Valle de Tobalina

Valle de Tobalina
	Espainiako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Gaztela eta Leon
Probintzia	Burgosko probintzia
Alkatea	Rafael González Mediavilla (en)
Izen ofiziala	Valle de Tobalina
Posta kodea	09210
INEk ezarritako kodea	09412
Herriburua	Quintana Martín Galíndez
Geografia
Koordenatuak	42°47′36″N 3°16′13″W / 42.793333333333°N 3.2702777777778°W
Azalera	157,49 km²
Altuera	565 m
Mugakideak	Lantaron, Bozoo, Pancorbo, Partido de la Sierra en Tobalina, Frías, Cillaperlata, Trespaderne, Merindad de Cuesta-Urria, Lausa Harana, Gaubea, Jurisdicción de San Zadornil eta Medina de Pomar
Demografia
Biztanleria	879 (2023); −17 (2022)
Dentsitatea	6 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00
Matrikula	BU
	valledetobalina.com

Valle de Tobalina Burgosko probintziaren ipar-ekialdean dagoen udalerria da, Merindadeak izeneko eskualdean kokatutakoa.

Geografia

Ebro haranean dago, iparraldean Arcena mendilerroaren eta hegoaldean Pancorboko haizpitartearen artean; Villarcayo alderdiburutik 35 kilometrora dago, eta 86 Burgosetik. Udalerriak 157,49 km²-ko azalera du eta 568 metroko altuerara dago.

Valle de Tobalina Burgosko probintziaren ipar-ekialdeko muturrean dago. Hegoaldean Burebarekin egiten du muga, mendebaldean Merindad de Cuesta-Urriarekin eta ekialdean Miranda Ebroko lurrekin. Arabako Valderejo eta Gaubea haranek Arcena mendilerroa partekatzen dute iparraldean. Haranak Burgosko mendien zati triangeluar bat hartzen du, ekialdetik mendebaldera zabaltzen dena, eta Arcena mendilerroak eta La Llana-Obarenes mendilerroak utzitako zeharkako espazioa hartzen duena. Antzina «Fondón de Tobalina» deiturikoa, bi mendilerroek Sobrongo haitzartean duten elkarketaren ondorioz leundua dago. Haranaren kontrako muturrean ere mugak naturalak dira, baina ez hain markatuak. Haran hori Ebro ibaiak zeharkatzen du.

Banaketa administratiboa

Udalerriak hogeita zortzi herri ditu^[1]:

Gainera, hamar auzo ditu:

Villanueva del Grillo (*)

(*) Hustuak.

Historia

Haranean historiaurreko aztarnak egotea ia ezezaguna da. Garai honetakoak dira Puron ibaiaren haitzartean dauden kobazulo ugari, bizigarritasun-baldintza oso onak eskaintzen zituztenak, baina oraindik ez da aztarna arkeologiko esanguratsurik aurkitu. Bestalde, Santa María de Garoña herrian Burdin Aroko herrixka bat egon zitekeela adierazten dute. Haranaren erromanizazioak, bere adierazgarririk hoberena, 27. bidetik abiatzen zen erromatar bidean du, Briviesca parean, Friaserantz, eta Herrándik jarraitzen zuen Lausa Haranarantz.

VIII. mendean musulmanek inbaditu zuten harana; IX. mendearen lehen erdian, Gorobel mendilerroaren hegoaldean dauden lurrak okupatzeko lehen saiakerak agertzen dira jada. Valpuestaren sorrera, IX. mendearen hasieran birpopulatu zutena, segur aski Tobalinaren garaikoa izan zen. Lurralde honen birpopulatzea adierazten duen lehen agiria 852. urtekoa da, Herrángo San Martin elizaren sorrera hain zuzen ere.

860tik aurrera Rodrigo kondearen jaurerripean geratu zen, sarrazenoen sarrera babesten zuen gotorlekuez jositako mugaldea zen Gaztelako Konderriaren zati bihurtuz.^[2] Alfontso VIII.aren erregealditik aurrera, birpopulatze prozesua sendotu zen, lehen garaiko familia-zenobio txikiak xurgatzen dituzten monasterio garrantzitsuen eraketei esker.

Esparru geografiko horretan, monarken babesean, noblezia-leinuek botere sozial eta ekonomikoa gauzatu zuten. Bere boterea, ondare oinarri zabala zuen arren, herrixka ugariren gainean zituzten eskubideetatik sortu zen, erregeen lagapenetatik eta komunitateen eta noblezia txikiaren gain egindako presiotik zetozenak. XI. mendetik XIII. mendera kondeak ziren talde horretako ordezkariak; XIV. mendearen erdialdean, berriz, familia talde bat finkatu zen, hala nola Villalobos, Manrique, Salazar eta, batez ere, Velasco.

Modernitatera igarotzean, Tobalinak Gaztelako bilakaera historiko orokorrean murgildu zen erabat. Komunitateen Matxinadan nabarmendu zen, gainontzeko Merindadeetan bezala. XVIII. mendean, Borboien gorakadarekin eta berrantolaketa administratiboarekin, Tobalinak bere independentzia juridikoa bereganatu zuen. XIX. mendeak sakonki markatu zuen harana. Independentzia Gerran Napoleonen armadek Trespaderneko ibilbideak erabili zituzten Pancorboko pasabidean gertatutako gerrillarien topaketetatik aldentzeko. Ondoren, Karlistaldietan murgildu zen harana.

XX. mendeko bilakaera historikoak Tobalina Gerra Zibilaren gudu-zelai bilakatu zuen. Bi aldeen arteko muga izanda, Arcena mendilerroan guduak izan ziren. 1960ko eta 1970eko hamarkadetan haran osoa despopulatu izanak gainbehera sakoneko prozesuan dagoen errealitatea erakutsi zuen. 1964ko irailaren 17an, sute batek Lozares de Tobalina herrixka ia erabat suntsitu zuen. Uztondo batzuetan hasi zen, eta haize bortitzaren ondorioz, etxe batzuetan su hartu eta azkar zabaldu zen. Hemeretzi etxebizitzetatik hiru baino ez zituzten salbatu, eta eliza, baita uzta ere, hogei zereal bagoitan ebaluatua.

Demografia

Bilakaera demografikoa
1987		1991		1995		1999		2003		2005		2007
1.147		1.112		1.086		1.111		1.077		1.021		1.042

Erreferentziak

↑ Junta de Castilla y León. Relación de Entidades Locales Menores. .^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ López Mata, Teófilo. (1957). Geografía del Condado de Castilla a la muerte de Fernán González. Madril: CSIC.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q1630657
Multimedia: Valle de Tobalina / Q1630657

[1] Junta de Castilla y León. Relación de Entidades Locales Menores. .^{[Betiko hautsitako esteka]}

[2] López Mata, Teófilo. (1957). Geografía del Condado de Castilla a la muerte de Fernán González. Madril: CSIC.

[1]

[2]