Jump to content

Կոտրված սիրտ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կոտրված սրտի սիմվոլիզացիան

Կոտրված սիրտ (հայտնի է նաև որպես սրտի ցավ), մետաֆոր ինտենսիվ զգացմունքային և երբեմն ֆիզիկական սթրեսի կամ ցավի համար, որը մարդը զգում է մեծ և խորը կարոտի պատճառով։ Այս հայեցակարգը միջմշակութային, հաճախ մեջբերվում է ցանկալի կամ կորցրած սիրելիի մասին[1]։

Անհաջողված ռոմանտիկ սերը կարող է չափազանց ցավոտ լինել; կոտրված սրտից տառապող մարդիկ կարող են դեպրեսիայի[2][3][4][5][6], անհանգստության[7][8][9] և, ավելի ծայրահեղ դեպքերում, հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման ենթարկվել[3][10][11][12]։

Ֆիզիոլոգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ենթադրվում է, որ կոտրված սրտի ծանր ցավը բնազդ գոյատևման մասն է։ «Սոցիալական կապվածության համակարգը» օգտագործում է «ցավի համակարգը», որպեսզի մարդկանց դրդի պահպանել իրենց սերտ սոցիալական հարաբերությունները, ցավ պատճառելով, երբ այդ հարաբերությունները կորցնում են[1]։ Քվինսլենդի համալսարանի հոգեբաններ Ջեֆ Մաքդոնալդը և Ուեյք Ֆորեսթի համալսարանից Մարկ Լիրին 2005 թվականին առաջարկել են ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ էմոցիոնալ ցավային ռեակցիաների էվոլյուցիա և պնդում են, որ նման արտահայտությունները «ավելին են, քան պարզապես մետաֆորներ»[13][14][15]։ Ենթադրվում է, որ այս հայեցակարգը բազմակողմանի է, և շատ մշակույթներ նույն բառերն օգտագործում են ինչպես ֆիզիկական ցավը, այնպես էլ հարաբերությունների կորստի հետ կապված զգացմունքները նկարագրելու համար[13][14][16]։

Հոգեբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անդիմադրելի վիշտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանր կորուստ վերապրած մարդկանց մեծամասնության համար ճանապարհորդությունը վշտի միջով ի վերջո կավարտվի առանց սիրելիի կյանքին հարմարվելու ընդունելի մակարդակով[4]։ Քյուբլեր-Ռոսսի մոդելը պնդում է, որ սիրելիի կորստից հետո վշտի հինգ փուլ կա՝ ժխտում, զայրույթ, սակարկություն, դեպրեսիա և ընդունում[1][17]։ Եվ չնայած հայտնի է, որ սգավորները տառապում են դեպրեսիայի շրջանում և, վերջապես, վերակառուցման և վերականգնման սկզբնական շրջաններում, ժամանակակից վշտի մասնագետների մեծ մասը ընդունում է, որ վշտի փորձի տատանումները և շրջանառությունը զգալիորեն տարբերվում են մշակութային խմբերի ինտենսիվությամբ և տևողությամբ, անհատապես մարդուց[4], ինչպես նաև կախված են հարաբերության մեջ ներդրումների չափսից[18]։

Մտորումները կամ կպչուն մտքերը, որոնք շարունակական են, անվերահսկելի և անհանգստացնող, հաճախ նեղության բաղադրիչ են[19]։ Կորցրած օբյեկտի որոնման Ջոն Բոուլբիի հայեցակարգը կապված է անհանգստության և աճող հիասթափության հետ, երբ սգավորը մնում է կորած, հաճախ մաղելով անցյալի հիշողությունները և, հնարավոր են կորցրած անհատի մռայլ այցերի անցողիկ զգացումները։ Երբ կորուստը ներառում է «լքված լինելը» կամ «անպատասխան սերը»[20], ի լրումն վերը նշվածի, այս մտավոր որոնումը ուղեկցվում է ձախողման տանող գործոնների և կորցրած անձի հետ վերամիավորման հնարավորությունների մասին կպչուն մտքերով[21]։ Երբ խոսքը մերժման մասին է, կարող է ներգրավվել նաև ամոթը՝ ցավալի զգացմունք, որ այն ի սկզբանե անընդունելի է, միանգամյա, անարժան[22]։

Սգո ֆիզիկական հատկանիշները ներառում են[23]․

  1. Հյուծում, մկանային լարվածություն կամ թուլություն, մարմնի ցավեր, ունայն անհանգստություն, էներգիայի պակաս
  2. Անքնություն, շատ քուն, անհանգստացնող երազներ
  3. Ախորժակի կորուստ, գերսնունդ, սրտխառնոց, «խոռոչ ստամոքսը», ստամոքսի խանգարում, աղիքային խանգարումներ, ավելորդ քաշ կամ քաշի կորուստ
  4. Գլխացավեր, կրծքավանդակի ճնշում, ծանրություն կոկորդում

Բժշկական բարդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոտրված սրտի սինդրոմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Կոտրված սրտի համախտանիշ

Շատ լեգենդներում և հորինված հեքիաթներում կերպարները մահանում են ավերիչ կորուստներից հետո; սակայն նույնիսկ իրականում մարդիկ մահանում են այն ամենից, ինչ թվում է կոտրված սրտով։ Տակոցուբոյի կարդիոմիոպաթիան կամ կոտրված սրտի համախտանիշը սովորաբար նկարագրվում է որպես ֆիզիկական ցավ կրծքավանդակի, սրտի կամ ստամոքսի շրջանում, որն առաջանում է զգացմունքային սթրեսի պատճառով, որը առաջանում է տրավմատիկ խզման կամ սիրելիի մահվան հետևանքով[24][25][26]։

Մշակութային հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս զգացումն արտահայտված է շումերական առակների ժողովածուում[27]․

Թող Ինանան յուղ թափի իմ սրտում, որը ցավում է։

Կոտրված սրտի ցավի մասին աստվածաշնչյան հիշատակումները թվագրվում են մ.թ.ա. 1015 թվականով[28]․

Վիրավորանքները կոտրեցին իմ սիրտը և թողեցին ինձ թույլ, ես կարեկցանք փնտրեցի, բայց դա չկար։ Ես ոչ մեկին չգտա, ով կարող էր մխիթարել ինձ

Ռուդաքին, որը համարվում էր պարսկական պոեզիայի առաջին մեծ հանճարը, իր ստեղծագործության մեջ օգտագործեց կոտրված սրտի կերպարը։

Նայիր ամպին, ինչպես է այն լացում, ինչպես սգացող մարդ,

Որոտը հառաչում է, ինչպես կոտրված սրտով սիրահարը։

Շեքսպիրի «Անտոնիոս և Կլեոպատրա» պիեսում Էնոբարբի կերպարը մահանում է կոտրված սրտից ընկերոջ դավաճանությունից հետո։ Լեդի Մոնթեգյուն մահանում է կոտրված սրտից իր որդուն արտաքսելուց հետո «Ռոմեո և Ջուլիետ»-ում[29]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Johnson, R. Skip. «A Broken Heart can Really Hurt You». BPDFamily.com. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 14-ին.
  2. ↑ Auster, T; Moutier, C; Lanouette, N (2008 թ․ հոկտեմբերի 1). «Bereavement and depression: implications for diagnosis and treatment». Psychiatric Annals. 38 (10): 655–661. doi:10.3928/00485713-20081001-01.
  3. ↑ 3,0 3,1 Zisook, S; Shuchter, SR (October 1991). «Depression through the first year after the death of a spouse». American Journal of Psychiatry. 148 (10): 1346–52. doi:10.1176/ajp.148.10.1346. PMID 1897615.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Zisook, Sidney; Shear, Katherine (2009 թ․ հունիսի 1). «Grief and bereavement: what psychiatrists need to know». World Psychiatry. 8 (2): 67–74. doi:10.1002/j.2051-5545.2009.tb00217.x. PMC 2691160. PMID 19516922.
  5. ↑ Kohut, H. The Restoration of the Self Madison: International Universities Press, 1977.
  6. ↑ Colin, Virginia A. (1996). Human Attachment. Philadelphia: Temple University Press. էջ 340.
  7. ↑ van der Kolk, Bessel A; McFarlane, Alexander C; Weisæth, Lars (1996). Traumatic Stress: The Effects of Overwhelming Experience on Mind, Body, and Society. New York: Guilford Press. ISBN 978-1-5723-0088-0.
  8. ↑ Winnecott, Donald W. "The Capacity to be Alone." In The Maturational Processes and the Facilitating Environment: Studies in the Theory of Emotional Development. Madison: International Universities Press, 1965; Robertiello Richard, Gagnier Terril T (1993). «Sado-masochism as a Defense Against Merging: Six Case Studies». Journal of Contemporary Psychotherapy. 23 (3): 183–192. doi:10.1007/BF00945978.
  9. ↑ Seligman, Martin. Helplessness: On Depression, Development and Death. San Francisco: W. H. Freeman, 1975.
  10. ↑ Goleman, Daniel. The Emotional Brain and Emotional Intelligence: New Insights. North Hampton, Mass, 2011.
  11. ↑ LeDoux, Joseph. "Emotion, Memory and the Brain." Scientific American (June 1994).
  12. ↑ Ainsworth, Mary D. S. "Attachments and Other Affectional Bonds Across the Life Cycle." In Attachments Across the Life Cycle. New York: Routledge, 1991; Horney, Karen Horney, K. The neurotic personality of our time. New York: W. W. Norton and Company (1937).
  13. ↑ 13,0 13,1 MacDonald, Geoff; Leary, Mark R. «Why Does Social Exclusion Hurt? The Relationship Between Social and Physical Pain» (PDF). Psychological Bulletin. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 7-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 University of Michigan News Service 2011
  15. ↑ National Academy of Sciences 2011
  16. ↑ Scientific American Mind 2015
  17. ↑ Broom, Sarah M. (2004 թ․ օգոստոսի 30). «Milestones». TIME. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 16-ին.
  18. ↑ «Getting Over A Breakup Is A Chance». Coaching Online. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  19. ↑ Carll, 2007, էջ 111
  20. ↑ Tennov, Dorothy. Love and Limerence: The Experience of Being in Love, Scarborugh House (1998).
  21. ↑ Bowlby, John, Loss: Sadness and Depression; Attachment and Loss, III, Basic Books, 1982.
  22. ↑ Lewis, Helen Block. Shame and Guilt in Neurosis. Madison: International Universities Press, 1971.
  23. ↑ Staff, Writer. «Bereavement And Grief». HomeLifeCountry. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
  24. ↑ Mayo Clinic 2015
  25. ↑ Lumb, 2014, էջ 51
  26. ↑ Field, 2011, էջեր 382-387
  27. ↑ Collection III at The Electronic Text Corpus of Sumerian Literature
  28. ↑ "Why is Bible engagement down in the digital age? Bible Gateway's Rachel Barach shares some insight". Biblegateway. Retrieved 5 August 2015.
  29. ↑ "Romeo and Juliet, Act V Scene III" Արխիվացված 2023-03-27 Wayback Machine. Shakespeare Literature. Retrieved 5 August 2015.

Աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տպագրված

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Այզենբերգեր, Նաոմի; Լիբերման, Մեթյու (2004). «Ինչու ձախողումը ցավ է պատճառում։ Ընդհանուր նյարդային ազդանշանը ֆիզիկական և սոցիալական ցավի համար». Trends in Cognitive Sciences. Կալիֆոռնիայի համալսարան. 8 (7): 294–300. doi:10.1016/j.tics.2004.05.010. PMID 15242688.
  • Լամբ, Ֆիլիպ (2014). Կրիտիկական վիճակի ուլտրաձայն․ Փորձագիտական խորհրդատվություն. Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0323278171.
  • Քլարք, Դևիդ (2012). Կոգնիտիվ վարքագծային թերապիա. Guilford Press. ISBN 978-1462506651.
  • Քարլ, Էլիզաբեթ (2007). Տրավմայի հոգեբանություն. Բռնություն և աղետ. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0275985318.
  • Քոհեն, Ռոբին (2007). Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ ախտանշաններ և մտածելու վրա կենտրոնացած ուշադրություն. Rosalind Franklin University of Medicine and Science. ISBN 978-0549499312.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոտրված սիրտ» հոդվածին։
Microsoft: 2776392607
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կոտրված_սիրտ&oldid=10090636» էջից