Առաքել Բաղիշեցի

Առաքել Բաղիշեցի;
Ծնվել է	մոտ 1380
Ծննդավայր	Պոռ, Բաղեշ, Բիթլիսի էմիրաթ
Մահացել է	1454
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	բանաստեղծ, մատենագիր, ուսուցիչ, երաժիշտ և հասարակական գործիչ

Առաքել Բաղիշեցի (այլ անվամբ՝ Առաքել Պոռեցի, մոտ 1380^[1], Պոռ, Բաղեշ, Բիթլիսի էմիրաթ^[1] - 1454^[1]), հայ տաղերգու, երաժիշտ, հասարակական–եկեղեցական գործիչ։

Կենսագրություն

Ծնվել է Վասպուրականի Պոռ գյուղում։ Աշակերտել է Գրիգոր Խլաթեցուն, նրա եղերական մահվան առթիվ գրել է «Եղերգութիւն ի մահ նահատակութեան Ծերենց Գրիգորի վարդապետի Խլաթեցւոյ» (1425) և «Պատմութիւն քաջ և տիեզերալոյս վարդապետին մերոյ Գրիգորի Խլաթեցոյ Ծերենցն» (1426)։

Ստեղծագործական աշխատանք

Ա. Բաղիշեցու ստեղծագործության մեջ դրսևորվել է օտար բռնակալությունից հայերի ազատագրման ու պետականության վերականգնման գաղափարը։ Հայ ժողովրդի քաղաքական տրամադրությունները լիարժեք է արտացոլել առանձնապես «Ողբ մայրաքաղաքին Ստըմպօլայ» (1453) պատմա–քաղաքական պոեմը՝ գրված Կ.Պոլիսը թուրքերի կողմից գրավելու առթիվ^[2]։ Ա. Բաղիշեցին ողբացել է բյուզանդական մայրաքաղաքի աղետալի ներկան, բայց խոր հավատ է արտահայտել, որ գալու է նվաճված ժողովուրդների, մասնավորպես՝ հայերի ու հույների, ազատագրության բաղձալի օրը։ Պոեմը միջնադարյան հայկական պոեզիայի լավագույն նմուշներից է։ Թարգմանվել է ռուսերեն^[3] և ֆրանսերեն։

Ա. Բաղիշեցին գրել է նաև պոեմներ՝ նվիրված հայ եկեղեցու գործիչներին ու քրիստոնեության տարածմանը Հայաստանում («Պատմութիւն սրբոյն Գրիգորի մեր լուսաւորչին...», «Ներբողեան տաղաչափական ի վերայ վարուց Մեծին Ներսէսի...»)։

Ա. Բաղիշեցին հայ հոգևոր երաժշտա–բանաստեղծական արվեստի զարգացման դասական շրջանի ավանդույթներն կապված վերջին ստեղծագործողներից է։ Գրիգոր Խլաթեցուն աշակերտած լինելու պարագան ցույց է տալիս, որ եղել է նաև խազագետ։ Տաղաչափել է Հովասափի և Բարաղամի մասին վարքաբանական միջնադարյան վեպը («Տաղ Յովասափու», 1434), որը հատուկ տեղ է գրավում հայ երաժշտության պատմության մեջ։ Ինչպես երևում է ստեղծագործության հիշատակարանից և խազավոր ձեռագրերում հանդիպող մի շարք բնորոշ ցուցումներից, այն եղանակներով (ասերգի ձևով) պատմվել ու հատվածաբար երգվել է։ Հորինել է տաղեր, գանձեր, ողբեր ու այլ երգեր, որոնք ցրված են գրչագիր ժողովածուներում և դեռ ուսումնասիրված չեն երաժշտական առումով։

Ա. Բաղիշեցին, որպես եկեղացական, հավատարիմ մնաց քրիստոնեական վարդապետությանը, որպես բանաստեղծ՝ կյանքի պահանջներին ու ժամանակի ոգուն։ Նա գրաբարից չի հրաժարվել, բայց, հատկապես պոեմներում, լեզուն մոտեցրել է ժողովրդական լեզվամտածողությանը, նպաստել է գրականության աշխարհականացմանը։

Ծանոթագրություններ

Գրականություն

Տպագիր և անտիպ ժառանգության լիակատար մատենագիտությունը տե՛ս Հակոբ Ս. Անասյան, Հայկական մատենագրություն Ե-ԺԸ դդ., Հտ. Ա, Երևան, 1959, էջ 1106-1143։
R.W. Thomson, Bibliography of Classical Armenian Literature to 1500 AD, Brepols, 1995, pp. 101. ISBN 2503504558
Ղազինյան Ա. Ա., Առաքել Բաղիշեցի (Կյանքը).- Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների, 1966 № 11, էջ 82-89։

Արտաքին հղումներ

Առաքել Բաղիշեցին հայ մատենագրութեան թուանշային գրադարանում

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 533)։

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Առաքել Բաղիշեցի» հոդվածին։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[2] Առաքել Բաղիշեցի, Ողբ Ստամբուլի, - Հ. Ս. Անասյան, Հայկական աղբյուրները Բյուզանդիայի անկման մասին, Երևան, 1957, էջ 129-140։

[3] Տե՛ս А. С. Анасян, Армянские хронисты о падении Константинополя (Перевод с древнеармянского С. С. Аревшатяна),- Византийский Временник. Том 7 (32), 1953, стр. 460-466.

[1]

[2]

[3]