پرش به محتوا

احمد خانی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
احمد خانی
احمد خانی
سردیس احمد خانی در کردستان عراق
زادهٔ۱۶۵۱ م
درگذشت۱۷۰۷ م
پیشه(ها)نویسنده، شاعر، ستاره‌شناس، فیلسوف
سال‌های فعالیتقرن ۱۷ام
جنبشرنسانس

احمد خانی (۱۷۰۷–۱۶۵۱ م) نویسنده، شاعر و فیلسوف کُردتبار بود.[۱] وی سراینده یکی از برجسته‌ترین داستانهای عاشقانه به زبان کردی به نام مم و زین است. خانی به دلیل سرودن این مجموعه و استفاده از درونمایه عاشقانه در شعرهایش در ادبیات کردی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.[۲]

احمد خانی از ایل خانی بود و در ناحیه حکاری در شمال کردستان یا (شرق ترکیه) امروزی به دنیا آمد. آن ناحیه به‌طور کلی جزیره بوتان نامیده می‌شد. وی از ۱۴ سالگی به نوشتن پرداخت و بعداً از دغوبایزید به ریتکان مهاجرت کرد. داستان منظوم مم و زین را در سن ۴۱ سالگی به پایان رساند.

خانی به زبان‌های کردی، فارسی و عربی تسلط داشت و در سال ۱۶۸۳ میلادی یک فرهنگ عربی-کردی به نام «نوبهار» برای کمک به کودکان عربی‌آموز نوشت.

خانی در شهر دغوبایزید در ترکیه درگذشت و مزار او به نام تربت خانی زیارتگاه مردم است.

تربت خانی، در بازید آگری

آثار

[ویرایش]
  • مم و زین: منظومه‌ای عاشقانه و عارفانه به کرمانجی در قالب مثنوی[۳] مه‌م و زین حکایتی است از ناهمواری‌های راه عشق میان دو نفر به نام‌های مم و زین که ۲۰۰ سال قبل از احمد خانی در کردستان ترکیه اتفاق افتاده و حکایت ناکامی‌های همیشگی عشق به صورت شفاهی و در قالب بیت در میان مردم دست به دست شده و آوازه‌خوان های سنتی راویان عشق مه‌م و زین بودند، سال‌ها بعد از این ماجرای تلخ احمد خانی در قرن هفدهم آن را جمع‌آوری و در اثری منظوم به نام مه‌م و زین آن را به تصویر کشیده است.[۴]
  • دیوان خانی: مشتمل بر غزلیات و قصیده‌ها[۳][۵]
  • عقیده ایمان (عه‌قیده‌یا ئیمانێ): مثنوی به کردی کرمانجی در باب عقیده[۳]
  • نوبارا بچووکان: لغت‌نامه عربی کردی برای کودکان[۳]

میراث

[ویرایش]

جان دوست نویسنده کرد رمان تاریخی میرنامه را در خصوص زندگی احمد خانی نوشته‌است.[۶]

منابع

[ویرایش]
  1. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۹.
  2. سجادی، علاءالدین، "تاریخ ادبیات کردی،" چاپخانه معارف، بغداد، (چاپ اول)1951.
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ خزانه دار، معروف (2002). تاریخ ادبیات کرد، جلد دوم، اربیل: نشر آراس،
  4. «"مَم و زین" حکایتی عاشقانه در هزارتوی نرسیدن‌ها». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۸-۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۶.
  5. Durre, Abdurrehman (2002). Şerha Dîwana Ehmeda Xanî: Felsefe û Jiyana Wî,. KESKESOR.
  6. «وشه:دووه‌م: له‌بارهٔ ڕۆمانه‌کانی "میرنامه" و "مارتینی به‌خته‌وه‌ر"ه‌وه».