Հնդկաստանի տնտեսություն

Հնդկաստանի տնտեսություն
	Մումբայը Հնկաստանի ֆինանսական կենտրոնն է
Արժույթ	Հնդկական ռուպի (INR, ₹)
Ֆիսկալ տարի	1 Ապրիլ – 31 Մարտ
Առևտրային կազմակերպություններ	ԱՀԿ, WCO, SAFTA, BIMSTEC, WFTU, ԲՐԻԿՍ, Մեծ քսանյակ, ՄՀԲ, ԵՆԱԲ, ԱԶԲ և այլն։
Վիճակագրություն
Բնակչություն	1,417,173,173 (2022 թվական)
ՀՆԱ	$3.469 Տրլիոն (անվանական; 2022 թվական); $11.851 տրիլիոն(Գնողունակության համարժեքություն; 2022 թվական);
ՀՆԱ տեղ	Աշխարհի երկրները ըստ անվանական ՀՆԱ–ի՝ 5–րդ հորիզոնական անվանական 2019 թվական; Աշխարհի երկրները ըստ ՀՆԱ–ի՝ 3–րդ հորիզոնական (Գնողունակության համարժեքություն; 2020);
ՀՆԱ-ի աճ	6,8 ± 0,1 տոկոս
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով	1979 $
ՀՆԱ֊ն ըստ սեկտորի	Տնտեսության առաջնային հատված՝ Գյուղատնտեսություն։ 18.8%; Տնտեսության երկրորդ հատված՝ Արդյունաբերություն։ 28.2%; Տնտեսության երրորդ հատված՝ Ծառայությունների մատուցում։ 53%; (2021-22 թվական);
Գնաճ (ՍԳԻ)	Կաղապար:Increasenegative 6.58% (Փետրվար 2020 թվական); 3.3% (2020 est.);
Միլիոնատերեր (US$)	6.0% (2019 թվականի հուլիսի 12–ի դրությամբ)
Աղքատության շեմից ցածր բնակչություն	6.3% աղքատություն (2017-18 թվականներին); 60% օրվա ընթացքում վաստակում են $3.20–ից ցածր (2011); 3% ծայրահեղ աղքատություն (Դեկտեմբեր 2018); (World Poverty Clock estimate);
Ջինիի գործակից	33.9 medium (2013)
Մարդկային զարգացման ինդեքս	0.647 medium (2018) Աշխարհի երկրների ցանկը ըստ մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի՝ 129–րդ հորիզոնական; 0.538 low Մարդկային ներուժի զարգացման ճշգրտված ինդեքս (2018);
Աշխատուժ	494,261,397 (2019); 45.4% զբաղվածության մակարդակ (2018);
Աշխատուժ ըստ մասնագիտության	Գյուղատնտեսություն։ 42.60%; Արդյունաբերություն։ 25.12%; Ծառայությունների մատուցում։ 32.28%; (FY 2019);
Գործազրկություն	5.4% (2019); 6.1% (Աշխատուժը ըստ մատուցվող ծառայությունների 2018); 23.3% երիտասարդների գործազրկություն (15–24 տարեկան; 2019);
Հիմնական արտադրություններ	Գործվածքներ; Քիմիական; Սննդի արտադրություն; ագրոբիզնես; արհեստներ; նաթամթերքի արտադրություն; Նավթաքիմիա; Թանկարժեք քարեր և Զարդեր; Կաշի; Երկաթ; Պողպատ; Ալյումին; Ցեմենտ; Հանքարդյունաբերություն; Մետաղ; Մանրածախ առևտուր; Մեքենաշինություն; ՏՏ; Շինարարություն; Ֆինանսական ծառայություններ; Էլեկտրաեներգիայի արտադրություն; Սպառողական ապրանքներ; Դեղագործություն; Ավտոմոբիլային արտադրություն; Հեռահաղորդակցություն; Անշարժ գույք; Թուղթ; Տրանսպորտային սարքավորումներ;
Բիզնեսով զբաղվելու դյուրինության ինդեքս	63–րդ հորիզոնական (հեշտ, 2020)]]
Արտաքին
Արտահանում	$421.28 միլիարդ (2021–22)
Արտահանվող ապրանքներ	Գյուղատնտեսական ապրանքներ 11.5%; Վառելիք և Հանքարդյունաբերական արտադրանք 17.3%; Արդյունաբերական արտադրանքներ 70.8%; և այլն 0.4%;
Արտանհանման հիմնական գործընկերներ	Արաբական պետությունների լիգա 17.37%; Եվրամիություն 17.34%; ԱՄՆ 15.88%; Հարավարևելյան Ասիայի պետությունների ասոցիացիա 11.38%; Չինաստան 5.08%; Հոնկոնգ 3.94%; Ճապոնիա 1.47%; Շրի Լանկա 1.43%; և այլն 26.11%;
Ներկրում	$612.608 միլիարդ (2021–22)
Ներկրվող ապրանքներ	Գյուղատնտեսական ապրանքներ 5.7%; Վառելիք և հանքարդյունաբերական ապրանքներ 36.5%; Արդյունաբերական արտադրանք 49.4%; և այլն 8.3%;
Ներկրման հիմնական գործընկերներ	Արաբական պետությունների լիգա 19.88%; Չինաստան 13.68%; Հարավարևելյան Ասիայի պետությունների ասոցիացիա 11.53%; Եվրամիություն 11.35%; ԱՄՆ 6.92%; Հոնկոնգ 3.50%; Հարավային Կորեա 3.26%; Ճապոնիա 2.48%; և այլն 27.4%;
Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումենրի ծավալ	Ներկրում։ $386.35 միլիարդ; Արտահանում։ $166.19 միլիարդ; (2018);
Համախառն արտաքին պարտք	$543.0 միլիարդ (2019)
Պետական ֆինանսներ
Պետական պարտք	Կաղապար:INRConvert; 69.037% ըստ ՀՆԱ–ի (2019);
Բյուջեի դեֆիցիտ	−3.4% (ըստ ՀՆԱ–ի) (2018-19)
Եկամուտ	Կաղապար:INRConvert; ՀՆԱ–ի 20.60% (2018);
Ծախսեր	Կաղապար:INRConvert; ՀՆԱ–ի 27.28% (2018);
Տնտեսական օգնություն	$2.45 միլիարդ (2018)
Վարկային վարկանիշ	Standard & Poor's:; BBB− (Domestic); BBB− (Foreign); BBB+ (T&C Assessment); Outlook: Stable; Moody's:; Baa3; Outlook: Stable; Fitch:; BBB−; Outlook: Stable; ARC's Ratings:; BBB+; Outlook: Stable;
Արտաքին պաշարներ	Կաղապար:INRConvert (17 հուլիսի 2020 թվական) (Երկրների ցանկը ըստ արտարժույթի պահուստների՝ 5–րդ)

Հնդկաստանի տնտեսությունը բնութագրվում է որպես զարգացող շուկայական տնտեսություն^[41]^[42]։ Անվանական ՀՆԱ-ի մեծությամբ Հնդկաստանի տնտեսությունը հինգերորդն է աշխարհում և երրորդը՝ գնողունակության համարժեքությամբ։ Ըստ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) 2018 թվականին Հնդկաստանը մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամտի մեծությամբ զբաղեցրել է 142-րդ տեղը^[43]։ 1947 թվականի անկախությունից մինչև 1991 թվականը իրար հաջորդող կառավարությունները վարում էին պաշտպանողական տնտեսական քաղաքականություն՝ ծավալուն պետական միջամտության և կարգավորման միջոցով։ Սառը պատերազմի ավարտը և 1991 թվականի վճարային ճգնաժամի հավասարակշռությունը խանգեցրին տնտեսության ազատականացման լայն ծրագրերի ընդունմանը։ 21-րդ դարից սկսած ՀՆԱ-ի միջին տարեկան աճը կազմում է 6-7 %^[42], և 2014-2018թթ․ Հնդկաստանի տնտեսությունը աշխարհի ամենաարագ աճող խոշոր տնտեսությունն էր՝ գերազանցելով Չինաստանին^[44]^[45]։ Պատմականորեն Հնդկաստանը ամենախոշոր տնտեսություն ունեցող երկրներից մեկն է 2 հազարամյակների ընթացքում՝ 1-19-րդ դարերում^[46]։

Հնդկաստանի տնտեսության երկարաժամկետ աճի հեռանկարը մնում է դրական իր երիտասարդ բնակչության և ցածր կախվածության գործակցի, առողջ խնայողությունների և ներդրումների դրույքաչափերի և համաշխարհային տնտեսության ինտեգրման մեծացման շնորհիվ.^[8]։

2017 թվականին տնտեսությունը անկում ապրեց՝ պայմանավորված 2016 թվականին ազգային արժույթի փոփոխությամբ և 2017 թվականին ապրանքների և ծառայությունների հարկի ներդրմամբ^[8]։ Հնդկաստանի ՀՆԱ-ի գրեթե 60%-ը կազմված է ներքին մասնավոր սպառումից և շարունակում է մնալ աշխարհի 6-րդ խոշոր սպառողական շուկան^[47]։ Բացի մասնավոր սպառումից, Հնդկաստանի ՀՆԱ-ն կազմված է նաև պետական ծախսերից, ներդրումներից և արտահանումից^[48]։ 2018 թվականին Հնդկաստանը 10-րդ խոշոր ներմուծողն էր և 19-րդ խոշոր արտահանողը աշխարհում^[49]։ 1995 թվականի հունվարի 1-ից Հնդկաստանը անդամակցում է Առևտրի Համաշխարհային կազմակերպությանը^[50]։ Հնդկաստանը 63-րդն է Հեշտ Բիզնես Վարման ինդեքսով և 68-րդը՝ Համաշխարհային Մրցունակության Զեկույցում^[51]։ 2019 թվականի դրությամբ 520 միլիոն աշխատող ունեցող Հնդկաստանի աշխատուժը աշխարհում երկրորդն է։ Հնդկաստանն ունի միլիարդատերերի քանակի և ծայրահեղ եկամուտ ունեցողների ամենամեծ անհավասարությունը^[52]^[53]։ Քանի որ Հնդկաստանն ունի հսկայական ոչ ֆորմալ տնտեսություն, հնդկացիների 2%-ը հազիվ թե եկամտային հարկ վճարեն^[54]։ 2008 թվականի Համշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի ընթացքում Հնդկաստանի տնտեսությունը անկում ապրեց, Հնդկաստանը խթանման միջոցներ ձեռնարկեց(ինչպես հարկաբյուջետային, այնպես էլ դրամավարկային)՝ աճը խթանելու և պահանջարկ առաջացնելու համար․ հետագա տարիներին տնտեսական աճը վերակենդանացավ^[55]։ Համաձայն PricewaterhouseCoopers (PwC), ի 2017 թվականի զեկույցի՝ գնողունակության հավասարության պարագայում Հնդկաստանի ՀՆԱ-ն կարող է գերազանցել ԱՄՆ-ի ՀՆԱ-ն մինչև 2050 թվականը^[56]։ Համաձայն Համաշխարհային Բանկի՝ կայուն տնտեսական զարգացման հասնելու համար Հնդկաստանը պետք է կենտրոնանա պետական հանտավծի բարեփոխումների, ենթակառուցվածքների, գյուղատնտեսության և գյուղական համայնքների զարգացման, հողի և աշխատանքային օրենսդրության փոփոխության, ֆինանսական ներդրումների, մասնավոր ներդրումների խթանման, արտահանման, կրթության և առողջապահության վրա^[57]։

2019 թվականին Հնդկաստանի տասը խոշոր առևտրային գործընկերներն էին ԱՄՆ-ն, Չինաստանը, ԱՄԷ-ը, Սաուդյան Արաբիան, Հոնկոնգը, Իրաքը, Սինգապուրը, Գերմանիան, Հարավային Կորեան և Շվեյցարիան^[58]։ 2018-2019 թվականներին Հնդկաստանում օտրերկրյա ուղղակի ներդրումները(ՕՈՒՆ) կազմել են 64,4 միլիարդ դոլար, ընդ որում, սպասարկման ոլորտը, համակարգչային և հեռահաղորդակցման արդյունաբերությունը ՕՈՒն-երի համար շարունակում են մնալ առաջատար ոլորտներ^[59]։ Հնդկաստանը ունի ազատ առևտրի պայմանագրեր մի շարք երկրների` Հարավային Կորեայի, Ճապոնիայի և մի քանի այլ երկրների հետ, որոնք գտնվում են բանակցության փուլում, ինչպես նաև ունի պայմանագրեր Հարավարևելյան Ասիայի Ազգերի Ասոցիացիայի(ASEAN),Հարավային Ասիայի Ազատ Առևտրի գոտու(SAFT) և Հարավային ընդհանուր շուկայի(MERCOSUR) հետ^[60]^[61]։ Ծառայությունների ոլորտը ՀՆԱ-ի 55,6 տոկոսն է կազմում և շարունակում է մնալ ամենաարագ զարգացող հատվածը, մինչդեռ արդյունաբերության և գյուղատնտեսության ոլորտում աշխատում են աշխատուժի մեծ մասը^[62]։ Մումբայի Ֆոնդային Բորսան և Ազգային Ֆոնդային բորսան շուկայական կապիտալիզացիայով աշխարհի խոշորագույն բորսաներից մեկն են^[63]։ Հնդկաստանը 6-րդ խոշոր արտադրողն է աշխարհում և արտադրում է համաշխարհային արտադրանքի 3%-ը, արտադրության ոլորտում աշխատում են ավելի քան 57 միլիոն մարդ^[64]^[65]։ Հնդկաստանի բնակչության մոտ 70%-ը կազմում են գյուղացիները, որոնց կենսաապահովման հիմնական աղբյուրը գյուղատնտեսությունն է, որը ՀՆԱ-ի մոտ 50%-ն է կազմում^[66]։ Հնդկաստանի արտարժութային պահուստները 7-րդ են աշխարհում՝ կազմելով 476 միլիարդ դոլար, այն նաև ունի բավականին մեծ ազգաին պարտք՝ ՀՆԱ-ի 68%-ի չափով, մինչդեռ նրա բյուջեի դեֆիցիտը մնում է ՀՆԱ-ի 3,4%-ի սահմաններում, այնուամենայնիվ Վերահսկաման և Գլխավոր Աուդիտի զեկույցում փաստացի բյուջեի դեֆիցիտը կազում է ՀՆԱ-ի 5,85%-ը^[67]։ Հնդկաստանի ազգային բանկերը բախվել են վատ պարտքերի աճին, միևնույն ժամանակ ոչ բանկ ֆինանսական հատված էլ խալխլվել է իրացվելիության ճգնաժամից^[68]։ Հնդկաստանը բախվել է գործազրկության բարձր մակարդակի, եկամուտների անհավասարության աճի և համախառն պահանջարկի մեծ անկման հետ^[69]^[70]։ Վերջին տարիներին անկախ տնտեսագետներն ու ֆինանսական հաստատությունները մեղադրում էին Հնդկաստանի կառավարությանը տարբեր տնտեսական տվյալների, մասնավորապես ՀՆԱ-ի աճի կեղծման մեջ^[71]^[72]։

Հնդկաստանը աշխարհում երկրորդ տեղում է պարենային և գյուղատնտեսական արդյունաբերությամբ, իսկ գյուղատնտոսական արտադրանքի արտահանումը կազմում է 38,5 միլիարդ դոլար^[66]^[73]։ Շինարարության և անշարժ գույքի ոլորտները գյուղատնտեսությունից հետո երկրորդ գործատուներն են և հանդիսանում են տնտեսական ակտիվությունը գնահատող կենսական ոլորտներ^[74]։ Հնդկաստանի տեքստիլ արդյունաբերությունը արդյունաբերական արտադրանքի 7 %-ն է կազմում՝ գնահատվելով 150 միլիարդ դոլար, մինչդեռ այն ՀՆԱ-ի 2 %-ն է և այս ոլորտում աշխատում է ավելի քան 45 միլիոն մարդ^[75]։ Հնդկական ՏՏ արդյունաբերությունը ՏՏ ծառայությունների խոշոր արտահանող է՝ 180 միլիարդ դոլար եկամուտով, և այս ոլորտում աշխատում է ավելի քան 4 միլիոն մարդ^[76]։ Հնդկաստանի հեռահաղորդակցության արդյունաբերությունը աշխարհում երկրորդն է՝ բջջային հեռախոսներ, սմարտֆոններ և ինտերնետ կապ օգտագործողների թվով։ Այն աշխարհի 10-րդ խոշոր նավթարդյունահանողն է և նավթի 3-րդ խոշոր սպառողը^[77]։ Հնդկական ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը աշխարհում 4-րդ է արտադրությամբ^[78]^[79]։ Այն ունի 672 միլիարդ դոլար արժողությամբ մարածախ շուկա, որը կազմում է Հնդկաստանի ՀՆԱ-ի ավելի քան 10%-ը, և ունի աշխարհում ամենաարագ զարգացող էլեկտրոնային շուկաներից մեկը^[80]։ Հնդկաստանը իր բնական ռեսուրսների մեծությամբ աշխարհում 4-րդ է, ընդ որում հանքարդյունաբերության ոլորտին բաժին է ընկնում երկրի արդյունաբերական ՀՆԱ-ի 11%-ը և ընդհանուր ՀՆԱ-ի 2,5%-ը^[81]։ Այն նաև հանդիսանում է ածուխի, ցեմենտի, պողպատի 2-րդ խոշոր արտադրողը, և էլեկտրականության 3-րդ ամենամեծ արտադրողը աշխարհում^[82]։

Պատմություն

Հիմնական հոդվածներ՝ Հնդկաստանի տնտեսական պատմություն և Հնդկական ենթահամակարգի տնտեսության ժամանակացույց։

Մեր թվարկության 1-ին տարվանից մոտավորապես 1700 տարի շարունակ Հնդկաստանը ամենաշատ տնտեսություն ունեցող երկիրն էր՝ կազմելով համաշխարհային ՀՆԱ-ի 35-40%-ը^[85]։ Բրիտանական կառավարման ավարտից հետո, որոշ ժամանակ անց Հնդկաստանը կառավարում էր պաշտպանողական, ներմուծումը փոխարինող, սոցիալ-դեմոկրատական ոգեշնչված քաղաքականությունների և ֆաբիական սոցիալիզմի համադրությունը։ Այնուհետև տնտեսությունը բնութագրվում էր լայնածավալ կարգավորման, պաշտպանողականության, խոշոր մենաշնորհների, հասարակական սեփականույան, տարածված կոռուպցիայի և դանդաղ աճի միջոցով^[86]^[87]^[88]։ 1991 թվականից ի վեր շարունակական տնտեսական ազատականացումը, երկիրը տեղափոխեց շուկայի վրա հիմնված տնտեսություն^[86]^[87]։ Մինչև 2008 թվականը Հնդկաստանը համարվել է ամենաարագ զարգացող տնտեսություններից մեկը։

Հին և միջին դարեր

Ինդուսի հովտի քաղաքակրթություն

Ինդուսի հովտի քաղաքացիները իրենց մշտական բնակավայրում՝ որը ծաղկում էր ապրում մ․թ․ա․ 2800-մ․թ․ա․ 1800 թվականներին, զբաղվում էին գյուղատնտեսությամբ, տնային կենդանիներով, պատրաստում էին գործիքներ, զենքեր և առևտուր էին անում այլ քաղաքների հետ։ Լավ պլանավորված փողոցների, ջրահեռացման և ջրամատակարարման համակարգերի մասին ապացույցները բացահայտում են քաղաքաշինության վերաբերյալ նրանց իմացությունը, որը ներառում էր առաջին հայտնի քաղաքային սանիտարական համակարգերի և համայնքային կառավարման ձևի առկայութնունը^[89]։

Արևմտյան ափ

Ծովային առևտուրը վաղ ժամանակներից մինչև 14-րդ դարը լայնորեն իրականացվում էր Հարավային Հնդկաստանի և Հարավարևելյան և Արևմտյան Ասիայի միջև։ Մ․թ․ա․ առաջին դարից թե՛ Մալաբարի, թե՛ Կորոմմանելի ափերը եղել են կարևոր առևտրային կենտրոններ, որոնք օգտագործվել են ներմուծման և արտահանման համար, ինչպես նաև տարանցման կետեր՝ Միջերկրական ծովի և Հարավարևելյան Ասիայի միջև.^[90]։ Ժամանակի ընթացքում առևտրականներն իրենց համար ստեղծեցին միավորումներ, որոնք ստացան պետական հովանավորություն։ Պատմաբաններ Տապան Ռայչաուդուրին և Իրֆան Հաբիբը պնդում են, որ արտրերկրյան առևտրի համար պետական հովանավորությունը ավարտվել է 13-րդ դարում, երբ արտրերկրյա առևտրի մեծ մասով զբաղվում էին հիմնականում տեղական պարսից, հրեական, սիրիական, քրիստոնեական և մուսուլմանական համայնքները՝ սկզբում Մալաբարի և հետագայում նաև Կորոմմանելի ափերին^[91]։

Մետաքսի ճանապարհ

Այլ գիտնականների կարծիքով Հնդկաստանից մինչև Արևմտյան Ասիա և Արևելյան Եվրոպա առևտուրն ակտիվ էր 14-րդ և 18-րդ դարրերի ընթացքում^[92]^[93]^[94]։ Այս ժամանակահատվածում հնդիկ առևտրականները բնակություն հաստատեցին Բաքվի արվարձաններում գտնվող Սուրախանում։ Այս առևտրականները կառուցեցին հինդու տաճար, ինչը ենթադրում է, որ 17-րդ դարում առևտուրը հնդիկների համար ակտիվ և բարեկեցիկ էր^[95]^[96]^[97]^[98]։

Հեռավոր հյուսիսում ծովային առևտրի համար կարևոր դեր են ունեցել Սավաշտաշտայի և Բենգալի ափերը, իսկ Գանգստյան հարթավայրը և Ինդուսի հովիտը տեղակայել են գետերի առևտրի մի քանի կենտրոններ։ Վերգետնյա առևտուրն իրականացվել է Խայբեր լեռնանցքով՝ Փենջաբի շրջանը միացնելով Աֆղանստանի և հետագայում Միջին Արևելքի և Կենտրոնական Ասիայի հետ^[99]։ Չնայած նրան, որ շատ թագավորություններ և տիրակալներ մետաղադրամներ էին թողարկում, ապրանքափոխանակությունը տարածված էր։ Գյուղերը իրենց գյուղատնտեսական արտադրանքի մի մասը վճարում էին կառավարիչներին, որպես հարկ եկամտից, և միևնույն ժամանակ նրանց արհեստավորներն էլ իրեց ծառայությունների դիմաց հավաքված բերքից մաս էին ստանում բերքահավաքի ժամանակ^[100]։

Մաուրիայի կայսրության արծաթե մետաղադրամ, մ․թ․ա 3-րդ դար

Մողոլական դարաշրջան (1526-1793)

Հիմնական հոդված՝ Մողոլական տնտեսությունը։

Հնդկաստանի տնտեսությունը մեծ էր և բարգավաճ Մողոլական կայսրության օրոք՝ մինչև 18-րդ դար^[101]։ Ըստ Սեոն Հարկինի՝ Հնդկաստանը և Չինաստանը հնարավոր է 17-րդ դարում համաշխարհային ՀՆԱ-ի 60-70 տոկոսն են կազմել։ Մողոլական տնտեսությունը հիմնված էր մետաղադրամական արժութայի մշակված համակարգի, հողի եկամտի և առևտրի վրա։ Ոսկու, արծաթի և պղնձի մետաղադրամները թողարկվում էին արքայական դրամատներում^[102]։ Քաղաքական կայունությունը, միսանական եկամուտը, Մողոլական կայսրության ենթակայության տակ գտնվող կենտրոնացված վարչակազմի արդյունքում առաջացած քաղաքականությունը, որն ուղեկցվում էր լավ զարգացած ներքին առևտրի ցանցով, ապահովում էր, որ Հնդկաստանը, մինչև բրիտանացիների գալը, մեծ մասամբ տնտեսապես միասնական էր, չնայած ավանդական ագրարային տնտեսություն ուենալուն, որը բնութագրվում է կենսաապահովման գյուղատնտեսության գերակշռությամբ^[103]՝ առաջնային հատվածում աշխատուժի 64 տոկոսի չափով, իսկ երկրորդային և երրորդային հատվածում աշխատուժի 36 տոկոսով^[104], այն ավելի առաջ էր գյուղատնտեսությամբ, քան Եվրոպան, որտեղ աշխաուժի 65-90 տոկոսը զբաղվում էր գյուղատնտեսությամբ 1700 թվականին, 1750 թվականին գյուղատնտեսության մեջ էր աշխատուժի 65-75 տոկոսը^[105]։ Մողոլական կայսրության կողմից իրականացվող ագրարային բարեփոխումների արդյունքում գյուղատնտեսական արտադրանքը աճել է, և հնդկական գյուղատնտեսությունը այդ ժամանակահատվածում առաջ է անցել Եվրոպայից, օրինակ՝ հնդկական գյուղացիների շրջանում սերմնաբուծարանի տարածված օգտագործումը, մինչև դրանց տարածվելը եվրոպական գյուղատնտեսության մեջ^[106], ինչպես նաև Հնդկաստանում Եվրոպայի համեմատ մեկ շնչին բաժին ընկնող գյուղատնտեսական արտադրանքը և սպառման ստանդարտները ավելի բարձր էին^[107]։

Մողոլական կայսրությունը ուներ արդյունաբերական արտադրական տնտեսություն, ընդ որում Հնդկաստանը մինչև 1750 թվականը արտադրում էր աշխարհի արդյունաբերական արտադրանքի 25%-ը^[108], այն դարձնելով միջազգային առևտրի ամենակարևոր արտադրական կենտրոնը^[109]։ Մողոլական կայսրության արտադրած ապրանքները և բերքը վաճառվել է ամբողջ աշխարհոմ։ Հիմնական արդյունաբերությունը ներառում էր պողպատի, տեքստիլի արդյունաբերություն և նավաշինություն, իսկ վերամշակված արտահանումը ներառում էր բամբակյա տեքստիլներ, մանվածքներ, թելեր, մետաքս, ջուտից արտդրանքներ, մետաղական իրեր և սնունդ, ինչպիսիք են շաքարը, յուղերը և կարագը։ Մողոլական կայսրության տարածքում գտնվող քաղաքներում ուրբանիզացման մակարդակը այդ ժամանակահատվածի համար բավականին բարձր էր՝ բնակչության 15%-ը ապրում էր քաղաքային կենտրոններում, ինչը համեմատած նույն ժամանակահատվածում Եվրոպայի ուրբանիզացման մակարդակի հետ բարձր էր, այն բարձր է նաև 19-րդ դարի Բրիտանական Հնդկաստանի ուբանիզացման մակարդակից^[110]։ Վաղ ժամանակակից Եվրոպայում մեծ պահանջարկ կար Մողոլական Հնդկաստանի արտադրանքի նկատմամբ, մասնավորապես բամբակյա տեքստիլի նկատմամբ, ինչպես նաև այնպիսի ապրանքներ, ինչպիսիք են համեմունքները, պղպեղը, մետաքսը և աղակալը(այն օգտագործում էին զինամթերքի մեջ)։ Օրինակ եվրոպական նորաձևությունը մեծ կախվածության մեջ էր Մողոլական Հնդկաստանի տեքստիլից և մետաքսից։ 17դարի վեջից մինչև 18-րդ դարի սկիզբը դեպի Բրիտանիա Ասիայինց ներմուծվող ապրանքների 95 տոկոսը կազմում էին Մողոլական Հնդկաստանի ապրանքները, իսկ դեպի Հոլանդիա Ասիայից ներմուծումների 40%-ը կազմում էր միայն Բենգալա Սուբահ նահանգը^[111]։ Ի հակադրություն՝ Մողոլական Հնդկաստանում եվրոպական ապրանքների շատ քիչ պահանջարկ կար, ինչը պայմանավորված է նրանով, որ նրանք հիմնականում ինքնաբավ էին։ Հնդկական ապրանքները, հատկապես բենգալյան ապրանքատեսակները, մեծ քանակությամբ արտահանվում էին նաև ասիական այլ շուկաներ, ինչպիսիք են Ինդոնեզիան և Ճապոնիան^[112]։ Այդ ժամանակ Բենգալ նահանգը բամբակյա տեքստիլ արտադրող ամենակարևոր նահանգն էր^[113]։

18-րդ դարի սկզբին Մողոլական կայսրությունը քայքայվեց, քանի որ այն կորցրեց Հնդկաստանի արևմտյան, կենտրոնական, հյուսիսային և հարավային մասերը Մարաթա կայսրությանը, որն ինտեգրվեց և շարունակեց կառավարել այդ շրջանները^[114]։ Մողոլական կայսրության անկումը հանգեցրեց գյուղատնտեսության արտադրողականության նվազմանը, ինչն էլ իր բացասական ազդեցությունն ունեցավ տեքստիլ արդյունաբերության վրա^[115]։ Մողոլական կայսրության անկումը հանգեցրեց գյուղատնտեսության արտադրողականության նվազմանը, որն իր հերթին բացասական ազդեցություն ունեցավ տեղքստիլ արդյունաբերության վրա^[115]։ Արդյունաբերական ենթահամակարգերում տնտեսական հզորությունը Արևելքի շրջանում գտնվող Բենգալական Սուբահն էր, որը շարունակում էր պահպանել բարգավաճ տեքստիլ արդյունաբերությունը և համեմատաբար բարձր իրական աշխատավարձերը^[116], այնուամենայնիվ Բենգալը առաջինը ավերվեց Մարաթա կայսրության արշավանքներից^[117]^[118], ապա նաև 18-րդ դարի կեսերին բրիտանական գաղութացումից։ Պանիպատի երրորդ ճակատամարտում կրած պարտությունից հետո, Մարաթայի կայսրությունը կազմալուծվեց մի քանի դաշնակցային պետությունների, և արդյունքում առաջացած քաղաքական անկայունությունը և զինված հակամարտությունը խիստ ազդեցին երկրի կյանքի, մի քանի մասերում նաև տնտեսական կյանքի վրա, նաև դրանք դանդաղեցրին գավառական նոր թագավորությունների բարգավաճումը։ 18-րդ դարի վերջերին «Բրիտանական Արևելյան Հնդկաստան» կազմակերպությունը հաստատեց իր գերիշխանությունը եվրոպական այլ տնտեսությունների նկատմամբ։ Սա նշանակալի դեր է խաղացել Հնդկաստանի առևտրում և ավելի քիչ ազդեցություն ունեցել տնտեսության մյուս հատվածների վրա^[119]։

Բրիտանական դարաշրջան(1793-1947)

Հիմնական հոդվածները՝ Հնդկաստանի տնտեսությունը Ընկերության կառավարման ներքո և Հնդկաստանի տնտեսությունը Բրիտանական ռաջի տիրապետման ներքո։

Կասկած չկա, որ Բրիտանիայի կայսրության դեմ մեր բողոքները ամուր հիմքեր ունեն։ Ինչպես ցույց տվեց Քեմբրիջի պատմաբան Անգուս Մադդիսոնի ցնցող վիճակագրական աշխատանքը, Հնդկաստանի մասնաբաժինը համաշխարհային եկամուտների մասով 1700 թվականի 22,6%-ից (ինչը գրեթեհավասար էր այդ ժամանակվա Եվրոպայի 23,3% մասնաբաժնին) 1952 թվականին նվազել է մինչև 3,8%։ Իսկապես 20-րդ դարի սկզբին « Բրիտանական թագի ամենապայծառ զարդը» այժմ ամենաաղքատ երկիրն է 1 շնչին բաժին ընկնող եկամտի մասով

-Մանմոհան Սինգ^[120]։

19-րդ դարի սկզբին բրիտանական «Արևելյան Հնդկաստան» ընկերության աստիճանական ընդլայնումը և իշխանությունների համախմբումը բերեցին հարկային և գյուղատնտեսական քաղաքականությունների խոշոր փոփոխության, ինչը միտված էր գյուղատնտեսության առևտրայնացմանը՝ կենտրոնանալով առևտրի վրա, ինչը հանգեցրեց պարենային մշակաբույսերի արտադրության նվազմանը, ֆերմերների զանգվածային աղքատացմանը, իսկ կարճաժամկետ հեռանկարում հանգեցրեց բազմաթիվ սովերի^[122]։

Բրիտանական ռաջի տնտեսական քաղաքականությունը առաջացրեց արհեստների և ձեռագործ աշխատանքների ոլորտի կտրուկ անկում՝ պահանջարկի իջեցման և աշխատուժի նվազեցման պատծառով^[123]։ 1813 թվականին կանոնադրությամբ միջազգային սահմանափակումների վերացումից հետո, Հնդկաստանի տնտեսությունը կայուն աճով զգալիորեն ընդլայնվեց^[124]։ Արդյունքը եղավ կապիտալի տեղաշարժը Հնդկաստանից Անգլիա, ինչը բրիտանացիների գաղութային քաղաքականության պատճառով, հանգեցրեց ավելի շուտ եկամտի զանգվածային անկման, քան ներքին տնտեսության արդիականացման^[125]։

Բրիտանական տիրապետության ներքո համաշխարհային տնտեսության մեջ Հնդկաստանի մասնաբաժինը 17,4%-ից, 24,4%-ից 1950 թվականին նվազել է մինչև 4,2%։ Հնդկաստանի մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն Մողոլական կայսրության օրոք լճացած էր և սկսեց անկում ապրել նախքան բրիտանական իշխանության սկիզբը^[131]։ Համաշխարհային արդյունաբերական արտադրանքում Հնդկաստանի մասնաբաժինը 1750 թվականի 25%-ից 1900 թվականին նվազեց մինչև 2%^[108]։ Միևնույն ժամանակ Համաշխարհային տնտեսությունում Միացիալ թագավորության մասնաբաժինը 1700 թվականի 2,9%-ից 1970 թվականին աճեց մինչև 9%։ Բրիտանական «Արևելյան Հնդկաստան» ընկերությունը 1757 թվականին Բենգալի նվաճումից հետո, ստիպված եղավ բացել հնդկական մեծ շուկան բրիտանական ապրանքների համար, որոնք կարող էին վաճառվել Հնդկաստանում առանց որևէ սակագների և տուրքերի՝ ի տարբերություն տեղական արտադրողների, որոնք մեծապես հարկվում էին, մինչդեռ Բրիտանիայում այնպիսի պաշտպանողական քաղաքականություններ էին գործում, ինչպիսիք են արգելքները, բարձր սակագները, և այս ամենը իրականացվում էր հնդկական տեքստիլի վաճառքը սահմանափակելու համար, մինչդեռ հում բամբակը ներմուծվում էր Հնդկաստանից առանց սակագների այն բրիտանական գործարանների համար, որոնք տեքստիլներ էին պատրաստում հնդկական բամաբակից և վաճառում այն հնդկական շուկայում։ Բրիտանիայի վարած տնտեսական քաղաքականությունները մենաշնորհ տվեցին նրան Հնդկաստանի խոշոր շուկայի և բամբակյա ռեսուրսների նկատմամբ^[132]^[133]^[134]։ Հնդկաստանը բրիտանական արտադրողների համար ծառայում էր և՛ որպես նշանակալից մատակարար, և՛ որպես գերեվարված շուկա Բրիտանիայում արտադրված արտադրանքի համար^[135]։

19-րդ դարի ընթացքում Հնդկաստանում բրիտանական տարածքային ընդարձակումը ստեղծեց ինսիտուցիոնալ միջավայր, որը երաշխավորեց գաղութարարների շրջանում գույքային իրավունքները, խրախուսեց ազատ առևտուրը և ստեղծեց միասնական արժույթ՝ հաստատված փոխարժեքներով, ստանդարտացված կշիռներով կապիտալի շուկաներով, այն տարածքներում, որտեղ նրանք տիրապետում էին։ Այն նաև ստեղծեց երկաթուղիների և հեռագրերի համակարգ, քաղաքացիական ծառայություն, որը նպատակ ուներ զերծ մնալ քաղաքական միջամտությունից, ընդհանուր իրավական համակարգից^[136]։ Սա համընկավ համաշխարհային տնտեսության խոշոր փոփոխությունների՝ արդյունաբերականացման, արտադրության և առևտրի զգալի աճի հետ։ Այնուամենայնիվ գաղութային տիրապետության ավարտին Հնդկաստանի տնտեսությունը զարգացող աշխարհի ամենաաղքատ տնտեսություններից մեկն էր^[137]։ Արդյունաբերության զարգացումը դադարեցվեց, գյուղատնտեսությունը չէր կարողանում կերակրել արագ աճող բնակչությանը, հիմնականում անգրագետ և ոչ հմուտ աշխատուժ և ծայրաստիճան անբավարար ենթակառուցվածքներ^[138]։

1872 թվականի մարդահամարի արդյունքում պարզվեց, որ ներկայիս Հնդկաստանը կազմող տարածաշրջանում բնակչության 91,3%-ը բնակվում էր գյուղերում^[139]։ Սա անկում էր ապրում դեռ վաղ Մողոլական դարաշրջանից՝ Աքբարի օրոք, 1600 թվականից, երբ բնակչության 85%-ը ապրում էր գյուղում, իսկ 15%-ը քաղաքային կենտրոններում.^[140]։ ՈՒրբանիզացման գործընթացը, ընդհանուր առմամբ, դանդաղ էր բրիտանական Հնդկաստանում մինչև 1920-ական թվականները՝ արդյունաբերականացման և համապատասխան տեխնիկայի բացակայության պատճառով։ Հետագայում խտրական պաշտպանության մասին քաղաքականությունը (որտեղ որոշ կարևոր արդյունաբերությունների պետության կողմից տրվել է ֆինանսական պաշտպանություն) զուգորդվելով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հետ տեսան արդյունաբերության զարգացումն ու ցրումը։ Խրախուսելով գյուղա-քաղաքային միգրացիան՝ Մումբայի, Կալկաթայի և Մադրասի մեծ նավահանգիստները արագորեն աճեցին։ Չնայած դրան մինչև 1951 թվականը Հնդկաստանի բնակչության միայն մեկ վեցերորդն էր բնակվում քաղաքներում^[141]։

Բրիտանիայի կառավարման ազդեցությունը Հնդկաստանի տնտեսության վրա հակասական թեմա է։ Հնդկական անկախության շարժման առաջնորդներն ու տնտեսական պատմաբանները մեղադրում են գաղութարար իշխանությանը Հնդկաստանի տնտեսության խղճուկ վիճակի և դրա հետևանքների համար և պնդում են, որ Բրիտանիայում արդյունաբերական զարգացման համար պահանջվող ֆինանսական ուժը բխել է Հնդկաստանի հարստությունից։ Միևնույն ժամանակ, պատմաբանների մյուս խումբը հակադարձում են, պնդելով, որ Հնդկաստանի տնտեսության ցածր կատարողականը պայմանավորված էր այն բանի հետ, որ տարբեր ոլորտներ աճի և անկման վիճակում էին՝ գաղութատիրության և աշխարհում տիրող փոփոխությունների պառճառով, որոնք շարժվում էին դեպԻ արդյունաբերականացում և տնտեսական ինտեգրացիա^[142]։

Մի քանի տնտեսակն պատմաբաններ պնդում են, որ իրական աշխատավարձի անկումը տեղի է ունեցել 19-րդ դարի սկզբին, կամ, հնարավոր է, սկիզբ է առել 18-րդ դարի վերջին, հիմնականում բրիտանական իմպերիալիզմի արդյունքում։ Տնտեսական պատմաբան Պրասաննան Պարթասարասատին ներկայացրեց եկամուտների մասին տվյալներ, որոնք ցույց են տալիս, որ 18-րդ դարում Բենգալում և Միսորում իրական աշխատավարձը և բնակչության կենսամակարդակը ավելի բարձր են եղել, քան Բրիտանիայում, որն էլ իր հերթին ուներ Եվրոպայում ապրուստի ամենաբարձր մակարդակը^[108]^[143]։ Միսորիում մեկ շնչի հաշվով միջին եկամուտը հինգ անգամ ավելի բարձր էր, քան կենսաապահովման մակարդակը^[144], այսինքն հինգ անգամ ավելի քան 400 դոլարը (1990 միջազգային դոլար)^[145], կամ մեկ շնչի հաշվով 2000 դոլար։ Համեմատության համար նշենք, որ 1820 թվականին մեկ շնչի հաշվով ամենաբարձր եկամուտը Նիդեռլանդների համար կազմում էր 1838 դոլար, իսկ Բրիտանիայի համար՝ 706^[146]։ Ասում են նաև, որ Հնդկաստանը անցել է դեինդուստրիալացման մի շրջան՝ 18-րդ դարի վերջին կեսերին՝ որպես Մողոլական կայսրության անկման անուղղակի արդյունք^[108]։

Նախա-ազատականացման շրջան (1947-1991)

Անկախությունից հետո Հնդկաստանի տնտեսական քաղաքականության վրա գաղութատիրական փորձը մեծ ազդեցություն ունեցավ, ինչը հնդկական առաջնորդների համար ընդունելի էր՝ ենթարկվելով բրիտանական սոցիալական ժողովրդավարությանը և Խորհրդային միության պլանավորված տնտեսությանը^[138]։ Ներքին քաղաքականությունը միտված էր պաշտպանողականությանը՝ շեշտը խիստ դնելով ներմուծումը արդյունաբերականացմամբ փոխարինման, տնտեսական միջամտության, պետական կառավարման մեծ սեկտորի, բիզնեսի կարգավորման և կենտրոնական պլանավորման վրա^[147], մինչդեռ առևտուրը և արտաքին ներդրումների քաղաքականությունը համեմատաբար ազատ էին^[148]։ Հնդկաստանի հինգամյա պլանները նման էին Խորհրդային Միության կենտրոնական պլանավորմանը։ Պողպատը, հանքարդյունաբերությունը, հաստոցները, հեռահաղորդակցությունը, ապահովագրությունը և էլեկտոկայանները արդյունավետորեն ազգայնացվեցին 1950-ականների կեսերին^[149]։

Երբեք մի խոսիր ինձ հետ շահույթի մասին, Ջեյ, այն կեղտոտ բառ է։

- - Նեհրու, Հնդկաստանի առաջին վարչապետը արդյունաբերող «ԹԻ․ԷՌ․ԴԻ․ ԹԱԹԱ»-ին, երբ «ՋԻ․ԷՌ․ԴԻ․ ԹԱԹԱ»-ն առաջարկում էր, որ պետական ընկերությունները պետք է շահութաբեր լինեն^[152]

Ջավահառլալ Նեհրուն՝ Հնդկաստանի առաջին վարչապետը, վիճակագրագետ Պրասանտա Զանդրա Մահալանոբիսի հետ միասին, երկրի անկախության սկզբնական տարիներին ձևակերպեցին և վերահսկեցին տնտեսական քաղաքականությունը։ Նրանք ակնկալում էին իրենց ռազմավարությունից բարենպաստ արդյունքներ՝ ներառյալ ծանր արդյունաբերության արագ զարգացումը, ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր հատվածների կողմից, և որոնք հիմնված են ուղղակի և անուղղակի պետական միջամտության վրա, այլ ոչ թե ավելի ծայրահեղ Խորհրդային ոճի՝ կենտրոնական հրամանատարական համակարգի վրա^[153]^[154]։ Քաղաքականությունը, միաժամանակ կենտրոնանալով կապիտալ և տեխնոլոգիական ինտենսիվ ծանր արդյունաբերության, սուբսիդավորման և ցածր հմտությամբ տնային արդյունաբերությունների վրա, քննադատվեց տնտեսագետ Միլթոն Ֆրիդմանի կողմից, ով կարծում էր, որ դա կկորցնի կապիտալն ու աշխատուժը և կհետաձգի փոքր արտադրողների զարգացումը^[155]։

Ես չեմ կարող որոշել, թե որքան վարկ վերցնել, ինչ բաժնետոմսեր թողարկել, ինչ գնով, ինչ աշխատավարձ և բոնուս վճարել և ինչ շահաբաժին տալ։ Ես նույնիսկ կառավարության թույլտվության կարիք ունեմ այն աշխատավարձի վճարման համարը, որը վճարում եմ գործադիրին

- -«ՋԻ․ԷՌ․ԴԻ․ ԹԱԹԱ»-ն Հնդկական կարգավորող համակարգի մասին, 1969 թվական^[152]

1965 թվականից բերքատու սորտերի սերմերի օգտագործումը, պարարտանությերի ավելացումը և ոռոգման օբյեկտների բարելավումը՝ հավաքականորեն նպաստեցին Հնդկաստանի «Կանաչ հեղափոխությանը», որը բարելավեց գյուղատնտեսության վիճակը՝ բերքի բարելավման, բերքի արտադրողականության բարձրացման, գյուղատնտեսության և արդյունաբերության միջև կապերի ամրապնդման միջոցով^[156]։ Այնուամենայնիվ, այն քննադատվել է նաև որպես անկայուն ջանք՝ ազդելով կապիտալիստական ֆերմերային տնտեսության աճի վրա՝ անտեսելով ինստիտուցիոնալ բարեփոխումները և ընդլայնելով եկամտի անհավասարությունները^[157]։

1984 թվականին Ռաջիվ Գանդին խոստացավ տնտեսական ազատականացում, նա Վ․Պ․ Սինգին նշանակեց ֆինանսների նախարար, ով փորձեց նվազեցնել հարկերից խուսափելը և հարկային մուտքեը ավելացան, չնայած, այս փոփոխության արդյունքում հարկերը նվազեցվել էին։ Այս գործընթացը կորցրեց իր թափը Պարոն Գանդիի պաշտոնավարման վերջին շրջանում, քանի որ նրա կառավարությունը խորտակվում էր սկանդալներով։

Հետ-ազատականցման շրջան (1991-ից հետո)

Հիմնական հոդվածներ՝ Տնտեսական ազատականացումը և տնտեսության զարգացումը Հնդկաստանում։

Մանմոհան Սինգ

Տնտեսական ազատականացումը Հնդկաստանում նախաձեռնել են Պ․Վ Նարասիմա Ռաոն և այդ ժամանակ ֆինանսների նախարար Դոկտոր Մանմոհան Սինգը 1991 թվականին^[158]։ Ռաոյին հաճախ կոչում էին Չանակիա՝ խորհրդարանի միջոցով քաղաքական և տնտեսակն կոշտ քաղաքականություն վարելու ունակություն ունենալու համար՝ այն ժամանակ, երբ գլխավորում էր փոքրամասնությունների կառավարությունը.^[159]^[160]։

Խորհրդային միության փլուզում, որը Հնդկաստանի խոշոր առևտրային գործընկերն էր, և Պարսից ծոցի պատերազմը, որը բորբոքեց նավթի գները, հանգեցրին Հնդկաստանի վճարային հաշվեկշռի մեծ ճգնաժամի, ինչն էլ հանգեցրեց այն բանին, որ Հնդկաստանը կանգնեց վարկերը չվճարելու խնդրի առաջ^[161]։ Հնդկաստանը Արժույթի միջազգային հիմնադրամից խնդրեց 1,8 միլիարդ դոլար վարկի փոխատուցում, որն էլ իր հերթին պահանջում էր վերականգնում^[162]։ Ի պատասխան՝ Նարասիմա Ռաոյի կառավարությունը, ներառյալ ֆինանսների նախարար Մանմոհան Սինգը, նախաձեռնեցին տնտեսական բարեփոխումներ 1991 թվականին։ Բարեփոխումերը չեղյալ համարեցին լիցենզիաները, իջեցրին սակագները և տեկոսադրույքները և վերջ դրեցին բազմաթիվ պետական մենաշնորհների՝ թույլ տալով բազմաթիվ ոլորտներում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ավտոմատ հաստատում^[163]։ Այդ ժամանակվանից ի վեր ազատականացման ընդհանուր խթանը մնացել է նույնը, չնայած, ոչ մի կառավարություն չի փորձել ստանձնել այնպիսի հզոր լոբբինգներ այն վեճերի վերաբերյալ, ինչպիսիք են աշխատանքային օրենսդրության փոփոխությունները, գյուղատնտեսական սուբսիդիաների կրճատումը^[164]։ 21-րդ դարի սկզբին Հնդկաստանը առաջընթաց էր արձանագրել դեպի ազատ շուկայական տնտեսություն՝ տնտեսության պետական վերահսկողության զգալի կրճատմամբ և ֆինանսական ազատականացման բարձրացմամբ^[165]։ Դա ուղեկցվում էր կյանքի տևողության, գրագիտության մակարդակի և սննդի անվտանգության բարձրացմամբ, չնայած, քաղաքային բնակիչները ավելի շատ օգուտ են բերել, քան գյուղի բնակիչները ^[166]։

Միջուկային զենքի փորձարկումները ծանր հարված հասցրին Հնդկաստանի վարկային վարկանիշին 1998 թվականին, իսկ ներդրումների մակարդակը բարձրացավ 2003 թվականին^[167]։

Հնդկաստանում 2003-ից մինչև 2007 թվականը աճի բարձր տեմպեր են գրանցվել՝ միջինում 9%^[168]։ Այնուհետև աճը չափավորվեց 2008 թվականին՝ համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի պատճառով։ 2003 թվականին «Գալդման Սաչս»-ը կանխատեսել էր, որ Հնդկաստանի ՀՆԱ-ն ընթացիկ գներով կհասնի Ֆրանսիային և Իտալիային մինչև 2020 թվականը, Գերմանիային, Մեծ Բրիտանիային և Ռուսաստանին՝ մինչև 2025 թվականը, իսկ Ճապոնիային՝ մինչև 2035 թվականը՝ այն դարձնելով աշխարհի երրորդ ամենախոշոր տնտեսությունը՝ հետ մնալով ԱՄՆ-ից և Չինաստանից։ Հնդկաստանը տնտեսագետների մեծամասնության կողմից հաճախ դիտարկվում է, որպես աճող տնտեսական գերտերություն, որը մեծ դեր կխաղա 21-րդ դարի համաշխարհային տնտեսության մեջ^[169]^[170]։

2012 թվականից սկսած Հնդկաստանը մտավ աճի կրճատման շրջան, որը դանդաղեցվեց մինչև 5,6%։ Ակնհայտ դարձան նաև այլ տնտեսական խնդիրներ․ Հնդկական ռուփիի արժեզրկվելը, ընթացիկ հաշվի մեծ դեֆիցիտը և արդյունաբերության դանդաղ աճը։ Հնդկաստանի վերականգնումը սկսեց 2013-14 թվականներին, երբ ՀՆԱ-ի աճի տեմպն արագացավ 6,4%-ով՝ նախորդ տարվա 5,5%-ից։ Արագացումը շարունակվել է 2014-15 թվականների և 2015-16 թվականների ընթացքում համապատասխանաբար 7,5% և 8,0% աճի տեմպերով։ 1990 թվականից ի վեր Հնդկաստանը աճեց ավելի արագ, քան Չինաստանը, որը 2015 թվականին գրանցեց 6,9% աճ։ Սակայն հետագայում Հնդկաստանի աճի տեմպը դանդաղեց 2016-17 թվականների և 2017-18 թվականների ընթացքում համապատասխանաբար՝ 7,1% և 6,6%^[171], մասամբ պայմանավորված հնդկական թղթադրամի ապամոնտաժմամբ և ապրանքների և ծառայությունների հարկերով^[172]։

Համաշխարհային բանկի՝ 2020 թվականի բիզնեսի վարման պարզեցման ցուցանիշով Հնդկաստանը 190 երկրներից 63-րդ էր՝ ընդամենը երկու տարվա մեջ բարձրանալով 37 կետով^[173]։ Շինարարական թույլտվությունների հետ գործ ունենալու և պայմանագրերի պարտադիր կատարման առումով, այն դասվում է աշխարհի 10 վատագույնների շարքում, մինչդեռ այն համեմատաբար լավ վարկանիշ ունի, երբ խոսքը գնում է ներդրողներին պաշտպանելու և վարկ ստանալու մասին։ Ասում են, որ արդյունաբերական քաղաքականությունը և պետական մակարդակով բիզնեսի պարզությունը խթանելու համար խթանման դեպարտամենտների կողմից ձեռնարկված ուժեղ ջանքերը ազդում են Հնդկաստանի ընդհանուր վարկանիշի վրա^[174]։

COVID-19 համաճարակի ազդեցությունը (2020)

Հիմնական հոդված՝ COVID-19 համաճարակի տնտեսական ազդեցությունը Հնդկաստանում։

COVID-19 համաճարակի ընթացքում բազմաթիվ վարկանիշային գործակալություններ նվազեցրին Հնդկաստանի ՀՆԱ-ի կանխատեսումները 2021 թվականի համար^[175]^[176], ազդարարելով անկում ՝ Հնդկաստանում ամենադաժանը 1979 թվականից ի վեր^[177]^[178]։

«Դան ընդ Բրադստրիթ»-ի զեկույցի համաձայն, երկիրը, հավանաբար, անկում կապրի 2020 թվականի երկրորդ եռամսյակում՝ ավելի քան 2 ամիս տևած համապետական փակման արդյունքում, որը պարտադրվել էր COVID-19 համաճարակի տարածումը զսպելու համար^[179]։

Տվյալներ

Ներքոնշյալ աղյուսակում ներկայացված են 1980-2018 թվականների ընթացքում գրանցված հիմնական տնտեսական ցուցանիշները։

(5%-ից ցածր գնաճը կանաչ է)^[180]^[181]։

Տարի	ՀՆԱ (միլիրադ PPP ԱՄՆ դոլար)	Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ (PPP ԱՄՆ դոլար)	Աշխարհում մասնաբաժին (ՀՆԱ,PPP արտահայտված տոկոսով)	ՀՆԱ աճ (իրական)	Գնաճ (տոկոսով)	Պետական պարտք (արտահայտված ՀՆԱ-ի նկատմամբ տոկոսով)
1980	382.0	557	2.89 %	5.3 %	11.3 %	անհասանելի
1981	442.7	632	3.01 %	6.0 %	12.7 %	անհասանելի
1982	486.5	680	3.11 %	3.5 %	7.7 %	անհասանելի
1983	542.6	742	3.25 %	7.3 %	12.6 %	անհասանելի
1984	583.3	781	3.23 %	3.8 %	6.5 %	անհասանելի
1985	633.6	830	3.29 %	5.3 %	6.3 %	անհասանելի
1986	677.3	869	3.33 %	4.8 %	8.9 %	անհասանելի
1987	722.1	907	3.33 %	4.0 %	9.1 %	անհասանելի
1988	819.3	1,007	3.49 %	9.6 %	7.2 %	անհասանելի
1989	901.8	1,086	3.57 %	5.9 %	4.6 %	անհասանելի
1990	986.9	1,164	3.62 %	5.5 %	11.2 %	անհասանելի
1991	1,030.6	1,193	3.57 %	1.1 %	13.5 %	75.3 %
1992	1,111.8	1,261	3.38 %	5.5 %	9.9 %	77.4 %
1993	1,192.4	1,323	3.48 %	4.8 %	7.3 %	77.0 %
1994	1,298.8	1,413	3.60 %	6.7 %	10.3 %	73.5 %
1995	1,426.3	1,522	3.74 %	7.6 %	10.0 %	69.7 %
1996	1,562.1	1,636	3.87 %	7.6 %	9.4 %	66.0 %
1997	1,653.1	1,698	3.87 %	4.1 %	6.8 %	67.8 %
1998	1,774.4	1,789	4.00 %	6.2 %	13.1 %	68.1 %
1999	1,954.0	1,935	4.19 %	8.5 %	5.7 %	70.0 %
2000	2,077.9	2,018	4.16 %	4.0 %	5.6 %	73.6 %
2001	2,230.4	2,130	4.26 %	4.9 %	4.3 %	78.7 %
2002	2,353.1	2,210	4.30 %	3.9 %	4.0 %	82.9 %
2003	2,590.7	2,395	4.46 %	7.9 %	3.9 %	84.2 %
2004	2,870.8	2,612	4.58 %	7.8 %	3.8 %	83.3 %
2005	3,238.3	2,901	4.77 %	9.3 %	4.4 %	80.9 %
2006	3,647.0	3,218	4.95 %	9.3 %	6.7 %	77.1 %
2007	4,111.1	3,574	5.16 %	9.8 %	6.2 %	74.0 %
2008	4,354.8	3,731	5.21 %	3.9 %	9.1 %	74.5 %
2009	4,759.9	4,020	5.68 %	8.5 %	11.0 %	72.5 %
2010	5,312.4	4,425	5.95 %	10.3 %	9.5 %	67.5 %
2011	5,782.0	4,750	6.09 %	6.6 %	9.5 %	69.6 %
2012	6,214.5	5,037	6.23 %	5.5 %	10.0 %	69.1 %
2013	6,727.3	5,383	6.41 %	6.4 %	9.4 %	68.5 %
2014	7,362.5	5,814	6.65 %	7.4 %	5.8 %	67.8 %
2015	8,036.3	6,264	6.94 %	8.0 %	4.9 %	69.9 %
2016	8,787.9	6,761	7.27 %	8.2 %	4.5 %	69.0 %
2017	9,596.8	7,287	7.52 %	7.2 %	3.6 %	69.8 %
2018	10,505.2	7,874	7.77 %	7.1 %	3.5 %	69.8 %

Ոլորտներ

Աշխատանքային զբաղվածությունը Հնդկաստանում ըստ տնտեսական ոլորտների՝ տոկոսային արտահայտությամբ (2010թ․)^[182]
Հնդկաստանի ՀՆԱ-ում տնտեսական ոլորտների ներդրումները, Հնդկաստանի տնտեսական ոլորտները զարգացել է 1951թ․-ից մինչև 2013 թ․, քանի որ այդ ընթացքում նրա տնտեսությունը բազմապատկվեց ու աճեց։

Պատմականորեն Հնդկաստանը իր տնտեսությունը դասակարգել է ըստ 3 ոլորտների և հետևել դրանց, դրանք են՝ գյուղատնտեսություն, արդյունաբերություն և ծառայությունների ոլորտ։ Գյուղատնտեսությունը ներառում է մշակաբույսերի աճեցումը, այգեգործությունը, կթնամթերքի արտադրությունը և անասնաբուծությունը, անտառային տնտեսությունը և հարակից այլ աշխատանքներ։ Արդյունաբերությունը ներառում է արտադրական տարբեր ենթաոլորտներ։ Հնդկաստանի ծռայությունների ոլորտի բնորոշումը ներառում է շինարարությունը, մանրածախ առևտուրը, ծրագրային ապահովումը, ՏՏ ոլորտը, կապը, հաղորդակցությունը, հյուրընկալությունը, ենթակառուցվածքային գործողությունները՝ կրթության, առողջապահության, բանկային, ապահովագրական և բազմաթիվ այլ տնտեսական գործողություններ^[183]^[184]։

Գյուղատնտեսություն

Հիմնական հոդվածներ՝ Գյուղատնտեսությունը Հնդկաստանում, Անտառային տնտեսությունը Հնդկաստանում, Անասնաբուծությունը Հնդկաստանում, Ձկնորսությունը Հնդկաստանում, Հնդկաստանի բնական պաշարները։

Գյուղատնտեսությունը և դրան մոտ հատվածները, ինչպիսիք են անտառային տնտեսությունը, ձկնորսությունը, կազմում են ՀՆԱ-ի 17 %-ը, 2014 թվականին այս ոլորտներում աշխատում էին ընդհանուր աշխատուժի 49%-ը^[185]։ Գյուղատնտեսությանը բաժին է ընկնում ՀՆԱ-ի 23%-ը, իսկ 2016 թվականին՝ երկրի ամբողջ աշխատուժի 59%-ը։ Քանի որ, Հնդկաստանի տնտեսությունը դիվերսիֆիկացվել և աճել է, գյուղատնտեսության ներդրումը ՀՆԱ-ում կայունորեն նվազել է 1951 թվականից մինչև 2011 թվականը, այնուամենայնիվ, այն շարունակում է մնալ երկրի ամենամեծ զբաղվածության աղբյուրը և նրա ընդհանուր սոցիալ-տնտեսական զարգացման զգալի մասը^[186]։ 1951 թվականից ի վեր բոլոր մշակաբույսերի բերքատվությունը մեկ միավոր մակերեսի հաշվով աճել է պայմանավորված հինգամյա ծրագրերում գյուղատնտեսության վրա շեշտադրման, ոռոգման տեխնոլոգիաների զարգացման, ժամանակակից գյուղատնտեսական պրակտիկայի կիրառման գյուղատնտեսական վարկերի տրամադրման և Հնդկաստնաում կանաչ հեղափոխությունից ի վեր սուբսիդիաների տրամադրման հետ։ Այնուամենայնիվ միջազգային համեմատությունները ցույց են տալիս, որ Հնդկաստանում միջին բերքատվության մակարդակը, ընդհանուր առմամբ, կազմում է աշխարհում ամենաբարձր միջին բերքատվության 30-ից 50%-ը^[187]։ ՈՒտար Պրադեշ, Փենջաբ, Հարյանա, Մադհյա Պրադեշ, Թելանգանա, Բիհար, Արևմտյան Բենգալիա, Գուջարաթի և Մահարաշտրա նահանգները կարևոր դեր են խաղում հնդկաստանի գյուղատնտեսության մեջ։

Փենջաբի նահանգը ղեկավարեց Հնդկաստանի կամաչ հեղափոխությունը և վաստակեց երկրի հացի զամբյուղ լինելու պատիվը^[188]։

Գուջաթարի Անանդ քաղաքում գտնվող Ամուլ կաթնամթերքի գործարանը, որը շատ հաջողված կոոպերատիվ էր և սկսել էր իր գործունեությունը 1970-ական թվականներից

Հնդկաստանում տարեկան միջին տեղումները կազմում են 1,208 միլիմետր՝ տարեկան 4000 միլիարդ խորանարդ մետր, ընդ որում օգտագործվող ջրային պաշարները՝ ներառյալ մակերևութային և ստորերկրյա ջրերը, կազմում են 1,123 միլիարդ խորանարդ մետր^[189]։ Ոռոգվում է ընդհանուր մշակվող տարածքի 39%-ը կամ 546․820 քառակուսի կիլոմետր տարածք^[190]։ Հնդկաստանի ներքին ջրային և ծովային ռեսուրսները ձկնաբուծության ոլորտում գրեթե 6 միլիոն մարդու համար աշխատանք է ապահովում։ 2010 թվականին Հնդկաստանը ունեցավ աշխարհի 6-րդ խոշոր արդյունաբերությունը^[191]։

Հնդկաստանը կաթի, ջուտի(թելատու բույս) և ընդեղենի արտադրությամբ առաջինն է աշխարհում, այն 2011 թվականին աշխարհում երկրորդն էր խոշոր եղջերավոր անասունների թվաքանակով՝ 170 միլիոն կենդանի^[193]։ Այն երկրորդն է բրնձի, ցորենի, շաքարեղեգի, բամբակի և հացահատիկի արտադրությամբ, ինչպես նաև մրգերի և բանջարեղենի երկրորդ խոշոր արտադրողն է, որը համաշխարհային մրգերի և բանջարեղենի արտադրության մեջ կազմում է համապատասխանաբար 10,9% և 8,6%։ Հնդկաստանը նաև մետաքսի երկրորդ խոշոր արտադրողն է՝ 2005 թվականին արտադրելով 7700 տոննա մետաքս, այն հանդիսանում է մետաքսի ամենամեծ սպառողը^[194]։ Հնդկաստանը կեշյուի միջուկի և դրա կեղևի հեղուկի ամենամեծ արտադրողն է։ 2011-2012 թվականների ընթացքում կեշյուի միջուկի արտահանման միջոցով երկրի կողմից վաստակած արտարժույթի փոխարժեքը հասել է 4,390 ֆունտ ստեռլինգի(43.9 միլիարդ ֆունտ ստեռլինգ)՝ հիմնվելով Հնդկաստանի կեշյուի արտահանման խթանման խորհրդի վիճակագրության հիման վրա։ 2011-2012 թվականների ընթացքում արտահանվել է 131,000 տոննա միջուկ^[195]։ Քոլամում և Կերալա նահանգում կա ավելի քան 600 կեշյուի վերամշակման միավորումներ^[192]։ Հնդկաստանի պարենային արտադրությունը մնացել է լճացած մոտավորապես 252 միլիոն տոննա, ինչպես 2014-2015 թվականների այնպես էլ 2015-2016 թվականների ընթացքում^[196]։ Հնդկաստանը մի շարք գյուղատնտեսական ապրանքներ արտահանում է Մերձավոր Արևելքի, Հարավարևելյան և Արևելյան Ասիայի երկրներ, այդ ապրանքներից են Բասմաթի բրինձը, ցորենը, հացահատիկը, համեմունքները, թարմ մրգերը, չոր մրգերը, գոմեշի, տավարի միսը, թեյը, բամբակը, սուրճը և այլ մշակաբույսեր։ Արտահանումից Հնդկաստանի վաստակածի մոտ 10 %-ը կազմում է այս առևտուրը^[197]։

Մոտ 1,530,000 քառակուսի կիլոմետր (590,000 քառակուսի մղոն) վարելահողային տարածքով Հնդկաստանը երկրորդն է՝ ԱՄՆ-ից հետո, որի 52%-ն են մշակվում։ Չնայած երկրի ընդհանուր հողային տարածքը կազումում է մի փոքր ավելին, քան ԱՄՆ-ի կամ Չինաստանի մեկ երրորդը, Հնդկաստանի վարելահողերը փոքր-ինչ ավելի փոքր են, քան ԱՄՆ-ինը և մի փոքր ավելի շատ, քան Չինաստանինը։ Այնուամենայնիվ, Հնդկաստանի գյուղատնտեսական արտադրանքը շատ հետ է մնում իր ներուժից^[198]։ Հնդկաստանում ցածր արտադրողականությունը մի քանի գործոնի արդյունք է։

Համաշխարհային բանկի տվյալներով՝ Հնդկաստանի խոշոր սուբսիդիաները խոչնդոտում են արտադրողականությունը խթանող ներդրումներին։ Գյուղատնտեսության գերակշիռ կարգավորումը մեծացրել է ծախսերը, գների ռիսկերը և անորոշությունը, իսկ կառավարության միջամտությունը՝ վնասում է շուկան։ Ենթակառուցվածքները, ինչպիսիք են գյուղական ճանապարհները, էլեկտրականությունը, նավահանգիստները, սննդի պահպանումը, մանրածախ շուկաները և ծառայությունները ոչ ադեկվատ վիճակում են^[199]։ Հողատարածքների միջին չափը շատ փոքր է, ընդ որում, մեկ բաժին տարածքի 70%-ը մեկ հեկտարից պակաս է^[200]։ Ոռոգման օբյեկտները անբավարար են, դա փաստում է այն հանգամանքը, որ 2016 թվականին ոռոգվել է ընդհանուր մշակման հողերի 46%-ը^[190], որի արդյունքում գյուղացիները դեռ կախված են անձրևներից, մասնավորապես մուսոն սեզոնից, որը անհավասարաչափ է բաշխված երկրի տարածքում^[201]։ Լրացուցիչ մշակվելիք հողերը, ոռոգելու նպատակով օգտագործվել են տարբեր սխեմաներ, ներառյալ Արագացված ոռոգման նպաստի ծրագիրը, որի բյուջեին տրամադրվել է 80,000 ռուփի (800 միլիարդ ֆունտ)^[202]։

Գյուղատնտեսական եկամուտներին խոչընդոտում են նաև սննդի պահպանման և բաշխման ենթակառուցվածքների պակասը, Հնդկաստանի գյուղատնտեսական արտադրանքի մեկ երրորդը փչանում է։

Արտադրություն և արդյունաբերություն

Արդյունաբերությանը բաժին է ընկնում է ՀՆԱ-ի 26%-ը և զբաղեցնում է ընդհանուր աշխատուժի 22%-ը^[203]։ Համաձայն Համաշխարհային Բանկի տվյալլնեի Հնդկաստանի արտադրական ՀՆԱ-ն 2015 թվականին 6-րդ է՝ արտահայտած ԱՄՆ դոլարով (559 միլիարդ դոլար)^[204], և 2005 թվականին 9-րդը ճշգրտված գնաճով՝ արտահայտված ԱՄՆ դոլարով (197,1 միլիարդ դոլար)^[205]։ Արդյունաբերական հատվածը ենթարկվեց էական փոփոխությունների՝ կապված 1991 թվականի տնտեսական բարեփոխումների հետ, որոնք հանեցին ներմուծման սահմանափակումները, առաջացրին արտասահմանյան մրցակցություն, հանգեցրին որոշակի պետական արդյունաբերական ոլորտների մասնավորեցմանը, ազատականացրին ուղղակի ներդրումների ռեժիմը^[206], բարելավեցին ենթակառուցվածքները և նպաստեցին արագ սպառվող ապրանքների արտադրության աճին^[207]։ Ազատականացումից հետո, Հնդկաստանի մասնավոր հատվածը բախվեց արտաքին և ներքին մրցակցության աճին՝ ներառյալ չինական ավելի էժան ներմուծման սպառնալիքը։ Այդ ժամանակվանից ի վեր փոփոխությունը գործել է՝ սեղմելով ծախսերը, վերափոխելով կառավարումը և ապավինելով էժան աշխատուժին և նոր տեխնոլոգիաներին։ Այնուամենայնիվ, սա նաև նվազեցրել է զբաղվածության մակարդակը, նույնիսկ ավելի փոքր արտադրողների շրջանում, որոնք նախկինում ապավինում էին աշխատատար գործընթացներին^[208]։

Պաշտպանություն

Հիմնական հոդվածը՝ Հնդկաստանի պաշտպանական արդյունաբերությունը։

Ավելի քան 1,3 միլիոն ակտիվ անձնակազմի ուժով Հնդկաստանը ունի երրորդ ամենամեծ ռազմական ուժը և ամենամեծ կամավորական բանակը։ 2019-2020 թվականների ֆինանսական տարվա համար Հնդկական զորքերի ընդհանուր բյուջեն կազմել է 3,01 ֆունտ լաք (42 միլիարդ ԱՄՆ դոլար)^[209]։ Մինչև 2022 թբականը սպասվում է, որ Հնդկաստանի պաշտպանական ծախսերը կաճեն մինչև 62 միլիարդ ԱՄՆ դոլար^[210]։

Էլեկտրաէներգիայի ոլորտ

Հիմնական հոդվածները՝ Հնդկաստանի էլեկտրաէներգիայի ոլորտը և Հնդկաստանի էներգետիկ քաղաքականությունը։

2015 թվականին Հնդկաստանը առաջնային էներգիայի սպառմամբ երրորդ էր՝ Չինաստանից և ԱՄՆ-ից հետո՝ 5,3% համաշխարհային մասնաբաժինով^[211]։ Ածուխն ու հում նավթը Հնդկաստանի առաջնային էներգիայի սպառման 85%-ն են կազմում։ Հնդկաստանի նավթի պաշարները բավարարում են երկրի ներքին նավթի պահանջարկի 25%-ը^[212]^[213]։ 2015 թվականի ապրիլ ամսվա դրությամբ Հնդկաստանի հում նավթի ընդհանուր պաշարները կազմել են 763․476 միլիոն տոննա, մինչդեռ բնական գազի պաշարները կազմել են 1490 միլիարդ խորանարդ մետր^[214]։ Նավթի և բնական գազի հանքավայրերը գտնվում են Մումբայի բարձրադիր գոտիներում, Կրիշնա Գոդավարի ավազանում և Քուվերին Դելտա նահանգում, իսկ ափամերձ տարածքներ են Ասսամի, Գուջարաթի, Ռաջաստանի նահանգները։ Հնդկաստանը նավթի 4-րդ սպառողն է, և նավթի զուտ ներմուծումը 2014-2015 թվականների ընթացքում կազմել է 820,000 ռուփի(110 միլիարդ ԱՄՆ դոլար)^[214], ինչը բացասական ազդեցություն ունեցավ երկրի ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի վրա։ Նավթի արդյունաբերությունը Հնդկաստանում հիմնականում բաղկացած է պետական հատվածի ընկերություններից, ինչպիսիք են՝ «Նավթի և բնական գազի կորպորացիան» (ONGC), «Հինդուստան նավթային կորպորացիան» (HPCL), «Բահարաթ նավթ կորպորացիան» (BPCL) և «Հնդկական նավթ կորպորացիան»(IOCL)։ Նավթային ոլորտում կան մի շարք խոշոր մասնավոր հնդկական ընկերություններ, ինչպիսիք են՝ «Reliens industres Limited»(RIL) ըերությունը, որը համակարգում է աշխարհի խոշորագույն նավթավերամշակման համալիրը^[215]։

Հնդկաստանը 2013 թվականին դարձավ էլեկտրաէներգիայի երրորդ ամենամեծ արտադրողը՝ էլեկտրականության արտադրության ոլորտում 4,8% մասնաբաժինով՝ գերազանցելով Ճապոնիային և Ռուսաստանին^[216]։ 2015 թվականի վերջում Հնդկաստանում էլեկտրաէներգիայի ավելցուկ ունեցան մի շարք էլեկտրակայաններ՝ ունենալով պահանջարկի պակաս^[217]։ Կոմունալ էլեկտրաէներգիայի ոլորտը 2016 թվականին ուներ 303 ԳՎտ հզորություն՝ որից ջերմային էներգիան ՝ 69,8%, հիդրոէլեկտրակայաններ՝ 15,2%, վերականգնվող էներգիայի այլ աղբյուրներ՝ 13․0% և միջուկային էներգիա՝ 2,1%^[218] : Հնդկաստանը բավարարում է իր ներքին էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի մեծ մասը՝ իր 106 միլիարդ տոննա ածխի պաշարների միջոցով^[219]։ Հնդկաստանը հարուստ է նաև էներգիայի որոշակի այլընտրանքային աղբյուրներով, որոնք ունեն նշանակալից ներուժ, օրինակ՝ արևի, քամու էներգիան և բիովառելիքը։ Հնդկաստանում ուրանի պաշարների նվազումը երկար տարիներ լճացնում է միջուկային էներգիայի աճը^[220]։ Տումալապալ գոտում վերջին բացահայտումները, կարող են լինել 20 լավագույն բանական ուրանի շարքում՝ ամբողջ աշխարհում^[221]^[222]^[223], և թորիումի գնահատված պաշարներով՝ 846,477 մետր տոննա^[224], որը աշխարհի պաշարների մոտ 25%-ն է կազմում, կանխատեսվում է երկարաժամկետ հեռանկարում իրականացնել երկրի հավակնոտ միջուկային էներգիայի ծրագիրը։ Հնդ-Ամերիկյան գործարքը ճանապարհ հարթեց այլ երկրներից Հնդկաստան ուրան ներմուծելու համար^[225]։

Ճարտարապետություն

Տես նաև՝ Ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը Հնդկաստանում և Էլեկտրոնիկային և կիսահաղարդիչների արդյունաբերությունը Հնդկաստանում։

Ճարտարապետություը Հնդկաստանի արդյունաբերական հատվածի ամենամեծ ենթոլորտն է՝ ՀՆԱ-ի հաշվով, և երրորդը արտահանման ծավալով^[226]։ Այն իր մեջ ներառում է՝ տրանսպորտային սարքավորումների, հաստոցների, տրանսֆորմատորների, վառարանների, ավտոմեքենաների և երկաթուղիների արդյունաբերությունը։ Արդյունաբերությունում աշխատում է մոտ 4 միլիոն աշխատող։ Ավելացված արժեքի հիման վրա Հնդաստանի ինժիներական ենթահամակարգը 2013-2014 ֆինանսական տարում արտահանել է 67 միլիարդ դոլար արժողությամբ ինժիներական ապրանքներ և ապահովել ինժիներական ապրանքների ներքին պահանջարկի մի մասը^[227]։

Հնդկաստանի իժիներական արդյունաբերությունը իր մեջ ներառում է աճող ավտոմեքենաների, մոտոցիկլների և սկուտերներների արդյունաբերություն և արտադրողական մեքենաներ, ինչպիսիք են տրակտորները։ 2011 թվականին Հնդկաստանը արտադրեց և հավաքեց մոտ 18 միլիոն մարդատար և կոմունալ տրամսպորտային միջոցներ, որից արտահանվել է 2,3 միլիոնը^[228]։ Հնդկաստանը տրակտորների ամենամեծ արտադրողն է և ունի ամենամեծ շուկան, որը 2013 թվականին գլոբալ տրակտորների արտադրության 29%-ն էր կազմում^[228]^[229]։ Հնդկաստանը մեքենաների մասերի 12-րդ խոշոր արտադրողն է և 7-րդ խոշոր սպառողը^[228]։ Ավտոմեքենաների արտադրության արդյունաբերության մեջ 2016 թվականին ներդրվել է 79 միլիարդ դոլար (ՀՆԱ-ի 4%) և նույն տարում այս ոլորտում աշխատել է 6,76 միլիոն մարդ (աշխատուժի 2%)։

Թանկարժեք քարեր և զարդեր

Հնդկաստանը ադամանդներ և թանկարժեք քարեր փայլեցնելու և զարդեր պատրաստելու ամենամեծ կենտրոններից մեկն է, այն նաև ոսկու երկու խոշոր սպառողներից մեկն է^[232]^[233]։ Հում նավթից և նավթամթերքից հետո ոսկու, թանկարժեք մետաղղների, թանկարժեք քարերի, ադամանդների և զարդերի ներմուծումն ու արտահանումը Հնդկաստանի գլոբալ առևտրի ամենամեծ մասն են կազմում։ Թանկարժեք քարերի և զարդերի արտադրությունը Հնդկաստանի ՀՆԱ-ի շուրջ 7%-ն է կազմում և հանդիսանում է Հնդկաստանի արտարժութային վաստակի հիմնական աղբյուրը^[234]։ Ակնեղենի և ոսկերչության արդյունաբերությունը 2017 թվականին ստեղծեց 60 միլիարդ դոլար տնտեսական արտադրանք՝ ավելացված արժեքի հիմունքներով, և մինչև 2022 թվականը կանխատեսվում է, որ այն կաճի մինչև 110 միլիարդ դոլար^[235]։

Ակնեղենի և զարդերի արդյունաբերությունը Հնդկաստանում տնտեսապես ակտիվ է եղել մի քանի հազար տարի շարունակ^[236]։ Մինչև 18-րդ դարը Հնդկաստանը ադամանդների միակ խոշոր հուսալի աղբյուրն էր^[232]։ Այժմ Հարավային Աֆրիկան և Ավստրալիան ադամանդների և թանկարժեք մետաղների հիմնական աղբյուրն են, սակայն Անտվերպենի, Նյու Յորքի և Ռամատ Գանի հետ միասին հնդկական քաղաքներ, ինչպիսիք են Սուրաթը և Մումբայը հանդիսանում են զարդերի փայլեցման, կտրման, ճշգրիտ հարդարման, մատակարարման և առևտրի հիմնական հանգույցները աշխարհում։ Ի տարբերություն այլ կենտրոնների, Հնդկաստանում ադամանդների և զարդերի արդյունաբերությունը հիմնականում արհեստագործական ուղղվածություն ունի, ոլորտը ձեռնարկային է, խիստ մասնատված, և գրեթե ամբողջությամբ սպասարկվում է ընտանեկան գործունեությամբ։

Այս ենթաոլորտի առանձնահատուկ ուժը մանր ադամանդների ճշգրիտ կտրման, փայլեցման և վերամշակման մեջ է (մեկ կարատից ցածր)^[232]։ Հնդկաստանը հանդիսանում է նաև ավելի մեծ ադամանդների, մարգարիտների և այլ թանկարժեք քարերի վերամշակման հանգույց։ Վիճակագրորեն, Հնդկաստանում կտրվում և փայլեցվում է ցանկացած ոսկերչության մեջ տեղադրված 12 ադամանդից 11-ը^[237]։ Այն նաև ոսկու և այլ թանկարժեք մետաղներից պատրաստված զարդերի խոշոր հանգույց է։ Ոսկու և ոսկերչական իրերի ներքին պահանջարկը Հնդկաստանի ՀՆԱ-ի մեկ այլ շարժիչ ուժ է^[238]։

Ենթակառուցվածք

Հիմնական հոդվածները՝ Հնդկաստանի ճանապարհային ցանցը, Հնդկական երթուղիներ, նավահանգիստները Հնդկաստանում և տրանսպորտը Հնդկաստանում։

Վիսախապատնամ նավահանգիստը Բենգալի ծոցում

Հնդկաստանի ենթակառուցվածքների և տրանսպորտի ոլորտը կազմում է ՀՆԱ-ի 5%-ը։ 2015 թվականի մարտի 31-ի դրությամբ Հնդկաստանը ունի ավելի քան 5,472,144կմ (3,400,233 մղոն) ճանապարհային ցանց, որն աշխարհի երկրորդ ամենախոշոր ճանապսրհսյին ցանցն է՝ ԱՄՆ-ից հետո։ 1,6 կմ ճանապարհների 1 կմ-ի վրա (2.68 մղոն/քառակուսի մղոն) Հնդկաստանի ճանապարհային ցանցի քանակական խտությունը ավելի բարձր է, քան Ճապոնիայի (0,91) և ԱՄՆ-ի (0,67) ճանապարհային ցանցի խտությունը և ավելի շատ, քան Չինաստանինը (0,46), Բրազիլիայինը (0,18) կամ Ռուսաստանինը (0,08)^[239]։ Որակապես Հնդկաստանի ճանապարհները ժամանակակից մայրուղիների և նեղ, չհավաքված ճանապարհների խարնուրդ են և բարելավվում են^[240]։ 2015 թվականի մարտի 31-ի դրությամբ, հնդկական ճանապարհների 87,05%-ը ասֆալտապատված էր^[239]։ Հնդկաստանը G-27 երկրների շարքում ամենավերջինն է ըստ խցանումների, այդ ուղղությամբ այն արդիականացնում է իր ենթակառուցվածքը։ 2014 թվականի մայիսի դրությամբ Հնդկաստանում ավարտվել էր 4-6 կամ 6 գոտի ունեցող մայրուղիների շինարարությունը՝ ավելի քան 22600 կմ (14,000 մղոն), միացնելով արտադրական, առևտրային և մշակութային խոշոր կենտրոնների մեծ մասը^[241]։ Հնդկաստանի ճանապարհային ենթակառուցվածքը կրում է բեռնափոխադրումների 60%-ը և ուղևորափոխադրումների 87%-ը^[242]։

Հնդկական երթուղիները աշխարհում 4-րդ խոշոր երթուղային ցանցն են՝ 114500կմ(71100 մղոն)։ Կառավարության սեփականություն հանդիսացող և գործող երկաթուղային ցանցը միջին հաշվով փոխադրում էր օրական 23 միլիոն ուղևոր, իսկ 2013-ին ավելի քան 1 միլիարդ տոննա բեռ^[243]։ Հնդկաստանը ունի 7500 կմ ափամերձ գոտի՝ 13 խոշոր նավահանգիստներով և 60 գործառնական ոչ խոշոր նավահանգիստներով, որոնք միասին ղեկավարում են երկրի արտաքին առևտրի 95%-ը ծավալով և 70%-ը արժեքով (մնացածը կատարվում է օդային ճանապարհով)^[244]։ Նավա Շևանը, Մումբայը ամենամեծ հասարակական նավահանգիստներն են, մինչդեռ Մունդրան ամենամեծ մասնավոր նավահանգիստն է^[245]։ Հնդկաստանի օդանավակայանի ենթակառուցվածքը ընդգրկում է 125 օդակայան^[246], որոնցից 66-ը արտոնագրված են ինչպես ուղևորներ, այնպես էլ բեռներ փոխադրելու համար^[247]։

Նավթամթերքներ և քիմիական նյութեր

Հիմնական հոդվածը՝ Նավթի և գազի արդյունաբերությունը Հնդկաստանում։

Նավթային արտադրանքները և քիմիական նյութերը մեծ ներդրում ունեն Հնդկաստանի արդյունաբերական ՀՆԱ-ի մեջ։ Եվ նրանք միասին կազմում են արտահանումից ստացած եկամուտի ավելի քան 34%-ը։ Հնդկաստանում կան նավթավերամշակման և նավթաքիմիական բազմաթիվ գործարաններ, ներառյալ աշխարհի խոշորագույն վերամշակման համալիրը Ջամնագարում, որը օրական 124 միլիոն բարել նավթ է մշակում^[248]։ Ըստ ծավալի Հնդկաստանի քիմիական արդյունաբերությունը երրորդն է Ասիայում և կազմում է երկրի ՀՆԱ-ի 5%-ը։ Հնդկաստանը ագրոքիմիական նյութերի, պոլիմերների և պլաստմասաների, ներկանյութերի և տարբեր օրգանական ու անօրգանական քիմիական նյութերի 5 խոշոր արտադրողներից մեկն է.^[249]։ Չնայած մեծ արտադրող և արտահանող լինելուն՝ Հնդկաստանը ներքին պահանջների պատճառով քիմիական նյութրի զուտ ներմուծող է^[250]։

FY-18 տնտեսության մեջ քիմիական արդյունաբերությունը 163 միլիարդ դոլար ներդրում է կատարել և կանխատեսել, որ մինչև 2025 թվականը կստանա 300-400 միլիարդ դոլար եկամուտ^[251]^[252]։ Քիմիական արդյունաբերությունում 2016 թվականին աշխատել է 17,33 միլիոն մարդ ( աշխատուժի 4%-ը)։

Դեղագործություն

Հիմնական հոդվածը՝ Հնդկաստանի դեղագործական արդյունաբերությունը։

Հնդկական դեղագործական արդյունաբերությունը վերջին տարիներին աճել է՝ դառնալով աշխարհի առողջության պահպանման արտադրանքի հիմնական արտադրողը։ Հնդկաստանին բաժին է ընկնում գեներատորների համաշխարհային մատակարարման 20%-ը^[253]։ Հնդկական դեղագործական ոլորտը ապահովում է նաև տարբեր պատվաստանյութրի համաշխարհային պահանջարկի ավելի քան 62%-ը^[254]։ 2017-2018 թվականների ընթացքում Հնդկաստանի դեղագործական արտահանումը կազմել է 17,27 միլիարդ դոլար և նախատեսվում էր մինչև 2020 թվականը հասնել 20 միլիարդ դոլարի^[253]։ Դեղագործական արդյունաբերությունը 2005 թվականի 6 միլիարդ դոլարից 2016 թվականին հասել է 36,7 միլիարդ դոլարի, տարեկան աճի բարդ տոկոսը (CAGR)՝ 17,46%, Ակնկալվում է, որ այն կաճի՝ հասնելով 55 միլիարդ դոլարի 2020 թվականին։ Ակնկալվում է, նաև որ Հնդկաստանը կդառնա 6-րդ խոշորագույն դեղագործական շուկան մինչև 2020 թվականը^[255]։ Դեղագործական արդյունաբերությունը հանդիսանում է ամենաարագ զարգացող ենթաոլորտներից մեկը և նշանակալից ներդրում ունի Հնդկաստանի արտահանումից ստացած եկամուտի մեջ։ Գուջարաթ նահանգը դարձել է դեղագործական և ակտիվ դեղագործական բաղադրիչների (API) արտադրության և արտահանման հանգույց^[256]։

Տեքստիլ

Հիմնական հոդվածը՝ Տեքաստիլ արդյունաբերությունը Հնդկաստանում։

2015 թվականին Հնդկաստանում գործվածքների և հագուստի շուկան գնահատվում էր 108,5 միլիարդ դոլար, մինչև 2023 թվականը նախատեսվում է հասնել 226 միլիարդ դոլարի։ Տեքստիլ արդյունաբերության մեջ աշխատում են ավելի քան 35 միլիոն մարդ։ Ըստ արժեքի տեքստիլ արդյունաբերությանը բաժին է ընկնում արդյունաբերության 7%-ը, ՀՆԱ-ի 2%-ը և երկրի արտահանումից ստացած եկամտի 15%-ը։ 2017-2018 ֆինանսական տարում Հնդկաստանը արտահանել է 39,2 միլիարդ դոլար արժողությամբ տեքստիլ^[257]։

Հնդկաստանի տեքստիլ արդյունաբերությունը անկում ապրող հատվածից վերջին տարների ընթացքում վերածվեց արագ զարգացող ոլորտ։ 2004-2005 թվականների ընթացքում արդյունաբերությունը մի շարք սահմանափակումներից ազատելուց հետո, կառավարությունը թույլ տվեց զանգվածային ներդրումների ներհոսք՝ ինչպես տեղական, այնպես էլ արտասահմանյան։ 2004-2008 թվականների ընթացքում տեքստիլ արդյունաբերության ներդրումմները աճել են 27 միլիարդ դոլարով։ Լուդհիանան արտադրում է Հնդկաստանում գործվածքի 90%-ը և հայտնի է որպես Հնդկաստանի Մանչեսթեր։ Տիրուպուրը համընդհանուր ճանաչում է ստացել՝ որպես գուլպաների, տրիկոտաժե հագուստի և սպորտային հագուստի առաջատար աղբյուր։ Իչալկարանջիի նման տեքստիլ կենտրոնները ստանում են երկրի մեկ շնչի հաշվով ամենաբարձր եկամուտներից մեկը^[258]։ Հնդկաստանում բամբակյա ֆերմերային տնտեսությունները, մանրաթելերի, տեքստիլի արդյունաբերությունը 45 միլիոն մարդու հնարավորություն են տալիս աշխատել Հնդկաստանում^[259], ներառյալ որոշ երեխաների աշխատանքը (1%)։ Ենթադրվում է, որ ոլորտում աշխատում է մինչև 18 տարեկան մոտ 400,000 երեխա^[260]։

Թղթի հումք և թուղթ

Հիմնական հոդվածը՝ Թղթի հումքի և թղթի արտադրությունը Հնդկաստանում։

Հնդկաստանը աշխարհում թղթի խոշոր արտադրողներից մեկն է և որդեգրել է արտադրական նոր տեխնոլոգիա^[261]։ 2017-2018 թվականների ընթացքում թղթի շուկան Հնդկաստանում գնահատվել է 60,000 ռուփի (8,4 միլիարդ ԱՄՆ դոլար)։ Թղթի ներքին պահանջարկը 2007-2008 թվականների ընթացքում 9 միլիոն տոնայից 2017-2018 թվականների ընթացքում գրեթե կրկնապատկվել է՝ դառնալով 17 միլիոն տոննա։ Թղթի մեկ շնչի հաշվով սպառումը Հնդկաստանում տարեկան կազմում է 13-14 կգ՝ ցածր համաշխարհային միջինից՝ 57 կգ-ից^[262]։

Ծառայություններ

Ծառայությունների ոլորտը Հնդկաստանի ՀՆԱ-ի ամենամեծ մասնաբաժինն ունի, 2012 թվականին այն կազմել է 57%, 1950-ի 15%-ից բարձր^[203]։ Ծառայությունների ոլորտը ապահովում է աշխատանքով աշխատուժի 27%-ին։ Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և բիզնես գործընթացների աութսորսինգը ամենաարագ զարգացող ոլորտների թվին է պատկանում՝ ունենալով 33,6% կուտակային աճ 1997-1998 թվականների և 2002-2003 թվականների ֆինանսկանա տարիների միջև և նպաստել է 2007-2008 թվականների ընթացքում երկրի արտահանման ընդհանուր ծավալների 25%-ով աճին^[263]։

Ավիացիա

Հիմնական հոդվածները՝ Ավիացիան Հնդկաստանում և Քաղաքացիական ավիացիան Հնդկաստանում։

Հնդկաստանն ունի քաղաքացիական ավիավիայի 4-րդ խոշորագույն շուկան աշխարհում, որը 2017 թվականին ունեցել է 158 միլիոն ուղևորների օդային երթևեկություն^[264]^[265]։ Մինչև 2020 թվականը շուկան կունենա 800 ինքնքթիռ, որը կկազմի համաշխարհային ծավալների 4,3%-ը^[266], և ակնկալվում է, որ մինչև 2037 թվականը կգրանցվի տարեկան 520 միլիոն ուղևորաթոխադրում^[265]։ Միջազգային օդային տրանսպորտի ասոցիացիան (IATA) գնահատեց, որ ավիացիան 2017 թվականին Հնդկաստանի ՀՆԱ-ում ավիացիային ներդրումը կազմել է 30 միլիարդ դոլար և ստեղծել է 7,5 միլիոն աշխատատեղ՝ 390 000-ը ուղղակիորեն, 570 000-ը արժեքային շղթայում և 6,2 միլիոնը զբոսաշրջության մեջ^[265]։

Քաղաքացիական ավիացիան Հնդկաստանում սկիզբ է առնում 1911 թվականի փետրվարի 18-ից, երբ ֆրանսիացի օդաչու Անրի Փեքուվեթը Ալբանիայից դեպի Նայնի նահանգի Հուբեր երկաթուղի իջեցրեց 6500 հատ փոստ^[267]։ Ավելի ուշի 1932 թվականի հոկտոմբերի 15-ին ՋԻ․ԷՌ․ԴԻ Թաթան փոստով բեռնված թռավ Կարաչիից դեպի Ջուհու օդանավակայան։ Հետագայուն նրա ավիաընկերությունը դարձավ «Հնդկաստանի ավիաուղիներ» և առաջին ասիական ավիաընկերությունն էր, որը հատեց Ատլանտիան օվկիանոսը^[268]։

Ազգայնացում

1953 թվականին Հնդկաստանի Ազգային ժողովը ընդունեց «Օդային կորպորացիաների մասին» օրենքը՝ արդեն գոյություն ունեցող 8 մասնավոր ավիաընկերությունները խթանելու և ազգայնացնելու, ինչպես նաև Հնդկական ավիաուղիներին ներքին ծառայություններ մատուցելու համար, իսկ «Թաթա» ավիաընկերությանը՝ միջազգային ծառայությունների համար^[267]։ Հնդկաստանի միջազգային օդանավակայանների մարմինը ստեղծվել է 1972 թվականին, մինչդեռ Ազգային օդանավակայանների մարմինը ստեղծվել է 1986 թվականին։ Քաղաքացիական ավիացիայի անվտանգության բյուրոն ստեղծվել է 1987 թվականին՝ «Հնդկական ավիաուղիներ»-ի 182 թռիչքի հետևանքով։

Վերակարգավորում

Կառավարությունը քաղաքացիական ավիացիայի ոլորտը կարգավորեց 1991 թվականին, երբ կառավարությունը թույլ տվեց մասնավոր ավիաընկերություններին աշխատել ավիացիոն և ոչ պլանային ծառայությունների «Air Taxi» սխեմայի ներքո, մինչև 1994 թվականը, երբ ավիաընկերության մասին օրենքը չեղյալ հայտարարվեց, և մասնավոր ավիաընկերությունները կարող էին այժմ իրականացնել նախատեսված ծառայություններ։ Մասնավոր ավիաընկերությունները, ինչպոիսիք են «Jet Airways»-ը, «Air Sahara»-ն, «Modiluft»-ը, «Damania Airways»-ը և «NEPC Airlines»-ը այդ ժամանակահատվածում սկսեցին ներքին գործառնություններ իրականացնել^[267]։

2004-2005 թվականներին մի քանի ցածր գնով փոխադրողներ մտան Հնդկական շուկա։ Նոր մուտք գործողների շարքում էին՝ «Air Deccan», «Air Sahara», «Kingfisher Airlines», «SpiceJet», «GoAir», «Paramount Airways» և «IndiGo» ավիաընկերությունները։ «Kingfisher Airlines»-ը հնդկական առաջին ավիափոխադրողն էր, որ 2005 թվականի հունիսի 15-ին պատվիրեց «Airbus A380» ինքնաթիռը 3 միլիարդ դոլար արժողությամբ^[269]^[270]։ Այնուամենայնիվ հնդկական ավիացիան պայքարում էր տնտեսության դնդաղեցման, վառելիքի և շահագործման ծախսերի բարձրացման դեմ։ Սա հանգեցրեց որոշ ավիաընկերությունների գործունեության դադարեցմանը և ավիաընկերությունների միավորմանը։ 2007 թվականին «Jet Airways»-ը և «Kingfisher Airlines»-ը ձեռք բերեցին համապատասխանաբար «Air Sahara» և «Air Deccan» ավիաընկերությունները։ «Paramount Airways»-ը դադարեցրեց իր գործունեությանը 2010 թվականին, «Kingfisher Airlines»-ը՝ 2012-ին, իսկ «Etihad Airways»-ը 2013 թվականին համաձայնեց ձեռք բերել «Jet Airways»-ի 24% բաժնեմաս։ 2013-2014 թվականների դրությամբ միայն «GoAir» և «IndiGo» ավիաընկերություններն են շահույթով աշխատել^[271]։ Ներքին միջին ուղևորափոխադրումները 2005-2017 թվականների ընթացքում ընկել են 70%-ով՝ գնաճը ճշգրտելուց հետո։

Բանկային և ֆինանսական ծառայություններ

Հիմնական հոդվածները՝ Բանկային գործունեություը Հնդկաստանում և Ֆինանսական ծառայությունները Հնդկաստանում։

Ֆինանսկան ծառայությունների ոլորտում 2016 թվականին ներդրվել է 809 միլիարդ դոլար (ՀՆԱ 37%) և աշխատել է այդ ոլորտում 14,17 միլիոն մարդ ( աշխատուժի 3%-ը), իսկ բանկային հատվածում՝ 407 միլիարդ դոլար (ՀԱՆ-ի 19%) և այդ հատվածում աշխատում է 5,5 միլիոն մարդ (աշխատուժի 1%-ը)^[272]։ Հնդկական դրամական շուկան դասակարգվում է կազմակերպված հատվածի՝ բաղկացած մասնավոր, պետական և օտարերկրյա առևտրային և կոոպերատիվ բանկերից, որոնք միասին հայտնի են որպես «պլանավորված բանկեր», և չկազմակերպված հատվածի, որը բաղկացած է անհատական կամ ընտանիքի սեփականությունը հանդիսացող դրամատներից կամ բնիկ բանկիրներից և ոչ բանկային ֆինանսական կազմակերպություններից^[273]։ Չկազմակերպված հատվածը և միկրոկրեդիտը գերադասելի են ավանդական բանկերից գյուղական և ենթակառուցվածքային տարածքներում, հատկապես ոչ արտադրողական նպատակներով վարկերի տրամադրմամբ, ինչպիսիք են կարճաժամկետ վարկերը արարողությունների համար^[274]։

Վարչապետ Ինդիրա Գանդին 1969 թվականին ազգայնացրերց 14 բանկ, որին 1980 թվականին հաջորդեցին ևս 6-ը, նա պարտադրեց, որ բանկերը իրենց զուտ վարկի 40%-ը տրամադրեն առաջնահերթ ոլորտներին՝ ներառյալ գյուղատնտեսությունը, մանրածախ արդյունաբերությունը, մանրածախ առևտուրը, և փոքր բիզնեսը՝ ապահովելու համար բանկերի իրականացրած սոցիալական և զարգացման իրենց նպատակները։ Այդ ժամանակից ի վեր բանկերի մասնաճյուղերը թիվը 1969 թվականի 8,260-ից հասել է 72,170-ի, իսկ 2007-ին նույն մասնաճյուղում ընդգրկված բնակչությունը կրճատվել է 63,800-ից մինչև 15,000։ Ընդհանուր բանկային ավանդները 1970-1971 թվականներից մինչև 2008-2009 թվականներն ընկած ժամանակահատվածում ավելացել են 59,1 միլիարդ ռուփիից (830 միլիոն ԱՄՆ դոլար) մինչև 38,309․22 միլիարդ ռուփի (540 Միլիարդ ԱՄՆ դոլար)։ Չնայած գյուղական մասնաճյուղերի աճին՝ 1969 թվականին 1860-ով կամ ընդհանուրի 22 %-ով, իսկ 2007 թվականին ավելանալով 30,590-ով կամ 42%ով, այս ժամանակահատվածում 50,000 գյուղերից միայն 32,270-ն էր սպասարկվում նախատեսված բանկի կողմից^[275]^[276]։ Հնդկաստանի համախառն ներքին խնայողությունները 2006-2007 թվականների ընթացքում կազմում են Հնդկաստանի ՀՆԱ-ի 32,8%-ը^[277]։ Անհատական խնայողությունների կեսից ավելին ներդրվում է այնպիսի ֆիզիկական ակտիվների մեջ, ինչպիսիք են հողը, անասունները, տները և ոսկին^[278]։

Պետական հատվածի բանկերը պահում են բանկային գործունեության ընդհանուր ակտիվների 75%-ը, իսկ մասնավոր և օտարերկրայ բանկերը՝ համապատասխանաբար 18,2% և 6,5%^[279]։ Ազատականացումից ի վեր կառավարությունը հաստատեց նշանակալի բանկային բարեփոխումներ։ Թեև դրանցից մի քանիսը վերաբերում են ազգայնացված բանկերին, ինչպիսիք են բարեփոխումները, որոնք խրախուսում են միաձուլումները՝ նվազեցնելով կառավարության միջամտությունը, բարձրացնելով եկամտաբերությունը և մրցակցությունը, մասնավոր, արտասահմանյան բանկերի և ապահովագրական ընկերությունոււների մասով բարեփոխումներ ևս իրականացվել են^[212]^[280]։

Ֆինանսական տեխնոլոգիաներ

Հիմնական հոդվածը՝ Ֆինանսական տեխնոլոգիաները Հնդկաստանում։

Համաձայն ծրագրային ապահովման և ծառայությունների մատուցման ասոցիացիայի (NASSCOM) զեկույցի Հնդկաստանը ներկայումս ունի մոտ 400 ընկերություն ֆինանսական տեխնոլոգիաների ոլորտում՝ ունենալով մոտ 420 միլիոն դոլարի ներդրում 2015 թվականին։ NASSCOM-ի զեկույցում նշվում է նաև, որ ծրագրերի և ծառայությունների մատուցման շուկան մինչև 2020 թվականը կաճի 1,7 անգամ՝ կազմելով 8 միլիարդ դոլար^[281]։ Հնդկական ֆինանսական տեխնոլոգիաները բաժանված են հետևյալ ոլորտներում. բանկային համակարգ՝ 32%, վճարային գործընթացներ` 34% և առևտրային, պետական և մասնավոր շուկաներ` 12%^[282] :

Տեղեկատվական Տեխնոլոգիաներ

Հիմնական հոդվածները՝ Տեղեկատվական տեխնոլոգիաները Հնդկաստանում և Բիզնես գործընթացի աութսորսրնգը Հնդկաստանում։

Infosys Media Center-ը Բանգալոր քաղաքում, Հնդկաստան։ Infosys-ը հնդկական ՏՏ խոշորագույն ընկերություններից մեկն է։

Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտը Հնդկաստանում բաղկացած է 2 հիմնական բաղադրիչից՝ ՏՏ և Բիզնես գործընթացի աութսորսինգ(BPO): ՏՏ ոլորտը ավելացրել է իր ներդրումը Հնդկաստանի ՀՆԱ-ում` 1998 թվականի 1,2%-ից 2012 թվականին հասցնելով 7,5%^[283]։ Ըստ NASSCOM-ի տվյալների 2015 թվականին ոլորտը 147 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի եկամուտ է ունեցել, որտեղ արտահանման եկամուտները կազմում են 99 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, իսկ ներքինը՝ 48 միլիարդ ԱՄՆ դոլար՝ աճելով ավելի քան 13%-ով^[283]։

ՏՏ ոլորտի աճը վերագրվում է մասնագիտացման աճին, ցածր ծախսերին, հմուտ և անգլերեն լեզվին տիրապետող աշխատողներին։ Հնդկական ՏՏ ոլորտի մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում 2005-2006 թվականներից մինչև 2008 թվականը 4,8% աճել է մինչև 7%^[284]։ 2009 թվականին հնդկական 7 ընկերություններ ընդգրկվացին տեխնոլոգիական աութսորսինգի լավագույն 15 ընկերությունների շարքերում^[285]։

Բիզնես գործընթացների աութսորսիգի ծառայությունները Հնդկաստանի արտաքին աութսորսինգի արդյունաբերության մեջ հիմնականում վերաբերում են արևմտյան բազմազգ կորպորացիաների գործառնություններին։ 2012 թվականի դրությամբ աութսորսինգի ոլորտում աշխատում է շուրջ 2,8 միլիոն մարդ^[286]։ Տարեկան եկամուտները կազմում են շուրջ 11 միլիարդ ԱՄՆ դոլար^[286], մոտավորապես ՀՆԱ-ի 1%-ը։ Ամեն տարի Հնդկաստանում ավարտում է շուրջ 2,5 միլիոն մարդ, բայց հմտությունների սղության պատճառով աշխատավարձերը այս ոլորտում ավելանում են 10-15%-ով^[286]։

Ապահովագրություն

Հիմնական հոդվածը՝ Ապահովագրությունը Հնդկաստանում։

2013 թվականին Հնդկաստանը դարձել է 10-րդ խոշորագույն ապահովագրական շուկա ունեցող երկիրը՝ բարձրանալով 2011 թվականի ցուցանիշից՝ 15-րդ հորիզոնականից^[287]^[288]։ 2013 թվականին 66,4 միլիարդ ԱՄՆ դոլար ընդհանուր արժողությամբ ապահովագրական շուկայով, այն մնում էր փոքր համեմատած աշխարհի խոշոր տնտեսությունների հետ^[289], և 2017 թվականին հնդկական ապահովագրական շուկային բաժին էր հասնում աշխարհի ապահովագրական բիզնեսի 2%-ը։ 2018 թվականին Հնդկաստանի կյանքի և ոչ կյանքի ապահովագրությունների համախառն ապահովագրավճարները ընդհանուր առմամբ կազմել են 86 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Կյանքի ապահովագրությունը կազմում է հնդկական ապահովագրական շուկայի 75,41%-ը, իսկ մնացածը ընդհանուր ապահովագրությունն է^[290]։ Հնդկաստանի 52 ապահովագրական ընկերություննից 24-ը ակտիվ են կյանքի ապահովագրության բիզնեսում^[289]։

Մանրածախ վաճառք

Հիմնական հոդավծը՝ Մանրածախ առևտուրը Հնդկաստանում։

Մանրած ախ առևտրում 2016 թվականին ներդրվել է 482 միլիարդ դոլար գումար (ՀՆԱ-ի 22%-ը), և այս ոլորտում նույն թվականին աշխատել է 249,94 միլիոն մարդ (աշխատուժի 57%-ը)։ Արդյունաբերությունը գյուղատնտեսությունից հետո երկրորդ խոշոր գործատուն է Հնդկաստանում^[272]։ Հնդկական մանրածախ շուկան գնահատվում է 600 միլիարդ ԱՄՆ դոլար և աշխարհում խոշոր մանրածախ շուկաների առաջին հնգյակում է՝ ըստ տնտեսական արժեքի։ Հնդկաստանին է պատկանում աշխաշհում ամենաարագ զարգացող մանրածախ շուկանեից մեկը^[291]^[292], և կանխատեսվում է մինչև 2020 թվականը հասնել 1,3 տրիլիոնի^[293]^[294]։ 2018 թվականին Հնդկաստանում էլեկտոնիկային մանրածախ շուկան գնահատվել է 32,7 միլիարդ դոլար և մինչև 2022 թվականը ակնկալվում է հասցնել 71,6 միլիարդ դոլարի^[295]։

Հնդկաստանի մանրածախ առևտուրը մեծամասամբ բաղկացած է տեղական խանութներից, սեփականատերերի կողմից սպասարկվող խանութներից և փողոցային առևտրից։ 2008 թվականին մանրածախ առևտրի շուկան ընդլայնեց իր շուկայական մասնաբաժինը 4%-ով^[296]։ 2012 թվականին Հնդկաստանի կառավարությունը թույլ տվեց ՕՈՒՆ-ների 51%-ը ներդնել բազմաբնույթ ապրանքների և 100%-ի չափով 1 ապրանքանիշի մանրածախ վաճառում։ Սակայն պահեստային ենթակառուցվածքների պակասը, պետական մակարդակով թույլտվևթյունները և կարմիր ժապավենները, շարունակում են սահմանափակել կազմակերպված մանրածախ առևտուրի աճը^[297]։ Ավելի քան 30 կանոնակարգեր, ինճպիսիք են լիցենզիաները, հակա-առևանգման միջոցառումներ, պետք է կատարվեն մինչև խանութը, որպես բիզնես բացելը։ Կան հարկեր ապրանքները մի երկրից մեկ այլ երկիր և նույնիսկ երկրի ներսում տեղափոխելու համար^[296]։ Ըստ «Well Street Journal»-ի գյուղատնտեսական արտադրանքի մեկ երրորդը փչանում է ենթակառուցվածքների պակասի և անարդյունավետ մանրածախ ցանցերի պատճառով^[298]։

Զբոսաշրջություն

Հիմնական հոդվածը՝ Զբոսաշրջությունը Հնդկաստանում։

Ճանապարհորդության և զբոսաշրջության համաշխարհային խորհուրդը հաշվարկել է, որ 2017 թվականին զբոսաշրջությունը ապահովել է 210 միլիարդ ԱՄՆ դոլար կամ ՀՆԱ-ի 9,4%-ը և ապահովել է 41,622 միլիոն աշխատատեղ, ինչը կազմում է զբաղվածության 8%-ը։ Կանխատեսվում է, որ մնչև 2028 թվականը ոլորտը կաճի տարեկան կտրվածքով 6,9%-ով հասնելով 450 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի (ՀՆԱ-ի 9,9%)^[299]։ 2016 թվականին Հնդկաստան այցելել է 8,89 միլիոն մարդ, իսկ 2017 թվականին ժամանել է ավելի քան 10 միլիոն զբոսաշրջիկ՝ 2016 թվականի համեմատ աճելով 15,6%-ով^[300]։ 2015 թվականին զբոսաշրջային մուտքերից Հնդկաստանը վաստակել է 21,07 միլիարդ դոլար արտարժույթ^[301]։

Նկատվում է Միջազգային զբոսաշրջության կայուն աճ դեպի Հնդկաստան՝ սկսած 1997 թվականից, երբ Հնդկաստան ժամանել էին 2,37 միլիոն զբոսաշրջիկ, իսկ արդեն 2015 թվականին ժամանոած զբոսաշրջիկները կազմում էին 8,03 միլիոն։ Միացիալ Նահանգները միջազգային զբոսաշրջիկների ամենամեծ աղբյուրն է հանդիսանում՝ դեպի Հնդկաստան, մինչդեռ Եվրամիության երկրները և Ճապոնիան միջազգային զբոսաշրջիկների մյուս հիմնական աղբյուրն են հանդիսանում^[302]^[303]։ Միջազգային զբոսաշրջիկների 10 -ից պակասն են այցելում Թաջ Մահալ, որտեղ մեծամասնությունը այցելում է մշակութային, թեմատիկ կամ պարզապես արձակուրդների անցկացման համար^[304]։ Հնդկաստանի ավելի քան 12 միլիոն քաղաքացի ամեն տարի միջազգային ուղևորություններ է իրականացնում, իսկ Հնդկաստանի ներսում զբոսաշրջությունը ավելացել է մոտ 740 միլիոն հնդիկ ճանապարհորդներով^[302]։

Հնդկաստանը ունի արագ աճող բժշկական տուրիզմի ոլորտ՝ առաջարկելով ցածր գներով բժշկական ծառայություններ և երկարաժամկետ խնամք^[305]^[306]։ 2015 թվականի հոկտեմբերին Հնդկաստանի բժշկական տուրիզմի ոլորտը գնահատվեց 3 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Նախատեսվում է, որ մինչև 2020 թվականը այն կաճի մինչև 7-8 միլիարդ դոլար^[307]։ 2014 թվականին 184,298 օտարերկրացի հիվանդներ մեկնել են Հնդկաստան՝ բուժում ստանալու նպատակով^[308]։

Մեդիա և զվարճանքի արդյունաբերություն

Հիմնական հոդվածները՝ Հնդկաստանի ԶԼՄ-ները և Զվարճանքի արդյունաբերություն։

ASSOCHAM-PwC համատեղ ուսումնասիրությունների արդյունքում կանխատեսվում էր, որ հնդկական լրատվամիջոցների և զվարճանքի արդյունաբերությունը 2017 թվականի 30,360 միլիարդ դոլաից մինչև 2022 թվականը կաճի հասնելով 52,683 միլիարդ դոլարի՝ ապահովելով 11,7% տարեկան համախառն աճ։ ՈՒսումնասիրությունը կանխատեսում էր նաև, որ հեռուստատեսությունը, կինոն և գերօգտագործվող ծառայութնուններն այդ ժամանակահատվածում կկազմեն արդյունաբերության ընդհանուր աճի գրեթե կեսը^[309]։

Առողջապահություն

Հիմնական հոդվածը՝ Հնդկաստանի առողջապահությունը։

Ակնկալվում է, որ Հնդկաստանի առողջապահության ոլորտը 2015-2025 թվականների ընթացքում կաճի 29%-ով՝ հանելով 280 միլիարդ դոլարի, որը պայմանավորված է եկամուտների աճով, ավելի մեծ առողջապահական իրազեկությամբ, կենսակերպի հիվանդությունների գերակայության աճով և առողջության ապահովագրության մատչելիության բարելավմամբ^[255]։

Հնդկաստանի դեղաբույսերի արդյունաբերությունը 2018 թվականին գրանցեց շուկայական չափս՝ 4,4 միլիարդ դոլար։ Հնդկական արդյունաբերության կոնֆեդերացիան գնահատում է, արդյունաբերությունը մինչև 2025 թվականը կաճի 16%-ով։ Շուկայի գրեթե 75%-ը կազմում են գեղեցկության և անձնական խնամքի արտադրանքը, իսկ դեղաբույսերի տուրիստական ծառայությունները կազմում են շուկային 15%-ը^[310]։

Լոգիստիկա

2016 թվականին Հնդկաստանի նյութատեխնիկական արդյունաբերությունը արժեր ավելի քան 160 միլիարդ դոլար, իսկ նախորդ 5 տարվա ընթացքում աճեց 7․8%-ով։ Արդյուանբերությունում աշխատում է մոտ 22 միլիոն մարդ^[311]^[312]։ Ակնկալվում է, որ մինչև 2020 թվականը նյութատեխնիկական արդյունաբերությունը կհասնի 215 միլիարդ դոլարի^[313]։ Համաշխարհային բանկի լոգիստիկ գործունեության կատարման ինդեքսում Հնդկաստանը 160 երկրների շարքում զբաղեցնում էր 35-րդ տեղը^[314]։

Տպագրություն

Հիմնական հոդվածը՝ Տպագրությունը Հնդկաստանում

Հեռահաղորդակցություն

Հիմնական հոդվածը՝ Հեռահաղորդակցության ոլորտը Հնդկաստանում։

INSAT-1B արբանյակ․ Հնդկաստանում հեռարձակման ոլորտը խիստ կախված է INSAT համակարգից։

Հեռահաղորդակցման ոլորտը 2014-2015 թվականների ընթացքում ապահովել է 31 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի եկամուտ, որը կազմում է ընդհանուր ՀՆԱ-ի 1,94%-ը^[315]։ 2016 թվականի օգոստոսի 31-ի դրությամբ հեռախոսների օգտագործողների քանակով (ինչպես ֆիքսված, այնպես էլ բջջային հեռախոսներով) Հնդկաստանը աշխարհում երրորդն է՝ 1․053 միլիարդ բաժանորդով։ Հնդկաստանը ունի երրորդ ամենամեծ ինտերնետ բազան։ 2016 թվականի մարտի 31-ի դրությամբ Հնդկաստանը ունի 342,65 միլիոն ինտերնետ բաժանորդ^[316]։

Արդունաբերության գնահատականները ցույց են տվել, որ 2012 թվականի դրությամբ Հնդկաստանում կա 554 միլիոն հեռուստատեսության սպառող^[317]։ Հնդկաստանը բաժանորդների քանակով աշխարհում ամենամեծ տնային հեռուստատեսության(DTH) շուկան է։ 2016 թվականի մայիսի դրությամբ երկրում կար 84,80 միլիոն DTH բաժանորդ^[318]։

Հանքարդյունաբերություն և շինարարություն

Հանքարդյունաբերություն

Հիմնական հոդվածը՝ Հանքարդյունաբերությունը Հնդկաստանում։

2016 թվականին հանքարդյունաբերության ոլորտում ներդրվել է 63 միլիարդ դոլար (ՀՆԱ-ի 3%) և այստեղ աշխատել է 20,14 միլիոն մարդ (աշխատուժի 5%)^[272]։ Հնդկաստանի հանքարդյունաբերությունն իր ծավալով աշխարհում հանքանյութերի 4-րդ խոշոր արտադրողն է, իսկ 2009-ին այն 8-րդն էր^[319]։ 2013 թվականին արդյունահանվեց և վերամշակվեց 89 հանքանյութ, որոնցից 4-ը վառելիք, 3-ը ատոմային էներգիայի հանքանյութ, 80-ը ոչ վառելիք^[320]։ 2011-2012 թվականների ընթացքում պետական հատվածին բաժին է ընկել հանքարդյունաբերության 68%-ը^[321]։

Հնդկաստանի հանքարդյունաբերության գրեթե 50%-ը, ելքային արժեքով, կենտրոնացած է 8 նահանգներում՝ Օդիշա, Ռաջաստան, Չատիսգարհ, Անդհրա-Պրադեշ, Թելանգանա, Ջհարխանդ, Մադհյա Պրադեշ և Կառանտակա։ Ըստ արժեքի արդյունահանման 25%-ը գալիս է նավթի և գազի ռեսուրսներից^[321]։ 2010 թվականին Հնդկաստանը շահագործեց ավելի քան 3000 հանք, որոնց կեսը ածուխի, կրաքարի և երկաթի հանքաքարի հանքեր էին^[322]։ Արդյունաբերական արժեքի հիման վրա Հնդկաստանը քրոմիտի, ածուխի, երկաթի հանքաքարի, բոքսիտի, բարիտի, ցինկի 5 խոշոր արտադրողներից մեկն է, միաժամանակ այն մի շարք այլ հանքանյութերի 10 խոշորագույն արտադրողներից մեկն է հանդիսանում^[319]^[321]։ Հնդկաստանը 2013 թվականին պողպատի 4-րդ խոշոր արտադրողն էր^[323], իսկ այլումինի՝ 7-րդ^[324]։

Հնդկաստանի հանքային պաշարները հսկայական են^[325]։ Չնայած այն բանին, որ արդյունաբերությունը նվազել է՝ 2010 թվականին կազմելով ՀՆԱ-ի 2,3%-ը՝ համեմատած 2000 թվականի 3%-ի հետ, ընդհանուր աշխատուժի մեջ մասնաբաժինը նույնպես նվազել է՝ 2,9 միլիոն մարդ։ Հնդկաստանը բազմաթիվ հանքանյութերի զուտ ներմուծող է՝ ներառյալ ածուխը։ Հնդկաստանի հանքարդյունաբերական ոլորտի անկումը պայմանավորված է թույլտվությունների ձեռքբերման բարդ պրոցեսի, կարգավորվող և վարչական ընթացակարգերի, անբավարար ենթակառուցվածքների, կապիտալ ռեսուրսների պակասի և էկոլոգիական կայուն տեխնոլոգիաներին դանդաղ ադապտացման հետ^[321]^[326]։

Երկաթ և պողպատ

Հիմնական հոդվածը՝ Երկաթի և պողպատի արդյունաբերությունը Հնդկաստանում։

2014-2015 թվականների ֆինանսկան տարում Հնդկաստանը հումքի պողպատի 3-րդ խոշոր արտադրողն էր^[327] և երկաթի ամենախոշոր արտադրողը։ Արդյունաբերությունում արտադրվել է 91,46 միլիոն տոննա մաքուր պողպատ և 9,7 միլիոն տոննա երկաթ։ Հնդկաստանում երկաթրի և պողպաըի մեծ մասը արտադրվում է երկաթի հանքաքարից^[328]։

Շինարարություն

Հիմնական հոդվածը՝ Շինարարական արդյունաբերությունը Հնդկաստանում։

Շինարարական արդյունաբերությունը 2016 թվականին ապահովել է 288 միլիարդ ԱՄՆ դոլար (ՀՆԱ-ի 13%) և ոլորտում աշխատել է 60,42 միլիոն մարդ (աշխատուժի 14%)^[272]։

Արտաքին առևտուր և ներդրումներ

Արտաքին առևտուր

Հիմնական հոդվածը՝ Հնդկաստանի արտաքին առևտուրը։

2013-2014թթ․ Հնդկաստանի արտահնումը (խոշոր) և ներմուծումը (խոշոր) ըստ արժեքի

Մինչև 1991 թվականը հնդկաստանը դիտավորյալ և մեծամասամբ մեկուսացած էր աշխարհի շուկաներից՝ իր տնտեսությունը պաշտպանելու և ինքնավարության հասնելու համար։ Արտասահմանյան առևտուրը ուղեկցվում էր ներմուծուման սակագների, արտահանման քանակական սահմանափակումների և հարկերի սահմանմամբ, իսկ օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները (ՕՈՒՆ) սահմանափակվում էին վերին սահմանային կապիտալի բաժանմամբ, տեխնոլոգիաների փոխանցման սահմանափակմամբ, արտահանման պարտավորություններով, կառավարության վավերացումներով, այս վավերացումները արդյունաբերության հատվածի նոր ՕՈՒՆ-երի 60%-ի համար անհրաժեշտ էին։ 1985-1991 թվականների սահմանափակումները ապահովում էին, որ ՕՈՒՆ-երը լինեին տարեկան ընդամենը 200 միլիոն դոլար։ Կապիտալի հոսքի մեծ մասը բաղկացած էր արտասահմանյան օգնություններից, առևտրային փոխառություններից և ոչ ռեզիդենտ հնդկացիների ավանդներից^[329]։ Հնդկաստանի արտահանումը լճացած էր անկախացմանը հաջորդող 15 տարիներին՝ այդ ժամանակահատվածում կառավարության կողմից առևտրային քաղաքականության ընդհանուր անտեսման պատճառով։ Ներմուծումը նույն ժամանակահատվածում վաղ արդյունաբերականացման հետ միաժամանակ բաղկացած էին հիմնականում մեքենաներից, հում հումքից և սպառողական ապրանքներից^[330]։ Ազատականացումից ի վեր, Հնդկաստանի միջազգային առևտրի ծավալները կտրուկ աճեցին^[331]՝ ապրանքների և ծառայությունների ընդհանուր ծավալները ՀՆԱ-ում 1990-1991 թվականների 16%-ից աճեց մինչև 47% 2009-2010 թվականներին^[332]^[333]։ 2015 թվականին արտասահմանյան առևտուրը կազմում էր Հնդկաստանի ՀՆԱ-ի 48,8%-ը^[16]։ Ամբողջ աշխարհում Հնդկաստանին բաժին է ընկնում ապրանքների արտահանման ընդհանուր ծավալների 1,44%-ը և ներդրումների՝ 2,12%, իսկ ծառայությունների առևտրի արտահանման 3,34%-ը, ներմուծման 3,31%-ը^[333]։ Հնդկաստանի հիմնական առևտրային գործընկերներն են ԵՄ-ն, Չինաստանը, ԱՄՆ-ն և Արաբական Միացյալ Էմիրությունները^[334]։ 2006-2007 թվականներին հիմնական արտահանվող ապրանքները ներառում էին՝ ինժիներական ապրանքներ, նավթամթերք, քիմիական և դեղագործական նյութեր, գոհարներ, զարդեր, տեքստիլ և հագուստ, գյուղատնտեսական ապրանքներ, երկաթի հանքաքար և այլ հանքային նյութեր։ Հիմնական ներմուծվող ապրանքները ներառում էին՝ նավթի հումք և առնչվող ապրանքներ, մեքենաներ, էլեկտրական իրեր, ոսկի և արծաթ^[335]։ 2010 թվականի նոյեմբերի տվյալների համաձայն արտահանումը յուրաքանչյուր տարի աճել է 22,3%-ով՝ հասնելով 850,63 միլիարդ ռուփիի (12 միլիարդ ԱՄՆ դոլար), մինչդեռ ներկրումը նվազել է 7,5%-ով՝ հասնելով 1251,33 միլիարդ ռուփիի (18 միլիարդ ԱՄՆ դոլար)։ Առևտրային պակասուրդը նույն ամսում 2009 թվականի 468,65 միլիարդ ռուփիից (6,6 միլիարդ ԱՄՆ դոլար) 2010 թվականին ընկավ մինչև 400,7 միլիարդ ռուփի (5,6 միլիարդ ԱՄՆ դոլար)^[336]։

Հնդկաստանը Առևտրի և Սակագների գլխավոր համաձայնագրի հիմնադիր անդամն է (ԱՍԳՀ) և դրա իրավահաջորդը ԱՀԿ-ում։ Մինչ դրա ժողովներին ակտիվորեն մասնակցելը Հնդկաստանը աշխարհի զարգացման միջոցառումներում վճռորոշ ձայն ուներ։ Օրինակ՝ Հնդկաստանը շարունակում էր դեմ լինել ԱՀԿ-ի քաղաքականության մեջ առևտրի ոլորտի աշխատանքի, բնապահպանական խնդիրների և առևտրի այլ ոչ սակագնային խնդիրների ներառմանը^[337]։

Հնդկաստանը զբաղեցրեց 43-րդ հորիզոնականը՝ ըստ մրցակցության ինդեքսի^[338]։

Վճարումների մնացորդ

Անկախացումից ի վեր Հնդկաստանի ընթացիկ հաշվի վճարումների մնացորդը բացասական է եղել։ 1990-ականներին տնտեսական ազատականացումից հետո, վճարումների մնացորդի ճգնաժամով պայմանավորված, Հնդկաստանի արտահանումը կայուն կերպով աճեց, 2002-2003 թվականներին այն ծածկում էր Հնդկաստանի ներմուծման ծավալների 80,3%-ը՝ աճելով 1990-1991 թվականների 66,2%-ից^[339]։ Այնուամենայնիվ, համաշխարհային առևտրի ընդհանուր դանդաղեցումը՝ արտահանումը, որպես ներմուծման տոկոս իջավ 61,4% 2008-2009 թվականններին, հաջորդելով համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամին ^[340]։ Հնդկաստանի նավթի ներմուծման աճող հաշիվը դիտվում էր որպես ընթացիկ հաշվի պակասուրդի հիմնական մաս, որը 2008-2009 թվականներին աճեց 118,7 միլիարդ դոլարով, կամ ՀՆԱ-ի 11,11%-ով^[341]։ 2010 թվականին հունվարից հոկտեմբեր ամիսների ընթացքում Հնդկաստանը ներմուծել է 82,1 միլիարդ արժողությամբ նավթի հումք^[342]։ Հնդկաստանի տնտեսությունը 2002 - 2012 թվականների ընթացքում ամեն տարի ունենում էր առևտրի պակասուրդ՝ 2011-2012 թվականնորի ընթացքում ունենալով 189 միլիարդ դոլարի ապրանքային առևտրի պակասուրդ.^[343]։ 2013 թվականին Հնդկաստանի առևտուրը Չինաստանի հետ ամենամեծ պակասուրդը ուներ՝ 31 միլիարդ դոլար^[344]։ Տնտեսության ազատականացումից ի վեր Հնդկաստանի կախվածությունը արտաքին օգնություններից և կոնսեցիոն պարտքերից նվազել է, իսկ պարտք-ծառայություններ հարաբերակցությունը նվզել է 1990-1991 թվականի 35,3%-ից 2008-2009 թվականներին հասնելով 4,4%-ի^[345]։ Հնդկաստանում արտաքին առևտրային փոխառությունները կամ ոչ ռեզիդենտ վարկատուներից վարկերը թույլատրվում էր կառավարության կողմից՝ հնդկական կորպորացիաներին լրացուցիչ միջոցների աղբյուր տրամադրելու համար։ Հնդկաստանի ֆինանսների նախարարությունը արտաքին առևտրային փոխառությունների քաղաքականության ուղղությունների միջոցով կանոնակարգում էր հնդկական կորպորացիաները ՝ Հնդկաստանի Պահուստային Բանկի 1999 թվականի արժույթի կառավարման ակտի հիման վրա^[346]։ Հնդկաստանի արտարժույթի պահուստները կայուն կերպով աճում էին 1991 թվականի մարտի դրությամբ 5,8 միլիարդ դոլարց 2020 թվականի հուլիսին հասնելով 540 միլիարդ դոլարի։ 2012 թվականին Մեծ Բրիտանիան հայտարարեց Հնդկաստանին ֆինանսական օգնության տրամադրման վերջի մասին՝ նշելով հնդկական տնտեսության աճը և կայունությունը^[347]^[348]։

Հնդկաստանի ընթացիկ հաշվի պակասուրդը բոլոր ժամանակներում ամենաբարձրին հասել է 2013 թվականին^[349]։ Հնդկաստանը պատմականորեն ստեղծել է իր ընթացիկ հաշվի պակասուրդը արտերկրի շուկաներից վերցված փոխառությունների կամ ոչ ռեզիդենտ հնդկացիների փոխանցումների և պորտֆելային ներհոսքի միջոցով։ 2016 թվականի ապրիլից մինչև 2017 թվականի հունվարը, Պահուստային Բնակի տվյալները ցույց տվեցին, որ 1991 թվականից հետո սկզբնական շրջանում, Հնդկաստանը ստեղծել է իր պակասուրդը օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ներհոսքների միջոցով։ « The Economic Times »-ը նշում է, որ զարգացումը, դա «երկարաժամկետ ներդրողների վստահության աճի նշան է վարչապետ Նարենդրա Մոդիի կարողության նկատմամբ, այն է ուժեղացնել երկիրդ և տնտեսության հիմքերը կայուն աճ ապահովելու համար»^[350]։

Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ

Հիմնական հոդվածը՝ Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները Հնդկաստանում։

**Ներդրումներ կատարող երկրների առաջին հնգյակի մասնաբաժինը ՕՈՒՆ-երում (2000–2010թթ․)**^[351]
Համար	Պետություն	Ներդրումներ (միլիոն ԱՄՆ դոլար)	Ներդրումներ (%)
1	Մավրիկիոս	50,164	42.00
2	Սինգապուր	11,275	9.00
3	ԱՄՆ	8,914	7.00
4	Անգլիա	6,158	5.00
5	Նիդերլանդներ	4,968	4.00

Որպես 3-րդ ամենամեծ տնտեսությունն աշխարհում՝ գնողունակության համարժեքության ցուցանիշով, Հնդկաստանը գրավեց օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներով (ՕՈՒՆ)^[352]։ 2011 թվականի ընթացքում ՕՈՒՆ-երի ներհոսքը դեպի Հնդկաստան 36,5 միլիարդ դոլար էր՝ 51,1%-ով ավելի բարձր, քան 2010 թվականին՝ 24,15 միլիարդ դոլար։ Հնդկաստանը ուժեղ էր հեռախոսային կապով, տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով և այլ հատուկ ճյուղերով, ինչպիսիք են մեքենայի բաղադրիչները, քիմիական նյութերը, հագուստը, դեղագործական նյութերը և զարդերը։ Չնայած օտարերկրյա ներդրումների մեծացմանը, ՕՈՒՆ-երի կոշտ քաղաքականությունը^[353] էական արգելք էր։ Ժամանակի ընթացքում Հնդկաստանը որդեգրել է մի շարք ՕՈՒՆ-երի բարեփոխումներ^[352]։ Հնդկաստանը ունի կառավարչական և տեխնիկական հմտությունների մեծ պաշար։

Միջին խավի բնակչության չափը կազմում է 300 միլիոն և ներկայացնում է աճող սպառողական շուկա^[354]։

Հնդկաստանը ազատականացրել է իր ՕՈՒՆ-երի քաղաքականությունը 2005 թվականին՝ թույլատրելով ՕՈՒՆ-երի 100%-ով ներդրում վենչուրային բիզնեսներում։ Արդյունաբերական քաղաքականության բարեփոխումները էականորեն կրճատել են արդյունաբերական լիցենզավորման պահանջները, ընդլայնման առանձին սահմանները հեշտացրել մուտքը դեպի օտարերկրյա տեխնոլոգիաներ և ներդրումներ։ Անշարժ գույքի ոլորտի դեպի վեր աճող կորը, պարտական է աճող տնտեսությանը տրվող որոշ վարկերին և ՕՈՒՆ-երի քաղաքականության ազատականացմանը։ 2005 թվականի մարտին կառավարությունը փոփոխեց կանոնները՝ թույլատրելով 100% ՕՈՒՆ-ներ շինարարության ոլորտին, ներառելով կառուցվող ենթակառուցվածքներ և շինարարական ծրագրեր՝ բազկացած բնակարաններից, առևտրային տարածքներից, հիվանդանոցներից, կրթական հաստատություններից, հանգստի գոտիներից և քաղաքային ու մարզական ենթակառուցվածքներից^[355]։ 2012-2014 թվականներին Հնդկաստանը տարածեց այս բարեփոխումները պաշտպանության, հեռահաղորդակցության, նավթի, մանրածախ առձտրի, ավիացիայի և այլ ոլորտների վրա^[356]^[357]։

2000-2010 թվականների ընթացքում երկիրը գրավեց 187 միլիարդ դոլար ՕՈՒՆ-եր.^[358]։ Իներտորեն բարձր ներդրումները Մավրիկիոսից պայմանավորված էր երկրների միջև միջազագային ֆոնդերի երթուղու առկայությամբ, որը էական առավելություններ էր տալիս։ Կրկնակի հարկումը կանխված էր Հնդկաստանի և Մավրիկիոսի միջև հարկային պայմանագրի պատճառով և Մավրիկոսը կապիտալ շահույթների հարկային ապաստարան է հանդիսանում՝ ստեղծելով զրոյական հարկման ՕՈՒՆ-երի ալիք^[359]։ 2015 թվականին ՕՈՒՆ-երը Հնդկաստանի ՀՆԱ-ի 2,1%-ն էին կազմում^[16]։

Երբ կառավարությունը վերջին 3 տարիներին թեթևացրեց 21 ոլորտներում ՕՈՒՆ-երի 87 կանոնները, ՕՈՒՆ-երի ներհոսքը 2016-2017 թվականների ընթացքում հատեց 60,1 միլիարդ դոլարը^[360]^[361]։

Արտահոսքեր

2000 թվականից սկասած հնդկական ընկերությունները ընդլայնվեցին տարածաշրջանում՝ ներդնելով ՕՈՒՆ-եր և ստեղծելով աշխատատեղեր Հնդկաստանից դուրս։ 2006-2010 թվականների ընթացքում հնդկական ընկերություննիրի ՕՈՒՆ-երը Հնդկաստանից դուրս կազմում էին նրա ՀՆԱ-ի 1,34%-ը^[362]։ Հնդկական ընկերությունները ՕՈՒՆ-եր էին իրականացնում և սկսում իրենց գործունեությունը ԱՄՆ-ում^[363], Եվրոպայում և Աֆրիկայում^[364]։ «ՏԱՏԱ» Հնդկական ընկերությունը ամենամեծ արտադրողը և մասնավոր հատվածի ամենամեծ գործատուն է Մեծ Բրիտանիայում^[365]^[366]։

Փոխանցումներ

Հիմնական հոդվածը՝ Փոխանցումներ դեպի Հնդկաստան։

2015 թվականին այլ երկրներից դեպի Հնդկաստան ընդհանուր փոխանցումները կազմել են 68,91 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, իսկ Հնդկաստանում գտնվող արտասղահմանյան աշխատողների ընդհանուր փոխանցումները դեպի իրենց հայրենի երկրներ կազմել են 8,476 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Դեպի Հնդկաստան փոխանցումների հիմնական աղբյուր են հանդիսանում ԱԷՄ-ը, ԱՄՆ-ն, Սաուդյան Արաբիան, մինչդեռ Բանգլադեշը, Պակիստանը և Նեպալը Հնդկաստանից փոխանցումների հիմնական ստացողներն են^[367]։ 2015 թվականին դեպի Հնդկաստան փոխանցումները երկրի ՀՆԱ-ի 3,32%-ն են կազմել^[16]։

2015 թվականին դեպի Հնդկաստան փոխանցումները կազմում են երկրի ՀՆԱ-ի 3,32%-ը

Միաձուլումներ և ձեռքբերումներ

1985-ից մինչև 2018 թվականը կնքվել է 20846 գործարք՝ Հնդկաստանի ներսում և նրա սահմաններից դուրս։ Վերջիններից կուտակված արժեքը կազմում է 618 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Աժեքի առումով ամենաակտիվ տարին 2010 թվականն է եղել՝ մոտավորապես 60 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, իսկ գործարքների մեծ մասը կնքվել է 2007 թվականին (1510)^[368] :

Ահա հնդկական ընկերությունների հետ լավագույն 10 գործարքների ցուցակը․

Ձեռք բերող ընկերության անվանումը	Ձեռք բերող ընկերության արդյունաբերության ոլորտը	Ձեռք բերող ընկերության ազգությունը	Թիրախային ընկերության անվանումը	Թիրախային ընկերության արդյունաբերության ոլորտը	Թիրախային ընկերության ազգությունը	Գործարքի արժեքը (միլիոն դոլար)
Petrol Complex Pte Ltd	Նավթ և գազ	Սինգապուր	Essar Oil Ltd	Նավթ և գազ	Հնդկաստան	12,907.25
Vodafone Grp Plc	Անլար տեխնոլոգիաներ	Անգլիա	Hutchison Essar Ltd	Հեռահաղորդակցության ծառայություններ	Հնդկաստան	12,748.00
Vodafone Grp PLC-Vodafone Asts	Անլար տեխնոլոգիաներ	Հնդկաստան	Idea Cellular Ltd-Mobile Bus	Անլար տեխնոլոգիաներ	Հնդկաստան	11,627.32
Bharti Airtel Ltd	Անլար տեխնոլոգիաներ	Հնդկաստան	MTN Group Ltd	Անլար տեխնոլոգիաներ	Հարավային Աֆրիկա	11,387.52
Bharti Airtel Ltd	Անլար տեխնոլոհիաներ	Հնդկաստան	Zain Africa BV	Անլար տեխնոլոգիաներ	Նիգերիա	10,700.00
BP PLC	Նավթ և գազ	Անգլիա	Reliance Industries Ltd-21 Oil	Նավթ և գազ	Հնդկաստան	9,000.00
MTN Group Ltd	Անլար տեխնոլոգիաներ	Հարավային Աֆրիկա	Bharti Airtel Ltd	Անլար տեխնոլոգիաներ	Հնդկաստան	8,775.09
Shareholders	Այլ ֆինանսական միջոցներ	Հնդկաստան	Reliance Inds Ltd-Telecom Bus	Հեռահաղորդակցության խառայություններ	Հնդկաստան	8,063.01
Oil & Natural Gas Corp Ltd	Նավթ և գազ	Հնդկաստան	Hindustan Petro Corp Ltd	Նավթաքիմիկատներ	Հնդկաստան	5,784.20
Reliance Commun Ventures Ltd	Հեռահաղորդակցության ծառայություններ	Հնդկաստան	Reliance Infocomm Ltd	Հեռահաղորդակցության ծառայություններ	Հնդկաստան	5,577.18

Արժույթ

Հիմնական հոդվածները՝ Հնդկական ռուփին և Հնդկաստանի պահուստային բանկը։

RBI-ի գլխամասը Հնդկաստանի Մումբայ քաղաքում

Տարի	1 ԱՄՆ դոլարին համարժեք հնդկական ռուփին (միջին տարեկան)^[369]
1975	9.4058
1980	7.8800
1985	12.3640
1990	17.4992
1995	32.4198
2000	44.9401
2005	44.1000
2010	45.7393
2015	64.05
2016	67.09
2017	64.14
2018	69.71

Հնդկական ռուփին միակ օրինական վճարելամիջոցն է Հնդկաստանում, և ընդունվում է, որպես օրինական վճարելամիջոց նաև հարևան Նեպալում և Բութանում, որոնք երկուսն էլ իրենց արժույթը կապում են հնդկական ռուփիի հետ։ 1 ռուփին բաժանվում է 100 պազայի։ Ամենաբարձր անվանական թղթադրամը 2000 ռուփին է, իսկ շրջանառության մեջ ամենացածր անվանական մետաղադրամը 50 կոպեկ արժեքով մետաղադրամն է^[370]։ 2011 թվականի հունիսի 30-ից 50 կոպեկից ցածր արժույթները դադարել են օրինական լինելուց^[371]^[372]։ Հնդկաստանի դրամավարկային համակարգը ղեկավարվում է երկրի կենտրոնական բանկի՝ Հնդկաստանի պահուստային բանկի կողմից^[373]։ Այն հիմնադրվել է 1935 թվականի ապրիլի 1-ին և ազգայնացվել է 1949 թվականին, Հնդկաստանի պահուստային բանկը ծառայում է, որպես երկրի դրամական իշխանություն, դրամավարկային համակարգը կարգավորող և վերահսկող, արտարժույթի պահուստների պահպանող և ազգային արժույթի թողարկող։ Այն ղեկավարվում է կենտրոնական տնօրենների խորհուրդի կողմից, որը գլխավորում է կառավարիչը, ում նշանակում է երկրի կառավարությունը^[374]։ Համապատասխան տոկոսադրույքները սահմանվում է դրամավարկային քաղաքականության հանձնաժողովի կողմից։

Ռուփին կապված էր անգլիական ֆունտի հետ 1927-1946 թվականների ընթացքում, այնուհետև ԱՄՆ դոլարի հետ մինչև 1975 թվականի սեպտեմբերը, երբ ֆիքսված դրամական համակարգը փոխարինվեց 4 հիմնական միջազգային արժույթների զամբյուղով՝ ԱՄՆ դոլար, Անգլիական ֆունտ, Ճապոնական իեն և Գերմանական մարկ^[375]։ 1991 թվականին՝ խոշոր առևտրային գործընկերոջ՝ Խարհրդային Միության փլուզումից հետո, Հնդկաստանը բաղվեց արժութային ճգնաժամի հետ, իսկ ռուփին արժեզրկվեց մոտ 19%-ով՝ հուլիսի 1-ին և 2-ին երկու փուլով։ 1992 թվականին ներդրվեց փոխարժեքի ազատականացման ծրագիր։ Այդ ծրագրի պայմաններում արտահանողները ստիպված էին իրենց արտարժույթից ստացած եկամտի 40%-ը փոխանցել Հնդկաստանի Պահուստային Բանկին՝ սահմանված փոխարժեքով, իսկ մնացած 60%-ը կարող էր փոխարկվել շուկայական փոխարժեքով։ 1994-ի ռուփին փոխարկելի էր ընթացիկ հաշվի վրա, որոշ կապիտալ վերահսկումներով^[376]։

1991 թվականի կտրուկ անկումից և 1994 թվականին ընթացիկ հաշվի փոխարկելիությանը անցնելուց հետո, ռուփիի արժեքը որոշվել է հիմնականում շուկայի ուժերով։

2000-2010 թվականների ընթացքում ռուփին բավականին կայուն է եղել։ 2018 թվականի հոկտեմբերին ռուփին արտայատած ԱՄՆ դոլարով, բոլոր ժամանակների համեմատ ամենացածրն էր՝ 74,90 ԱՄՆ դոլար^[377]։

Եկամուտ և սպառում

Հիմնական հոդվածը՝ Հնդկաստանի եկամուտը։

Հնդկաստանի համախառն ազգային եկամուտը 1 շնչի հաշվով 2002 թվականից սկսած ունի աճի բարձր տեմպեր։ Այն կրկնապատկվեց 2010-2011 թվականներին՝ 2002-2003 թվականների 19․040 ռուփիից հասնելով 53․331 ռուփիի՝ այդ 8 տարիներից յուրաքանչյուրի ընթացքում միջին աճը կազմել է 13,7%, իսկ աճի գագաթնակետը եղել է 2010-2011 թվականների ընթացքում, կազմել է 15,6%^[379]։ Այնուամենայնիվ, ճշգրտված ինֆլիացիայի աճը բնակչության մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամտի նկատմամբ 2010-2011 թվականներին իջել է վերջին տարիների 6,4%-ից հասնելով 5,6%-ի։ Սպառման մակադակները անհատական բնույթ են կրում^[380]։ 2011 թվականին Հնդկաստանում 1 ընտանիքի միջին եկամուտը կազմում էր 6․671 դոլար^[381]։

Համաձայն 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների, Հնդկաստանում տների քանակը կազմում էր մոտ 330 միլիոն, իսկ տնային տնտեսություննների քանակը՝ 247 միլիոն։ Տնային տնտեսությունների քանակը Հնդկաստանում վերջին տարիներին նվազել է, համաձայն 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ տնային տնտեսությունների 50%-ը ուներ 4 կամ ավելի քիչ ընտանիքի անդամ՝ միջինում ունենալով 4,8 անդամ՝ ներառյալ տատիկները և պապիկները^[382]^[383]։ Այս տնային տնտեսությունները արտադրում էին մոտավորապես 1,7 տրիլիոն դոլար ՀՆԱ^[384]։

Սպառման վերաբերյալ նշումներ․ տնային տնտեսությունների մոտավորապես 67%-ը օգտագործում էր վառելափայտ, 53%-ը չուներ սանիտարական հարմարություններ, 83%-ը ուներ ջրի մատակարարում իրենց տարածքների ներսում կամ 100 մետր հեռու իրենց տներից քաղաքային տարածքներում, իսկ գյուղական տարածքներում՝ 500 մետր, տնային տնտեսությունների 63%-ը ուներ ֆիքսված կամ բջջային հեռախոսակապի ծառայություններ, 43%-ը ուներ հեռուստացույց, 26%-ը ուներ 2 կամ ավելի հեծանիվ։ 20001 թվականի հետ համեմատած, այս եկամտի և սպառման միտումները հանգեցրին չափավորից մինչև էական փոփոխությունների։ 2010 թվականի մի զեկույցում ասվում էր, որ Հնդկաստանում բարձր եկամուտներով տնային տնտեսությունները ավելի շատ էին, քան ցածր եկամուտով տնային տնտեսությունները^[385]։

«Նոր աշխարհի հարստություն»-ը հրապարակում է հոդվածներ երկրների ընդհանուր հարստությունների վերաբերյալ, որը չափվում է հիմք ընդունելով երկրի բնակչության կողմից պահվող մասնավոր հարստությունը։ Համաձայն «Նոր աշխարհի հարստություն»-ի Հնդկաստանի ընդհանուր հարստությունը 2017 թվականին կազմել է 8․230 միլիարդ դոլար, որը աճել է 2007 թվականի 3,165 միլիարդ դոլարի նկատմամբ, իսկ աճի տեմպը կազմել է 160%։ Հնդկաստանի ընդհանուր հարստությունը 1%-ով նվազեց 2018 թվականին 2017 թվականի 8,23 տրիլիոն դոլարից 2018 թվականին հասնելով 8,148 տրիլիոն դոլար՝ դարձնելով Հնդկաստանը աշխարհի 6-րդ ամենահարուստ երկիրը։ Հնդկաստանում կան 20․730 մուլտիմիլիոնատերեր (դրանով 7-րդն է աշխարհում)^[387] և 118 միլիարդատերեր (դրանով 3-րդն է աշխարհում)։ Բարձր զուտ արժեք ունեցող անհատների թվով՝ 327,100, Հնդկաստանը 9-րդն է աշխարհում։

Մումբայը ամենահարուստ քաղաքն է Հնդկաստանում և 12-րդը աշխարհում, 2018 թվականին 941 միլիարդ դոլար զուտ արժեքով և 28 միլիարդատերերի հաշվով, որոնք բնակվում են քաղաքում, այն 9-րդն էր ամբողջ աշխարհում^[388]։ 2016 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ Մումբայից հետո հաջորդ ամենահարուստ քաղաքներն էին համարվում Դելին (450 միլիարդ դոլար), Բնգալորը (320 միլիարդ դոլար), Հայդելբերգը (310 միլիարդ դոլար), Կալկաթան (290 միլիարդ դոլար), Չեննայը (150 միլիարդ դոլար) և Գուրգաոնը (110 միլիարդ դոլար)^[389]^[390]։

«Համաշխարհային հարստության միգրացիայի» 2019 թվականի զեկույցում՝ հրապարակված «Նոր աշխարհի հարստություն»-ի կողմից, ասվում է, որ 2018 թվականին Հնդկաստանից գաղթել են 5000 բարձր զուտ արժեքով հնդկացիներ, որոնք կազմում են ընդհանուրի 2%-ը։ Ավստրալիան, Կանադան և ԱՄՆ-ն դասվում են հիմնական նպատակային երկրների շարքին^[391]։ Զեկույցը նաև կանխատեսում է, որ անձնական հարստությունը Հնդկաստանում կաճի մոտ 180%-ով՝ 2028 թվականին՝ հասնելով 22,814 միլիարդ դոլարի^[388]։

Աղքատություն

Հիմնական հոդվածը՝ Աղքատությունը Հնդկաստանում։

2014 թվականի մայիսին, Համաշխարհային Բանկը վերանայեց Հնդկաստանի 2005 թվականի աղքատության հաշվարկման մեթոդոլոգիաները և առաջարկեց աղքատության չափման նոր տարբերակներ։ Համաձայն վերանայված մեթոդոլոգիայի աշխարհում կա 872,3 միլիոն մարդ, որոնք գտնվում են աղքատության մեջ, և որոնցից 179,6 միլիոնը ապրում է Հնդկաստանում։ 2013 թվականին ունենալով աշխարհի ընդհանուր բնակչության 17,5%-ը ՝ Հնդկաստանը ուներ աշխարհի ամենաաղքատ բնակչության 20,6%-ը^[392]։ Համաձայն 2005-2006 թվականների ուսումնասիրությունների^[393] Հնդկաստանում կա մինչև 5 տարեկան 61 միլիոն երեխա, որոնք թերսնված են։ 2011 թվականի ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի զեկույցի համաձայն Հնդկաստանում 19990-2010 թվականների ընթացքում 45%-ով նազել են մինչև 5 տարեկան երեխաների մահացության տեմպերը, և հիմա 188 երկրների շարքում այն 46-րդն է^[394]։

1960 թվականից սկսած, հաջորդական կառավարությունները իրականացրել են տարբեր սխեմաներ՝ կենտրոնական պլանավորման շրջանակներում, աղքատությունը մեղմացնելու համար, որոնք հասել են մասնակի հաջողությունների.^[395]։ 2005 թվականին կառավարությունը ընդունեց Մահաթմա Գանդիի գյուղի զբաղվածության ազգային ակտը՝ երաշխավորելով յուրաքանչյուր տնային տնտեսության (գյուղական շրջաններում) համար 100 օր նվազագույն աշխատավարձով աշխատանք Հնդկաստանի բոլոր շրջաններում^[396]։ 2011 թվականին դա լայնորեն քննադատվեց կոռումպացված պաշտոնյաների կողմից՝ ներկայացնելով դիֆիցիտի ֆինանսավորումը, որպես ֆոնդերի ֆինանսավորման աղբյուր, ծրագրի շրջանակներում կառուցված ենթակառուցվածքների անորակությունը և չնախատեսված կործանարար հետևանքները^[397]^[398]^[399]։ Այլ տեսություններ պնդում էին, որ ծրագիրը ամեն դեպքում կօգնի կրճատել գյուղական աղքատությունը^[400]^[401]։ Մինչդեռ այլ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ Հնդկաստանի տնտեսական աճը դարձել է կայուն զբաղվածության և աղքատության կրճատման շարժիչ ուժը, չնայած այն բանին որ բնակչության զգալի մասը շարունակում է մնալ աղքատության մեջ^[402]^[403]։ 2006-2016 թվականների ընթացքում Հնդկաստանում աղքատությունը հասավ 271 միլիոնի։

2019 թվականի համաշխարհային սովի ինդեքսով, Հնդկաստանը դասակարգվեց 102-րդը (117 երկրների շարքում)՝ դասակարգվելով, որպես խստորեն «լուրջ»։

Զբաղվածություն

Տես նաև՝ Աշխատուժը Հնդկաստանում, Հնդկաստաի աշխատանքային օրենսդրությունը, Երեեխաների աշխատանքը Հնդկաստանում և Գործազրկությունը Հնդկաստանում։

Գյուղատնտեսական և հարակից հատվածների աշխատողները 2009-2010 թվականների ընդհանուր աշխատուժի 52,1%-ն էին կազմում։ Ծառայությունների ոլորտը, որը ներառում էր շինարարությունը և ենթակառուցվածքները կայուն կերպով աճում են՝ 2012-2013 թվականներին զբաղեցնելով զբաղվածության 20,3%-ը, մինչդեռ գյուղատնտեսական զբաղվածությունը անկում էր ապրում^[404]։ Ընդհանուր աշխատուժի 7%-ը կազմակերպված հատվածինն էր, որի 2/3-ը կառավարության վերահսկողության ներքո գտնվող հանրային հատվածին է բաժին ընկնում^[405]։ Աշխատուժի 51,2%-ը Հնդկաստանում բաժին է ընկնում ինքնազբաղվածներին։ Համաձայն 2005-2066 թվականների հարցման արդյունքների, զբաղվածության և աշխատավարձերի միջև կա սեռային առանձնացվածություն։ 2006 թվականին գյուղական տարածքներում և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ ինքնազբաղված էին՝ հիմնականում գյուղատնտեսությամբ, իսկ քաղաքային տարածքներում և՛ կանանց, և՛ տղամարդկանց համար աշխատավարձային գործը զբաղվածության գլխավոր աղբյուրն էր։

Գործազրկությունը Հնդկաստանում բնութագրվում է քրոնիկ(քողարկված) գործազրկությամբ։ Կառավարության սխեմաները, որոնք ուղված են ինչպես աղքատության, այնպես էլ գործազրկության վերացմանը (ինչը վերջին տասնամյակի ընթացքում միլիոնավոր աղքատ և չաշխատող մարդկանց ուղարկում է քաղաքային վայրեր՝ ապրուստի միջոցներ փնտրելու համար), փորձում են լուծել խնդիրները՝ տրամադրելով ֆինանսական աջակցություն բիզնես սկսելու համար, կառավարության վերաապահովումներով, պետական հատվածի ձեռնարկություններ ստեղծելով և այլն։ Կազմակերպված զբաղվածության անկումը ազատականացումից հետո հասարակական հատվածի դերի նվազման պատճառով, ավելի է ընդգծել ավելի լավ կրթության վրա կենտրոնանալու անհրաժեշտությունը և ստեղծել քաղաքական ճնշում հետագա բարեփոխումների համար^[406]։ Հնդկաստանի աշխատանքային կանոնակարգերը ծանր են, նույնիս զարգացած երկրների չափանիշների համեմատ, և վերլուծաբանները կոչ են անում կառավարությանը վերացնել կամ փոփոխել դրանք, որպեսզի միջավայրը ավելի նպաստավոր լինի զբաղվածության առաջացման համար^[407]^[408]։ Զարգացման 11-րդ հնգամյա ծրագրում ներկայացվել է նաև աշխատատեղերի ստեղծման համար բարենպաստ միջավայի ստեղծման անհրաժեշտության մասին՝ կրճատելով պահանջվող թույլտվությունների և մի շարք այլ փաստաթղթերի քանակը^[409]։ Կրթական համակարգում առկա անհավասարություններն ու անբավարարությունները խոչընդոտ են հանդիսանում, ինչը կանխում է աշխատատեղերի շատացման հնարավորության հասանելիությունը տնտեսության բոլոր ոլորտներում^[410]։

Երեխաների աշխատուժը Հնդկաստանում հսկայական խնդիր է, որը արմատավորված է աղքատության մեջ։ 1990-ական թվականներից սկսած, կառավարությունները իրականացնում են տարբեր ծրագրեր՝ մանկական աշխատանքը վերացնելու համար։ Այդ միջոցառումներից էին դպրոցների կառուցումը, անվճար դպրոցական նախաճաշային ծրագրի գործածումը, հատուկ քննչական խցերի ստեղծումը և այլն^[411]^[412]։ Հեղինակ Սոնալդե Դեսաին ասում էր, որ վերջին ուսումնասիրությունները մանկական աշխատանքի մասին, ցույց են տվել, որ որոշ արտադրության ճյուղերում եղել են աշխատող երեխաներ, բայց, ընդհանուր առմամբ, համեմատաբար ավելի քիչ, քան առաջ։ 10 տարեկանից փոքր աշխատող երեխաները այժմ հազվադեպ են հանդիպում։ Համաձայն վերջին ուսումնասիրությունների 10-14 տարեկան աշխատող երեխաների միայն 2%-ն է աշխատում աշխատավարձի համար, մինչդեռ 9%-ը աշխատում են իրենց տանը կամ գյուղական ֆերմաներում իրենց ծնողներին օգնելու համար՝ ցանելով կամ հավաքելով բերքը^[413]։

Հնդկաստանը ունի աշխարհում ամենամեծ սփյուռքը, որը գնահատվում է 16 միլիոն մարդ^[414], որոնցից շատերը աշխատում են այլ տարածաշրջանում և աշխատած գումարները փոխանցում իրենց ընտանիքներին՝ Հնդկաստան։ Միջին արևելյան տարածաշրջանը համարվում է ամենամեծ զբաղվածության աղբյուրը արտագաղթող հնդկացիների համար։ Հում նավթի արտադրությունը և կառույցների արդյունաբերությունը Սաուդյան Արաբիայում իրականացվում է 2 միլիոն հնդկացիների շնորհիվ։ ԱՄԷ-ի քաղաքներ Դուբայում և Աբու Դաբիում շինարարական բումի ժամանակ աշխատում էին ևս 2 միլիոն հնդկացիներ^[415]։ 2009-2010 թվականների ընթացքում հնդկացի միգրանտների փոխանցումները կազմել են 2500 միլիարդ ռուփի (35 միլիարդ դոլար), որը ամենաբարձրն էր աշխարհում, բայց իրենց մասնաբաժինը ՕՈՒՆ-ում 1%-ից էլ ցածր էր^[416]։

Տնտեսական խնդիրներ

Կոռուպցիա

Հիմնական հոդվածները՝ Կորուպցիան Հնդկաստանում և Հնդկական սև փողերը։

Կոռուպցիան Հնդկաստանում տարածված խնդիր է հանդիսանում^[417]։ 2005 թվականին «Թրանսփարենսի ինթերնեշնալ»-ի կատարած ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ նախորդ տարվա ընթացքում հանրային ընկերություններում գտած աշխատանքների կեսը կաշառակերության արդյունք են եղել։ Իսկ 2008 թվականին կատարված հաջորդ ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ այդ տեմպը նվազել է մոտավորապես 40%-ով^[418]։ 2011 թվականին «Թրանսփարենսի ինթերնեշնալ»-ը պարզեց, որ Հնդկաստանը 183 երկրների շարքում 95-րդն է՝ ըստ հանրային հատվածի կաշառակերության^[419]։ Մինչև 2016 թվականը Հնդկաստանում նկատվում է կոռուպցիայի անկում, և դրա վարկանիշը բարելավվում է մինչև 79-րդ հորիզոնական^[420]։

1996 թվականին «Կարմիր ժապավեն»-ը, բյուրոկրատիան և «Լիցենզիայի Ռաջ»-ը դարձան պատճառ կոռուպցիայի և անարդյունավետության համար^[421]։ Վերջերս կատարված զեկույցները^[422]^[423]^[424] ենթադրում են, որ կոռուպցիայի առաջացման պատճառները ներառում են կառավարության կողմից վերահսկվող հաստատությունների կողմից որոշակի ապրանքներ և ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների մենաշնորհ, հայեցողական լիցենզիաներով բյուրոկրատություն, չափազանց մեծ կանոնակարգերի, հաստատման պահանջնորի, պարտադիր ծախսման ծրագրերի և թափանցիկ օրենքների և գործընթացների բացակայություն։

Ծառայությունների թվայնացումը, կենտրոնական և պետական տարբեր հանձնաժողովները և 2005 թվականի «Տեղեկատվության իրավունքի մասին» օրենքը, որը պետական պաշտոնյաներից պահանջում է տրամադրել քաղաքացիների կողմից պահանջվող տեղեկատվությունը, զգալիորեն կրճատել են կոռուպցիան և ճանապարհներ են բացել բողոքների բավարարման համար^[425]։

2011 թվականին Հնդկաստանի կառավարությունը եկավ այն եզրահանգմանը, որ ծախսերի մեծամասնությունը չի ծառայում իրենց նպատակներին,քանի որ մեծ ու անարդյունավետ բյուրոկրատիան սպառում է բյուջեները^[426]։ Աշխատանքից բացակայության Հնդկաստանի մակարդակը ամենավատն է աշխարհում․ կատարված ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ հանրային հատվածի ուսուցիչների 25%-ը և պետական կառավարման ոլորտի բժիշկների 40%-ը չեն գտնվում աշխատավայրում^[427]^[428]։ Նույն ձևով կան շատ խնդիրներ, որոնց բախվում են հնդիկ գիտնականնները, ինչպիսիք են թափանցիկության պահանջը և բյուրոկրատական գործակալությունների հիմնանորոգումը, որը վերահսկում է գիտությունը և տեխնիկան^[429]։

Հնդկաստանը ունի նաև ստվերային տնտեսություն․ 2006 թվականի զեկույցը պնդում է, որ Հնդկաստանը գլխավորում է «սև փողեր»-ի համաշխարհային աղյուսակը՝ շվեցարական բանկերում հավաքագրելով մոտավորապես 1,456 միլիարդ դոլար, որը մոտավորապես 13 անգամ գորազանցում էր երկրի արտաքին պարտքը^[430]^[431]։ Այս պնդումները, սակայն, մերժվել են Շվեյցարիայի բանկային ասոցիացիայի կողմից։ Ըստ Ջեյմս Նաոնի՝ Շվեյցարիայի բանկային ասոցիացիայի միջազգային կապերի կառավարչի, «սև փողերը» շատ արագ հավաքագրվել են հնդկական լրատվամիջոցներում և հնդկական ընդդիմության շրջանակներում, և շրջանառվում էին, որպես «Ավետարանի Ճշմարտություն»։ Այնուամենայնիվ, այս պատմությունը լրիվ հորինված էր։ Շվեյցարիայի Բանկիրների ասցիացիան երբեք նման զեկույց չի հրապարակել։ Ցանկացած անձ, ով հավակնում է ունենալ այդպիսի գումարներ(Հնդկաստանի համար) ստիպված է ներկայացնել իր աղբյուրները և բացատրել դրանց արտադրության համար օգտագործված մեթոդոլոգիան։ Վարչապետ Մոդիի կողմից վերջերս արված քայլը՝ 2016 թվականի նոյեմբերի 8-ին, ուղղված էր «սև փողերը» տնտեսություն վերադարձնելուն, այն էր բոլոր 500 և 1000 ռուփի թղթադրամների ապամոնտաժումը և փոխարինումը նոր 500 և 2000 ռուփի թղթադրամներով^[432]^[433]։

Կրթություն

Հիմնական հոդվածները՝ Կրթությունը Հնդկաստանում և Գրագիտությունը Հնդկաստանում։

Հնդկաստանը աճ է գրանցել հիմնական կրթության հաճախումների մակարդակում և գրագիտության ընդլայնման մեջ՝ կազմելով մոտավորապես բնակչության 3/4-ը^[434]։ Հնդկաստանի բնակչության գրագիտության մակարդակը 1991 թվականի 52,2%-ից 2011 թվականին աճել է մինչև 74,04%։ Տարրական մակարդակի կրթություն ստանալու իրավունքը 2002 թվականի 86-րդ փոփոխության մեջ մտնող իրավունքներից մեկն էր, և ընդունվել է օրենսդրություն՝ հետագայում բոլոր երեխաներին անվճար կրթություն տրամադրոլու համար։ Այնուամենայնիվ գրագիտության 74% մակարդակը ցածր է համաշխարհային միջինից, և երկիրը տառապում է արտահոսքի բարձր մակարդակով^[435]։ Գրագիտության մակարդակը և կրթութական հնարավորությունները տարբեր են՝ պայմանավորված տարածաշրջանով, սեռով, գյուղական տարածքներով և տարբեր սոցիալական խմբերով^[436]^[437]։

Տնտեսական անհավասարություններ

Հիմնական հոդվածները՝ Տնտեսական անհավասարությունները Հնդկաստանում և Աղքատությունը Հնդկաստանում։

Հնդկաստանի աղքատ նահանգներում աղքատության մակարդակը 3-4 անգամ ավելի բարձր է, քան ավելի զարգացած նահանգներում։ Մինչ Հնդկաստանում 2011 թվականին մեկ շնչին բաժին ընկնող միջին եկամուտը կազմում էր 1,410 դոլար, այն միջին եկամուտ ունեցող երկրների կազմում ամենաղքատն էր, ընդ որում մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամուտը ընդամենը 436 դոլար էր ՈՒտար Պրադեշում (որն ավելի շատ բնսկչություն ունի, քան Բրազիլիան) և ընդամենը 294 դոլար Հնդկաստանի ամենաղքատ նահանգներից մեկում՝ Բիհարում։

- - Համաշխարհային բանկ- Հնդկաստան երկրի ակնարկ 2013 թվական^[438]

Կրիտիկական խնդիրը, որին բախվում է Հնդկաստանի տնտեսությունը՝ Հնդկաստանի տարբեր նահանգների և տարածքների միջև առկա կտրուկ և աճող տարածաշրջանային տատանումներն են՝ աղքատության, ենթակառուցվածքների առկայության և սոցիա-տնտեսական զարգացման տեսանկյունից^[439]։ 6 ցածր եկամուտ ունեցող նահանգներում՝ Ասսամում, Չատիսգարհում, Նագալանդում, Մադհյա Պրադեշում, Օդիշայում և ՈՒտար Պրդեշում բնակվում է Հնդկաստանի բնակչության ավելի քան 1/3-ը^[440]։ Խիստ անհավասարություններ գոյություն ունեն նահանգների եկամտի մակարդակի, գրագիտության մակարդակի, կյանքի որակի և ապրելու պայմանների միջև^[441]։

Հինգամյա ծրագրերը, հատկապես նախա ազատականացման շրջանում, փորձում էին իջեցնել տարածաշրջանային անհավասարությունները՝ խրախուսելով արդյունաբերության զարգացումը ներքին շրջաններում և արդյունաբերությունները բաշխելով նահանգների միջև։ Արդյունքները քաջալերող չէին, քանի որ այդ միջոցները բարձրացրին անարդյունավետության մակարդակը և խոչընդոտեցին արդյունաբերության արդյունավետ աճին^[442]։ Ավելի առաջադեմ նահանգները ավելի շատ եկամուտ էին ունենում լավ զարգացած ենթակառուցվածքների և կրթված աշխատողների շնորհիվ, որը գրավում էր արտադրության և սպասարկման ոլորտներին։ Ոչ այնքան առաջադեմ նահանգների կառավարությունները փորձում էին անհավասարությունները մեղմել՝ առաջարկելով հարկային արձակուրդներ և էժան հողեր, ինչպես նաև կենտրոնացել էին այնպիսի ոլորտների վրա, ինչպիսին է օրինակ զբոսաշրջությունը, որը կարող է զարգանալ ավելի արագ, քան մյուս ոլորտները^[443]^[444]։ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրի համաձայն, Հնդկաստանի Ջինիի գործակիցը կազմում է 33,9, նշելով որ ընդհանուր եկամուտների բաշխումը ավելի միասնական է, քան Արևելյան Ասիայինը, Լատինական Ամերիկայինը և Աֆրիկայինը։ Համաշխարհային հարստության միգրացիայի վերանայման 2019 թվականի զեկույցը, որը հրապարակվել է «New World Wealth»-ի կոզմից, հաշվարկել է, որ Հնդկաստանի ընդհանուր հարստության 48%-ը բաժին է ընկնում բարձր զուտ արժեք ունեցող անհատներին։

Հնդակստանում առկա է շարունակական բանավեճ, արդյոք Հնդկաստանի տնտեսության ընդլայնումը միտված է եղել աղքատության վերացմանը, թե՞ հակառակը^[445]։ ՈՒսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ տնտեսության աճը միտված է եղել աղքատության վերացմանը և Հնդկաստանում կրճատել է աղքատության մակարդակը^[445]^[446]։

Արժեթղթի շուկաներ

Արժեթղթերի հնդկական շուկաների զարգացումը սկսում է 1875 թվականի հուլիսից՝ Մումբայի ֆոնդային բորսայի և 1894 թվականին Ահմեդաբադի ֆոնդային բորսայի գործարկմամբ։ Այդ ժամանակվանից ի վեր Հնդկական քաղաքներում 22 այլ բորսաներ առևտուր են իրականացրել։ 2014թվականին Հնդկաստանի Ֆոնդային բորսան շուկայական կապիտալիզացիայով դարձավ աշխարհում 10-րդը՝ Հարավային Կորեայի և Ավստրալիայի ցուցանիշներից բարձր լինելով^[448]։ Ըստ բորսանորի ազգային ֆեդերացիայի տվյալների Հնդկաստանի 2 խոշոր բորսաները՝ Մումբայի ֆոնդային բորսան և Հնդկաստանի ազգային ֆոնդային բորսան, 2015 թվականի փետրվար ամսվա դրությամբ ունեն շուկայական կապիտալիզացիա՝ համապատասխանաբար 1,71 տրիլիոն և 1,68 տրիլիոն դոլար^[449]^[450]։

Հնդկաստանի նախնական հանրային առաջարկի (IPO) շուկան փոքր է եղել՝ համեմատած Նյու-Յորքի ֆոնդային բորսայի և ՆԱԶԴԱՔ-ի հետ, 2013 թվականին հավաքելով 300 միլիոն ԱՄՆ դոլար և 2012 թվականին՝ 1,4 միլիարդ։ «էրտս ընդ յանգ»-ը հայտարարել է^[451], որ նախնական հանրային առաջարկի ցածր գործունեությունը արտացոլում է շուկայական պայմանները, կառավարության հաստատման դանդաղ գործընթացները և բարդ կարգավորումները։ Մինչև 2013 թվականը Հնդկական ընկերություններին թույլ չէր տրվել միջազգայնորեն ցուցակագրել իրենց արժեթղթերը առանց Հնդկաստանում նախնական հանրային առաջարկի(IPO): 2013 թվականին արժեթղթերի այս կանոնները վերափոխվեցին և հնդկական ընկերությւոնները այժմ կարող են ընտրել, թե որտեղ են ուզում առաջինը ցուցակագրվել՝ արտերկրում, երկրի ներսում, թե երկուսն էլ միաժամանակ^[452]։ Բացի այդ արժեթղթերի մասին օրենքները վերանայվել են՝ արդեն իսկ ցուցակված ընկերությունների արտերկրյա ցուցակները թեթևացնելու, մասնավոր կապիտալի, հնդկական ընկերություններում միջազգային ներդրումների և իրացվելիության բարձրացման համար^[451]։

Ծանոթագրություններ

↑ «Information About Maharashtra, Industries, Economy, Exports of Maharashtra». ibef.org. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 12-ին.
↑ SUDALAIMUTHU, S.; RAJ, S.A. (2009). Logistics Management for International Business: Text and Cases. PHI Learning. ISBN 9788120337923.
↑ https://www.worldometers.info/world-population/india-population/
↑ «World Economic Outlook Database, October 2019». International Monetary Fund. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 28-ին.
↑ ^5,0 ^5,1 «World Economic Outlook Database, April 2020». IMF.org. International Monetary Fund. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
↑ http://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO?year=2016
↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 «The World Factbook — Central Intelligence Agency». www.CIA.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
↑ «Consumer Price INDEX Numbers on base 2012=100 for rural, urban and combined for the month of December 2019». Ministry of Statistics and Programme Implementation. Արխիվացված է Release on New CPI for February, 2020 pdf օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
↑ «Weekly Statistical Supplement – Ratio and Rates». Reserve Bank of India. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.
↑ «Only 8.4 crore poor in India, claims a new study». The New Indian Express (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 24-ին.
↑ «Poverty headcount ratio at $3.20 a day (2011 PPP) (% of population) - India Data». data.worldbank.org. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 20-ին.
↑ Kharas, Homi; Hamel, Kristofer; Hofer, Martin (2018 թ․ հունիսի 19). «The start of a new poverty narrative». The Brookings Institution. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 3-ին.
↑ Adebayo, Bukola (2018 թ․ հունիսի 26). «Nigeria overtakes India in extreme poverty ranking». CNN. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 3-ին.
↑ «Income Gini coefficient». United Nations Development Program. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 14-ին.
↑ ^16,0 ^16,1 ^16,2 ^16,3 «Human Development Index (HDI)». hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
↑ «Inequality-adjusted HDI (IHDI)». hdr.undp.org. UNDP. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 22-ին.
↑ «Labor force, total - India». data.worldbank.org. World Bank & ILO. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 26-ին.
↑ «Employment to population ratio, 15+, total (%) (national estimate) - India». data.worldbank.org. World Bank & ILO. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
↑ «Labor Force by Services». data.worldbank.org. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին. «Labor Force by Industry and agriculture» {{cite web}}: External link in |quote= (օգնություն)
↑ «Unemployment, total (% of total labor force) (modeled ILO estimate) - India». data.worldbank.org. World Bank & ILO. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 24-ին.
↑ «Periodic Labour Force Survey (2017-18)». Ministry of Labour and Employment. էջ 212. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 3-ին.
↑ «Unemployment, youth total (% of total labor force ages 15-24) (modeled ILO estimate), India». data.worldbank.org. World Bank & ILO. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 24-ին.
↑ GDP of India and major Sectors of Economy Արխիվացված 30 Ապրիլ 2014 Wayback Machine Government of India (2013)
↑ «Rankings & Ease of Doing Business Score». www.DoingBusiness.org. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
↑ ^26,0 ^26,1 «Department of Commerce Export Import Data Bank», Ministry of Commerce and Industry (India), Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 3-ին, Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 21-ին
↑ ^27,0 ^27,1 ^27,2 ^27,3 «India – WTO Statistics Database». World Trade Organization. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
↑ ^28,0 ^28,1 «Trade Commerce Details». gov.in. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 30-ին.
↑ «Country Fact Sheets 2018». unctad.org. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 24-ին.
↑ «India's External Debt as at the end of March 2019». Reserve Bank of India. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 6-ին.
↑ «India's External Debt» (PDF). Ministry of Finance. 2018 թ․ մարտի 31. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.
↑ «World Economic Outlook Database, July 2018 – Report for Selected Countries and Subjects – General government gross debt». International Monetary Fund. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 25-ին.
↑ «Government meets fiscal deficit target of 3.4% for 2018-19». Economic Times. 2019 թ․ հունիսի 1.
↑ ^34,0 ^34,1 «Report for Selected Countries and Subjects – General government revenue/General government total expenditure». IMF. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 25-ին.
↑ «Net official development assistance received (current US$)». World Bank. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 25-ին.
↑ «Sovereigns rating list». Standard & Poor's. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 26-ին.
↑ «Moody's upgrades India's government bond rating to Baa2 from Baa3; changes outlook to stable from positive». Moody's. 2017 թ․ նոյեմբերի 30. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
↑ «Fitch – Complete Sovereign Rating History». Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 25-ին.
↑ «Rating agency ARC ratings affirms 'BBB+' rating on India». The Economic Times. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 17-ին.
↑ «WEEKLY STATISTICAL SUPPLEMENT». Reserve Bank of India.
↑ Alamgir, Jalal (2008). India's Open-Economy Policy: Globalism, Rivalry, Continuity. Routledge. էջ 176. ISBN 978-1-135-97056-7.
↑ ^42,0 ^42,1 Kanungo, Rama P.; Rowley, Chris; Banerjee, Anurag N. (2018). Changing the Indian Economy: Renewal, Reform and Revival. Elsevier. էջ 24. ISBN 978-0-081-02014-2.
↑ «World Economic Outlook Database, October 2019». IMF.org. International Monetary Fund. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
↑ «World Economic Outlook October 2018: Report for Selected Countries and Subjects». International Monetary Fund (IMF). Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 7-ին.
↑ «India loses place as world's fastest-growing economy». British Broadcasting Corporation (BBC). Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
↑ Paul Bairoch (1995). Economics and World History: Myths and Paradoxes. University of Chicago Press. էջ 95. ISBN 978-0-226-03463-8.
↑ «Household final consumption expenditure (current US$) | Data». data.worldbank.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 7-ին.
↑ «Is your debt dragging the economy down?». Times of India. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
↑ «World Trade Statistical Review 2019» (PDF). World Trade Organization. էջ 100. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 31-ին.
↑ «India - Member information». WTO.
↑ «The Global Competitiveness Report 2018». Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
↑ «Wealth of India's richest 1% more than 4-times of total for 70% poorest: Oxfam». Economic Times. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 20-ին.
↑ Rowlatt, Justin (2016 թ․ մայիսի 2). «Indian inequality still hidden». BBC.
↑ «Why Do So Few People Pay Income Tax In India?». NPR. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 22-ին.
↑ «Govt announces stimulus package, including tax cuts». Live Mint. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
↑ «– PricewaterhouseCoopers, February 2017, p. 68» (PDF). PricewaterhouseCoopers.
↑ «India Country Overview». World Bank. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 20-ին.
↑ «Export Import Data Bank – Total Trade – Top countries». Department of Commerce. 2019. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 2-ին.
↑ «FDI Statistics» (PDF). Department for Promotion of Industry and Internal Trade, MoCI, GoI. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 31-ին.
↑ «By Country/Economy - Free Trade Agreements». aric.adb.org. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 30-ին.
↑ «ASIA REGIONAL INTEGRATION CENTER». ASIA REGIONAL INTEGRATION CENTER. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 29-ին.
↑ «India has second fastest growing services sector». The Hindu.
↑ «Monthly Reports - World Federation of Exchanges». WFE.
↑ «Manufacturing, value added (current US$) | Data». data.worldbank.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
↑ «Global manufacturing scorecard: How the US compares to 18 other nations». Brookings Institution (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 10-ին.
↑ ^66,0 ^66,1 «India: An agricultural powerhouse of the world». Business Standard. 2016 թ․ մայիսի 18. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 8-ին.
↑ «CAG demonstrates how govt relies on off-budget resources to fund deficit». economictimes.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
↑ «All you need to know about current liquidity crisis at India's NBFCs». financialexpress.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
↑ «Unemployment Rate in India». Centre for Monitoring Indian Economy. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
↑ «Digging Deeper, Is India's economy losing its way?». moneycontrol.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
↑ «India's incredulous data: Economists create own benchmarks». Reuters. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 9-ին.
↑ «GDP data under cloud: Govt should know that this is a crisis of credibility». Business Standard. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 13-ին.
↑ «Agriculture in India: Information About Indian Agriculture & Its Importance». ibef.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.
↑ «Indian Real Estate Industry». ibef.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.
↑ «Textile Industry & Market Growth in India». ibef.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.
↑ «Indian IT-BPM Industry FY 2019-19 Performance» (PDF). NASSCOM. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.
↑ «Production of Crude Oil including Lease Condensate 2019» (CVS download). U.S. Energy Information Administration. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 31-ին.
↑ 2018 Production Statistics, Organisation Internationale des Constructeurs d'Automobiles
↑ Automobile Market, IBEF
↑ «Retail industry in India». ibef.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.
↑ Anthony, Craig (2016 թ․ սեպտեմբերի 12). «10 Countries With The Most Natural Resources». Investopedia.
↑ «World Crude Steel Production» (PDF). WorldSteel. 2019 թ․ հունվարի 25. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 1-ին.
↑ Donkin, Robin A. (2003 թ․ օգոստոս). Between East and West: The Moluccas and the Traffic in Spices Up to the Arrival of Europeans. Diane Publishing Company. ISBN 0-87169-248-1.
↑ M. K. Kuriakose, History of Christianity in India: Source Materials, (Bangalore: United Theological College, 1982), pp. 10–12. Kuriakose gives a translation of the related but later copper plate grant to Iravi Kortan on pp. 14–15. For earlier translations, see S. G. Pothan, The Syrian Christians of Kerala, (Bombay: Asia Publishing House, 1963), pp. 102–105.
↑ «2000 years economic history one chart». Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 29-ին.
↑ ^86,0 ^86,1 «Economic survey of India 2007: Policy Brief» (PDF). OECD. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.
↑ ^87,0 ^87,1 Edward A. Gargan (1992 թ․ օգոստոսի 15). «India Stumbles in Rush to a Free Market Economy». The New York Times. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
↑ «India's Rising Growth Potential» (PDF). Goldman Sachs. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.
↑ Nehru, Jawaharlal (1946). The Discovery of India. Penguin Books. ISBN 0-14-303103-1.
↑ Raychaudhuri & Habib 2004, էջեր. 17–18
↑ Raychaudhuri & Habib 2004, էջեր. 40–41
↑ Hanway, Jonas (1753), An Historical Account of the British Trade Over the Caspian Sea, Sold by Mr. Dodsley, «... The Persians have very little maritime strength ... their ship carpenters on the Caspian were mostly Indians ... there is a little temple, in which the Indians now worship»
↑ Stephen Frederic Dale (2002), Indian Merchants and Eurasian Trade, 1600–1750, Cambridge University Press, ISBN 0-521-52597-7, «... The Russian merchant, F.A. Kotov ... saw in Isfahan in 1623, both Hindus and Muslims, as Multanis.»
↑ Scott Cameron Levi (2002), The Indian diaspora in Central Asia and its trade, 1550–1900, BRILL, ISBN 90-04-12320-2, «... George Forster ... On the 31st of March, I visited the Atashghah, or place of fire; and on making myself known to the Hindoo mendicants, who resided there, I was received among these sons of Brihma as a brother»(չաշխատող հղում)
↑ Abraham Valentine Williams Jackson (1911), From Constantinople to the home of Omar Khayyam: travels in Transcaucasia and northern Persia for historic and literary research, The Macmillan company
↑ George Forster (1798), A journey from Bengal to England: through the northern part of India, Kashmire, Afghanistan, and Persia, and into Russia, by the Caspian-Sea, R. Faulder, «... A society of Moultan Hindoos, which has long been established in Baku, contributes largely to the circulation of its commerce; and with the Armenians they may be accounted the principal merchants of Shirwan ...»
↑ James Justinian Morier (1818), A Second Journey through Persia, Armenia, and Asia Minor, to Constantinople, between the Years 1810 and 1816, A. Strahan
↑ United States Bureau of Foreign Commerce (1887), Reports from the consuls of the United States, 1887, United States Government, «... Six or 7 miles southeast is Surakhani, the location of a very ancient monastery of the fire-worshippers of India ...»
↑ Raychaudhuri & Habib 2004, էջեր. 10–13
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 14
↑ Karl J. Schmidt (2015), An Atlas and Survey of South Asian History, page 100, Routledge
↑ Raychaudhuri & Habib 2004, էջեր. 360–361
↑ Kumar 2005, էջ. 3
↑ Kaveh Yazdani (2017), India, Modernity and the Great Divergence: Mysore and Gujarat (17th to 19th C.), Brill Publishers
↑ Carlo M. Cipolla (2004). Before the Industrial Revolution: European Society and Economy 1000–1700. Routledge.
↑ Irfan Habib, Dharma Kumar, Tapan Raychaudhuri (1987). The Cambridge Economic History of India (PDF). Vol. 1. Cambridge University Press. էջ 214.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
↑ Vivek Suneja (2000). Understanding Business: A Multidimensional Approach to the Market Economy. Psychology Press. էջ 13. ISBN 9780415238571.
↑ ^108,0 ^108,1 ^108,2 ^108,3 ^108,4 Jeffrey G. Williamson, David Clingingsmith (2005 թ․ օգոստոս). «India's Deindustrialization in the 18th and 19th Centuries» (PDF). Harvard University. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
↑ Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, էջ 2, ISBN 978-1-139-49889-0
↑ Eraly, Abraham (2007). The Mughal World: Life in India's Last Golden Age. Penguin Books India. էջ 5. ISBN 978-0-14-310262-5.
↑ Om Prakash, "Empire, Mughal", History of World Trade Since 1450, edited by John J. McCusker, vol. 1, Macmillan Reference USA, 2006, pp. 237-240, World History in Context, accessed 3 August 2017
↑ Richards, John F. (1995). The Mughal Empire. Cambridge University Press. էջ 202. ISBN 978-0-521-56603-2.
↑ Richard Maxwell Eaton (1996), The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760, page 202, University of California Press
↑ Kumar 2005, էջեր. 5–8
↑ ^115,0 ^115,1 Jeffrey G. Williamson (2011). Trade and Poverty: When the Third World Fell Behind. MIT Press. էջ 91. ISBN 9780262295185.
↑ Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, ISBN 978-1-139-49889-0
↑ Kirti N. Chaudhuri (2006). The Trading World of Asia and the English East India Company: 1660–1760. Cambridge University Press. էջ 253. ISBN 9780521031592.
↑ P. J. Marshall (2006). Bengal: The British Bridgehead: Eastern India 1740–1828. Cambridge University Press. էջ 73. ISBN 9780521028226.
↑ Kumar 2005, էջ. 26
↑ «Of Oxford, economics, empire, and freedom». The Hindu. Chennai. 2005 թ․ հոկտեմբերի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
↑ Maddison, Angus (2007). Contours of the World Economy 1-2030 AD: Essays in Macro-Economic History. Oxford University Press. էջ 379. ISBN 978-0-191-64758-1.
↑ Roy 2006, էջեր. 158–160
↑ Kumar 2005, էջեր. 538–540
↑ Kumar 2005, էջեր. 826–827
↑ Kumar 2005, էջեր. 876–877
↑ Maddison A (2007), Contours of the World Economy I-2030AD, Oxford University Press, 978-0199227204. The data tables from this book are available online here [1]
↑ Andre Gunder Frank, Robert A. Denemark (2015). Reorienting the 19th Century: Global Economy in the Continuing Asian Age. Routledge. էջեր 83–85. ISBN 9781317252931.
↑ Paul Bairoch (1995). Economics and World History: Myths and Paradoxes. University of Chicago Press. էջեր 95–104. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ Chris Jochnick, Fraser A. Preston (2006), Sovereign Debt at the Crossroads: Challenges and Proposals for Resolving the Third World Debt Crisis, pages 86-87, Oxford University Press
↑ Kumar 2005, էջ. 422
↑ Maddison, Angus (2003): Development Centre Studies The World Economy Historical Statistics: Historical Statistics, OECD Publishing, 9264104143, page 261
↑ James Cypher (2014). The Process of Economic Development. Routledge. ISBN 9781136168284.
↑ Broadberry, Stephen; Gupta, Bishnupriya (2005). «Cotton textiles and the great divergence: Lancashire, India and shifting competitive advantage, 1600–1850» (PDF). International Institute of Social History. Department of Economics, University of Warwick. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
↑ Paul Bairoch (1995). Economics and World History: Myths and Paradoxes. University of Chicago Press. էջ 89. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ Henry Yule, A. C. Burnell (2013). Hobson-Jobson: The Definitive Glossary of British India. Oxford University Press. էջ 20. ISBN 9781317252931.
↑ Roy 2006, էջեր. 291–292
↑ Roy 2006, էջ. 1
↑ ^138,0 ^138,1 Datt & Sundharam 2009, էջ. 179
↑ Kumar 2005, էջ. 519
↑ Irfan Habib, Dharma Kumar, Tapan Raychaudhuri (1987). The Cambridge Economic History of India (PDF). Vol. 1. Cambridge University Press. էջ 165.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
↑ Kumar 2005, էջեր. 520–521
↑ Roy 2006, էջեր. 22–24
↑ Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, էջեր 38–45, ISBN 978-1-139-49889-0
↑ Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, էջ 45, ISBN 978-1-139-49889-0
↑ Angus Maddison (2007). The World Economy Volume 1: A Millennial Perspective Volume 2: Historical Statistics. Academic Foundation. էջ 260. ISBN 9788171886135.
↑ Maddison, Angus (2007), Contours of the World Economy, 1–2030 AD. Essays in Macro-Economic History, Oxford University Press, 978-0-19-922721-1, p. 382, table A.7
↑ Panagariya 2008, էջեր. 31–32
↑ Panagariya 2008, էջ. 24
↑ Staley, Sam (2006). «The Rise and Fall of Indian Socialism: Why India embraced economic reform». Reason. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
↑ Data Source: Tables of Prof. Angus Maddison (2010). The per capita GDP over various years and population data can be downloaded in a spreadsheet from here.
↑ The 2015 estimate is retrieved from the International Monetary Fund.
↑ ^152,0 ^152,1 Das, Gurcharan (2002). India Unbound. Anchor Books. էջեր 167–174. ISBN 978-0-385-72074-8.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 185–187
↑ Cameron, John; Ndhlovu, P Tidings (2001 թ․ սեպտեմբեր). «Cultural Influences on Economic Thought in India: Resistance to diffusion of neo-classical economics and the principles of Hinduism» (PDF). Economic Issues. 6 (2). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
↑ Roy, Subroto (1998 թ․ սեպտեմբերի 22). «Milton Friedman on the Nehru/Mahalanobis Plan». India Policy Institute. Վերցված է 2005 թ․ հուլիսի 16-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 504–506
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 507
↑ «Narasimha Rao – a Reforming PM». news.bbc.co.uk. BBC News. 2004 թ․ դեկտեմբերի 23. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 2-ին.
↑ V. Venkatesan (1–14 January 2005). «Obituary: A scholar and a politician». Frontline. 22 (1). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ PV Narasimha Rao Passes Away. Retrieved 7 October 2007. Արխիվացված 1 Նոյեմբեր 2007 Wayback Machine
↑ Ghosh, Arunabha (2004 թ․ հունիսի 1). «India's pathway through economic crisis(which makes failer of mixed economy)» (PDF). GEG Working Paper 2004/06. Global Economic Governance Programme. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
↑ Task Force Report, 2006, էջ 7
↑ Task Force Report, 2006, էջեր 7–8
↑ «That old Gandhi magic». The Economist. 1997 թ․ նոյեմբերի 27. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
↑ Kumar 2005, էջ. 1037
↑ Task Force Report, 2006, էջեր 17–20
↑ S. Venkitaramanan (2003 թ․ փետրվարի 10). «Moody's upgrade – Uplifts the mood but raises questions». Business Line. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
↑ World Economic Situation and Prospects 2010. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Development Policy and Analysis Division. 2011. ISBN 978-92-1-109160-1. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 2-ին.
↑ Wilson, Dominic; Purushothaman, Roopa (2003 թ․ հոկտեմբերի 1). «DreamingWith BRICs: The Path to 2050» (PDF). Global economics paper No. 99. Goldman Sachs. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
↑ Grammaticas, Damian (2007 թ․ հունվարի 24). «Indian economy 'to overtake UK'». BBC News. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 26-ին.
↑ «PRESS NOTE ON SECOND ADVANCE ESTIMATES OF NATIONAL INCOME 2017–18» (PDF). Ministry of Statistics and Programme Implementation. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.
↑ «Demonetisation, GST impact: IMF lowers India's 2017 growth forecast to 6.7%». Hindustan Times. 2017 թ․ հոկտեմբերի 10. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.
↑ https://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/country/i/india/IND.pdf
↑ «Business Reforms Action Plan». Business Reforms Action Plan. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 8-ին.
↑ «A Bigger Hit on the Economy?». The Economic Times (ET Graphics). 2020 թ․ մայիսի 21. էջ 1. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
↑ Noronha, Gaurav (2020 թ․ մայիսի 20). «India's GDP to see 5% contraction in FY21, says Icra». The Economic Times. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.
↑ Nagarajan, Shalini (2020 թ․ մայիսի 21). «Goldman Sachs: India's economy will shrink 45% this quarter and suffer a brutal recession this year». Business Insider. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
↑ «Goldman report most damning». Telegraph (անգլերեն). 2020 թ․ մայիսի 19. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
↑ «India may register recession in third quarter of this fiscal, shows report». The Economic Times. 2020 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 25-ին.
↑ «Report for Selected Countries and Subjects». www.imf.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
↑ «Report for Selected Countries and Subjects». www.imf.org. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 12-ին.
↑ Employment across various sectors Արխիվացված 2018-11-23 Wayback Machine, NSSO 66th Nationwide Survey, Planning Commission, Government of India (3 June 2014), pp 116
↑ Indian Economy Արխիվացված 5 Հուլիս 2014 Wayback Machine Government of India (2013)
↑ Employment across various sectors Արխիվացված 2018-11-23 Wayback Machine, NSSO 66th Nationwide Survey, Planning Commission, Government of India (3 June 2014)
↑ «Indian Economy At a Glance». Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
↑ Economic Survey, 2010, էջ 180
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 499–501
↑ The Government of Punjab (2004). Human Development Report 2004, Punjab (PDF) (Report). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 8 July 2011-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 9-ին. Section: "The Green Revolution", pp. 17–20.
↑ «India – Land and Water Resources at a glance». Central Water Commission, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
↑ ^190,0 ^190,1 «State-Wise Details of Net Irrigated Area (NIA), Net Sown Area (NSA) And Percentage of NIA To NSA» (PDF). Ministry of Water Resources, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
↑ «Fishery – Global Comparison». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
↑ ^192,0 ^192,1 «Cashew industry : Challenges and Opportunities» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 22-ին.
↑ «Economist – Global livestock counts». Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
↑ «Major Food And Agricultural Commodities And Producers – Countries By Commodity». FAO. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
↑ «Rise in earnings from cashew kernel exports – The Hindu». Վերցված է 2016 թ․ մարտի 22-ին.
↑ «Govt eyes bumper agriculture production on good monsoon hopes». Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 22-ին.
↑ Foreign Trade Performance of India Annual Report[https://web.archive.org/web/20140726163416/http://www.dgciskol.nic.in/ Արխիվացված 26 Հուլիս 2014 Wayback Machine Directorate General of Commercial Intelligence and Statistics, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (2012)
↑ Sengupta, Somini (2008 թ․ հունիսի 22). «The Food Chain in Fertile India, Growth Outstrips Agriculture». The New York Times. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 29-ին.
↑ «India: Priorities for Agriculture and Rural Development». World Bank. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 8-ին.
↑ Panagariya 2008, էջ. 318
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 502
↑ «Agriculture production to double with Rs 80000 crore irrigation scheme, others: Nitin Gadkari». Daily News and Analysis. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 22-ին.
↑ ^203,0 ^203,1 «India – All Economic Indicators on Quandl». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
↑ GDP and its breakdown at current prices in US Dollars United Nations Statistics Division (2013)
↑ GDP and its breakdown at constant 2005 prices in US Dollars United Nations Statistics Division (2013)
↑ [2]
↑ Task Force Report, 2006, էջեր 9–10
↑ Kumar 2005, էջեր. 1040–1041
↑ Das, Shaswati (2019 թ․ հուլիսի 5). «Sitharaman keeps defence sector outlay unchanged in budget 2019». Mint (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 15-ին.
↑ «The seven homegrown firms fighting over India's $621 billion defence market». Quartz. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
↑ «BP Statistical Review 2016» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 29-ին.
↑ ^212,0 ^212,1 «CIA – The World Factbook – India». CIA. 2007 թ․ սեպտեմբերի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 104
↑ ^214,0 ^214,1 «Indian Petroleum & Natural Gas Statistics, 2014–15» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 19-ին.
↑ «Reliance Net Beats Estimate After Boosting Natural Gas Sales». BusinessWeek. 2010 թ․ հունվարի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.
↑ «BP Statistical Review of world electric energy, 2015» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 17-ին.
↑ «Vidyut Pravah – See FAQ section for more information». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 3-ին.
↑ «All India Installed Capacity (In MW) Of Power Stations» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 9-ին.
↑ «Inventory of Coal Resources of India». Ministry of Coal, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
↑ «Uranium shortage holding back India's nuclear power drive». Mint. 2008 թ․ հունիսի 30. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.
↑ Subramanian, T. S. (2011 թ․ մարտի 20). «Massive uranium deposits found in Andhra Pradesh». The Hindu. Chennai, India. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.
↑ Thakur, Monami (2011 թ․ հուլիսի 19). «Massive uranium deposits found in Andhra Pradesh». International Business Times. US.
↑ Bedi, Rahul (2011 թ․ հուլիսի 19). «Largest uranium reserves found in India». The Telegraph. New Delhi, India.
↑ «Availability of Thorium». Press Information Bureau, Government of India. 2011 թ․ օգոստոսի 10. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 27-ին.
↑ «Bush signs India-US nuclear deal into law». Mint. 2008 թ․ հոկտեմբերի 9. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.
↑ Engineering industry of India IBEF, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (April 2014)
↑ «Making a case for higher engineering exports». The Financial Express. 2014 թ․ հուլիսի 24.
↑ ^228,0 ^228,1 ^228,2 Engineering industry of India Արխիվացված 28 Հուլիս 2014 Wayback Machine MECCANICA AND BENI STRUMENTALI, Government of Italy (2013)
↑ Global Tractor Market Analysis Available to AEM Members from Agrievolution Alliance Association of Equipment Manufacturers, Milwaukee, Wisconsin, US (2014)
↑ India Before Europe, C.E.B. Asher and C. Talbot, Cambridge University Press, 2006, 0-521-80904-5, p. 40
↑ A History of India, Hermann Kulke and Dietmar Rothermund, Edition: 3, Routledge, 1998, p. 160; 0-415-15482-0
↑ ^232,0 ^232,1 ^232,2 India's gem and Jewellery Sector Արխիվացված 28 Օգոստոս 2013 Wayback Machine Dun and Bradstreet (2012)
↑ Consumer demand for gold up 53% in Q2 2013 led by strong growth in China and India World Gold Council (August 2013)
↑ Gems and Jewellery Industry in India IBEF, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (2013)
↑ Khanna, Pankaj. «How Gems & Jewellery Sector Plays A Significant Role In The Indian Economy». BW Businessworld (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
↑ Oppi Untracht (1997), Traditional jewellery of India, 978-0810938861, pp 1-23
↑ Indian diamond cutting and polishing sector Արխիվացված 2015-02-03 Wayback Machine Rough and Polished (6 March 2013)
↑ All that glitters is Gold: India Jewellery Review 2013 Արխիվացված 2014-07-12 Wayback Machine A.T. Kearny (2014)
↑ ^239,0 ^239,1 «Basic Road Statistics of India 2013–14 and 2014–15». Ministry of Road Transport & Highways. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
↑ «India Transport Sector». World Bank.
↑ «National Highway Development Project (NHDP)». NHAI, Ministry of Roads Transport, Govt of India. 2014 թ․ հուլիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 15-ին.
↑ «Annual report 2010–2011». Ministry of Road transport and highways. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 7-ին.
↑ Indian Railways Govt of India (2014)
↑ India Infrastructure Summit 2012 Ernst & Young (2013), pp 4 Արխիվացված 27 Հուլիս 2014 Wayback Machine
↑ Ports Արխիվացված 21 Օգոստոս 2014 Wayback Machine Business Resources, Govt of India (2013)
↑ Airports Արխիվացված 18 Հունիս 2014 Wayback Machine AAI, Govt of India (2013)
↑ LIST OF LICENSED AERODROME Արխիվացված 2019-09-26 Wayback Machine Directorate General of Commercial Aviation, Govt of India (May 2014)
↑ Top ten large oil refineries Hydrocarbon Technologies (September 2013)
↑ Indian Chemical Industry IBEF, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (March 2014)
↑ Indian Chemical Industry IBEF, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (August 2013)
↑ «Pro-growth environment pays off for Indian chemical companies | KPMG Belgium». KPMG. 2018 թ․ մարտի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 15-ին.
↑ «Chemical industry may reach USD 304 billion by FY25: Report». The Economic Times. 2018 թ․ հոկտեմբերի 7. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 15-ին.
↑ ^253,0 ^253,1 https://www.ibef.org/download/pharmaceuticals-jan-2019.pdf
↑ «Pharmaceuticals». www.investindia.gov.in (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 29-ին.
↑ ^255,0 ^255,1 «Medical tourism to keep pharma industry in good health: Study». dna. 2017 թ․ փետրվարի 20. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 20-ին.
↑ Gujarat Pharma Industry KPMG (2010)
↑ «Textile Industry in India: Latest facts, figures and government schemes». India Today (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
↑ «Helping Tirupur emerge as a leader in knitwear exports in India». The Hindu. Chennai. 2007 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
↑ «Textile Industry in India, Indian Textile Industry, Garment Industry». IBEF, Govt of India. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 12-ին.
↑ Neal, John (2014 թ․ փետրվարի 23). «The task of protecting India's child cotton pickers». www.bbc.co.uk. The BBC. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 23-ին.
↑ «Top Paper Companies in India». papermart.in. 2010 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ «India beats China in paper market growth despite dumping fears». The Financial Express. 2019 թ․ հունվարի 15. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 668–669
↑ «India becomes fourth largest aviation market in the world». Media India Group. 2017 թ․ ապրիլի 21. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
↑ ^265,0 ^265,1 ^265,2 «Potential and Challenges of Indian Aviation». IATA. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
↑ Aviation, Make in India
↑ ^267,0 ^267,1 ^267,2 http://pib.nic.in/newsite/efeatures.aspx?relid=69345 100 Years of Civil Aviation in India – Milestones
↑ [3] Beginning of Aviation in India – Bharat Rakshak Արխիվացված 27 Փետրվար 2012 Wayback Machine
↑ «Kingfisher Air nets monster jumbo». Online edition of the Financial Express. 2005 թ․ հունիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 11-ին.
↑ «High fives with $3bn Kingfisher order». Flightglobal.com. 2005 թ․ հունիսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 11-ին.
↑ Our Bureau. «GoAir sees profit for second year in a row». The Hindu Business Line.
↑ ^272,0 ^272,1 ^272,2 ^272,3 «BENCHMARK REPORT 2017 – INDI» (PDF). World Travel and Tourism Council. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 11-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 858
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 838–839
↑ Ghosh, Jayati (2005 թ․ հուլիսի 21). «Bank Nationalisation: The Record». Macroscan. Economic Research Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 839–842
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 334–335
↑ Farrell, Diana; Susan Lund. «Reforming India's Financial System» (PDF). United Nations Public Administration Network. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ D'Silva, Jeetha (2007 թ․ սեպտեմբերի 1). «India growth story is attracting talent from govt establishments». Mint. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 854–855
↑ «Fintech revolution in India: Tech-finance collaboration has fired up entrepreneurs». The Financial Express. 2016 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 23-ին.
↑ «India emerging as fastest-growing market for fintech software products». ZDNet. 2016 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 22-ին.
↑ ^283,0 ^283,1 «Indian IT-BPO Industry». NASSCOM. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
↑ Mitra, Sramana (2008 թ․ փետրվարի 29). «The Coming Death of Indian Outsourcing». Forbes. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 10-ին.
↑ Sheth, Niraj (2009 թ․ մայիսի 28). «Outlook for Outsourcing». The Wall Street Journal. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.
↑ ^286,0 ^286,1 ^286,2 «India's outsourcing revenue to hit $50 bn». Financial Express. 2008.
↑ Ernst & Young, Insurance industry: Challenges, reforms and realignment Արխիվացված 17 Հոկտեմբեր 2014 Wayback Machine India (2012)
↑ IBEF, Insurance Industry in India, Sectoral Presentation, Ministry of Finance, Government of India (October 2014)
↑ ^289,0 ^289,1 IBEF, Insurance Sector in India April 2014 Industry Report
↑ «Insurance penetration in India grows just 1% in last one and half decade; These six charts explain why». Firstpost. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
↑ «Winning the Indian consumer». McKinsey & Company. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ Majumder, Sanjoy (2011 թ․ նոյեմբերի 25). «Changing the way Indians shop». BBC News.
↑ The Indian Kaleidoscope – Emerging trends in retail Արխիվացված 2013-02-28 Wayback Machine PWC (2012)
↑ Successful Innovations in Indian Retail Արխիվացված 8 Օգոստոս 2014 Wayback Machine Booz Allen & PwC (February 2013)
↑ «Market Realist». marketrealist.com. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
↑ ^296,0 ^296,1 «Retailing in India: Unshackling the chain stores». The Economist. 2008 թ․ մայիսի 29. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 10-ին.
↑ Sharma, Amol; Mukherji, Biman (2013 թ․ հունվարի 12). «Bad Roads, Red Tape, Burly Thugs Slow Wal-Mart's Passage in India». The Wall Street Journal.
↑ «India's Food Transportation Ordeal». The Wall Street Journal. 2013 թ․ հունվարի 11.
↑ «Travel & Tourism Economic Impact 2018 India» (PDF). World Travel and Tourism Council. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 22-ին.
↑ Team, BS Web (2018 թ․ հունվարի 17). «India attracted 10 mn foreign tourists in 2017, sports to bring more». Business Standard India. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 11-ին.
↑ «India Tourism Statistics at a Glance 2015» (PDF). {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
↑ ^302,0 ^302,1 India's tourism performance Արխիվացված 2014-08-08 Wayback Machine United Nations World Tourism Organization (2013)
↑ Yearbook of Tourism Statistics, Data 2008 – 2012, 2014 Edition Արխիվացված 2018-12-01 Wayback Machine United Nations World Tourism Organization (2014)
↑ RN Pandey, Inbound Tourism Statistics of India Արխիվացված 2016-05-28 Wayback Machine Ministry of Tourism, Govt of India (2012)
↑ Mudur, Ganapati (2004 թ․ հունիս). «Hospitals in India woo foreign patients». British Medical Journal. 328 (7452): 1338. doi:10.1136/bmj.328.7452.1338. PMC 420282. PMID 15178611.
↑ «Medical Tourism draws Americans to India». Washington Times. 2013 թ․ օգոստոսի 18.
↑ «Indian medical tourism industry to touch $8 billion by 2020: Grant Thornton – The Economic Times». The Economic Times. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 16-ին.
↑ «Promotion of Medical Tourism». Press Information Bureau. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 28-ին.
↑ «Media and Entertainment Industry May Touch Rs 3.73 Lakh Crore by 2022: Study». News18. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
↑ «Indian ayurvedic industry to grow to $ 4.4 billion by the end of this year». The Economic Times. 2018 թ․ նոյեմբերի 19. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
↑ «Economic Survey 2018: 5 states show the way with 70% of exports, enjoy higher standard of living». The Indian Express. 2018 թ․ հունվարի 30. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 11-ին.
↑ Chakraborty, Subhayan (2018 թ․ հունվարի 29). «Only 5 states account for 70% of exports, Economic Survey shows». Business Standard India. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 11-ին.
↑ Vashistha, Praveen (2019 թ․ հունվարի 18). «Future and Growth of Transportation Market by 2020». Entrepreneur (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
↑ «Global Rankings 2016 | Logistics Performance Index». World Bank (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 11-ին.
↑ «Telecom sector share in GDP marginally up at 1.94% in FY15 – Latest News & Updates at Daily News & Analysis». DNAIndia.com. 2015 թ․ դեկտեմբերի 23. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
↑ «Indian Readership Survey 2012 Q1 : Topline Findings» (PDF). Media Research Users Council. Growth: Literacy & Media Consumption. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
↑ «Telecom Subscription data, May 2016» (PDF) (Press release). TRAI. 2016 թ․ մայիսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑ ^319,0 ^319,1 Mining Արխիվացված 9 Օգոստոս 2014 Wayback Machine Chapter 15, Ministry of Statistics and Programme Implementation, Govt of India (2011)
↑ Emerging economies and India's mining industry Արխիվացված 2014-07-27 Wayback Machine Ernst & Young (2014)
↑ ^321,0 ^321,1 ^321,2 ^321,3 Development of Indian Mining Industry Արխիվացված 2014-07-01 Wayback Machine FICCI (2012), pp 12-14
↑ Mining Արխիվացված 9 Օգոստոս 2014 Wayback Machine Chapter 15, Ministry of Statistics and Programme Implementation, Govt of India (2011), pp 205
↑ World Steel Figures in 2013 Արխիվացված 1 Նոյեմբեր 2013 Wayback Machine World Steel Association (2014), pp 9
↑ Aluminum USGS, U.S. Government (2014)
↑ Mines Արխիվացված 13 Փետրվար 2014 Wayback Machine Business Knowledge Resources, Government of India (2013)
↑ Unlocking the Potential of the Indian Minerals Sector Արխիվացված 18 Ապրիլ 2014 Wayback Machine Ministry of Mines, Govt of India (November 2011)
↑ «Indian Steel Industry Analysis». Ibef.org. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 7-ին.
↑ «An Overview of the steel sector – Ministry of Steel, Government of India». Steel.gov.in. 1992 թ․ հունվարի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 7-ին.
↑ Srinivasan, T.N. (2002). «Economic Reforms and Global Integration» (PDF). 17 January 2002. Economic Growth Center, Yale University. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
↑ Panagariya 2008, էջեր. 27–29
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 747–748
↑ Panagariya 2008, էջ. 109
↑ ^333,0 ^333,1 «Trade profiles-India». World Trade Organization. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 7-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 757
↑ «Imports and Exports Databank». Ministry of Commerce and Industry, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.
↑ «India's Foreign Trade: November 2010» (PDF). Press Release. Ministry of Commerce and Industry, Government of India. 2011 թ․ հունվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ «India & the World Trade Organization». Embassy of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2005 թ․ հուլիսի 9-ին.
↑ «India moves up to 43rd place on competitiveness; Singapore reaches top». Moneycontrol. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 29-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 763–765
↑ Economic Survey, 2010, էջեր 127–129
↑ Economic Survey, 2010, էջ 127
↑ V. Ramakrishnan (2010 թ․ դեկտեմբերի 7). «Rupee Rally Falters as Oil Rises to Two-Year High». BusinessWeek. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ 2013 Annual Report Ministry of Commerce, Govt of India (2013)
↑ «India's trade deficit with China mounts to $ 31.42 bn». The Economic Times. 2014 թ․ հունվարի 10.
↑ Economic Survey, 2010, էջեր 142–144
↑ «Master Circular on External Commercial Borrowings and Trade Credits» (PDF). Reserve Bank of India. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ «UK to end financial aid to India». The Financial Times. 2012 թ․ նոյեմբերի 9.
↑ «TABLE-India's forex reserves rise to $318.64 bln as of Aug 29 – cbank». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
↑ Nag, Anirban (2017 թ․ մարտի 27). «Foreigners to the rescue as inflows rise to bridge India's current account deficit». Mint. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 4-ին.
↑ «In a first since 1991, FDI flow takes care of CAD». The Economic Times. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 4-ին.
↑ «FDI in India Statistics» (PDF). Ministry of Commerce and Industry, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
↑ ^352,0 ^352,1 «India 2nd best country for biz investment: Survey». The Financial Express. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
↑ «FinMin considers three single-brand retail FDI proposals». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
↑ «Next Big Spenders: India's Middle Class». McKinsey & Company. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.
↑ Ramachandran, Sushma (2005 թ․ փետրվարի 25). «100 per cent FDI in construction industry automatic route». The Hindu. Chennai, India. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
↑ «Govt unleashes big-bang FDI reforms, opens up defence». The Times of India. 2014 թ․ հուլիսի 17.
↑ «Govt allows FDI multi-brand retail, aviation in bold reform push». Reuters. 2012 թ․ սեպտեմբերի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ «India FDI Fact sheet – September 2010». Department of Industrial Policy & Promotion, Ministry of Commerce and Industry. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
↑ Bhagwati, Jaimini (2010 թ․ դեկտեմբերի 17). «Rationalising FDI taxes». Business Standard. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
↑ «India's FDI inflows at a record $60.1 billion in 2016–17». HindustanTimes.com. 2017 թ․ մայիսի 19. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
↑ «FDI jumps 37% to $10.4 billion during April-June 2017». 2017 թ․ օգոստոսի 21. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին – via The Economic Times.
↑ Shah and Patnaik, India's financial globalisation IMF (2012)
↑ «Mahindra Expands Effort to Counter Global Rivals with U.S. Engineering». The Wall Street Journal. 2014 թ․ մայիսի 9.
↑ «A Slice of World Action». Business Today. 2012 թ․ նոյեմբերի 11.
↑ «India's industrial outpost Tata for now». The Economist. 2011 թ․ սեպտեմբերի 10.
↑ «JLR's Ratan Tata warns on UK competitiveness». The Telegraph. 2012 թ․ դեկտեմբերի 5.
↑ «Remittance Flows Worldwide in 2015». PewGlobal.org. 2016 թ․ օգոստոսի 31. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
↑ «M&A Statistics by Countries – Institute for Mergers, Acquisitions and Alliances (IMAA)». Institute for Mergers, Acquisitions and Alliances (IMAA) (English). Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 26-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ RBI Handbook of Statistics on Indian Economy
↑ «Your Guide to Money Matters». Reserve Bank of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ «25 paise and below coins not acceptable from June 30 – The Times of India». Times of India. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 26-ին.
↑ «Govt to scrap 25 paise coins». NDTV. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 26-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 812
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 887–888
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 822
↑ International Monetary Fund (1996), 1996 Annual Report on Exchange Arrangements & Exchange Restrictions at Google Books, pages 224-226
↑ USD INR Currency Conversion Rates, Yahoo
↑ «GINI index (World Bank estimate) | Data». data.worldbank.org. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.
↑ «Homes become more affordable in last 10 years». The Times of India. 2012 թ․ մայիսի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ «Poverty reduction and equity (2010)». World Bank. 2012 թ․ հուլիս. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 11-ին.
↑ Table 3.4, World Consumer Income and Expenditure Patterns – Annual Household Income Արխիվացված 2016-07-05 Wayback Machine Euro Monitor International (2013)
↑ «Final Figures of Houselisting & Housing Census, 2011 Released». Census 2011, Government of India. 2012 թ․ մարտի 13.
↑ «Median household size drops below 4 in cities». Time of India. 2012 թ․ մարտի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ «Country Report – India (2010)». The World Bank. 2011.
↑ Sinha, Prabhakar (2010 թ․ օգոստոսի 1). «India has more rich people than poor now». The Times of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
↑ Table 2.9 of World Development Indicators: Distribution of income or consumption The World Bank
↑ «India 6th wealthiest country with total wealth of $8,230 billion». livemint.com/. 2018 թ․ հունվարի 30. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.
↑ ^388,0 ^388,1 «Global Wealth Migration Review». issuu.com. New World Wealth. 2019 թ․ ապրիլ. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 12-ին.
↑ «'Mumbai richest Indian city with total wealth of $820 bn' – The Economic Times». The Economic Times. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 26-ին.
↑ «Mumbai richest Indian city with total wealth of $820 billion: Report». Hindustan Times. 2017 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 26-ին.
↑ «India's millionaires are fleeing from homeland -- and these are the countries where they are headed». Business Insider. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 12-ին.
↑ Note: 24.6% rate is based on 2005 PPP at $1.25 per day, International dollar basis, The World Bank (2015). A measured approach to ending poverty and boosting shared prosperity (PDF). World Bank Group. էջ 50. ISBN 978-1-4648-0361-1.
↑ Nutrition Արխիվացված 2014-12-20 Wayback Machine, Fast Facts, UNICEF (2009)
↑ «India Statistics». UNICEF, United Nations. 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ «Economic Survey 2004–2005». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2006 թ․ հուլիսի 15-ին.
↑ Panagariya 2008, էջ. 146
↑ Tom Wright; Harsh Gupta (2011 թ․ ապրիլի 29). «India's Boom Bypasses Rural Poor». The Wall Street Journal.
↑ «Indian rural welfare – Digging holes». The Economist. 2011 թ․ նոյեմբերի 5.
↑ James Fontanella-Khan; James Lamont (2012 թ․ փետրվարի 29). «Rural India enjoys consumption boom». Financial Times.
↑ Sarkar & Kumar (2011), Impact of MGNREGA on Reducing Rural Poverty and Improving Socio-economic Status of Rural Poor: A Study in Burdwan District of West Bengal, Agricultural Economics Research Review, Vol 24
↑ Swain & Ray (2013), Social welfare through guaranteed wage employment: experience of National Rural Employment Guarantee Scheme in an Indian state, Journal of International and Comparative Social Policy, 29(1), 79–90
↑ Aggarwal & Kumar (November 2012), Structural change, industrialization and poverty reduction: the case of India Արխիվացված 2013-11-27 Wayback Machine, in United Nation's UNIDO workshop "The Untold Story: Structural Change for Poverty Reduction–The Case of the BRICS", Vienna, 16–17 August (pp 1–68)
↑ Kotwal, Ramaswami & Wadhwa (2011), Economic liberalization and Indian economic growth: What's the evidence?, Journal of Economic Literature, Vol. 49, No. 4, 1152–1199
↑ «Report on Employment & Unemployment Survey (2012–13)» (PDF). Bureau of Labour Statistics, Indian Government. 2014 թ․ հունվար. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 25-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 423–424
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 434–436
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 431
↑ Kaushik Basu (2005 թ․ հունիսի 27). «Why India needs labour law reform». BBC. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջ. 434
↑ Drèze & Sen 1996, էջ. 39
↑ «Child Labour and India – Embassy of India». Embassy of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 13-ին.
↑ Drèze & Sen 1996, էջեր. 130–131
↑ Desai, Sonalde, Amaresh Dubey, B.L. Joshi, Mitali Sen, Abusaleh Shariff and Reeve Vanneman (201) India Human Development in India: Challenges for a Society in Transition Արխիվացված 8 Փետրվար 2016 Wayback Machine, Oxford University Press, page 131
↑ «India has largest diaspora population in world». The Times of India.
↑ Leone Lakhani, Dubai's expat Indians: The world's most productive foreign workers CNN (19 May 2014)
↑ Banerjee, Ajay (2011 թ․ հունվարի 9). «NRIs don't invest as much as they remit, says Montek». The Tribune. India. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.
↑ India: Potential for a Parliamentary Budget Office. Social Science Research Network (SSRN). Retrieved 18 July 2017.
↑ «India Corruption Study – 2008» (PDF). Transparency International. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 15-ին.
↑ «Corruption Perceptions Index 2011». Transparency International. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 9-ին.
↑ e.V., Transparency International. «Corruption Perceptions Index 2016». transparency.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.
↑ Drèze & Sen 1996, էջ. 180
↑ «Survey on Bribery and Corruption – Impact on Economy and Business Environment» (PDF). KPMG. 2011.
↑ Debroy and Bhandari (2011). «Corruption in India». The World Finance Review.
↑ «Corruption in India – A rotten state». The Economist. 2011 թ․ մարտի 10.
↑ Transparency International India. «India Corruption Study 2005» (PDF). Centre for Media Studies. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 14-ին.
↑ «India's civil service: Battling the babu raj». The Economist. 2008 թ․ մարտի 6. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 8-ին.
↑ Muralidharan, Karthik. «Teachers and Medical Worker Incentives in India» (PDF). University of California. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.
↑ Basu, Kaushik (2004 թ․ նոյեմբերի 29). «Combating India's truant teachers». BBC. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 9-ին.
↑ Jayaraman, K.S. (2009 թ․ նոյեմբերի 9). «Report row ousts top Indian scientist». Nature. 462 (7270): 152. doi:10.1038/462152a. PMID 19907467. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 19-ին.
↑ Kuldip Nayar (2011 թ․ փետրվարի 4). «Laundering black money». Deccan Herald. India. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 6-ին.
↑ V. Venkateswara Rao (2010 թ․ օգոստոսի 13). «Black, bold and bountiful». Business Line. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 6-ին.
↑ «No 'black money' statistics exist: Swiss banks». The Times of India. 2009 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ «Banking secrecy spices up Indian elections». SWISSINFO – A member of Swiss Broadcasting Corporation. 2009 թ․ մայիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ «Education in India». World Bank. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.(չաշխատող հղում)
↑ «A special report on India: An elephant, not a tiger». The Economist. 2008 թ․ դեկտեմբերի 11. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
↑ Drèze & Sen 1996, էջեր. 114–115
↑ Ranking of states and union territories by lireacy rate: 2011 Census of India, Ministry of Home Affairs, Government of India (2013)
↑ «India Country Overview 2013». World Bank. 2014. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 28-ին.
↑ Datt & Sundharam 2009, էջեր. 474–475
↑ «Country Strategy for India (CAS) 2009–2012» (PDF). World Bank. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.
↑ Drèze & Sen 1996, էջեր. 45–46
↑ Panagariya 2008, էջեր. 164–165
↑ Sachs, D. Jeffrey; Bajpai, Nirupam; Ramiah, Ananthi (2002). «Understanding Regional Economic Growth in India» (PDF). Working paper 88. Harvard University. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հուլիսի 1-ին.
↑ Kurian, N.J. «Regional disparities in india». Planning Commission of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2005 թ․ օգոստոսի 6-ին.
↑ ^445,0 ^445,1 Datt & Ravallion (2011), Has India's economic growth become more pro-poor in the wake of economic reforms?, The World Bank Economic Review, 25(2), pp 157–189
↑ Tripathi, Sabyasachi (December 2013), Has urban economic growth in Post-Reform India been pro-poor between 1993–94 and 2009–10? Indian Council for Research on International Economic Relations, MPRA Paper No. 52336, Ludwig Maximilians Universität München
↑ Dr.Priya Rawal (2015 թ․ ապրիլի 16). Indian Stock Market and Investors Strategy. Dr.Priya Rawal. էջեր 12–. ISBN 978-1-5053-5668-7.
↑ «'Modi Mania' propels India's stock market into world's top 10». The Financial Times. 2014 թ․ մայիսի 22.
↑ «BSE Ltd. (Bombay Stock Exchange) – Live Stock Market Updates for S&P BSE SENSEX, Stock Quotes & Corporate Information». www.BSEIndia.com. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
↑ WFE Արխիվացված 17 Օգոստոս 2014 Wayback Machine
↑ ^451,0 ^451,1 EY Global IPO Trends Global IPO Trends Q4 2013 Արխիվացված 2015-09-24 Wayback Machine Ernst & Young (2014)
↑ «Listing abroad sans domestic IPO set to be a reality soon». Business Standard. 2013 թ․ հուլիսի 28.

Նշումներ

1․ Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության մոդելի գնահատումը

2․ ԱՄԿ մոդելի գնահատումը

Գրականություն

Գրքեր

Datt, Ruddar; Sundharam, K.P.M. (2009). Indian Economy. New Delhi: S. Chand Group. էջ 976. ISBN 978-81-219-0298-4.
Drèze, John; Sen, Amartya (1996). India: Economic Development and Social Opportunity. Oxford University Press. էջ 292. ISBN 978-0-19-564082-3.
Kumar, Dharma (2005). The Cambridge Economic History of India, Volume II : c. 1757–2003. New Delhi: Orient Longman. էջ 1115. ISBN 978-81-250-2710-2.
Nehru, Jawaharlal (1946). The Discovery of India. Penguin Books. ISBN 0-14-303103-1.
Panagariya, Arvind (2008). India: The Emerging Giant. Oxford University Press. էջ 514. ISBN 978-0-19-531503-5.
Raychaudhuri, Tapan; Habib, Irfan (2004). The Cambridge Economic History of India, Volume I : c. 1200 – c. 1750. New Delhi: Orient Longman. էջ 543. ISBN 978-81-250-2709-6.
Roy, Tirthankar (2006). The Economic History of India 1857–1947. Oxford University Press. էջ 385. ISBN 978-0-19-568430-8.
Alamgir, Jalal (2008). India's Open-Economy Policy. Routledge. ISBN 978-0-415-77684-4.
Bharadwaj, Krishna (1991). «Regional differentiation in India». In Sathyamurthy, T.V (ed.). Industry & agriculture in India since independence. Oxford University Press. էջեր 189–199. ISBN 0-19-564394-1.

Թերթեր և զեկույցներ

Bahl, R., Heredia-Ortiz, E., Martinez-Vazquez, J., & Rider, M. (2005). India: Fiscal Condition of the States, International Experience, and Options for Reform: Volume 1 (No. paper05141). International Center for Public Policy, Andrew Young School of Policy Studies, Georgia State University.
«Economic reforms in India: Task force report» (PDF). University of Chicago. էջ 32. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ փետրվարի 7-ին.
«Economic Survey 2009–10». Ministry of Finance, Government of India. էջ 294. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 22-ին.

Հոդվածներ

«Growth of India». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2005 թ․ օգոստոսի 10-ին.
«Milton Friedman on the Nehru/Mahalanobis Plan». Վերցված է 2005 թ․ հուլիսի 16-ին.
«Infrastructure in India: Requirements and favourable climate for foreign investment». Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2005 թ․ օգոստոսի 14-ին.
Bernardi, Luigi; Fraschini, Angela (2005). «Tax System And Tax Reforms in India». Working paper n. 51. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
Centre for Media Studies (2005). «India Corruption Study 2005: To Improve Governance Volume – I: Key Highlights» (PDF). Transparency International India. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
Ghosh, Jayati. «Bank Nationalisation: The Record». Macroscan. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2005 թ․ օգոստոսի 5-ին.
Gordon, Jim; Gupta, Poonam (2003). «Understanding India's Services Revolution» (PDF). 12 November 2003. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
Panagariya, Arvind (2004). «India in the 1980s and 1990s: A Triumph of Reforms». {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
Sachs, D. Jeffrey; Bajpai, Nirupam; Ramiah, Ananthi (2002). «Understanding Regional Economic Growth in India» (PDF). Working paper 88. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հուլիսի 1-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
Srinivasan, T.N. (2002). «Economic Reforms and Global Integration» (PDF). 17 January 2002. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
Kurian, N.J. «Regional disparities in india». Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2005 թ․ օգոստոսի 6-ին.
Kaur, Ravinder (2012). «India Inc. and its Moral Discontent». Economic and Political Weekly.
Kaur, Ravinder (2015). «Good Times, Brought to you by Brand Modi» (PDF).

Լուրեր

Ravi S Jha. «India, the Goliath, Falls with a Thud». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
«India says 21 of 29 states to launch new tax». Daily Times. 2005 թ․ մարտի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 16-ին.
«Economic structure». The Economist. 2003 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 6-ին.a
«Regional stock exchanges – Bulldozed by the Big Two». Վերցված է 2005 թ․ օգոստոսի 10-ին.(չաշխատող հղում)
«FinMin considers three single-brand retail FDI proposals». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հնդկաստանի տնտեսություն» հոդվածին։

[ibef.org-1] «Information About Maharashtra, Industries, Economy, Exports of Maharashtra». ibef.org. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 12-ին.

[books.google.co.in-2] SUDALAIMUTHU, S.; RAJ, S.A. (2009). Logistics Management for International Business: Text and Cases. PHI Learning. ISBN 9788120337923.

[3] ttps://www.worldometers.info/world-population/india-population/

[IMFWEOIN-4] «World Economic Outlook Database, October 2019». International Monetary Fund. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 28-ին.

[2020/01-5] 5,0 ^5,1 «World Economic Outlook Database, April 2020». IMF.org. International Monetary Fund. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.

[_8f5bf09451e2a93f-6] ttps://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO?year=2016

[_d1463d0f5e53fc42-7] Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.

[CIA_data-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 «The World Factbook — Central Intelligence Agency». www.CIA.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.

[9] «Consumer Price INDEX Numbers on base 2012=100 for rural, urban and combined for the month of December 2019». Ministry of Statistics and Programme Implementation. Արխիվացված է Release on New CPI for February, 2020 pdf օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)

[10] «Weekly Statistical Supplement – Ratio and Rates». Reserve Bank of India. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.

[11] «Only 8.4 crore poor in India, claims a new study». The New Indian Express (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 24-ին.

[12] «Poverty headcount ratio at $3.20 a day (2011 PPP) (% of population) - India Data». data.worldbank.org. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 20-ին.

[Brookings_Institution_2018-13] Kharas, Homi; Hamel, Kristofer; Hofer, Martin (2018 թ․ հունիսի 19). «The start of a new poverty narrative». The Brookings Institution. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 3-ին.

[CNN_2018-14] Adebayo, Bukola (2018 թ․ հունիսի 26). «Nigeria overtakes India in extreme poverty ranking». CNN. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 3-ին.

[GINI_index-15] «Income Gini coefficient». United Nations Development Program. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 14-ին.

[HDI-16] 16,0 ^16,1 ^16,2 ^16,3 «Human Development Index (HDI)». hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.

[17] «Inequality-adjusted HDI (IHDI)». hdr.undp.org. UNDP. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 22-ին.

[18] «Labor force, total - India». data.worldbank.org. World Bank & ILO. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 26-ին.

[19] «Employment to population ratio, 15+, total (%) (national estimate) - India». data.worldbank.org. World Bank & ILO. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.

[20] «Labor Force by Services». data.worldbank.org. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին. «Labor Force by Industry and agriculture» {{cite web}}: External link in |quote= (օգնություն)

[21] «Unemployment, total (% of total labor force) (modeled ILO estimate) - India». data.worldbank.org. World Bank & ILO. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 24-ին.

[EUS-22] «Periodic Labour Force Survey (2017-18)». Ministry of Labour and Employment. էջ 212. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 3-ին.

[23] «Unemployment, youth total (% of total labor force ages 15-24) (modeled ILO estimate), India». data.worldbank.org. World Bank & ILO. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 24-ին.

[24] GDP of India and major Sectors of Economy Արխիվացված 30 Ապրիլ 2014 Wayback Machine Government of India (2013)

[World_Bank_and_International_Financial_Corporation-25] «Rankings & Ease of Doing Business Score». www.DoingBusiness.org. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.

[Total_Trade-26] 26,0 ^26,1 «Department of Commerce Export Import Data Bank», Ministry of Commerce and Industry (India), Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 3-ին, Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 21-ին

[wto_stat-27] 27,0 ^27,1 ^27,2 ^27,3 «India – WTO Statistics Database». World Trade Organization. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.

[Trade_Details-28] 28,0 ^28,1 «Trade Commerce Details». gov.in. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 30-ին.

[29] «Country Fact Sheets 2018». unctad.org. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 24-ին.

[RBIdebt-30] «India's External Debt as at the end of March 2019». Reserve Bank of India. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 6-ին.

[debt-31] «India's External Debt» (PDF). Ministry of Finance. 2018 թ․ մարտի 31. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.

[IMF_Public_Debt-32] «World Economic Outlook Database, July 2018 – Report for Selected Countries and Subjects – General government gross debt». International Monetary Fund. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 25-ին.

[ET_Fiscal-33] «Government meets fiscal deficit target of 3.4% for 2018-19». Economic Times. 2019 թ․ հունիսի 1.

[revenue/expenses-34] 34,0 ^34,1 «Report for Selected Countries and Subjects – General government revenue/General government total expenditure». IMF. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 25-ին.

[worldbank1-35] «Net official development assistance received (current US$)». World Bank. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 25-ին.

[Sovereigns_rating_list-36] «Sovereigns rating list». Standard & Poor's. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 26-ին.

[Moddy's-37] «Moody's upgrades India's government bond rating to Baa2 from Baa3; changes outlook to stable from positive». Moody's. 2017 թ․ նոյեմբերի 30. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 16-ին.

[fitch-38] «Fitch – Complete Sovereign Rating History». Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 25-ին.

[ARC's-39] «Rating agency ARC ratings affirms 'BBB+' rating on India». The Economic Times. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 17-ին.

[RBI_reserves-40] «WEEKLY STATISTICAL SUPPLEMENT». Reserve Bank of India.

[41] Alamgir, Jalal (2008). India's Open-Economy Policy: Globalism, Rivalry, Continuity. Routledge. էջ 176. ISBN 978-1-135-97056-7.

[Elsevier_p24-42] 42,0 ^42,1 Kanungo, Rama P.; Rowley, Chris; Banerjee, Anurag N. (2018). Changing the Indian Economy: Renewal, Reform and Revival. Elsevier. էջ 24. ISBN 978-0-081-02014-2.

[imf2-43] «World Economic Outlook Database, October 2019». IMF.org. International Monetary Fund. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.

[imfoct2018-44] «World Economic Outlook October 2018: Report for Selected Countries and Subjects». International Monetary Fund (IMF). Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 7-ին.

[bbcmay2019-45] «India loses place as world's fastest-growing economy». British Broadcasting Corporation (BBC). Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.

[46] Paul Bairoch (1995). Economics and World History: Myths and Paradoxes. University of Chicago Press. էջ 95. ISBN 978-0-226-03463-8.

[47] «Household final consumption expenditure (current US$) | Data». data.worldbank.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 7-ին.

[48] «Is your debt dragging the economy down?». Times of India. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.

[49] «World Trade Statistical Review 2019» (PDF). World Trade Organization. էջ 100. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 31-ին.

[50] «India - Member information». WTO.

[51] «The Global Competitiveness Report 2018». Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.

[52] «Wealth of India's richest 1% more than 4-times of total for 70% poorest: Oxfam». Economic Times. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 20-ին.

[53] Rowlatt, Justin (2016 թ․ մայիսի 2). «Indian inequality still hidden». BBC.

[54] «Why Do So Few People Pay Income Tax In India?». NPR. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 22-ին.

[55] «Govt announces stimulus package, including tax cuts». Live Mint. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.

[PwC2050-56] «– PricewaterhouseCoopers, February 2017, p. 68» (PDF). PricewaterhouseCoopers.

[57] «India Country Overview». World Bank. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 20-ին.

[58] «Export Import Data Bank – Total Trade – Top countries». Department of Commerce. 2019. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 2-ին.

[59] «FDI Statistics» (PDF). Department for Promotion of Industry and Internal Trade, MoCI, GoI. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 31-ին.

[60] «By Country/Economy - Free Trade Agreements». aric.adb.org. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 30-ին.

[61] «ASIA REGIONAL INTEGRATION CENTER». ASIA REGIONAL INTEGRATION CENTER. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 29-ին.

[auto-62] «India has second fastest growing services sector». The Hindu.

[63] «Monthly Reports - World Federation of Exchanges». WFE.

[64] «Manufacturing, value added (current US$) | Data». data.worldbank.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 11-ին.

[65] «Global manufacturing scorecard: How the US compares to 18 other nations». Brookings Institution (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 10-ին.

[bs_India-66] 66,0 ^66,1 «India: An agricultural powerhouse of the world». Business Standard. 2016 թ․ մայիսի 18. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 8-ին.

[67] «CAG demonstrates how govt relies on off-budget resources to fund deficit». economictimes.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.

[68] «All you need to know about current liquidity crisis at India's NBFCs». financialexpress.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 2-ին.

[69] «Unemployment Rate in India». Centre for Monitoring Indian Economy. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.

[70] «Digging Deeper, Is India's economy losing its way?». moneycontrol.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 9-ին.

[71] «India's incredulous data: Economists create own benchmarks». Reuters. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 9-ին.

[72] «GDP data under cloud: Govt should know that this is a crisis of credibility». Business Standard. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 13-ին.

[73] «Agriculture in India: Information About Indian Agriculture & Its Importance». ibef.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.

[74] «Indian Real Estate Industry». ibef.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.

[75] «Textile Industry & Market Growth in India». ibef.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.

[76] «Indian IT-BPM Industry FY 2019-19 Performance» (PDF). NASSCOM. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.

[EIA-77] «Production of Crude Oil including Lease Condensate 2019» (CVS download). U.S. Energy Information Administration. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 31-ին.

[78] 2018 Production Statistics, Organisation Internationale des Constructeurs d'Automobiles

[79] Automobile Market, IBEF

[80] «Retail industry in India». ibef.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22-ին.

[81] Anthony, Craig (2016 թ․ սեպտեմբերի 12). «10 Countries With The Most Natural Resources». Investopedia.

[82] «World Crude Steel Production» (PDF). WorldSteel. 2019 թ․ հունվարի 25. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 1-ին.

[83] Donkin, Robin A. (2003 թ․ օգոստոս). Between East and West: The Moluccas and the Traffic in Spices Up to the Arrival of Europeans. Diane Publishing Company. ISBN 0-87169-248-1.

[84] M. K. Kuriakose, History of Christianity in India: Source Materials, (Bangalore: United Theological College, 1982), pp. 10–12. Kuriakose gives a translation of the related but later copper plate grant to Iravi Kortan on pp. 14–15. For earlier translations, see S. G. Pothan, The Syrian Christians of Kerala, (Bombay: Asia Publishing House, 1963), pp. 102–105.

[85] «2000 years economic history one chart». Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 29-ին.

[oecd-86] 86,0 ^86,1 «Economic survey of India 2007: Policy Brief» (PDF). OECD. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.

[nyt-87] 87,0 ^87,1 Edward A. Gargan (1992 թ․ օգոստոսի 15). «India Stumbles in Rush to a Free Market Economy». The New York Times. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.

[potential-88] «India's Rising Growth Potential» (PDF). Goldman Sachs. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.

[Discovery-1-89] Nehru, Jawaharlal (1946). The Discovery of India. Penguin Books. ISBN 0-14-303103-1.

[90] Raychaudhuri & Habib 2004, էջեր. 17–18

[91] Raychaudhuri & Habib 2004, էջեր. 40–41

[hanway1753-92] Hanway, Jonas (1753), An Historical Account of the British Trade Over the Caspian Sea, Sold by Mr. Dodsley, «... The Persians have very little maritime strength ... their ship carpenters on the Caspian were mostly Indians ... there is a little temple, in which the Indians now worship»

[dale2002-93] Stephen Frederic Dale (2002), Indian Merchants and Eurasian Trade, 1600–1750, Cambridge University Press, ISBN 0-521-52597-7, «... The Russian merchant, F.A. Kotov ... saw in Isfahan in 1623, both Hindus and Muslims, as Multanis.»

[levi2002-94] Scott Cameron Levi (2002), The Indian diaspora in Central Asia and its trade, 1550–1900, BRILL, ISBN 90-04-12320-2, «... George Forster ... On the 31st of March, I visited the Atashghah, or place of fire; and on making myself known to the Hindoo mendicants, who resided there, I was received among these sons of Brihma as a brother»(չաշխատող հղում)

[jackson1911-95] Abraham Valentine Williams Jackson (1911), From Constantinople to the home of Omar Khayyam: travels in Transcaucasia and northern Persia for historic and literary research, The Macmillan company

[forster1798-96] George Forster (1798), A journey from Bengal to England: through the northern part of India, Kashmire, Afghanistan, and Persia, and into Russia, by the Caspian-Sea, R. Faulder, «... A society of Moultan Hindoos, which has long been established in Baku, contributes largely to the circulation of its commerce; and with the Armenians they may be accounted the principal merchants of Shirwan ...»

[morier1818-97] James Justinian Morier (1818), A Second Journey through Persia, Armenia, and Asia Minor, to Constantinople, between the Years 1810 and 1816, A. Strahan

[usgovt1887hd-98] United States Bureau of Foreign Commerce (1887), Reports from the consuls of the United States, 1887, United States Government, «... Six or 7 miles southeast is Surakhani, the location of a very ancient monastery of the fire-worshippers of India ...»

[99] Raychaudhuri & Habib 2004, էջեր. 10–13

[Dutt-1-100] Datt & Sundharam 2009, էջ. 14

[schmidt-101] Karl J. Schmidt (2015), An Atlas and Survey of South Asian History, page 100, Routledge

[102] Raychaudhuri & Habib 2004, էջեր. 360–361

[103] Kumar 2005, էջ. 3

[104] Kaveh Yazdani (2017), India, Modernity and the Great Divergence: Mysore and Gujarat (17th to 19th C.), Brill Publishers

[105] Carlo M. Cipolla (2004). Before the Industrial Revolution: European Society and Economy 1000–1700. Routledge.

[106] Irfan Habib, Dharma Kumar, Tapan Raychaudhuri (1987). The Cambridge Economic History of India (PDF). Vol. 1. Cambridge University Press. էջ 214.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[107] Vivek Suneja (2000). Understanding Business: A Multidimensional Approach to the Market Economy. Psychology Press. էջ 13. ISBN 9780415238571.

[williamson-108] 108,0 ^108,1 ^108,2 ^108,3 ^108,4 Jeffrey G. Williamson, David Clingingsmith (2005 թ․ օգոստոս). «India's Deindustrialization in the 18th and 19th Centuries» (PDF). Harvard University. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.

[109] Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, էջ 2, ISBN 978-1-139-49889-0

[eraly-110] Eraly, Abraham (2007). The Mughal World: Life in India's Last Golden Age. Penguin Books India. էջ 5. ISBN 978-0-14-310262-5.

[Prakash-111] Om Prakash, "Empire, Mughal", History of World Trade Since 1450, edited by John J. McCusker, vol. 1, Macmillan Reference USA, 2006, pp. 237-240, World History in Context, accessed 3 August 2017

[richards95-112] Richards, John F. (1995). The Mughal Empire. Cambridge University Press. էջ 202. ISBN 978-0-521-56603-2.

[113] Richard Maxwell Eaton (1996), The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760, page 202, University of California Press

[kumar-114] Kumar 2005, էջեր. 5–8

[Jeffrey_G._Williamson_2011_91-115] 115,0 ^115,1 Jeffrey G. Williamson (2011). Trade and Poverty: When the Third World Fell Behind. MIT Press. էջ 91. ISBN 9780262295185.

[Parthasarathi-116] Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, ISBN 978-1-139-49889-0

[Chaudhuri253-117] Kirti N. Chaudhuri (2006). The Trading World of Asia and the English East India Company: 1660–1760. Cambridge University Press. էջ 253. ISBN 9780521031592.

[Marshall73-118] P. J. Marshall (2006). Bengal: The British Bridgehead: Eastern India 1740–1828. Cambridge University Press. էջ 73. ISBN 9780521028226.

[119] Kumar 2005, էջ. 26

[Hindu-120] «Of Oxford, economics, empire, and freedom». The Hindu. Chennai. 2005 թ․ հոկտեմբերի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.

[Maddison379-121] Maddison, Angus (2007). Contours of the World Economy 1-2030 AD: Essays in Macro-Economic History. Oxford University Press. էջ 379. ISBN 978-0-191-64758-1.

[122] Roy 2006, էջեր. 158–160

[123] Kumar 2005, էջեր. 538–540

[124] Kumar 2005, էջեր. 826–827

[125] Kumar 2005, էջեր. 876–877

[126] Maddison A (2007), Contours of the World Economy I-2030AD, Oxford University Press, 978-0199227204. The data tables from this book are available online here [1]

[127] Andre Gunder Frank, Robert A. Denemark (2015). Reorienting the 19th Century: Global Economy in the Continuing Asian Age. Routledge. էջեր 83–85. ISBN 9781317252931.

[128] Paul Bairoch (1995). Economics and World History: Myths and Paradoxes. University of Chicago Press. էջեր 95–104. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[129] Chris Jochnick, Fraser A. Preston (2006), Sovereign Debt at the Crossroads: Challenges and Proposals for Resolving the Third World Debt Crisis, pages 86-87, Oxford University Press

[Kumar-3-130] Kumar 2005, էջ. 422

[maddison261-131] Maddison, Angus (2003): Development Centre Studies The World Economy Historical Statistics: Historical Statistics, OECD Publishing, 9264104143, page 261

[132] James Cypher (2014). The Process of Economic Development. Routledge. ISBN 9781136168284.

[gupta-133] Broadberry, Stephen; Gupta, Bishnupriya (2005). «Cotton textiles and the great divergence: Lancashire, India and shifting competitive advantage, 1600–1850» (PDF). International Institute of Social History. Department of Economics, University of Warwick. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.

[134] Paul Bairoch (1995). Economics and World History: Myths and Paradoxes. University of Chicago Press. էջ 89. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[135] Henry Yule, A. C. Burnell (2013). Hobson-Jobson: The Definitive Glossary of British India. Oxford University Press. էջ 20. ISBN 9781317252931.

[136] Roy 2006, էջեր. 291–292

[roy-2-137] Roy 2006, էջ. 1

[AtIndependence-138] 138,0 ^138,1 Datt & Sundharam 2009, էջ. 179

[non-urban-139] Kumar 2005, էջ. 519

[140] Irfan Habib, Dharma Kumar, Tapan Raychaudhuri (1987). The Cambridge Economic History of India (PDF). Vol. 1. Cambridge University Press. էջ 165.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[141] Kumar 2005, էջեր. 520–521

[roy-1-142] Roy 2006, էջեր. 22–24

[Parthasarathi38-143] Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, էջեր 38–45, ISBN 978-1-139-49889-0

[144] Parthasarathi, Prasannan (2011), Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, էջ 45, ISBN 978-1-139-49889-0

[145] Angus Maddison (2007). The World Economy Volume 1: A Millennial Perspective Volume 2: Historical Statistics. Academic Foundation. էջ 260. ISBN 9788171886135.

[146] Maddison, Angus (2007), Contours of the World Economy, 1–2030 AD. Essays in Macro-Economic History, Oxford University Press, 978-0-19-922721-1, p. 382, table A.7

[147] Panagariya 2008, էջեր. 31–32

[148] Panagariya 2008, էջ. 24

[staley-149] Staley, Sam (2006). «The Rise and Fall of Indian Socialism: Why India embraced economic reform». Reason. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.

[150] Data Source: Tables of Prof. Angus Maddison (2010). The per capita GDP over various years and population data can be downloaded in a spreadsheet from here.

[151] The 2015 estimate is retrieved from the International Monetary Fund.

[gdas2002-152] 152,0 ^152,1 Das, Gurcharan (2002). India Unbound. Anchor Books. էջեր 167–174. ISBN 978-0-385-72074-8.

[153] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 185–187

[Cameron-1-154] Cameron, John; Ndhlovu, P Tidings (2001 թ․ սեպտեմբեր). «Cultural Influences on Economic Thought in India: Resistance to diffusion of neo-classical economics and the principles of Hinduism» (PDF). Economic Issues. 6 (2). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.

[milton-1-155] Roy, Subroto (1998 թ․ սեպտեմբերի 22). «Milton Friedman on the Nehru/Mahalanobis Plan». India Policy Institute. Վերցված է 2005 թ․ հուլիսի 16-ին.

[156] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 504–506

[157] Datt & Sundharam 2009, էջ. 507

[Reforming-158] «Narasimha Rao – a Reforming PM». news.bbc.co.uk. BBC News. 2004 թ․ դեկտեմբերի 23. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 2-ին.

[frontline-159] V. Venkatesan (1–14 January 2005). «Obituary: A scholar and a politician». Frontline. 22 (1). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[160] PV Narasimha Rao Passes Away. Retrieved 7 October 2007. Արխիվացված 1 Նոյեմբեր 2007 Wayback Machine

[Ghosh-161] Ghosh, Arunabha (2004 թ․ հունիսի 1). «India's pathway through economic crisis(which makes failer of mixed economy)» (PDF). GEG Working Paper 2004/06. Global Economic Governance Programme. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.

[Task_Force_Report—2006——7-162] Task Force Report, 2006, էջ 7

[Task_Force_Report—2006——7–8-163] Task Force Report, 2006, էջեր 7–8

[Gandhi-1-164] «That old Gandhi magic». The Economist. 1997 թ․ նոյեմբերի 27. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.

[165] Kumar 2005, էջ. 1037

[Task_Force_Report—2006——17–20-166] Task Force Report, 2006, էջեր 17–20

[167] S. Venkitaramanan (2003 թ․ փետրվարի 10). «Moody's upgrade – Uplifts the mood but raises questions». Business Line. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.

[168] World Economic Situation and Prospects 2010. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Development Policy and Analysis Division. 2011. ISBN 978-92-1-109160-1. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 2-ին.

[GoldmanSach-169] Wilson, Dominic; Purushothaman, Roopa (2003 թ․ հոկտեմբերի 1). «DreamingWith BRICs: The Path to 2050» (PDF). Global economics paper No. 99. Goldman Sachs. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.

[Indian_economy_'to_overtake_UK'-170] Grammaticas, Damian (2007 թ․ հունվարի 24). «Indian economy 'to overtake UK'». BBC News. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 26-ին.

[171] «PRESS NOTE ON SECOND ADVANCE ESTIMATES OF NATIONAL INCOME 2017–18» (PDF). Ministry of Statistics and Programme Implementation. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.

[172] «Demonetisation, GST impact: IMF lowers India's 2017 growth forecast to 6.7%». Hindustan Times. 2017 թ․ հոկտեմբերի 10. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 26-ին.

[173] ttps://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/country/i/india/IND.pdf

[174] «Business Reforms Action Plan». Business Reforms Action Plan. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 8-ին.

[:49-175] «A Bigger Hit on the Economy?». The Economic Times (ET Graphics). 2020 թ․ մայիսի 21. էջ 1. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ url-status (link)

[176] Noronha, Gaurav (2020 թ․ մայիսի 20). «India's GDP to see 5% contraction in FY21, says Icra». The Economic Times. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.

[177] Nagarajan, Shalini (2020 թ․ մայիսի 21). «Goldman Sachs: India's economy will shrink 45% this quarter and suffer a brutal recession this year». Business Insider. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)

[178] «Goldman report most damning». Telegraph (անգլերեն). 2020 թ․ մայիսի 19. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)

[179] «India may register recession in third quarter of this fiscal, shows report». The Economic Times. 2020 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 25-ին.

[180] «Report for Selected Countries and Subjects». www.imf.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.

[181] «Report for Selected Countries and Subjects». www.imf.org. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 12-ին.

[182] Employment across various sectors Արխիվացված 2018-11-23 Wayback Machine, NSSO 66th Nationwide Survey, Planning Commission, Government of India (3 June 2014), pp 116

[183] Indian Economy Արխիվացված 5 Հուլիս 2014 Wayback Machine Government of India (2013)

[184] Employment across various sectors Արխիվացված 2018-11-23 Wayback Machine, NSSO 66th Nationwide Survey, Planning Commission, Government of India (3 June 2014)

[185] «Indian Economy At a Glance». Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.

[Economic_Survey—2010——180-186] Economic Survey, 2010, էջ 180

[Datt-5-187] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 499–501

[188] The Government of Punjab (2004). Human Development Report 2004, Punjab (PDF) (Report). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 8 July 2011-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 9-ին. Section: "The Green Revolution", pp. 17–20.

[189] «India – Land and Water Resources at a glance». Central Water Commission, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 18-ին.

[irrigation-190] 190,0 ^190,1 «State-Wise Details of Net Irrigated Area (NIA), Net Sown Area (NSA) And Percentage of NIA To NSA» (PDF). Ministry of Water Resources, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 18-ին.

[191] «Fishery – Global Comparison». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.

[auto1-192] 192,0 ^192,1 «Cashew industry : Challenges and Opportunities» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 22-ին.

[193] «Economist – Global livestock counts». Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.

[fao-silk-194] «Major Food And Agricultural Commodities And Producers – Countries By Commodity». FAO. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.

[195] «Rise in earnings from cashew kernel exports – The Hindu». Վերցված է 2016 թ․ մարտի 22-ին.

[196] «Govt eyes bumper agriculture production on good monsoon hopes». Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 22-ին.

[moci-197] Foreign Trade Performance of India Annual Report[https://web.archive.org/web/20140726163416/http://www.dgciskol.nic.in/ Արխիվացված 26 Հուլիս 2014 Wayback Machine Directorate General of Commercial Intelligence and Statistics, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (2012)

[nytagriculture-198] Sengupta, Somini (2008 թ․ հունիսի 22). «The Food Chain in Fertile India, Growth Outstrips Agriculture». The New York Times. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 29-ին.

[agriculturepriorities-199] «India: Priorities for Agriculture and Rural Development». World Bank. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 8-ին.

[200] Panagariya 2008, էջ. 318

[201] Datt & Sundharam 2009, էջ. 502

[202] «Agriculture production to double with Rs 80000 crore irrigation scheme, others: Nitin Gadkari». Daily News and Analysis. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 22-ին.

[quandl.com-203] 203,0 ^203,1 «India – All Economic Indicators on Quandl». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.

[204] GDP and its breakdown at current prices in US Dollars United Nations Statistics Division (2013)

[205] GDP and its breakdown at constant 2005 prices in US Dollars United Nations Statistics Division (2013)

[206] [2]

[Task_Force_Report—2006——9–10-207] Task Force Report, 2006, էջեր 9–10

[208] Kumar 2005, էջեր. 1040–1041

[209] Das, Shaswati (2019 թ․ հուլիսի 5). «Sitharaman keeps defence sector outlay unchanged in budget 2019». Mint (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 15-ին.

[210] «The seven homegrown firms fighting over India's $621 billion defence market». Quartz. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 12-ին.

[srwew-211] «BP Statistical Review 2016» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 29-ին.

[CIA-212] 212,0 ^212,1 «CIA – The World Factbook – India». CIA. 2007 թ․ սեպտեմբերի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.

[Datt-1-213] Datt & Sundharam 2009, էջ. 104

[png-214] 214,0 ^214,1 «Indian Petroleum & Natural Gas Statistics, 2014–15» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 19-ին.

[215] «Reliance Net Beats Estimate After Boosting Natural Gas Sales». BusinessWeek. 2010 թ․ հունվարի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.

[srwe-216] «BP Statistical Review of world electric energy, 2015» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 17-ին.

[217] «Vidyut Pravah – See FAQ section for more information». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 3-ին.

[capacity-218] «All India Installed Capacity (In MW) Of Power Stations» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 9-ին.

[219] «Inventory of Coal Resources of India». Ministry of Coal, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 18-ին.

[220] «Uranium shortage holding back India's nuclear power drive». Mint. 2008 թ․ հունիսի 30. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.

[221] Subramanian, T. S. (2011 թ․ մարտի 20). «Massive uranium deposits found in Andhra Pradesh». The Hindu. Chennai, India. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.

[222] Thakur, Monami (2011 թ․ հուլիսի 19). «Massive uranium deposits found in Andhra Pradesh». International Business Times. US.

[223] Bedi, Rahul (2011 թ․ հուլիսի 19). «Largest uranium reserves found in India». The Telegraph. New Delhi, India.

[pib-224] «Availability of Thorium». Press Information Bureau, Government of India. 2011 թ․ օգոստոսի 10. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 27-ին.

[225] «Bush signs India-US nuclear deal into law». Mint. 2008 թ․ հոկտեմբերի 9. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.

[226] Engineering industry of India IBEF, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (April 2014)

[227] «Making a case for higher engineering exports». The Financial Express. 2014 թ․ հուլիսի 24.

[itengg-228] 228,0 ^228,1 ^228,2 Engineering industry of India Արխիվացված 28 Հուլիս 2014 Wayback Machine MECCANICA AND BENI STRUMENTALI, Government of Italy (2013)

[229] Global Tractor Market Analysis Available to AEM Members from Agrievolution Alliance Association of Equipment Manufacturers, Milwaukee, Wisconsin, US (2014)

[230] India Before Europe, C.E.B. Asher and C. Talbot, Cambridge University Press, 2006, 0-521-80904-5, p. 40

[231] A History of India, Hermann Kulke and Dietmar Rothermund, Edition: 3, Routledge, 1998, p. 160; 0-415-15482-0

[dnbgems-232] 232,0 ^232,1 ^232,2 India's gem and Jewellery Sector Արխիվացված 28 Օգոստոս 2013 Wayback Machine Dun and Bradstreet (2012)

[233] Consumer demand for gold up 53% in Q2 2013 led by strong growth in China and India World Gold Council (August 2013)

[234] Gems and Jewellery Industry in India IBEF, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (2013)

[235] Khanna, Pankaj. «How Gems & Jewellery Sector Plays A Significant Role In The Indian Economy». BW Businessworld (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 26-ին.

[236] Oppi Untracht (1997), Traditional jewellery of India, 978-0810938861, pp 1-23

[237] Indian diamond cutting and polishing sector Արխիվացված 2015-02-03 Wayback Machine Rough and Polished (6 March 2013)

[atkgem-238] All that glitters is Gold: India Jewellery Review 2013 Արխիվացված 2014-07-12 Wayback Machine A.T. Kearny (2014)

[Statistics-239] 239,0 ^239,1 «Basic Road Statistics of India 2013–14 and 2014–15». Ministry of Road Transport & Highways. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 12-ին.

[wbtransport-240] «India Transport Sector». World Bank.

[nhdp2011-241] «National Highway Development Project (NHDP)». NHAI, Ministry of Roads Transport, Govt of India. 2014 թ․ հուլիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 15-ին.

[Road_annual_report-242] «Annual report 2010–2011». Ministry of Road transport and highways. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 7-ին.

[243] Indian Railways Govt of India (2014)

[244] India Infrastructure Summit 2012 Ernst & Young (2013), pp 4 Արխիվացված 27 Հուլիս 2014 Wayback Machine

[245] Ports Արխիվացված 21 Օգոստոս 2014 Wayback Machine Business Resources, Govt of India (2013)

[246] Airports Արխիվացված 18 Հունիս 2014 Wayback Machine AAI, Govt of India (2013)

[247] LIST OF LICENSED AERODROME Արխիվացված 2019-09-26 Wayback Machine Directorate General of Commercial Aviation, Govt of India (May 2014)

[248] Top ten large oil refineries Hydrocarbon Technologies (September 2013)

[249] Indian Chemical Industry IBEF, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (March 2014)

[250] Indian Chemical Industry IBEF, Ministry of Commerce and Industry, Government of India (August 2013)

[251] «Pro-growth environment pays off for Indian chemical companies | KPMG Belgium». KPMG. 2018 թ․ մարտի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 15-ին.

[252] «Chemical industry may reach USD 304 billion by FY25: Report». The Economic Times. 2018 թ․ հոկտեմբերի 7. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 15-ին.

[:0-253] 253,0 ^253,1 https://www.ibef.org/download/pharmaceuticals-jan-2019.pdf

[254] «Pharmaceuticals». www.investindia.gov.in (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 29-ին.

[healthDNA-255] 255,0 ^255,1 «Medical tourism to keep pharma industry in good health: Study». dna. 2017 թ․ փետրվարի 20. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 20-ին.

[256] Gujarat Pharma Industry KPMG (2010)

[257] «Textile Industry in India: Latest facts, figures and government schemes». India Today (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.

[258] «Helping Tirupur emerge as a leader in knitwear exports in India». The Hindu. Chennai. 2007 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.

[ibeftex-259] «Textile Industry in India, Indian Textile Industry, Garment Industry». IBEF, Govt of India. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 12-ին.

[260] Neal, John (2014 թ․ փետրվարի 23). «The task of protecting India's child cotton pickers». www.bbc.co.uk. The BBC. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 23-ին.

[261] «Top Paper Companies in India». papermart.in. 2010 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[262] «India beats China in paper market growth despite dumping fears». The Financial Express. 2019 թ․ հունվարի 15. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.

[263] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 668–669

[264] «India becomes fourth largest aviation market in the world». Media India Group. 2017 թ․ ապրիլի 21. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.

[IATA-265] 265,0 ^265,1 ^265,2 «Potential and Challenges of Indian Aviation». IATA. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 26-ին.

[266] Aviation, Make in India

[PIB-267] 267,0 ^267,1 ^267,2 http://pib.nic.in/newsite/efeatures.aspx?relid=69345 100 Years of Civil Aviation in India – Milestones

[BR-268] [3] Beginning of Aviation in India – Bharat Rakshak Արխիվացված 27 Փետրվար 2012 Wayback Machine

[KingfisherA380-269] «Kingfisher Air nets monster jumbo». Online edition of the Financial Express. 2005 թ․ հունիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 11-ին.

[Kingfisher3bn-270] «High fives with $3bn Kingfisher order». Flightglobal.com. 2005 թ․ հունիսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 11-ին.

[271] Our Bureau. «GoAir sees profit for second year in a row». The Hindu Business Line.

[WTTCBenchmark-272] 272,0 ^272,1 ^272,2 ^272,3 «BENCHMARK REPORT 2017 – INDI» (PDF). World Travel and Tourism Council. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 11-ին.

[273] Datt & Sundharam 2009, էջ. 858

[Datt-6-274] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 838–839

[ghosh-275] Ghosh, Jayati (2005 թ․ հուլիսի 21). «Bank Nationalisation: The Record». Macroscan. Economic Research Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.

[Datt-7-276] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 839–842

[277] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 334–335

[278] Farrell, Diana; Susan Lund. «Reforming India's Financial System» (PDF). United Nations Public Administration Network. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.

[factual-279] D'Silva, Jeetha (2007 թ․ սեպտեմբերի 1). «India growth story is attracting talent from govt establishments». Mint. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.

[Datt-8-280] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 854–855

[FE-281] «Fintech revolution in India: Tech-finance collaboration has fired up entrepreneurs». The Financial Express. 2016 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 23-ին.

[282] «India emerging as fastest-growing market for fintech software products». ZDNet. 2016 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 22-ին.

[nasscom-283] 283,0 ^283,1 «Indian IT-BPO Industry». NASSCOM. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.

[Indian_IT-284] Mitra, Sramana (2008 թ․ փետրվարի 29). «The Coming Death of Indian Outsourcing». Forbes. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 10-ին.

[285] Sheth, Niraj (2009 թ․ մայիսի 28). «Outlook for Outsourcing». The Wall Street Journal. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.

[feout-286] 286,0 ^286,1 ^286,2 «India's outsourcing revenue to hit $50 bn». Financial Express. 2008.

[287] Ernst & Young, Insurance industry: Challenges, reforms and realignment Արխիվացված 17 Հոկտեմբեր 2014 Wayback Machine India (2012)

[288] IBEF, Insurance Industry in India, Sectoral Presentation, Ministry of Finance, Government of India (October 2014)

[ibefinsure-289] 289,0 ^289,1 IBEF, Insurance Sector in India April 2014 Industry Report

[290] «Insurance penetration in India grows just 1% in last one and half decade; These six charts explain why». Firstpost. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.

[291] «Winning the Indian consumer». McKinsey & Company. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[292] Majumder, Sanjoy (2011 թ․ նոյեմբերի 25). «Changing the way Indians shop». BBC News.

[pwc12tik-293] The Indian Kaleidoscope – Emerging trends in retail Արխիվացված 2013-02-28 Wayback Machine PWC (2012)

[294] Successful Innovations in Indian Retail Արխիվացված 8 Օգոստոս 2014 Wayback Machine Booz Allen & PwC (February 2013)

[295] «Market Realist». marketrealist.com. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.

[chainstores-296] 296,0 ^296,1 «Retailing in India: Unshackling the chain stores». The Economist. 2008 թ․ մայիսի 29. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 10-ին.

[297] Sharma, Amol; Mukherji, Biman (2013 թ․ հունվարի 12). «Bad Roads, Red Tape, Burly Thugs Slow Wal-Mart's Passage in India». The Wall Street Journal.

[India's_Food_Transportation_Ordeal-298] «India's Food Transportation Ordeal». The Wall Street Journal. 2013 թ․ հունվարի 11.

[299] «Travel & Tourism Economic Impact 2018 India» (PDF). World Travel and Tourism Council. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 22-ին.

[300] Team, BS Web (2018 թ․ հունվարի 17). «India attracted 10 mn foreign tourists in 2017, sports to bring more». Business Standard India. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 11-ին.

[301] «India Tourism Statistics at a Glance 2015» (PDF). {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

[unwtoitp-302] 302,0 ^302,1 India's tourism performance Արխիվացված 2014-08-08 Wayback Machine United Nations World Tourism Organization (2013)

[303] Yearbook of Tourism Statistics, Data 2008 – 2012, 2014 Edition Արխիվացված 2018-12-01 Wayback Machine United Nations World Tourism Organization (2014)

[304] RN Pandey, Inbound Tourism Statistics of India Արխիվացված 2016-05-28 Wayback Machine Ministry of Tourism, Govt of India (2012)

[BMJ-305] Mudur, Ganapati (2004 թ․ հունիս). «Hospitals in India woo foreign patients». British Medical Journal. 328 (7452): 1338. doi:10.1136/bmj.328.7452.1338. PMC 420282. PMID 15178611.

[306] «Medical Tourism draws Americans to India». Washington Times. 2013 թ․ օգոստոսի 18.

[307] «Indian medical tourism industry to touch $8 billion by 2020: Grant Thornton – The Economic Times». The Economic Times. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 16-ին.

[308] «Promotion of Medical Tourism». Press Information Bureau. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 28-ին.

[309] «Media and Entertainment Industry May Touch Rs 3.73 Lakh Crore by 2022: Study». News18. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.

[310] «Indian ayurvedic industry to grow to $ 4.4 billion by the end of this year». The Economic Times. 2018 թ․ նոյեմբերի 19. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 26-ին.

[311] «Economic Survey 2018: 5 states show the way with 70% of exports, enjoy higher standard of living». The Indian Express. 2018 թ․ հունվարի 30. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 11-ին.

[312] Chakraborty, Subhayan (2018 թ․ հունվարի 29). «Only 5 states account for 70% of exports, Economic Survey shows». Business Standard India. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 11-ին.

[313] Vashistha, Praveen (2019 թ․ հունվարի 18). «Future and Growth of Transportation Market by 2020». Entrepreneur (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.

[314] «Global Rankings 2016 | Logistics Performance Index». World Bank (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 11-ին.

[315] «Telecom sector share in GDP marginally up at 1.94% in FY15 – Latest News & Updates at Daily News & Analysis». DNAIndia.com. 2015 թ․ դեկտեմբերի 23. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.

[316] «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)

[mruc-317] «Indian Readership Survey 2012 Q1 : Topline Findings» (PDF). Media Research Users Council. Growth: Literacy & Media Consumption. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.

[TRAI-318] «Telecom Subscription data, May 2016» (PDF) (Press release). TRAI. 2016 թ․ մայիսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 14-ին.

[mospimines-319] 319,0 ^319,1 Mining Արխիվացված 9 Օգոստոս 2014 Wayback Machine Chapter 15, Ministry of Statistics and Programme Implementation, Govt of India (2011)

[320] Emerging economies and India's mining industry Արխիվացված 2014-07-27 Wayback Machine Ernst & Young (2014)

[ficcimine-321] 321,0 ^321,1 ^321,2 ^321,3 Development of Indian Mining Industry Արխիվացված 2014-07-01 Wayback Machine FICCI (2012), pp 12-14

[322] Mining Արխիվացված 9 Օգոստոս 2014 Wayback Machine Chapter 15, Ministry of Statistics and Programme Implementation, Govt of India (2011), pp 205

[323] World Steel Figures in 2013 Արխիվացված 1 Նոյեմբեր 2013 Wayback Machine World Steel Association (2014), pp 9

[324] Aluminum USGS, U.S. Government (2014)

[325] Mines Արխիվացված 13 Փետրվար 2014 Wayback Machine Business Knowledge Resources, Government of India (2013)

[326] Unlocking the Potential of the Indian Minerals Sector Արխիվացված 18 Ապրիլ 2014 Wayback Machine Ministry of Mines, Govt of India (November 2011)

[327] «Indian Steel Industry Analysis». Ibef.org. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 7-ին.

[328] «An Overview of the steel sector – Ministry of Steel, Government of India». Steel.gov.in. 1992 թ․ հունվարի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 7-ին.

[tn-srinivasan-329] Srinivasan, T.N. (2002). «Economic Reforms and Global Integration» (PDF). 17 January 2002. Economic Growth Center, Yale University. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

[330] Panagariya 2008, էջեր. 27–29

[331] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 747–748

[Trade-332] Panagariya 2008, էջ. 109

[WTO_profile-333] 333,0 ^333,1 «Trade profiles-India». World Trade Organization. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 7-ին.

[Datt-14-334] Datt & Sundharam 2009, էջ. 757

[335] «Imports and Exports Databank». Ministry of Commerce and Industry, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.

[336] «India's Foreign Trade: November 2010» (PDF). Press Release. Ministry of Commerce and Industry, Government of India. 2011 թ․ հունվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.

[wto-337] «India & the World Trade Organization». Embassy of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2005 թ․ հուլիսի 9-ին.

[338] «India moves up to 43rd place on competitiveness; Singapore reaches top». Moneycontrol. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 29-ին.

[339] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 763–765

[Economic_Survey—2010——127–129-340] Economic Survey, 2010, էջեր 127–129

[Economic_Survey—2010——127-341] Economic Survey, 2010, էջ 127

[RupeeOil-342] V. Ramakrishnan (2010 թ․ դեկտեմբերի 7). «Rupee Rally Falters as Oil Rises to Two-Year High». BusinessWeek. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.

[343] 2013 Annual Report Ministry of Commerce, Govt of India (2013)

[344] «India's trade deficit with China mounts to $ 31.42 bn». The Economic Times. 2014 թ․ հունվարի 10.

[Economic_Survey—2010——142–144-345] Economic Survey, 2010, էջեր 142–144

[346] «Master Circular on External Commercial Borrowings and Trade Credits» (PDF). Reserve Bank of India. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.

[347] «UK to end financial aid to India». The Financial Times. 2012 թ․ նոյեմբերի 9.

[348] «TABLE-India's forex reserves rise to $318.64 bln as of Aug 29 – cbank». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.

[349] Nag, Anirban (2017 թ․ մարտի 27). «Foreigners to the rescue as inflows rise to bridge India's current account deficit». Mint. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 4-ին.

[350] «In a first since 1991, FDI flow takes care of CAD». The Economic Times. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 4-ին.

[fdi-1-351] «FDI in India Statistics» (PDF). Ministry of Commerce and Industry, Government of India. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 22-ին.

[financialexpress1-352] 352,0 ^352,1 «India 2nd best country for biz investment: Survey». The Financial Express. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 3-ին.

[news.indiamart.com-353] «FinMin considers three single-brand retail FDI proposals». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.

[354] «Next Big Spenders: India's Middle Class». McKinsey & Company. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.

[355] Ramachandran, Sushma (2005 թ․ փետրվարի 25). «100 per cent FDI in construction industry automatic route». The Hindu. Chennai, India. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.

[356] «Govt unleashes big-bang FDI reforms, opens up defence». The Times of India. 2014 թ․ հուլիսի 17.

[357] «Govt allows FDI multi-brand retail, aviation in bold reform push». Reuters. 2012 թ․ սեպտեմբերի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[358] «India FDI Fact sheet – September 2010». Department of Industrial Policy & Promotion, Ministry of Commerce and Industry. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.

[359] Bhagwati, Jaimini (2010 թ․ դեկտեմբերի 17). «Rationalising FDI taxes». Business Standard. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.

[360] «India's FDI inflows at a record $60.1 billion in 2016–17». HindustanTimes.com. 2017 թ․ մայիսի 19. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.

[361] «FDI jumps 37% to $10.4 billion during April-June 2017». 2017 թ․ օգոստոսի 21. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին – via The Economic Times.

[362] Shah and Patnaik, India's financial globalisation IMF (2012)

[363] «Mahindra Expands Effort to Counter Global Rivals with U.S. Engineering». The Wall Street Journal. 2014 թ․ մայիսի 9.

[364] «A Slice of World Action». Business Today. 2012 թ․ նոյեմբերի 11.

[365] «India's industrial outpost Tata for now». The Economist. 2011 թ․ սեպտեմբերի 10.

[366] «JLR's Ratan Tata warns on UK competitiveness». The Telegraph. 2012 թ․ դեկտեմբերի 5.

[367] «Remittance Flows Worldwide in 2015». PewGlobal.org. 2016 թ․ օգոստոսի 31. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.

[368] «M&A Statistics by Countries – Institute for Mergers, Acquisitions and Alliances (IMAA)». Institute for Mergers, Acquisitions and Alliances (IMAA) (English). Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 26-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[369] RBI Handbook of Statistics on Indian Economy

[370] «Your Guide to Money Matters». Reserve Bank of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին.

[371] «25 paise and below coins not acceptable from June 30 – The Times of India». Times of India. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 26-ին.

[372] «Govt to scrap 25 paise coins». NDTV. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 26-ին.

[373] Datt & Sundharam 2009, էջ. 812

[374] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 887–888

[375] Datt & Sundharam 2009, էջ. 822

[376] International Monetary Fund (1996), 1996 Annual Report on Exchange Arrangements & Exchange Restrictions at Google Books, pages 224-226

[377] USD INR Currency Conversion Rates, Yahoo

[378] «GINI index (World Bank estimate) | Data». data.worldbank.org. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.

[379] «Homes become more affordable in last 10 years». The Times of India. 2012 թ․ մայիսի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[380] «Poverty reduction and equity (2010)». World Bank. 2012 թ․ հուլիս. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 11-ին.

[381] Table 3.4, World Consumer Income and Expenditure Patterns – Annual Household Income Արխիվացված 2016-07-05 Wayback Machine Euro Monitor International (2013)

[hhc-382] «Final Figures of Houselisting & Housing Census, 2011 Released». Census 2011, Government of India. 2012 թ․ մարտի 13.

[383] «Median household size drops below 4 in cities». Time of India. 2012 թ․ մարտի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[384] «Country Report – India (2010)». The World Bank. 2011.

[385] Sinha, Prabhakar (2010 թ․ օգոստոսի 1). «India has more rich people than poor now». The Times of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 15-ին.

[wdi.worldbank.org-386] Table 2.9 of World Development Indicators: Distribution of income or consumption The World Bank

[387] «India 6th wealthiest country with total wealth of $8,230 billion». livemint.com/. 2018 թ․ հունվարի 30. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.

[Global_Wealth_Migration_Review-388] 388,0 ^388,1 «Global Wealth Migration Review». issuu.com. New World Wealth. 2019 թ․ ապրիլ. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 12-ին.

[389] «'Mumbai richest Indian city with total wealth of $820 bn' – The Economic Times». The Economic Times. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 26-ին.

[390] «Mumbai richest Indian city with total wealth of $820 billion: Report». Hindustan Times. 2017 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 26-ին.

[391] «India's millionaires are fleeing from homeland -- and these are the countries where they are headed». Business Insider. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 12-ին.

[sdcnk-392] Note: 24.6% rate is based on 2005 PPP at $1.25 per day, International dollar basis, The World Bank (2015). A measured approach to ending poverty and boosting shared prosperity (PDF). World Bank Group. էջ 50. ISBN 978-1-4648-0361-1.

[393] Nutrition Արխիվացված 2014-12-20 Wayback Machine, Fast Facts, UNICEF (2009)

[394] «India Statistics». UNICEF, United Nations. 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[survey-395] «Economic Survey 2004–2005». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2006 թ․ հուլիսի 15-ին.

[Panagariya_2008_146-396] Panagariya 2008, էջ. 146

[wsj1-397] Tom Wright; Harsh Gupta (2011 թ․ ապրիլի 29). «India's Boom Bypasses Rural Poor». The Wall Street Journal.

[econ1-398] «Indian rural welfare – Digging holes». The Economist. 2011 թ․ նոյեմբերի 5.

[399] James Fontanella-Khan; James Lamont (2012 թ․ փետրվարի 29). «Rural India enjoys consumption boom». Financial Times.

[400] Sarkar & Kumar (2011), Impact of MGNREGA on Reducing Rural Poverty and Improving Socio-economic Status of Rural Poor: A Study in Burdwan District of West Bengal, Agricultural Economics Research Review, Vol 24

[401] Swain & Ray (2013), Social welfare through guaranteed wage employment: experience of National Rural Employment Guarantee Scheme in an Indian state, Journal of International and Comparative Social Policy, 29(1), 79–90

[402] Aggarwal & Kumar (November 2012), Structural change, industrialization and poverty reduction: the case of India Արխիվացված 2013-11-27 Wayback Machine, in United Nation's UNIDO workshop "The Untold Story: Structural Change for Poverty Reduction–The Case of the BRICS", Vienna, 16–17 August (pp 1–68)

[403] Kotwal, Ramaswami & Wadhwa (2011), Economic liberalization and Indian economic growth: What's the evidence?, Journal of Economic Literature, Vol. 49, No. 4, 1152–1199

[jobless-404] «Report on Employment & Unemployment Survey (2012–13)» (PDF). Bureau of Labour Statistics, Indian Government. 2014 թ․ հունվար. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 25-ին.

[405] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 423–424

[Datt-11-406] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 434–436

[407] Datt & Sundharam 2009, էջ. 431

[408] Kaushik Basu (2005 թ․ հունիսի 27). «Why India needs labour law reform». BBC. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.

[409] Datt & Sundharam 2009, էջ. 434

[410] Drèze & Sen 1996, էջ. 39

[chilab-411] «Child Labour and India – Embassy of India». Embassy of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 13-ին.

[412] Drèze & Sen 1996, էջեր. 130–131

[413] Desai, Sonalde, Amaresh Dubey, B.L. Joshi, Mitali Sen, Abusaleh Shariff and Reeve Vanneman (201) India Human Development in India: Challenges for a Society in Transition Արխիվացված 8 Փետրվար 2016 Wayback Machine, Oxford University Press, page 131

[414] «India has largest diaspora population in world». The Times of India.

[415] Leone Lakhani, Dubai's expat Indians: The world's most productive foreign workers CNN (19 May 2014)

[416] Banerjee, Ajay (2011 թ․ հունվարի 9). «NRIs don't invest as much as they remit, says Montek». The Tribune. India. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.

[417] India: Potential for a Parliamentary Budget Office. Social Science Research Network (SSRN). Retrieved 18 July 2017.

[418] «India Corruption Study – 2008» (PDF). Transparency International. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 15-ին.

[transparency1-419] «Corruption Perceptions Index 2011». Transparency International. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 9-ին.

[420] .V., Transparency International. «Corruption Perceptions Index 2016». transparency.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.

[421] Drèze & Sen 1996, էջ. 180

[kpmg2011-422] «Survey on Bribery and Corruption – Impact on Economy and Business Environment» (PDF). KPMG. 2011.

[WFR2011-423] Debroy and Bhandari (2011). «Corruption in India». The World Finance Review.

[424] «Corruption in India – A rotten state». The Economist. 2011 թ․ մարտի 10.

[2005-TI-study-425] Transparency International India. «India Corruption Study 2005» (PDF). Centre for Media Studies. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 14-ին.

[bajuraj-426] «India's civil service: Battling the babu raj». The Economist. 2008 թ․ մարտի 6. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 8-ին.

[427] Muralidharan, Karthik. «Teachers and Medical Worker Incentives in India» (PDF). University of California. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.

[428] Basu, Kaushik (2004 թ․ նոյեմբերի 29). «Combating India's truant teachers». BBC. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 9-ին.

[Nature-429] Jayaraman, K.S. (2009 թ․ նոյեմբերի 9). «Report row ousts top Indian scientist». Nature. 462 (7270): 152. doi:10.1038/462152a. PMID 19907467. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 19-ին.

[430] Kuldip Nayar (2011 թ․ փետրվարի 4). «Laundering black money». Deccan Herald. India. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 6-ին.

[431] V. Venkateswara Rao (2010 թ․ օգոստոսի 13). «Black, bold and bountiful». Business Line. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 6-ին.

[432] «No 'black money' statistics exist: Swiss banks». The Times of India. 2009 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[433] «Banking secrecy spices up Indian elections». SWISSINFO – A member of Swiss Broadcasting Corporation. 2009 թ․ մայիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[wbie-434] «Education in India». World Bank. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.(չաշխատող հղում)

[elephant-435] «A special report on India: An elephant, not a tiger». The Economist. 2008 թ․ դեկտեմբերի 11. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.

[436] Drèze & Sen 1996, էջեր. 114–115

[437] Ranking of states and union territories by lireacy rate: 2011 Census of India, Ministry of Home Affairs, Government of India (2013)

[wboverview-438] «India Country Overview 2013». World Bank. 2014. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 28-ին.

[Datt-13-439] Datt & Sundharam 2009, էջեր. 474–475

[wbstrategy-440] «Country Strategy for India (CAS) 2009–2012» (PDF). World Bank. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.

[441] Drèze & Sen 1996, էջեր. 45–46

[442] Panagariya 2008, էջեր. 164–165

[understanding-2-443] Sachs, D. Jeffrey; Bajpai, Nirupam; Ramiah, Ananthi (2002). «Understanding Regional Economic Growth in India» (PDF). Working paper 88. Harvard University. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հուլիսի 1-ին.

[planning-2-444] Kurian, N.J. «Regional disparities in india». Planning Commission of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2005 թ․ օգոստոսի 6-ին.

[darwb-445] 445,0 ^445,1 Datt & Ravallion (2011), Has India's economic growth become more pro-poor in the wake of economic reforms?, The World Bank Economic Review, 25(2), pp 157–189

[446] Tripathi, Sabyasachi (December 2013), Has urban economic growth in Post-Reform India been pro-poor between 1993–94 and 2009–10? Indian Council for Research on International Economic Relations, MPRA Paper No. 52336, Ludwig Maximilians Universität München

[Rawal2015-447] Dr.Priya Rawal (2015 թ․ ապրիլի 16). Indian Stock Market and Investors Strategy. Dr.Priya Rawal. էջեր 12–. ISBN 978-1-5053-5668-7.

[448] «'Modi Mania' propels India's stock market into world's top 10». The Financial Times. 2014 թ․ մայիսի 22.

[bseindia.com-449] «BSE Ltd. (Bombay Stock Exchange) – Live Stock Market Updates for S&P BSE SENSEX, Stock Quotes & Corporate Information». www.BSEIndia.com. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.

[450] WFE Արխիվացված 17 Օգոստոս 2014 Wayback Machine

[eygipo-451] 451,0 ^451,1 EY Global IPO Trends Global IPO Trends Q4 2013 Արխիվացված 2015-09-24 Wayback Machine Ernst & Young (2014)

[452] «Listing abroad sans domestic IPO set to be a reality soon». Business Standard. 2013 թ․ հուլիսի 28.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]