordu eremua | UTC+01:00 | ||
| Hiri senidetuak | São Paulo, Houston, Lisboa, Maputo, Macao, Porto, Sao Tome eta Rio de Janeiro | ||
Luanda[1] (lehen São Paulo da Assunção de Loanda edo Loanda) Angolako hiri nagusia eta hiriburua da. Afrikako hamaseigarren hiririk handiena da. Hego Ozeano Atlantikoaren kostaldean kokatuta dago, errepublikaren iparraldean.
Angolako portu nagusiena izateaz gain[2] industria eta kultura hirigune garrantzitsuena ere da. Luanda portugesez hitz egiten den munduko hiririk jendetsuenetako bat da.
1576ko urtarrilean sortua, Afrikako hiri kolonial zaharrenetako bat da. Paulo Dias de Novais esploratzaile portugaldarrak São Paulo da Assunção de Loanda izenarekin sortu zuen. Brasilgo esklaboen salerosketaren erdigune izan zen esklabutza debekatu zen arte. 1975ean Angolako Gerra Zibila hasi zenean, portugaldar zuri gehienak alde egin zuten,[3] batez ere Portugalera. Luandako biztanleria asko handitu zen gerratik ihes egin zuten errefuxiatuengatik, baina azpiegiturak ez ziren egokiak gehikuntzari aurre egiteko. Horrek hiri inguruan txabola auzo handien sortzea ekarri zuen.
Hirian dauden industrien artean nekazaritzako produktuen prozesamendua, edarien ekoizpena, ehungintza, zementua, autoak muntatzeko instalazio berriak, eraikuntza materialak, plastikoak, metalurgia, zigarroak eta oinetakoak daude. Hiria petrolioaren gune ekonomiko gisa ere nabarmentzen da [4][5] eta hiritik gertu erauzten den petroleoa prozesatzeko findegi bat dago hirian. Pentsa litekeenaren kontra, munduko hiririk garestienetako bat da Luanda. [6] [7] Luanda biztanle gehienak Ambundu talde etnikokoak dira, baina azkenaldian Bakongo eta Ovimbundu taldeetako kideen kopurua haziz doa. Europako biztanleria ere badago, batez ere portugesez osatua.
Klima
[aldatu | aldatu iturburu kodea]  Datu klimatikoak (Luanda) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 33 | 35 | 35 | 34 | 36 | 32 | 29 | 28 | 29 | 32 | 37 | 34 | 37 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 28 | 29 | 30 | 29 | 28 | 25 | 23 | 23 | 24 | 26 | 28 | 28 | 27 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 23 | 24 | 24 | 24 | 23 | 20 | 18 | 18 | 19 | 22 | 23 | 23 | 22 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | 21 | 21 | 21 | 21 | 18 | 15 | 14 | 14 | 17 | 18 | 20 | 19 | 14 |
| Euria (mm) | 25 | 36 | 76 | 117 | 13 | 0 | 0 | 0 | 3 | 5 | 28 | 20 | 323 |
| Iturria: BBC Weather [8] | |||||||||||||
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Urtea | Biztanleria |
|---|---|
| 1815 | 18.000 |
| 1880 | 16.000 |
| 1900 | 20.000 |
| 1909 | 16.000 |
| 1921 | 20.000 |
| 1927 | 20.000 |
| 1934 | 17.900 |
| 1940 | 61.208 |
| 1950 | 137.000 |
| 1954 | 159.000 |
| 1960 | 189.500 |
| 1964 | 224.540 |
| 1970 | 475.328 |
| 1974 | 600.000 |
| 1983 | 898.000 |
| 1987 | 1.136.000 |
| 1991 | 2.000.000 |
| 1995 | 2.080.000 |
| 2000 | 2.571.600 |
| 2008 | 2.524.459 |
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Administrazio eta merkataritza gune oso garrantzitsua da, eta bertan dute abiaburua Angolako burdinbide eta errepide nagusiek. Industriak ere garapen handia izan du azken urteetan: petrolio findegiak, janari industria, kimika, ehungintza. Petrolio hobi garrantzitsuak dira hiritik hurbil. Aipagarria da portuaren gainean den Sao Miguel gotorlekua. Artzapezpikutegi katolikoa. Unibertsitatea. Nazioarteko aireportua.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1575ean Paulo Dias Novais esploratzaile portugaldarrak São Paulo de Luanda izena eman zion.
Luandar ezagunak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- José Eduardo dos Santos, politikaria
- João Melo, idazlea
- Johnson Monteiro Pinto Macaba, futbolaria
- Agostinho Neto, politikari eta poeta
- José Luandino Vieira, idazlea
Hiri senidetuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
- ↑ (Ingelesez) «The top eight busiest ports in Africa (Photos and Infographic)» African Business Central (Noiz kontsultatua: 2020-12-28).
- ↑ «Flight from Angola» The Economist 1975-08-16 ISSN 0013-0613. (Noiz kontsultatua: 2020-12-28).
- ↑ (Ingelesez) Staff, Guardian. (2019-01-22). «After the oil boom: Luanda faces stark inequality – photo essay» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2020-12-28).
- ↑ (Ingelesez) Specter, Michael. «Luxury Living in a Failed State» The New Yorker (Noiz kontsultatua: 2020-12-28).
- ↑ (Ingelesez) CNN, By Barry Neild. «World's most expensive cities for expats in 2018 revealed» CNN (Noiz kontsultatua: 2020-12-28).
- ↑ (Ingelesez) «Angolan capital 'most expensive city for expats'» BBC News 2017-06-20 (Noiz kontsultatua: 2020-12-28).
- ↑ BBC Weather. Average Conditions Luanda, Angola. .
Bibliografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- José C. Curto; Raymond R. Gervais (2001). "Population History of Luanda during the Late Atlantic Slave Trade, 1781-1844" (PDF). African Economic History. 29 (29): 1–59. JSTOR 3601706 – via New York Public Library.
- Paul Robson (2001). "Communities and Community Institutions in Luanda, Angola". In Arne Tostensen; et al. (eds.). Associational Life in African Cities: Popular Responses to the Urban Crisis. Sweden: Nordiska Afrikainstitutet. p. 250+. ISBN 978-91-7106-465-3.
- Paul Tiyambe Zeleza; Dickson Eyoh, eds. (2003). "Luanda, Angola". Encyclopedia of Twentieth-Century African History. Routledge. ISBN 0415234794.
- Marissa J. Moorman (2004). "Dueling Bands and Good Girls: Gender, Music, and Nation in Luanda's Musseques, 1961-1974". International Journal of African Historical Studies. 37.
- Marissa Moorman (2004). "Putting on a Pano and Dancing Like Our Grandparents: Nation and Dress in Late Colonial Luanda". In Jean Allman (ed.). Fashioning Africa: Power and the Politics of Dress. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 9780253111043.
- Kevin Shillington, ed. (2005). "Luanda". Encyclopedia of African History. Fitzroy Dearborn. ISBN 978-1-57958-245-6. Cristina Udelsmann Rodrigues (2007). "From Family Solidarity to Social Classes: Urban Stratification in Angola (Luanda and Ondjiva)". Journal of Southern African Studies. 33.
- Marissa J. Moorman (2008). Intonations: A Social History of Music and Nation in Luanda, Angola, from 1945 to Recent Times. Ohio University Press. ISBN 978-0-8214-4304-0. (review in H-Luso-Africa)
- Catarina Madeira Santos (2008). "Luanda". In Liam Matthew Brockey (ed.). Portuguese Colonial Cities in the Early Modern World. Ashgate. ISBN 9780754663133.
- "Angola: The high cost of living in Luanda". Global Voices. 9 November 2009.
- P. Jenkins (2011), Simon Bekker and Goran Therborn (ed.), "Maputo and Luanda", Capital Cities in Africa: Power and Powerlessness, Dakar: Council for the Development of Social Science Research in Africa, ISBN 978-2-8697-8495-6
- Sílvia Leiria Viegas (2012), Urbanization in Luanda – via International Planning History Society Arlindo Manuel Caldeira (2013), "Luanda in the 17th Century: Diversity and Cultural Interaction in the Process of Forming an Afro-Atlantic City", Nordic Journal of African Studies, 22
- Roquinaldo Ferreira (2013). "Slavery and the Social and Cultural Landscapes of Luanda". In Jorge Canizares-Esguerra; et al. (eds.). Black Urban Atlantic in the Age of the Slave Trade. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0813-9.
- Carlos Nunes Silva, ed. (2015). Urban Planning in Lusophone African Countries. UK: Ashgate. ISBN 978-1472444882. (Includes articles about Luanda)
- Sílvia Leiria Viegas (2016). "Urbanisation and Peri-Urbanisation in Luanda: A Geopolitical and Socio-Spatial Perspective from the Late Colonial Period to the Present". Journal of Southern African Studies. 42 (4).
- Vanessa de Pacheco Melo (2016). "Production of Urban Peripheries For and By Low-Income Populations at the Turn of the Millennium: Maputo, Luanda and Johannesburg". Journal of Southern African Studies. 42 (4).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Portugesez) Luanda hiriko ataria
