Օլիմպիական խաղեր

Օլիմպիական օղակներն օլիմպիական շարժման նշանն են

Օլիմպիական դրոշը

Ժամանակակից Օլիմպիական խաղեր կամ Օլիմպիադաներ (անգլ.՝ Olympic Games, Olympics, ֆր.՝ Jeux olympiques), խոշորագույն միջազգային մարզական իրադարձություն, ամառային և ձմեռային մարզաձևերի մրցաշարեր, որոնց ընթացքում աշխարհի տարբեր երկրներ ներկայացնող հազարավոր մարզիկներ մասնակցում են բազմատեսակ մրցությունների։ Օլիմպիական խաղերը համարվում են գլխավոր մարզական մրցությունն աշխարհում, որոնց մասնակցում է ավելի քան 200 երկիր։ Օլիմպիական խաղերն անցկացվում են ամեն չորս տարին մեկ. Ամառային և Ձմեռային օլիմպիական խաղերն անցկացվում են հերթականությամբ՝ մեկը մյուսից երկու տարի անց։

Օլիմպիական խաղերի ստեղծումը ոգեշնչվել է անտիկ Օլիմպիական խաղերից, որոնք անցկացվում էին Հին Հունաստանի Օլիմպիա բնակավայրում՝ սկսած մ. թ. ա. 8-րդ դարից, սակայն արգելվել են մ. թ. 4-րդ դարում։ Բարոն Պիեռ դը Կուբերտենի ջանքերով 1894 թվականին հիմնադրվել է Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն (ՄՕԿ), որի գլխավորությամբ 1896 թվականին Աթենքում անցկացվել են ժամանակակից առաջին Օլիմպիական խաղերը։ ՄՕԿ-ն Օլիմպիական շարժման ղեկավար մարմինն է, որի կառուցվածքն ու լիազորությունները որոշվում են ըստ Օլիմպիական խարտիայի։

20-րդ և 21-րդ դարերի ընթացքում Օլիմպիական շարժումը զարգացում է ապրել, ինչը հանգեցրել է որոշակի փոփոխությունների Օլիմպիական խաղերում։ Արդյունքում ստեղծվել են Ձմեռային օլիմպիական խաղերը սառույցի վրա անցկացվող ու ձմեռային այլ մարզաձևերի համար, Պարալիմպիկ խաղերը հաշմանդամություն ունեցող մարզիկների համար, ինչպես նաև Պատանեկան օլիմպիական խաղերը պատանի մարզիկների համար։ Դեֆլիմպիկ և Հատուկ օլիմպիական խաղերը նույնպես հաստատվել են ՄՕԿ-ի կողմից։ Վերջինս ժամանակի ընթացքում ստիպված է եղել հարմարվել կատարվող տնտեսական, քաղաքական ու տեխնիկական փոփոխություններին։

Արևելյան երկրներում պետության կողմից ֆինանսավորվող և «ամբողջ դրույքով մարզիկ աշխատող սիրողականների» ի հայտ գալն էլ ավելի է վնասել զուտ սիրողականի գաղափարախոսությանը, քանի որ ոչ նպաստավոր պայմաններ է ստեղծել արևմտյան երկրների ինքնաֆինանսավորվող մարզիկների համար։ Խորհրդային Միությունը ներկայացնում էր մարզիկների թիմ, որոնք պաշտոնապես ուսանողներ, զինվորներ կամ բանվորներ էին, բայց իրականում նրանցից շատերին պետությունը վճարում էր իրենց ողջ ժամանակը մարզումներին տրամադրելու համար։ Որպես արդյունք՝ Օլիմպիական խաղերին զուտ սիրողական մակարդակի մարզիկների փոխարեն, ինչպես նախատեսել էր Կուբերտենը, սկսել են մասնակցել պրոֆեսիոնալ մարզիկներ։ Զանգվածային լրատվամիջոցների կողմից աճող կարևորությունն ստեղծել է Օլիմպիական խաղերի կորպորատիվ հովանավորության ու առևտրայնացման խնդիր։ Համաշխարհային պատերազմների պատճառով չեղարկվել են 1916, 1940 և 1944 թվականների Օլիմպիական խաղերը։ Սառը պատերազմի տարիներին լայնածավալ բոյկոտումների արդյունքում սահմանափակվել է երկրների մասնակցությունը 1980 և 1984 թվականների Օլիմպիական խաղերին, սակայն վերջինին մասնակցել է 140 Օլիմպիական ազգային կոմիտե, ինչը ռեկորդ էր այդ ժամանակի համար։

Օլիմպիական շարժումը ներառում է Միջազգային մարզական միավորումները, Ազգային օլիմպիական կոմիտեները (ԱՕՄ) և կազմակերպում կոմիտեներ բոլոր Օլիմպիական խաղերի համար։ Որպես որոշումներ ընդունող մարմին՝ ՄՕԿ-ը պատասխանատու է Օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաքի ընտրության համար, ինչպես նաև կազմակերպում և ֆինանսավորում է Օլիմպիական խաղերը՝ համաձայն Օլիմպիական խարտիայի։ ՄՕԿ-ը նաև որոշում է օլիմպիական ծրագիրը, որ կազմված է այն մրցություններից, որոնք պետք է անցկացվեն Խաղերի ընթացքում։ Կան օլիմպիական մի շարք արարողություններ ու խորհրդանիշներ, որոնցից են Օլիմպիական դրոշն ու ջահը, ինչպես նաև Օլիմպիական խաղերի բացման ու փակման արարողությունները։ Ավելի քան 13 000 մարզիկ է մասնակցում Ամառային և Ձմեռային օլիմպիական խաղերի ընթացքում անցկացվող 33 տարբեր մարզաձևերից անցկացվող շուրջ 400 մրցումներին։ Ամեն մի մրցության արդյունքում առաջին, երկրորդ և երրորդ տեղերն զբաղեցրած մարզիկներն արժանանում են համապատասխանաբար ոսկե, արծաթե և բրոնզե մեդալների։

Ժամանակի ընթացքում Օլիմպիական խաղերին սկսել են մասնակցել բոլոր պետությունները։ Մասնակիցների թվաքանակի աճը հանգեցրել է մի շարք խնդիրների ու վեճերի, ներառյալ բոյկոտները, խթանիչների օգտագործումը, կաշառակերությունը և ահաբեկչական հարձակումը 1972 թվականին։ Ամեն երկու տարին մեկ անցկացվող Օլիմպիական խաղերը, մեծապես լուսաբանվելով զանգվածային լրատվամիջոցների կողմից, անհայտ մարզիկներին հնարավորություն են տալիս ձեռք բերել ազգային, իսկ երբեմն նաև միջազգային ճանաչում։ Օլիմպիական խաղերը դրանք ընդունող երկրին ու քաղաքին նաև հնարավորություն են տալիս ներկայանալ աշխարհին։

Անտիկ օլիմպիական խաղեր

Հիմնական հոդված՝ Անտիկ օլիմպիական խաղեր

Մարզադաշտ Օլիմպիայում, Հունաստան

Անտիկ օլիմպիական խաղերը կրոնական ու մարմնամարզական փառատոններն էին, որոնք անցկացվում էին ամեն չորս տարին մեկ Հին Հունաստանի Օլիմպիա բնակավայրում՝ Զևսին նվիրված սրբավայրում։ Մրցումներն անցկացվում էին Հին Հունաստանի տարբեր քաղաք-պետությունների ու թագավորությունների ներկայացուցիչների միջև։ Այդ խաղերի ժամանակ անցկացվում էին հիմնականում մարզական մրցություններ, սակայն կային նաև մարտական մարզաձևերը, ինչպիսիք էին ըմբշամարտը, պանկրատիոնը, ձիավարության ու կառք վարելու մրցությունները։ Հայտնի է, որ Օլիմպիական խաղերի ընթացքում մասնակից քաղաք-պետությունների միջև եղած բոլոր կոնֆլիկտները դադարեցվել են մինչև խաղերի ավարտը։ Ռազմական գործողությունների նմանատիպ դադարեցումը հայտնի էր որպես Օլիմպիական խաղաղություն կամ զինադադար։ Սակայն այդ պատմությունը ժամանակակից առասպել է, քանի որ հին հույները երբեք չեն դադարեցրել իրենց պատերազմները։ Զինադադարն Օլիմպիա գնացող կրոնական ուխտագնացներին թույլ էր տալիս անվնաս անցնել պատերազմող տարածքներով, քանի որ նրանք գտնվում էին Զևսի պաշտպանության ներքո։ Օլիմպիական խաղերի ստեղծման պատմությունը պարուրված է խորհրդավորությամբ ու լեգենդներով. ամենատարածված առասպելներից մեկի համաձայն՝ Օլիմպիական խաղերի ստեղծումը վերագրվում է Հերակլեսին ու նրա հորը՝ Զևսին։ Համաձայն լեգենդի՝ առաջինը Հերակլեսն է խաղերը կոչել Օլիմպիական և սկիզբ դրել դրանք ամեն չորս տարին մեկ անցկացնելու ավանդույթին։ Ըստ առասպելի՝ իր տասներկու սխրագործություններն ավարտելուց հետո Հերակլեսը կառուցել է Օլիմպիական մարզադաշտն ի պատիվ Զևսի։ Դրա ավարտից հետո նա ուղիղ գծով անցել է 200 քայլ և այդ տարածությունը կոչել «ասպարեզ» (հուն․՝ στάδιον - ստադիոն, լատիներեն՝ stadium, «փուլ, ընթացաշրջան, ստադիա»), որը հետագայում դարձել է չափման միավոր։ Առաջին Օլիմպիական խաղերի անցկացման առավել ընդունված տարեթիվը մ. թ. ա. 776 թվական է։ Դա հիմնված է Օլիմպիայում գտնված արձանագրությունների վրա, որոնցում թվարկված են վազքի մրցումների հաղթողները, որ անցկացվել են չորս տարին մեկ մ. թ. ա. 776 թվականից ի վեր։ Անտիկ օլիմպիական խաղերի ընթացքում կազմակերպվել են վազքի, հնգամարտի (ներառյալ ցատկում, սկավառակի և նիզակի նետում, վազք և ըմբշամարտ), բռնցքամարտի, ըմբշամարտի, պանկրատիոնի և ձիավարության մրցումներ։ Ըստ ավանդության՝ առաջին օլիմպիական չեմպիոնը եղել է Կորեբուսը, որ խոհարար էր Էլիս քաղաքից։

Օլիմպիական խաղերն ունեցել են կրոնական հիմնարար նշանակություն, և մարզական միջոցառումներից բացի կատարվել են զոհաբերության ծիսակարգեր ի պատիվ Զևսի (ում հայտնի արձանը՝ ստեղծված Ֆիդիասի կողմից, տեղադրված էր Օլիմպիա քաղաքում գտնվող իր տաճարում) և Պելոպսի Օլիմպիայի առասպելական թագավորի։ Պելոպսը հայտնի էր Պիսատիսի թագավոր Օենոմուսի հետ կառք վարելու մրցման շնորհիվ։ Մրցումների հաղթողները փառաբանվել են, նրանց պատվին ստեղծվել են բանաստեղծություններ ու կանգնեցվել արձաններ։ Խաղերն անցկացվել են ամեն չորս տարին մեկ, և այդ ժամանակաշրջանը, որ հայտնի է որպես Օլիմպիադա, հույներն օգտագործել են որպես ժամանակի չափման միավոր։ Օլիմպիական խաղերը եղել են Պանհելենական խաղերի մի մասը, որոնց շարքում ներառված են եղել Պիթոնյան խաղերը, Նեմեական խաղերը և Իշտմիական խաղերը։

Օլիմպիական խաղերն իրենց գագաթնակետին են հասել մ. թ. ա. 6-5-րդ դարերում, սակայն հետո դրանց նշանակությունն աստիճանաբար նվազել է Հունաստանում Հռոմեական իշխանության ու ազդեցության տարածմանը զուգահեռ։ Թեև գիտական որևէ հստակ եզրահանգում չկա այն մասին, թե երբ է պաշտոնապես դադարեցվել Անտիկ օլիմպիական խաղերի անցկացումը, ամենատարածված տարեթիվը մ. թ. 393 թվականն է, երբ Թեոդոսիոս I կայսրը հրամայել է, որ հեթանոսական բոլոր պաշտամունքներն ու ծեսերը վերացվեն։ Նշվում է նաև մ. թ. 426 թվականը, երբ Թեոդոսիոս II-ը հրամայել է ոչնչացնել հունական բոլոր տաճարները։

Ժամանակակից օլիմպիական խաղեր

Հիմնադիրներ

Բարոն Պիեռ դը Կուբերտեն

Ժամանակակից շրջանում անցկացվող մարզական միջոցառումների վերաբերյալ «Օլիմպիական» բառի կիրառման բազմաթիվ դեպքեր փաստաթղթերում հանդիպում են 17-րդ դարից սկսած։ Առաջին այդպիսի դեպքը եղել են «Կոտսուոլդի խաղերը» կամ «Կոտսուոլդի օլիմպիական խաղերը», որ ամեն տարի անցկացվել են Անգլիայի Չիփինգ Քեմփդեն քաղաքի մոտ և ներառել են մրցումներ տարբեր մարզաձևերից։ Դրանք առաջին անգամ կազմակերպվել են փաստաբան Ռոբերտ Դովերի կողմից և անցկացվել են 1612-1642 թվականներին։ Դրանից հետո ևս մի քանի անգամ անցկացվել են այդ խաղերը ընդհուպ մինչև մեր օրերը։ 2012 թվականի Լոնդոնի Օլիմպիական խաղերի հայտում Բրիտանական օլիմպիական ասոցիացիան այդ խաղերը հիշատակել է որպես Բրիտանիայում Օլիմպիական շարժման առաջին արտահայտություններ։

Հեղափոխական Ֆրանսիայում 1796-1796 թվականներին անցկացված L'Olympiade de la République ամենամյա ազգային օլիմպիական փառատոնների ժամանակ նույնպես փորձ է արվել պահպանել Հին Հունաստանում անցկացված Օլիմպիական խաղերի ավանդույթները։ Մրցաշարերում ներառվել են մի քանի մարզաձևեր հին հունական Օլիմպիական խաղերից։ 1796 թվականի խաղերը նշանավորվել են նրանով, որ այդ ժամանակ սպորտում ներդրվել է մետրական համակարգը։

1850 թվականին Վիլյամ Պեննի Բրուքսի կողմից հիմնադրվել է Օլիմպիական դասարան (անգլ.՝ Olympian Class) Մյուխ Ուենլոքում (Շրոփշիր, Անգլիա)։ 1859 թվականին Բրուքսն այն վերանվանել է Ուենլոքի օլիմպիական խաղեր (անգլ.՝ Wenlock Olympian Games)։ Ամենամյա մարզական այդ փառատոնն անցկացվում է մինչ օրս։ Ուենլոքի օլիմպիական կազմակերպությունը հիմնադրվել է Բրուքի կողմից 1860 թվականի նոյեմբերի 15-ին։

1862 թվականից մինչև 1867 թվականը Լիվերպուլն անցկացրել է Մեծ օլիմպիական փառատոնը (անգլ.՝ Grand Olympic Festival)։ Ջոն Հալիի և Չարլզ Մելիի կողմից հիմնադրված այդ խաղերը եղել են լիովին սիրողական մակարդակի իրենց բնույթով և միջազգային տեսակետից, թեև միայն «ջենտլմեն ոչ պրոֆեսիոնալները» կարող էին մասնակցել մրցումներին։ 1896 թվականին Աթենքում անցկացված առաջին ժամանակակից Օլիմպիական խաղերի ծրագիրը գրեթե նույնն է եղել Լիվերպուլի Օլիմպիադայի ծրագրի հետ։ 1865 թվականին Հալին, Բրուքսը և Ե. Գ. Ռավենշտեյնը հիմնադրել են Ազգային օլիմպիական ասոցիացիան Լիվերպուլում, որը դարձել է Մեծ Բրիտանիայի օլիմպիական ասոցիացիայի նախատիպը։ Դրա հիմնադիր փաստաթղթի կետերը հետագայում հիմք են դարձել Միջազգային օլիմպիական խարտիայի համար։ 1866 թվականին Մեծ Բրիտանիայում անցկացվել են ազգային Օլիմպիական խաղեր, որ կազմակերպվել են Բյուրեղապակյա պալատում։

Վերածնունդ

Փոստային նամականիշ Հունական առաջին օլիմպիական խաղերին նվիրված հավաքածուից

Օլիմպիական խաղերի վերսկսման հարցի վերաբերյալ Հունաստանն սկսել է հետաքրքրություն ցուցաբերել 1821 թվականին Օսմանյան կայսրության դեմ մղված անկախության պատերազմի ժամանակ։ Այն առաջին անգամ առաջարկվել է բանաստեղծ և թերթի խմբագիր Պանայոտիս Սուցոսը 1833 թվականին հրատարակված իր «Մեռածների երկխոսություն» բանաստեղծության մեջ։ Հունահռոմեական հարուստ մարդասեր Եվանգելիս Զապասը նախ 1856 թվականին գրել է Հունաստանի թագավոր Օտտոն I-ին՝ առաջարկելով ֆինանսավորել Օլիմպիական խաղերի վերջնական վերսկսումը։ Զապասը հովանավորել է 1859 թվականին անցկացված առաջին Օլիմպիական խաղերը, որ տեղի են ունեցել Աթենքի հրապարակում։ Մասնակցել են մարզիկներ Հունաստանից և Օսմանյան կայսրությունից։ Զապասը ֆինանսավորել է նաև հնագույն Պանաթենաիկ մարզադաշտը, որպեսզի այն կարողանա հյուրընկալել ապագայում անցկացվելիք բոլոր Օլիմպիական խաղերը

Մարզադաշտը հյուրընկալել է Օլիմպիական խաղերը 1870 և 1875 թվականներին։ 180 թվականին խաղերը դիտել է երեսուն հազար հանդիսատես, իսկ 1875 թվականի խաղերի հանդիսատեսի վերաբերյալ պաշտոնական տվյալներ չկան։ 1890 թվականին՝ Ուենլոքի օլիմպիական կազմակերպության անցկացրած Օլիմիպիական խաղերին ներկա գտնվելուց հետո, բարոն Պիեռ դը Կուբերտենը որոշել է ստեղծել Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն (ՄՕԿ)։ Կուբերտենը, հիմնվելով Բրուքսի և Զապասի գաղափարների ու աշխատանքի վրա, մտադրվել է հիմնադրել միջազգային մակարդակի Օլիմպիական խաղեր, որ կանցկացվեն ամեն չորս տարին մեկ։ Նա այդ գաղափարները ներկայացրել է նորաստեղծ Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի առաջին Օլիմպիական համագումարում, որ անցկացվել է 1894 թվականի հունիսի 16-23-ին Փարիզի համալսարանում։ Համագումարի վերջին օրը որոշվել է, որ Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի հովանու ներքո անցկացվող առաջին Օլիմպիական խաղերը տեղի կունենան Աթենքում 1896 թվականին։ ՄՕԿ-ի առաջին նախագահ է ընտրվել հույն բանաստեղծ Դեմետրիուս Վիկելասը։

1896 թվականի Օլիմպիական խաղեր

Հիմնական հոդված՝ Ամառային օլիմպիական խաղեր 1896

1896 թվականի Օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունը Պանաթինաիկո մարզադաշտում

Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի հովանու ներքո կազմակերպած առաջին Օլիմպիական խաղերն անցկացվել են 1896 թվականին Աթենքի Պանաթենաիկ մարզադաշտում։ Դրանց մասնակցել է ընդհանուր առմամբ 14 երկիր և 241 մարզիկ՝ պայքարելով 43 մարզաձևերում։ Զապասն ու իր զարմիկ Կոնստանտինոս Զապասը դիմել էին Հունաստանի կառավարությանը Օլիմպիական խաղերը հովանավորելու համար, և այդ դիմումի հիման վրա նրանց է վստահվել 1896 թվականի խաղերը հովանավորելու պատասխանատվությունը։ Ջորջ Ավերոֆը մեծ ներդրում է կատարել խաղերի նախապատրաստման ժամանակ մարզադաշտի վերակառուցման գործում։ Հունաստանի կառավարությունը նույնպես հատկացրել է որոշակի ֆինանսավորում՝ հույս ունենալով, որ ծախսերը կփոխհատուցվեն տոմսերի և առաջին Օլիմպիական խաղերին նվիրված նամականիշների հավաքածուի վաճառքի շնորհիվ։

Հունաստանի պաշտոնատար անձինք և հասարակությունը հիացած են եղել Օլիմպիական խաղերի անցկացման մակարդակից։ Նույն կարծիքին են եղել նաև շատ մարզիկներ, որոնք նույնիսկ պահանջել են, որ Օլիմպիական խաղերը մշտապես անցկացվեն Աթենքում։ Սակայն Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն ծրագրել էր, որ հետագայում խաղերն անցկացվեն աշխարհի տարբեր քաղաքներում։ Երկրորդ Օլիմպիական խաղերն անցկացվել են Փարիզում։

Փոփոխություններ

Հիմնական հոդված՝ Ամառային օլիմպիական խաղեր

1896 թվականին ունեցած հաջողությունից հետո Օլիմպիական խաղերը հայտնվել են լճացման մեջ, ինչն սպառնում էր դրանց գոյությանը։ 1900 թվականի Օլիմպիական խաղերն անցկացվել են Փարիզում և կազմել Համաշխարհային ցուցահանդեսի մաս։ 1904 թվականին Սենթ Լուիսում անցկացված Օլիմպիական խաղերը նույնպես կազմակերպվել են Համաշխարհային ցուցահանդեսի շրջանակներում, և երկուսն էլ ավելի շատ նման են եղել շոուի։ Փարիզի Օլիմպիական խաղերը չեն ունեցել մարզադաշտ, սակայն դրանք նշանավոր են նրանով, որ դրանց առաջին անգամ մասնակցել են նաև կանայք։ Սենթ Լուիսի Օլիմպիական խաղերին մասնակցել է շուրջ 650 մարզիկ, սակայն դրանցից 580-ը եղել է Միացյալ Նահանգներից։ Այդ խաղերը եղել են Օլիմպիական շարժման նվազագույն մակարդակը։ Օլիմպիական խաղերի համբավը կրկին վերականգնվել է այն բանից հետո, երբ 1906 թվականին Աթենքում անցկացվել են արտահերթ Օլիմպիական խաղեր (անգլ.՝ Intercalated Games, այդպես են կոչվել, որովհետև եղել են երրորդ Օլիմպիադայի շրջանակներում անցկացվող երկրորդ խաղերը)։ Այդ խաղերը չեն ճանաչվել ՄՕԿ-ի կողմից, և հետագայում նման խաղեր այլևս չեն անցկացվել։ Արտահերթ Օլիմպիական խաղերը, որոնց մասնակցել են բազմաթիվ մարզիկներ աշխարհի տարբեր երկրներից, արժանացել են միջազգային ուշադրության։ Դա նպաստել է Օլիմպիական խաղերի ժողովրդականության ու նրա մասշտաբների մեծացմանը։

Ձմեռային օլիմպիական խաղեր

Հիմնական հոդված՝ Ձմեռային օլիմպիական խաղեր

Տափօղակով հոկեյի խաղ 1928 թվականին Սանկտ Մորիցում անցկացված Ձմեռային օլիմպիական խաղերում

Ձմեռային օլիմպիական խաղերն ստեղծվել են սառույցի և ձյան վրա անցկացվող մարզաձևերի համար, որոնց մրցումները տրամաբանական տեսնակյունից անհնար էր անցկացնել Ամառային օլիմպիական խաղերի ընթացքում։ Այնուամենայնիվ, գեղասահքը (1908 և 1920 թվականներ) և տափօղակով հոկեյը (1920 թվական) ներառվել են Ամառային օլիմպիական խաղերի մարզաձևերի շարքում։ ՄՕԿ-ը ցանկանում էր ընդլայնել դրանց ցանկը՝ ներառելով ձմեռային այլ մարզաձևեր։ 1921 թվականին Լոզանում անցկացված Օլիմպիական համագումարում որոշվել է անցկացնել Օլիմպիական խաղերի ձմեռային տարբերակը։ 1924 թվականին Ֆրանսիայի Շամոնի քաղաքում անցկացվել է ձմեռային մարզաձևերի շաբաթ (իրականում այն տևել է 11 օր)՝ կապված Փարիզի Օլիմպիական խաղերի հետ, որ անցկացվել են երեք ամիս անց։ Այդ իրադարձությունն էլ հայտնի է որպես առաջին Ձմեռային օլիմպիական խաղեր։ Չնայած սկզբում նախատեսված էր, որ Ամառային և Ձմեռային օլիմպիական խաղերը կհյուրընկալի նույն երկիրը մեկ տարվա ընթացքում, սակայն շուտով այդ պրակտիկան դադարեցվել է։ ՄՕԿ-ը որոշել է, որ Ձմեռային օլիմպիական խաղերը պետք է անցկացվեն ամեն չորս տարին մեկ՝ այն նույն տարում, ինչ Ամառային օլիմպիական խաղերը։ Այդ ավանդույթը պահպանվել է մինչև 1992 թվականը, երբ Ձմեռային օլիմպիական խաղերն անցկացվել են Ֆրանսիայի Ալբերվիլ քաղաքում։ Դրանից հետո, սկսած 1994 թվականից, Ձմեռային օլիմպիական խաղերն անցկացվել են ամեն չորս տարին մեկ, սակայն արդեն Ամառային օլիմպիական խաղերից երկու տարի անց։

Պարալիմպիկ խաղեր

Հիմնական հոդված՝ Պարաօլիմպիկ խաղեր

1964 թվականի Ամառային պարալիմպիկ խաղերը Տոկիոյում

1948 թվականին Սըր Լյուդվիգ Գուտմանը, որոշելով նպաստել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո զինվորների ռեաբիլիտացիային, կազմակերպել է տարբեր մարզաձևերի մրցումներ մի շարք հիվանդանոցների միջև, ինչը պետք է համապատասխաներ նույն թվականին Լոնդոնում անցկացվող Օլիմպիական խաղերի հետ։ Գուտմանի կազմակերպած միջոցառումը, որն այն ժամանակ հայտնի էր որպես «Սթոք Մանդևիլյան խաղեր, վերածվել է ամենանամյա մարզական փառատոնի։ Հետագա տասներկու տարիների ընթացքում Գուտմանն ու այլք շարունակել են նպաստել սպորտը՝ որպես ապաքինման միջոց օգտագործելու գործին։ 1960 թվականին Հռոմում անցկացվող Օլիմպիական խաղերի ժամանակ Գուտմանը տարել է 400 մարզիկների՝ մասնակցելու «Զուգահեռ օլիմպիական խաղերին» (անգլ.՝ Parallel Olympics), որոնք էլ հայտնի են դարձել որպես առաջին Պարաօլիմպիկ խաղեր։ Այդ ժամանակից ի վեր Պարաօլիմպիկ խաղերն անցկացվում են ամեն մի Օլիմպիադայի հետ նույն տարում։ 1988 թվականին Սեուլում (Հարավային Կորեա) անցկացված Ամառային օլիմպիական խաղերից սկսած՝ դրանք հյուրընկալող քաղաքում են անցկացվում նաև Պարաօլիմպիկ խաղերը։ 2001 թվականին Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն և Միջազգային պարալիմպիկ կոմիտեն ստորագրել են համաձայնություն, ըստ որի՝ երաշխավորվել է, որ հյուրընկալող քաղաքի հետ պայմանագիր է կնքվելու և՛ Օլիմպիական, և՛ Պարաօլիմպիկ խաղերն ընդունելու վերաբերյալ։ Այդ համաձայնությունն ուժի մեջ է մտել 2008 թվականին Պեկինում անցկացված Ամառային օլիմպիական խաղերի և 2010 թվականին Վանկուվերում անցկացված Ձմեռային օլիմպիական խաղերի ժամանակ։ Լոնդոնի կազմակերպչական հանձնաժողովի Լորդ Քոուն 2012 թվականին Լոնդոնում անցկացվող Ամառային պարաօլիմպիկ խաղերի և Ամառային օլիմպիական խաղերի մասին ասել է.

Մենք ուզում ենք փոխել հասարակության վերաբերմունքը հաշմանդամության նկատմամբ, ընդգծել Պարաօլիմպիկ սպորտի գերազանցությունը և հենց սկզբից հավատացնել, որ այդ երկու խաղերը մեկ միասնական ամբողջություն են։ Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)   We want to change public attitudes towards disability, celebrate the excellence of Paralympic sport and to enshrine from the very outset that the two Games are an integrated whole.

Ամառային Օլիմպիական և Պարալիմպիկ խաղերի մասնակիցների թիվը (2000-2020)

Ձմեռային Օլիմպիական և Պարալիմպիկ խաղերի մասնակիցների թիվը (2002-2022)

Աղբյուրներ՝ Our World in Data, Olympics.com, Paralympic.org

Պատանեկան խաղեր

Հիմնական հոդված՝ Պատանեկան օլիմպիական խաղեր

2010 թվականին Օլիմպիական խաղերին ավելացվել են Պատանեկան խաղերը, որոնք 14-18 տարեկան մարզիկներին հնարավորություն են տալիս մրցել միմյանց հետ։ Պատանեկան օլիմպիական խաղերի ստեղծման գաղափարն առաջարկվել է ՄՕԿ նախագահ Ժակ Ռոգեի կողմից 2001 թվականին և հաստատվել ՄՕԿ 118-րդ համագումարում։ Առաջին Ամառային պատանեկան օլիմպիական խաղերն անցկացվել են Սինգապուրում 2010 թվականի օգոստոսի 14-26-ը, իսկ դրանից երկու տարի անց Ավստրիայի Ինսբրուք քաղաքում անցկացվել են առաջին Ձմեռային պատանեկան օլիմպիական խաղերը։ Այս խաղերն ավելի կարճատև են, քան մեծահասակներինը. ամառային խաղերը տևում են տասներկու, ձմեռայինը՝ ինը օր։ ՄՕԿ-ն Ամառային պատանեկան խաղերին թույլ է տվել մասնակցել 3500 մարզիկների և 875 պաշտոնական անձանց, իսկ Ձմեռային խաղերին՝ 970 մարզիկների և 580 պաշտոնական անձանց։ Մարզաձևերը համապատասխանում են նրանց, որոնք անցկացվում են մեծահասակների համար նախատեսված Օլիմպիական խաղերում, բայց կան որոշակի տարբերություններ։ Մասնավորապես մրցումներին կարող են մասնակցել տարբեր ազգերի և տարբեր սեռերի ներկայացուցիչներից կազմված թիմեր, մարզաձևերի ու մրցությունների թիվն ավելի քիչ է։

21-րդ դարի Օլիմպիական խաղեր

1896 թվականին 14 երկրներ ներկայացնող 241 մասնակիցների փոխարեն 2012 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերին մասնակցել է արդեն շուրջ 10,500 մարզիկ աշխարհի 204 երկրներից։ Ձմեռային օլիմպիական խաղերի մասշտաբներն ավելի փոքր են։ Օրինակ՝ 2014 թվականին Սոչիում անցկացված Օլիմպիական խաղերին մասնակցել է 2873 մարզիկ 88 երկրներից, որոնք մեդալների համար պայքարել են 98 կատեգորիաներում։ Օլիմպիական խաղերի ընթացքում մարզիկների և պաշտոնական անձանց մեծ մասը բնակվում է Օլիմպիական գյուղում։ Վերջինս նախատեսված է Օլիմպիական խաղերի բոլոր մասնակիցների առանձին բնակության համար և ապահովված է սրճարաններով, հիվանդանոցներով և կրոնական ծեսերի կատարման համար անհրաժեշտ վայրերով։

ՄՕԿ-ը թույլ է տալիս Ազգային օլիմպիական կոմիտեներ ստեղծել նաև այն ազգերին, որոնք չեն համապատասխանում քաղաքական սուվերենության խիստ դրույթներին, ինչպես պահանջում են այլ կազմակերպություններ։ Որպես արդյունք՝ գաղութներն ու կախյալ տարածքները նույնպես իրավունք են ստանում մասնակցել Օլիմպիական խաղերին։ Այդպիսի տարածքներից են Պուերտո Ռիկոն, Բերմուդյան կղզիները և Հոնկոնգը, որոնք բոլորն էլ մրցումներին մասնակցում են որպես առանձին երկրներ, չնայած իրավաբանական տեսանկյունից գտնվում են այլ պետության կազմում։ Օլիմպիական խարտիայի ներկայիս տարբերակը թույլ է տալիս ստեղծել նոր Ազգային օլիմպիական կոմիտեներ այն ազգերի ներկայացման համար, որոնք դասակարգվում են որպես «միջազգային հանրության կողմից ճանաչված անկախ պետություն»։ Այնուամենայնիվ, թույլ չի տրվել ստեղծել Ազգային օլիմպիական կոմիտեներ Սինթ Մաարտենի և Կյուրասաոյի համար, երբ նրանք հասել են նույն սահմանադրական կարգավիճակին, ինչ Արուբան 2010 թվականին, չնայած ՄՕԿ-ն Արուբայի օլիմպիական կոմիտեն ճանաչել է դեռ 1986 թվականին։ 2012 թվականից հետո Նիդերլանդների Անտիլյան կղզիների մարզիկները կարող են իրենց ցանկությամբ ներկայացնել կա՛մ Նիդերլանդները, կա՛մ Արուբան։

Խաղերի արժեք

2016 թվականի Օքսֆորդի օլիմպիական ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ 1960 թվականից սկսած Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ սպորտի հետ կապված ծախսերը կազմում են միջինը 5,2 միլիարդ դոլար, իսկ Ձմեռային օլիմպիական խաղերինը՝ 3,1 միլիարդ։ Այդ թվերը չեն ներառում ավելի լայն ենթակառուցվածքները, ինչպիսիք են ճանապարհները, քաղաքային երկաթուղի և օդանավակայանները, որոնք կարող են նույնքան կամ էլ ավելի թանկ արժենալ, քան սպորտի հետ կապված ծախսերը։ Ամենաթանկ Ամառային օլիմպիական խաղերը եղել են 2008 թվականին Պեկինում անցկացված խաղերը, որ արժեցել են 40-44 միլիարդ դոլար, իսկ ամենաթանկ Ձմեռային օլիմպիական խաղերը՝ 2014 թվականին Սոչիում անցկացված խաղերը, որ արժեցել են 51 միլիարդ ամերիկյան դոլար։ Մեկ մարզիկի համար միջինը ծախսվում է 0,6 միլիոն ամերիկյան դոլար Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ և 1,3 միլիոն Ձմեռային խաղերի ժամանակ։ 2012 թվականի Լոնդոնի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ մեկ մարզիկի հաշվով ծախսվել է 1,4 միլիոն, 2014 թվականի Սոչիի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ՝ 7,9 միլիոն դոլար։

1976 թվականին Մոնրեալում և 1980 թվականին Մոսկվայում անցկացված Օլիմպիական խաղերի ժամանակ հյուրընկալող երկիրը, ձգտելով հնարավորինս լավ ներկայանալ, կատարել է այնպիսի ծախսեր, որոնք էականորեն գերազանցել են ստացված եկամուտը։ Այդ պատճառով էլ 1984 թվականին Լոս Անջելեսում անցկացվող Օլիմպիական խաղերին նախապատրաստվելիս տանտերերը խստորեն որոշել են վերահսկել կատարվող ծախսերը՝ օգտագործելով արդեն գոյություն ունեցող մարզադաշտեր ու այլ կառույցներ, բացառությամբ լողի մրցահրապարակի ու հեծանվահրապարակի, որոնց համար վճարել են կորպորատիվ հովանավորներ։ Օլիմպիական կոմիտեն Փիթեր Յուբերոտի գլխավորությամբ եկամտի մի մասն օգտագործել է LA84 հիմնադրամի համար, որպեսզի նպաստի պատանեկան մարզաձևերի զարգացմանը Հարավային Կալիֆորնիայում, օժանդակի մարզիչների ուսմանը և օգնի մարզական գրադարանին։ 1984 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերը համարվում են ֆինանսական տեսնակյունից ամենահաջողվածը ժամանակակից Օլիմպիական խաղերի շարքում։

Հաճախ Օլիմպիական խաղերի ժամանակ ծխասերը գերազանցում են նախատեսված բյուջեն։ 1960 թվականից հետո կազմակերպված խաղերի համար միջին գերածախսը կազմում է 156 % ռեալ իմաստով, այսինքն՝ իրականում ծախսերը միջինը 2,56 անգամ գերազանցում են Օլիմպիական խաղերը հյուրընկալելու հայտի ներկայացման ժամանակ նախատեսված բյուջեն։ 1976 թվականին Մոնրեալում անցկացված Օլիմպիական խաղերի ժամանակ կատարվել է ամենաշատ գերածախսը (720 %) Ամառային և ընդհանրապես բոլոր Օլիմպիական խաղերի շարքում։ Ձմեռային օլիմպիական խաղերում ամենաշատ գերածախսը կատարվել է 1980 թվականի Լեյք Փլեսիդի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ և կազմել է 324 %։ 2012 թվականի Լոնդոնի խաղերի ժամանակ գերածախսը կազմել է 76 %, 2014 թվականի Սոչիի խաղերում՝ 289 %։

Տնտեսական և սոցիալական ազդեցություն հյուրընկալ քաղաքի և երկրի վրա

Շատ տնտեսագետներ վատատեսորեն են վերաբերվում Օլիմպիական խաղերի հյուրընկալման տնտեսական օգուտին՝ նշելով, որ նման մեծամասշտաբ իրադարձությունները պահանջում են մեծ ծախսեր և տալիս համեմատաբար քիչ եկամուտ։ Ընդհակառակը, հյուրընկալումը (կամ միայն հայտի ներկայացումը) ավելացնում է այդ երկրի արտահանման ծավալը, քանի որ հյուրընկալող կամ հայտ ներկայացրած երկիրը դրանով իսկ ցույց է տալիս, որ պատրաստ է բաց առևտրի։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Ամառային օլիմպիական խաղերի հյուրընկալումը դրական ազդեցություն է ունենում այն հիմնարկությունների մարդասիրական ներդրումների վրա, որոնք գրասենյակներ ունեն տվյալ քաղաքում, ինչն էլ նպաստում է տեղի ոչ առևտրային սեկտորի զարգացմանը։ Այս դրական ազդեցությունն սկսվում է խաղից տարիներ առաջ և կարող է շարունակվել դրանից հետո ևս մի քանի տարի, թեև ոչ շատ երկար։ Սա թույլ է տվել եզրակացնել, որ Օլիմպիական խաղերի անցկացումը կարող է ազդել տեղի ձեռնարկությունների վրա, որպեսզի նրանք աջակցեն տեղի ոչ առևտրային սեկտորին և քաղաքացիական հասարակությանը։

Խաղերը հյուրընկալող երկրի հասարակության վրա ունենում են նաև նշանակալի բացասական ազդեցություն, օրինակ՝ Բնակարանով ապահովման իրավունքի և վտարման կենտրոնը ներկայացրած տվյալների համաձայն՝ երկու տասնամյակի ընթացքում Օլիմպիական խաղերի պատճառով տնից տեղափոխվել է ավելի քան երկու միլիոն մարդ։ 2014 թվականի Սոչիի Օլիմպիական խաղերը եղել են ամենաթանկը պատմության մեջ՝ արժենալով ավելի քան 50 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Համաձայն Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի հաշվետվության, որ թողարկվել է այդ խաղերի ժամանակ, այդ ծախսերը չեն նպաստի Ռուսաստանի ազգային տնտեսության զարգացմանը, սակայն կարող են ապագայում գործարարներին գրավել դեպի Սոչի և Կրասնոդարի երկրամաս։ Սակայն 2014 թվականի դեկտեմբերին The Guardian պարբերականը գրել է, թե Սոչին նման է «քաղաք-ուրվականի» բնության գրկում տարածված մարզադաշտերով ու արենաներով, դեռևս անավարտ կառույցներով։ Դրանից բացի, առնվազն չորս քաղաք հետ են վերցրել 2022 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերի հյուրընկալման համար ներկայացրած իրենց հայտերը՝ որպես պատճառ ներկայացնելով մեծ ծախսերն ու տեղում աջակցության բացակայությունը։ Արդյունքում խաղերը հյուրընկալելու համար պայքարել են երկու քաղաք՝ Ղազախստանի մայրաքաղաք Ալմա-Աթան և Չինաստանի մայրաքաղաք Պեկինը։ 2016 թվականի հուլիսին The Guardian պարբերականը նշել է, որ Օլիմպիական խաղերի ապագային սպառնացող մեծագույն վտանգն այն է, որ շատ քիչ քաղաքներ են ցանկություն հայտնում հյուրընկալել դրանք։

Միջազգային օլիմպիական կոմիտե

Հիմնական հոդված՝ Միջազգային օլիմպիական կոմիտե

Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի գրասենյակը Լոզանում

Օլիմպիական շարժման մաս են կազմում մեծ թվով ազգային և միջազգային մարզական կազմակերպություններ և ֆեդերացիաներ, ճանաչված մեդիա գործընկերներ, ինչպես նաև մարզիկներ, պաշտանատար անձինք, դատավորներ և ցանկացած այլ անձինք ու հիմնարկություններ, որոնք համաձայնում են ենթարկվել Օլիմպիական խարտիայի կանոններին։ Որպես Օլիմպիական շարժումը հովանավորող կազմակերպությունը՝ Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն (ՄՕԿ) պատասխանատու է Օլիմպիական խաղերը հյուրընկալող քաղաքի ընտրության, Օլիմպիական խաղերի պլանավորման վերահսկողության, մարզական ծրագրի թարմացման ու հաստատման, հովանավորման ու հեռարձակման իրավունքների վերաբերյալ բանակցությունների վարման համար։

Օլիմպիական շարժումը կազմված է երեք հիմնական տարրերից.

• Միջազգային միավորումները ղեկավար մարմիններ են, որոնք վերահսկում են սպորտը միջազգային մակարդակում։ Օրինակ՝ Ֆուտբոլի միջազգային ասոցիացիաների ֆեդերացիան (ՖԻՖԱ) միջազգային միավորում է ֆուտբոլի համար, իսկ Վոլեյբոլի միջազգային ֆեդերացիան (ֆր.՝ Fédération Internationale de Volleyball)՝ վոլեյբոլի համար։ Օլիմպիական շարժումը ներկայում ներառում է 35 միջազգային ֆեդերացիաներ, որոնցից յուրաքանչյուրը ներկայացնում է օլիմպիական մարզաձևերից մեկը։
• Ազգային օլիմպիական կոմիտեները (ԱՕԿ) ներկայացնում և վերահսկում են Օլիմպիական շարժումը տվյալ պետության սահմաններում։ Օրինակ՝ Միացյալ Նահանգների օլիմպիական կոմիտեն ԱՄՆ-ի Ազգային օլիմպիական կոմիտեն է։ Ներկայում գոյություն ունեն 205 Ազգային օլիմպիական կոմիտեներ, որոնք ճանաչված են ՄՕԿ-ի կողմից։
• Օլիմպիական խաղերի կազմակերպիչ կոմիտեները ժամանակավոր կոմիտեներ են, որոնք պատասխանատու են տվյալ Օլիմպիական խաղերի կազմակերպման համար։ Դրանք ցրվում են Օլիմպիական խաղերի ավարտից և ամփոփիչ հաշվետվությունը ՄՕԿ-ին ներկայացնելուց հետո։

Օլիմպիական շարժման պաշտոնական լեզուներն են անգլերենն ու ֆրանսերենը։ Օլիմպիական խաղերի ժամանակ օգտագործվում է նաև հյուրընկալող երկրի լեզուն (կամ լեզուները, եթե տվյալ երկիրն ունի մեկից ավելի պաշտոնական լեզու, բացի անգլերենն ու ֆրանսերենը)։ Յուրաքանչյուր հայտարարություն (օրինակ՝ երկրի հայտարարումը բացման արարողության ժամանակ) ազդարարվում է այդ երեք (կամ ավելի) կամ երկու հիմնական լեզուներով, եթե հյուրընկալող երկրի պաշտոնական լեզուն անգլերենը կամ ֆրանսերենն է։

Քննադատություն

Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն հաճախ քննադատությունների է արժանանում դժվար վերահսկվող կազմակերպություն լինելու համար, որի մի շարք անդամներ կոմիտեի կազմում մնուն են ամբողջ կյանքում։ Էյվերի Բրենդեջի և Խուան Անտոնիո Սամարանչի նախագահության տարիները հատկապես արժանացել են հակասական գնահատականների։ Բրենդեջը նախագահել է ավելի քան 20 տարի, և այդ ընթացքում Օլիմպիական խաղերը զերծ է պահել քաղաքական միջամտություններից ու գովազդի ազդեցությունից։ Նա մեղադրվել է ռասիզմի (Հարավաֆրիկյան Հանրապետության ռասայական մեկուսացվածության վերացմանը դիմադրելու համար) և հակասեմականության համար։ Սամարանչի նախագահության ընթացքում գրասենյակը մեղադրվել է ընտանեվարության ու կաշառակարության մեջ։ Սամարանչի կապերն Իսպանիայում տիրող Ֆրանկոյի ռեժիմի հետ նույնպես քննադատության տեղիք են տվել։

1998 թվականին հայտնի է դարձել, որ ՄՕԿ-ի մի քանի անդամներ կաշառք են վերցրել 2002 թվականի Օլիմպիական խաղերի անցկացման համար հայտ ներկայացրած Սոլթ Լեյք Սիթի կոմիտեի թիմից։ ՄՕԿ-ն անցկացրել է հետաքննություն, որի արդյունքում չորս հոգի հրաժարական է տվել, իսկ վեցը հեռացվել են։ Սկանդալից հետո կատարվել են որոշակի փոփոխություններ հյուրընկալող քաղաքի ընտրության կարգի մեջ, որպեսզի կանխարգելվի ապագայում նմանատիպ իրավիճակների առաջացումը։

1999 թվականին հայտնի է դարձել, որ 1998 թվականին Նագանոյում Օլիմպիական խաղերն ընդունելու համար հայտ ներկայացրած օլիմպիական կոմիտեն ծախսել է շուրջ 14 միլիոն դոլար ՄՕԿ-ի 62 անդամների ու նրանց բազմաթիվ գործընկերներին իրենց կողմը գրավելու համար։ Ստույգ թվերը հայտնի չեն, որովհետև ծախսերին վերաբերող փաստաթղթերը ոչնչացվել են այն բանից հետո, երբ ՄՕԿ-ը խնդրել է չհրապարակել միջոցառման կազմակերպման վրա ծախսած գումարները։

BBC հեռուստաալիքի Panorama: Buying the Games վավերագրական ֆիլմում, որ հեռարձակվել է 2004 թվականի օգոստոսին, հետաքննվել է 2012 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաքի որոշման ժամանակ կաշառք տալու հարցը։ Ֆիլմը պնդել է, որ հնարավոր է կաշառել ՄՕԿ-ի անդամին, որպեսզի նա քվեարկի որոշակի քաղաքի օգտին։ Լոնդոնի՝ 2012 թվականի Օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաք ընտրվելուց հետո Փարիզի քաղաքապետ Բերտրան Դելանոեն Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թոնի Բլեերին և Լոնդոնի համար հայտ ներկայացրած կոմիտեին (որի նախագահն էր օլիմպիական նախկին չեմպիոն Սեբաստյան Քոուն) մեղադրել է հայտերի ներկայացման կանոնները խախտելու մեջ։ Նա Ֆրանսիայի նախագահ Ժակ Շիրակին ներկայացրել է որպես վկա։ Վերջինս զգուշավոր հարցազրույցներ է տվել իր մասնակցության վերաբերյալ։ Այդ հայտարարության վերաբերյալ լիարժեք հետաքննություն չի անցկացվել։ 2006 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերը հյուրընկալելու համար Թուրինի հայտը նույնպես վեճերի տեղիք է տվել։ ՄՕԿ-ի ականավոր անդամ Մարկ Հոդլերը, որ խիստ կողմնակից էր խաղերը Շվեյցարիայի Սիոն քաղաքում անցկացնելուն, պնդել է, թե Թուրինի կազմակերպիչ կոմիտեն կաշառել է ՄՕԿ-ի անդամներին։ Այդ մեղադրանքների պատճառով անցկացվել է լայնամասշտաբ հետաքննություն։ Այդ հայտարարությունների պատճառով ՄՕԿ-ի բազմաթիվ անդամներ վատ են տրամադրվել Սիոնի հայտի նկատմամբ, ինչն էլ օգնել է Թուրինին հաղթել Օլիմպիական խաղերն ընդունելու համար պայքարում։

2012 թվականի հուլիսին Հակադիֆամացիոն լիգան Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի մերժումը Օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունից առաջ լռության րոպե հայտարարել իսրայելցի այն տասնմեկ մարզիկների համար, որոնք պաղեստինցի ահաբեկչի գործողությունների արդյունքում զոհվել էին 1972 թվականի Մյունխենի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ, կոչել է «շարունակական համառ անտարբերություն և քարսրտություն իսրայելցի զոհված մարզիկների հիշատակի նկատմամբ»։

Առևտրայնացում

Ազգային կազմակերպչական կոմիտեների ներքո

Օլիմպիական խաղերը տարբեր չափերով առևտրայնացվել են սկսած 1896 թվականին Աթենքում անցկացված առաջին Օլիմպիական խաղերից, երբ գովազդի համար վճարել են մի շարք ընկերություններ, որոնց թվում էր Kodak-ը։ 1908 թվականին Oxo, Odol mouthwash և Indian Foot Powder ընկերությունները եղել են Լոնդոնում անցկացվող Օլիմպիական խաղերի պաշտոնական հովանավորները։ Coca-Cola ընկերությունը հովանավորել է 1928 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերը և մինչև այժմ շարունակում է հանդես գալ որպես հովանավոր։ Նախքան ՄՕԿ-ի կողմից հովանավորության վերահսկողությունն ստանձնելը ազգային կազմակերպչական կոմիտեներն իրենք էին պատասխանատու հովանավորության վերաբերյալ պայմանագրերի կնքման և օլիմպիական խորհրդանիշների օգտագործման համար։

ՄՕԿ-ի վերահսկողության ներքո

Սկզբում ՄՕԿ-ը դեմ էր կորպորատիվ հովանավորների կողմից ֆինանսավորման ընդունմանը։ Միայն 1972 թվականին ՄՕԿ նախագահ Էյվերի Բրենդեջի՝ պաշտոնից հեռանալուց հետո է ՄՕԿ-ը սկսել ուսումնասիրել հեռուստատեսության և գովազդային շուկայի ըձեռած հնարավորությունները։ Խուան Անտոնիո Սամարանչի նախագահության ընթացքում սկսել են համագործակցել միջազգային հովանավորների հետ, որոնք ձգտում են իրենց ապրանքները կապել օլիմպիական ապրանքանիշի հետ։

Բյուջե

20-րդ դարի առաջին կեսին ՄՕԿ-ը գործել է փոքր բյուջեով։ 1952-1972 թվականներին զբաղեցնելով ՄՕԿ նախագահի պաշտոնը՝ Էյվերի Բրենդեջը մերժել է Օլիմպիական խաղերն առևտրային հետաքրքրությունների հետ կապելու բոլոր փորձերը։ Բրենդեջը հավատում էր, որ կորպորատիվ հետաքրքրությունները բացասաբար կանդրադառնան ՄՕԿ-ի կողմից որոշումների կայացման վրա։ Սակայն ՄՕԿ-ն կազմակերպչական կոմիտեներին թույլ էր տալիս հովանավորության պայմանագրեր կնքել և օգտագործել օլիմպիական խորհրդանիշները։ Բրենդեժի՝ պաշտոնից հեռանալու ժամանակ ՄՕԿ-ի ակտիվ դրամագլուխը կազմում էր 2 մլն դոլար, իսկ ութ տարի անց ՄՕԿ-ն արդեն ուներ 45 մլն դոլար։ Դա տեղի է ունեցել հիմնականում Օլիմպիական խաղերի կորպորատիվ հովանավորության և հեռուստատեսությամբ հեռարձակման իրավունքների վաճառքի հաշվին։ 1980 թվականին, երբ ՄՕԿ նախագահ է ընտրվել Խուան Անտոնիո Սամարանչը, նրա ցանկությունն է եղել ՄՕԿ-ը դարձնել ֆինանսապես անկախ։

1984 թվականի Օլիմպիական խաղերը դարձել են պատմական իրադարձություն ֆինանսավորման տեսանկյունից։ Լոս Անջելեսի կազմակերպչական կոմիտեն, որ գլխավորում էր Փիթեր Յուբերոթը, կարողացել է խնայել 225 մլն դոլար, ինչն աննախադեպ գումար էր այդ ժամանակի համար։ Դա հնարավոր է դարձել նաև ընկերությունների ընտրության հատուկ հովանավորչական իրավունքների վաճառքի շնորհիվ։ ՄՕԿ-ը փորձել է վերահսկել այդ հովանավորչական իրավունքները։ Սամարանչն օգնել է ստեղծել Օլիմպիական ծրագիր 1985 թվականին, որպեսզի ստեղծվի Օլիմպիական ապրանքանիշ։ ՕԼիմպիական ծրագրի անդամակցությունը եղել և շարունակում է մնալ չափազանց բացառիկ ու թանկարժեք։ Չորս տարվա անդամակցության վճարը կազմում է 50 մլն դոլար։ Օլիմպիական ծրագրի անդամներն ստանում են համաշխարհային բացառիկ գովազդային իրավունք իրենց ապրանքների համար և օգտագործում են Օլիմպիական խորհրդանիշ հանդիսացող միահյուսված օղակները իրենց գովազդներում։

Հեռուստատեսության ազդեցություն

Ծաղրանկար 1936 թվականի Օլիմպիական խաղերից, որում պատկերված է 2000 թվականը, երբ հանդիսատեսին պետք է փոխարինեին հեռուստատեսությունն ու ռադիոն, նրանց բացականչությունները լսվում են բարձրախոսներից

1936 թվականին Բեռլինում անցկացված Ամառային օլիմպիական խաղերը եղել են առաջինը, որ ցուցադրվել են հեռուստատեսությամբ, բայց միայն տեղի բնակչության համար։ 1956 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերը եղել են միջազգային ցուցադրություն ունեցած առաջին Օլիմպիական խաղերը, իսկ 1960 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերը եղել են առաջինը, որոնց հեռարձակման իրավունքը վաճառվել է. CBS հեռուստառադիոցանցը վճարել է 394000 դոլար խաղերն Ամերիկայում ցուցադրելու համար, իսկ Եվրոպական հեռարձակողների միությունը հատկացրել է 660000 դոլար։ Հետագա տարիների Օլիմպիական խաղերը դարձել են Սառը պատերազմի գաղափարական ռազմաճակատներից մեկը։ Գերտերություններն պայքարել են իրենց քաղաքական գերազանցությունը ցուցադրելու համար, և ՄՕԿ-ը փորձել է օգտվել զանգվածային լրատվամիջոցների չափազանց հետաքրքրությունից։ Հեռարձակման իրավունքների վաճառքը ՄՕԿ-ին թույլ է տվել բարձրացնել Օլիմպիական խաղերի անցկացման մակարդակը, ինչն էլ իր հերթին գրավել է ավելի մեծ հետաքրքրություն և ավելի շատ գովազդատուների։ Արդյունքում ՄՕԿ-ը գնալով ավելի մեծ եկամուտ է ստանում հեռարձակման իրավունքների վաճառքից։ Օրինակ՝ CBS-ն վճարել է 375 մլն դոլար 1998 թվականին Նագանոյում անցկացված Օլիմպիական խաղերն Ամերիկայում ցուցադրելու համար, իսկ NBC-ն ծախսել է 3,5 մլն դոլար 2000-2012 թվականներին կայացած բոլոր Օլիմպիական խաղերն Ամերիկայում ցուցադրելու իրավունքի ձեռքբերման համար։

Հանդիսատեսի քանակը նույնպես մեծացել է 1960-ական թվականներից մինչև 20-րդ դարի վերջը։ Դա տեղի է ունեցել 1964 թվականի ուղիղ հեռարձակման և 1968 թվականին գունավոր հեռուստատեսության ստեղծման շնորհիվ։ 1968 թվականին Մեխիկոյում անցկացված Ամառային օլիմպիական խաղերի հանդիսատեսների քանակն ամբողջ աշխարհում կազմել է 600 մլն, 1984 թվականին Լոս Անջելեսում կայացած Օլիմպիական խաղերինը՝ 900 մլն, իսկ 1992 թվականին Բարսելոնայում անցկացված խաղերինը՝ 3,5 միլիարդ։ Սակայն 2000 թվականին Սիդնեյում անցկացված Օլիմպիական խաղերի ցուցադրումն NBC-ով ունեցել է ամենացածր վարկանիշն Ամառային և Ձմեռային օլիմպիական խաղերի շարքում սկսած 1968 թվականից։ Դրա պատճառ են դարձել երկու գործոններ. մեկը եղել է կաբելային հեռուստաալիքների հետ աճող մրցակցությունը, երկրորդը՝ համացանցը, որը թույլ է տալիս տեսնել արդյունքներն ու տեսանյութերն իրական ժամանակում։ Հեռուստաընկերությունները դեռևս գործում էին ժապավենային եղանակով՝ հետ մնալով զարգացող տեխնոլոգիաների ժամանակից։ Վարկանիշների անկումն ազդել է նաև գովազդի վրա։ Օլիմպիական խաղերի հեռարձակման համար կատարվող մեծ ծախսերի, համացանցի կողմից ճնշման ու կաբելային հեռուստատեսության հետ մրցակցության պայմաններում հեռուստաընկերությունները պահանջել են ՄՕԿ-ից միջոցներ ձեռնարկել վարկանիշի բարձրացման համար։ Դրան ի պատասխան՝ ՄՕԿ-ը կատարել է մի շարք փոփոխություններ Օլիմպիական ծրագրում։ Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ մարմնամարզիկների մրցումները յոթի փոխարեն սկսել են տևել ինը գիշեր, ինչպես նաև կազմակերպվել է Չեմպիոնների գալա ավելի մեծ հետաքրքրություն գրավելու համար։ ՄՕԿ-ն ընդլայնել է նաև լողի ու ջրացատկի մրցումների ծրագրերը, որոնք երկուսն էլ մեծ ժողովրդականություն են վայելում և ունեն մեծաքանակ հեռուստադիտողներ։ Եվ ի վերջո ամերիկյան հեռուստատեսային լոբբին և մասնավորապես NBC-ն կարողացել են թելադրել, թե երբ պետք է անցկացվեն որոշակի մրցումներ, որպեսզի իրենք կարողանան դրանք ուղիղ հեռարձակմամբ ցուցադրել Միացյալ Նահանգներում։ Արդյունքները եղել են հակասական. 2006 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերի վարկանիշը եղել է էականորեն ավելի ցածր, քան 2002 թվականի Օլիմպիական խաղերինը, սակայն հեռուստադիտողների թվաքանակի մեծ աճ է նկատվել 2008 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ, իսկ 2012 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերը դարձել են ամենամեծ դիտումներն ունեցած իրադարձությունը ԱՄՆ հեռուստատեսության ողջ պատմության ընթացքում։ Օլիմպիական ապրանքանիշի վաճառքն եղել է վիճահարույց։ Փաստարկումն այն է, որ Օլիմպիական խաղերն այլևս չեն տարբերվում այլ առևտրային մարզական ներկայացումներից։ Հատկապես քննադատվել է ՄՕԿ-ի կողմից շուկայի հագեցումը 1996 թվականին Ատլանտայում և 2000 թվականին Սիդնեյում անցկացված Օլիմպիական խաղերի ժամանակ, երբ քաղաքները լի էին Օլիմպիական խաղերին վերաբերող իրեր առաջարկող ընկերություններով ու վաճառականներով։ ՄՕԿ-ը նշել է, որ իրենք հաշվի կառնեն դա՝ ապագայում նման երևույթներ թույլ չտալու համար։ Քննադատության մեկ այլ պատճառ է դարձել այն հանգամանքը, որ Օլիմպիական խաղերի կազմակերպումը ֆինանսավորվում է հյուրընկալող քաղաքի ու երկրի կառավարության կողմից, սակայն ՄՕԿ-ը վերահսկում է Օլիմպիական խորհրդանիշների օգտագործման իրավունքներն ու դրանից ստացված շահույթները։ ՄՕԿ-ը որոշակի տոկոսներ է ստանում նաև հովանավորների տրամադրած և հեռարձակման համար վճարված գումարներից։ Քաղաքները շարունակում են պայքարել Օլիմպիական խաղերը հյուրընկալելու համար, թեև ոչ մի երաշխիք չկա, որ իրենք կկարողանան վերադարձնել իրենց ներդրումները։

Խորհրդանիշներ

Հիմնական հոդված՝ Օլիմպիական խորհրդանիշներ

Օլիմպիական դրոշ

Օլիմպիական շարժումն օգտագործում է խորհրդանիշներ՝ Օլիմպիական խարտիայում ամրագրված գաղափարները ներկայացնելու համար։ Օլիմպիական խորհրդանիշը, որ առավել հայտնի է որպես Օլիմպիական օղակներ, բաղկացած է հինգ միահյուսված օղակներից և խորհրդանշում է բնակեցված հինգ մայրցամաքները (Աֆրիկա, Ամերիկա, Ասիա, Ավստրալիա և Եվրոպա)։ Սպիտակ ֆոնի վրա նկարված օլիմպիական գունավոր օղակները (կապույտ, դեղին, սև, կանաչ և կարմիր) կազմում են Օլիմպիական դրոշը։ Այդ գույներն ընտրվել են այն պատճառով, որ ամեն մի ազգ իր ազգային դրոշի վրա ունի դրանցից առնվազն մեկը։ Օլիմպիական դրոշը հաստատվել է 1914 թվականին, սակայն առաջին անգամ օգտագործվել է 1920 թվականին Անտվերպենում (Բելգիա) անցկացված Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ։ Դրանից հետո այն բարձրացվում է բոլոր Օլիմպիական խաղերի ժամանակ։

Օլիմպիական նշանաբանը՝ Citius, Altius, Fortius, որ լատիներենից թարգմանաբար նշանակում է «Արագ, բարձր, ուժեղ», առաջարկվել է Պիեռ դը Կուբերտենի կողմից 1894 թվականին և պաշտոնապես ընդունվել է 1924 թվականին։ Նշանաբանը հորինել է Կուբերտենի ընկերը՝ դոմինիկյան վանական Հենրի Դիդոնը 1891 թվականի Փարիզի երիտասարդական ժողովի համար։

Կուբերտենի օլիմպիական գաղափարներն արտահայտվել են Օլիմպիական հանգանակում.

Օլիմպիական խաղերում ամենակարևորը ոչ թե հաղթանակն է, այլ մասնակցությունը, ինչպես ամենակարևորը կյանքում ոչ թե հաղթատոնն է, այլ պայքարը։ Ամենաէականը ոչ թե նվաճելն է, այլ լավ պայքարելը։ Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)   The most important thing in the Olympic Games is not to win but to take part, just as the most important thing in life is not the triumph but the struggle. The essential thing is not to have conquered but to have fought well.

Օլիմպիական խաղերի մեկնարկից ամիսներ առաջ Օլիմպիական կրակը վառվում է Օլիմպիայում մի արարողությամբ, որ հիշեցում է հին հունական ծիսակարգերը։ Կրակը վառողը, որ ներկայացնում է քրմուհու, ջահը դնում է արևի ճառագայթները կենտրոնացնող պարաբոլային հայելու մեջ։ Ապա քրմուհին վառում է առաջին ջահակրի ջահը, ինչից հետո ջահակիրները, մեկը մյուսին փոխանցելով, կրակը հասցնում են այն մարզադաշտ, որտեղ պետք է անցկացվեն Օլիմպիական խաղերը։ Օլիմպիական կրակը կարևոր դեր է կատարում Օլիմպիական խաղերի բացման արարողության ժամանակ։ Չնայած կրակն Օլիմպիական խաղերի խորհրդանիշ է եղել 1928 թվականից, սակայն ջահերով այն փոխանցելու ավանդույթը ներդրվել է 1936 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ, որ անցկացվել են Երրորդ ռայխում

Օլիմպիական թալիսմանները, որոնք հյուրընկալող երկրի մշակութային ժառանգությունը ներկայացնող կենդանու կամ մարդու կերպարներ են, սկսել են օգտագործվել 1968 թվականից։ Սակայն դրանք Օլիմպիական խաղերի կարևոր մաս են դարձել 1980 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերից հետո, երբ միջազգային ժողովրդականություն է ստացել Մոսկվայի Օլիմպիական խաղերի Միշա արջուկը։ Լոնդոնի Օլիմպիական խաղերի թալիսմանը կոչվել է Վենլոք ի պատիվ Շրոպշիրի Մաչ Վենլոք քաղաքի, որը շարունակում է հյուրընկալել Վենլոքի օլիմպիական խաղերը, որոնք Պիեռ դը Կուբերտենին ոգեշնչել են ստեղծել Օլիմպիական խաղերը։

Արարողություններ

Բացում

2012 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունը Լոնդոնում

Օլիմպիական խարտիայի համաձայն՝ Օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունը պետք է ներառի մի շարք տարրեր։ Բացումը տեղի է ունենում նախքան մրցումների սկսվելը։ Այդ արարողությունների մեծ մասն սկիզբ է առել 1920 թվականի Անտվերպենի Օլիմպիական խաղերից։ Սովորաբար բացման արարողությունն սկսվում է հյուրընկալող երկրի դրոշի բարձրացմամբ ու օրհներգի հնչեցմամբ։ Ապա ներկայացվում են հյուրընկալող երկիրը ներկայացնող երաժշտական, պարային ու թատերական բեմադրություններ։ Բացման արարողության գեղարվեստական մասը ժամանակի ընթացքում դարձել է ավելի մեծամասշտաբ ու բարդ, քանի որ յուրաքանչյուր երկիր ձգտում է կազմակերպել նախորդից ավելի հիշարժան միջոցառում։ Պեկինի Օլիմպիական խաղերի բացման արարողության համար ծախսվել է 100 մլն դոլար, ընդ որում՝ այդ գումարի մեծ մասը հատկացվել է գեղարվեստական մասին։ Գեղարվեստական մասից հետո տեղի է ունենում մարզիկների շքերթ ըստ երկրների։ Ըստ ավանդության՝ առաջինը մարզադաշտ է մտնում Հունաստանի օլիմպիական թիմը, որով հարգանքի տուրք է մատուցվում օլիմպիական խաղերի ստեղծման համար։ Ապա մարզադաշտ են մտնում մյուս երկրների ներկայացուցիչները՝ ըստ այբբենական կարգի (լեզուն ընտրում է հյուրընկալող երկիրը), իսկ հյուրընկալող երկրի թիմը ներկայանում է վերջինը։ 2004 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ, որ անցկացվել են Աթենքում, Հունաստանի դրոշը մարզադաշտ է բերվել առաջինը, սակայն երկրի օլիմպիական թիմը մտել է վերջինը։ Դրան հետևում են ելույթները, որոնցով պաշտոնապես բացվում են խաղերը։ Վերջում մարզադաշտ է բերվում ջահով կրակը և փոխանցվում նրան (սովորաբար լինում է տվյալ երկրի ամենահաջողակ մարզիկը), ով պետք է վառի Օլիմպիական կրակը մարզադաշտում։

Փակում

Մարզիկները հավաքվել են մարզադաշտում 2008 թվականին Պեկինում կայացած Ամառային օլիմպիական խաղերի փակման ժամանակ

Օլիմպիական խաղերի փակման արարողությունն անցկացվում է մարզական բոլոր մրցումների ավարտից հետո։ Մարզադաշտ են մտնում դրոշակակիրները, որոնց հետևում են բոլոր երկրները ներկայացնող մարզիկները մեկ խմբով՝ առանց բաժանվելու ըստ երկրի։ Համապատասխան օրհներգի հնչեցմանը զուգահեռ բարձրացվում են երեք երկրների դրոշներ՝ տվյալ Օլիմպիական խաղերն ընդունած երկրի, Հունաստանի, ինչպես նաև այն երկրի դրոշը, որտեղ անցկացվելու են հաջորդ Ամառային կամ Ձմեռային օլիմպիական խաղերը։ Կազմակերպչական հանձնաժողովի ու ՄՕԿ-ի նախագահները հանդես են գալիս եզրափակիչ ելույթներով, Օլիմպիական խաղերը պաշտոնապես փակվում են և հանգցվում է Օլիմպիական կրակը։ Ապա տեղի է ունենում, այսպես կոչված, Անտվերպենի արարողությունը. տվյալ Օլիմպիական խաղերը հյուրընկալած քաղաքի քաղաքապետը հատուկ Օլիմպիական դրոշը փոխանցում է ՄՕԿ նախագահին, որն էլ այն հանձնում է այն քաղաքի քաղաքապետին, որը պետք է ընդունի հաջորդ Օլիմպիական խաղերը։ Դրանից հետո հաջորդ Օլիմպիական խաղերն ընդունող երկիրը սովորաբար ներկայացվում է իր մշակույթն արտացոլող պարային ու թատերական կարճատև ներկայացմամբ։

Ըստ ավանդույթի՝ տղամարդկանց մարաթոնյան վազքի (Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ) և տղամարդկանց մասսայական մեկնարկով 50 կմ դահուկավազքի (Ձմեռային օլիմպիական խաղերի ժամանակ) մեդալների հանձնումը կատարվում է փակման արարողության ժամանակ և դառնում տվյալ Օլիմպիական խաղերի մեդալների հանձնման վերջին արարողությունը։

Մեդալների հանձնում

Մեդալների հանձնման արարողություն 2008 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ. բարձրացվել են Դանիայի, Մեծ Բրիտանիայի ու Նոր Զելանդիայի դրոշները (ձախից աջ)

Մեդալների հանձնման արարողությունը կատարվում է օլիմպիական յուրաքանչյուր կատեգորիայի մրցումների ավարտից հետո։ Առաջին, երկրորդ և երրորդ տեղը գրաված մարզիկները կամ թիմերը կանգնում են երեք աստիճաններից կազմված պատվո հարթակի վրա, որպեսզի ստանան իրենց մեդալները։ Մեդալները հանձնում է ՄՕԿ անդամներից մեկը, ինչից հետո բարձրացվում են այն երեք երկրների դրոշները, որոնց ներկայացնում են մեդալակիրները, և հնչում է ոսկե մեդալի արժանացած մարզիկի երկրի օրհներգը։ Օլիմպիական խաղերը հյուրընկալող երկրի քաղաքացիները՝ որպես կամավոր, նույնպես մասնակցում են մեդալների հանձնման արարողությանը. նրանք օգնում են մեդալները ներկայացնող ՄՕԿ անդամին և հանդես են գալիս որպես դրոշակակիր։

Մարզաձևեր

Հիմնական հոդված՝ Օլիմպիական մարզաձևեր

Օլիմպիական խաղերի ծրագիրը ներառում է 35 մարզաձևեր, կատեգորիա և 408 մրցություն։ Օրինակ՝ Ամառային օիմպիական խաղերում ըմբշամարտից անցկացվում են մրցումներ երկու կատեգորիաներում՝ հունահռոմեական և ազատ ոճի։ Դրանցից յուրաքանչյուրի շրջանակներում անցկացվում են տասնչորս մրցություններ տղամարդկանց և չորս մրցություններ կանանց համար, որոնք բաժանված են ըստ քաշային կարգերի։ Ամառային օլիմպիական խաղերի ծրագիրն ընդգրկում է 26, Ձմեռային օլիմպիական խաղերինը՝ 15 մարզաձև։ Աթլետիկայի, լողի, սուսերամարտի ու գեղարվեստական մարմնամարզության մրցումները մշտապես ընդգրկվել են Ամառային օլիմպիական խաղերի ծրագրերում։ Դահուկավազքը, գեղասահքը, տափօղակով հոկեյը, դահուկային երկամարտը, դահուկացատկը և չմշկավազքը մշտապես ընդգրկվում են Ձմեռային օլիմպիական խաղերի ծրագրում՝ սկսած 1924 թվականից։ Ներկայում Օլիմպիական խաղերի ծրագրում ընդգրկվող մի շարք մարզաձևեր, ինչպիսիք են բադմինտոնը, բասկետբոլը, վոլեյբելը, նախապես Օլիմպիական խաղերում ներառվել են որպես ցուցադրական մարզաձևեր, ապա ընդգրկվել հիմնական ծրագրում։ Մի շարք մարզաձևեր, ընդհակառակը, ժամանակի ընթացքում դուրս են մնացել օլիմպիական ծրագրից։

Օլիմպիական մարզաձևերը վերահսկում են միջազգային մարզական ֆեդերացիաները, որոնք ճանաչվել են ՄՕԿ-ի կողմից։ ՄՕԿ-ում ներկայացված են 35 ֆեդերացիաներ։ Կան մարզաձևեր, որ ճանաչվել են ՄՕԿ-ի կողմից, սակայն ներառված չեն Օլիմպիական ծրագրում։ Սակայն դրանք կարող են ստանալ Օլիմպիական մարզաձևի կարգավիճակ ծրագրի վերանայման ժամանակ, որ տեղի է ունենում ՄՕԿ-ի՝ Օլիմպիական խաղերի անցկացմանը հաջորդող առաջին նիստում։ Այդ վերանայումների ժամանակ մարզաձևերը կարող են ընդգրկվել օլիմպիական ծրագրում կամ հանվել դրանից ՄՕԿ-ի անդամների երկու երրորդի կողմ քվեարկելու դեպքում։ Կան ՄՕԿ-ի կողմից ճանաչված սպորտաձևեր, որոնք երբեք չեն ընդգրկվել օլիմպիական ծրագրում. դրանց թվում են շախմատն ու սերֆինգը։

2004 թվականի հոկտեմբերին և նոյեմբերին ՄՕԿ-ն ստեղծել է Օլիմպիական ծրագրի հանձնաժողով, որը պետք է վերանայեր օլիմպիական ծրագրում ընդգրկված մարզաձևերն ու ոչ օլիմպիական ճանաչված բոլոր մարզաձևերը։ Դրա նպատակն էր ստեղծել համակարգված մոտեցում Օլիմպիական խաղերի ծրագրի կազմման հարցում։ Հանձնաժողովը ձևակերպել է յոթ չափանիշներ, որոնց հիման վրա պետք է որոշվեր, թե արդյոք տվյալ մարզաձևը պետք է ընդգրկվի օլիմպիական ծրագրում։ Այդ չափանիշներն են մարզաձևի պատմությունն ու ավանդույթները, ունիվերսալ բնույթը, ժողովրդականությունը, ձևը, մարզիկների առողջությունը, այդ մարզաձևը վերահսկող միջազգային ֆեդերացիայի զարգացումը և այդ մրցության անցկացման համար պահանջվող ծախսերը։ Այդ ուսումնասիրության արդյունքում հինգ ճանաչված մարզաձևեր առաջարկվել են որպես 2012 թվականի Օլիմպիական խաղերի ծրագրում ընդգրկվելու թեկնածուներ. այդ մարզաձևերն են գոլֆը, կարատեն, ռեգբի 15-ը, անվաչմշկասահքը և սկվոշը։ Այդ մարզաձևերը քննարկվել են ՄՕԿ-ի գործադիր խորհրդի կողմից և ներկայացվել 2005 թվականի հուլիսին Սինգապուրում անցկացված ընդհանուր նիստում։ Հինգ մարզաձևերից եզրափակիչ փուլ անցել են միայն երկուսը՝ կարատեն և սկվոշը։ Սակայն դրանցից ոչ մեկը չի ստացել ՄՕԿ-ի անդամների ձայների երկու երրորդը և չի ընդգրկվել օլիմպիական ծրագրում։ 2009 թվականի հոկտեմբերին ՄՕԿ-ը քվերակել է գոլֆն ու ռեգբին 2016 և 2020 թվականների Օլիմպիական խաղերի ծրագրերում ընդգրկելու օգտին։

ՄՕԿ-ի 114-րդ նիստում, որ կայացել է 2002 թվականին, Ամառային օլիմպիական խաղերի ծրագիրը սահմանափակվել է առավելագույնը 28 մարզաձևերով, 301 մրցություններով ու 10, 500 մարզիկներով։ Երեք տարի անց՝ ՄՕԿ-ի 117-րդ նիստում, տեղի է ունեցել առաջին խոշոր փոփոխությունն օլիմպիական ծրագրում, ինչի արդյունքում 2012 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի պաշտոնական ծրագրից հանվել են բեյսբոլն ու սոֆթբոլը։ Քանի որ այդ ժամանակ նոր մարզաձևեր չեն ներառվել ծրագրում, 2012 թվականի օլիմպիական ծրագրի կազմում եղել է 26 մարզաձև։ 2016 և 2020 թվականների Օլիմպիական խաղերի ծրագրերում կրկին ընդգրկվել են առավելագույն թվով մարզաձևեր, քանի որ ավելացվել են ռեգբին ու գոլֆը։

Սիրողական և պրոֆեսիոնալ մակարդակներ

Հոկեյի ազգային լիգայի պրոֆեսիոնալ խաղացողներին թույլատրվել է մասնակցել տափօղակով հոկեյի մրցումներին 1998 թվականից (նկարում՝ Ոսկե մեդալի համար Ռուսաստանի ու Չեխիայի հավաքականների խաղը 1998 թվականին)

Ազնվականական բարքերը, որոնք տիրում էին Անգլիայի մասնավոր դպրոցներում, մեծապես ազդել են Պիեռ դը Կուբերտենի վրա։ Մասնավոր դպրոցներում տիրում էր այն համոզմունքը, որ սպորտը կրթության անբաժանելի մասն է, և այդ վերաբերմունքը ձևակերպվում էր mens sana in corpore sano (առողջ մարմնում՝ առողջ հոգի) արտահայտությամբ։ Ըստ այդ համոզմունքների՝ ջենտլմենը պետք է լինի բազմակողմանի օժտված մարդ, ոչ թե լավագույնը ինչ-որ ոլորտում։ Գոյություն ուներ նաև գերակշռող համոզմունք, ըստ որի՝ մարզվելը համարվում էր խաբեություն։ Պրոֆեսիոնալ մակարդակով որևէ սպորտաձևով զբաղվողների գերազանցությունը նրանց նկատմամբ, որոնք սպորտով զբաղվում էին միայն որպես հոբբի, համարվում էր անարդար։

Խաղերին պրոֆեսիոնալ մարզիկների մասնակցության բացառումը վեճերի տեղիք է տվել ժամանակակից Օլիմպիական խաղերի ողջ ընթացքում։ 1912 թվականին հնգամարտի և տասնամարտի օլիմպիական չեմպիոն Ջիմ Թորփը զրկվել է իր մեդալներից, երբ պարզվել է, որ Օլիմպիական խաղերից առաջ նա խաղացել է բեյսբոլ կիսապրոֆեսիոնալ մակարդակում։ Նրա մեդալները հետմահու վերականգնվել են ՄՕԿ-ի կողմից 1983 թվականին։ Շվեյցարացի և ավստրիացի դահուկորդները բոյկոտել են 1936 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերը՝ ի սատարում դահուկավազքի իրենց ուսուցիչների, որոնց թույլ չէին տվել մասնակցել Օլիմպիական խաղերին, քանի որ նրանք փող էին վաստակում սպորտի միջոցով, ինչի պատճառով համարվել են պրոֆեսիոնալներ։

20-րդ դարում սիրողական մարզիկի բնորոշումը որպես արիստոկրատ ջենտլմեն դարձավ հնաոճ։ Արևելյան բլոկի երկրներում պետությունն սկսում է ֆինանսավորել մարզիկներին միայն սպորտով զբաղվելու համար, ինչը բացասաբար է անդրադառնում սիրողական սպորտի գաղափարախոսության վրա, քանի որ անբարենպաստ պայմանների մեջ էր դնում Արևմտյան երկրները ներկայացնող սիրողական մակարդակի մարզիկներին։ 1970-ական թվականներից սկսած՝ մասնակիցների՝ ոչ պրոֆեսիոնալ լինելու պահանջներն աստիճանաբար հանվել են Օլիմպիական խարտիայից։ 1988 թվականի Օլիմպիական խաղերից հետո ՄՕԿ-ը որոշել է թույլատրել բոլոր պրոֆեսիոնալ մարզիկների մասնակցությունը խաղերին՝ Միջազգային մարզական միավորումների համաձայնությամբ։

Կանադայի թիմ

1960-ական թվականների վերջին Կանադայի սիրողական հոկեյի ասոցիացիան հասկացել է, որ իրենց ոչ պրոֆեսիոնալ խաղացողներն այլևս չեն կարող մրցակցել Խորհրդային Միության թիմի՝ իրենց ողջ ժամանակը մարզումներին տրամադրող խաղացողների և մշտապես կատարելագործվող եվրոպական մյուս թիմերի հետ։ Նրանք պնդել են, որ հնարավորություն տրվի թիմում ներառել պրոֆեսիոնալ լիգաների խաղացողների, սակայն դրան դեմ են հանդես եկել Տափօղակով հոկեյի միջազգային ֆեդերացիան ու ՄՕԿ-ը։ Էյվերի Բրենդեջը, որ եղել է ՄՕԿ-ի նախագահը 1952-1972 թվականներին, դեմ է եղել սիրողական ու պրոֆեսիոնալ մակարդակների մարզիկների՝ միմյանց հետ մրցելուն։ 1969 թվականին կայացած Տափօղակով հոկեյի միջազգային ֆեդերացիայի համագումարում որոշվել է Կանադային թույլ տալ իր թիմում ընդգրկել ինը պրոֆեսիոնալ մարզիկների, բայց ոչ Հոկեյի ազգային լիգայից 1970 թվականին Մոնրեալում ու Վինիպեգում (Մանիտոբա, Կանադա) անցկացվող աշխարհի առաջնություններում։ Այդ որոշումը չեղարկվել է 1970 թվականի հունվարին, երբ Բրենդեջն ասել է, թե այդ փոփոխությունը կատարելու դեպքում վտանգի տակ կդրվի հոկեյի կարգավիճակը որպես օլիմպիական մարզաձև։ Դրան ի պատասխան՝ Կանադան դուրս է եկել տափօղակով հոկեյի միջազգային մրցույթից, և պաշտոնական անձինք հայտարարել են, որ երկիրը չի վերադառնա, մինչև չհաստատվի «բաց մրցակցություն»։ Գյունտեր Սաբետցկին 1975 թվականին դարձել է Տափօղակով հոկեյի միջազգային ֆեդերացիայի նախագահ և օգնել հարթել վեճը Կանադայի սիրողական հոկեյի ասոցիացիայի հետ։ 1976 թվականին Տափօղակով հոկեյի միջազգային ֆեդերացիան համաձայնել է թույլատրել «բաց մրցակցություն» բոլոր խաղացողների միջև աշխարհի առաջնություններում։ Այնուամենայնիվ, Հոկեյի ազգային լիգայի խաղացողները դեռևս իրավունք չեն ստացել մասնակցել Օլիմպիական խաղերին մինչև 1988 թվականը, քանի որ ըստ ՄՕԿ-ի քաղաքականության՝ միայն սիրողական մակարդակի մարզիկները կարող էին մասնակցել Օլիմպիադաներին։

Վեճեր

Բոյկոտներ

1956 թվականի Օլիմպիական խաղերը բոյկոտած երկրները նշված են կապույտով

1964 թվականի Օլիմպիական խաղերը բոյկոտած երկրները նշված են կարմիրով

1976 թվականի Օլիմպիական խաղերը բոյկոտած երկրները նշված են կապույտով

1980 թվականի Օլիմպիական խաղերը բոյկոտած երկրները նշված են կապույտով

1984 թվականի Օլիմպիական խաղերը բոյկոտած երկրները նշված են կապույտով

1988 թվականի Օլիմպիական խաղերը բոյկոտած երկրները նշված են կապույտով

Հունաստանը, Ավստրալիան, Ֆրանսիան և Մեծ Բրիտանիան այն միակ երկրներն են, որոնք մասնակցել են ժամանակակից բոլոր Օլիմպիական խաղերին՝ սկսած 1896 թվականից։ Երբեմն երկրները բաց են թողնում Օլիմպիական խաղերը որակավորված մարզիկներ չունենալու պատճառով, իսկ որոշ երկրներ նախընտրում են բոյկոտել Օլիմպիական խաղերը տարբեր պատճառներով։ Իռլանդիայի օլիմպիական խորհուրդը բոյկոտել է 1936 թվականին Բեռլինում անցկացվող Ամառային օլիմպիական խաղերը, որովհետև ՄՕԿ-ը պահանջել է, որ նրա թիմը ներկայացնի Իռլանդիայի Ազատ Պետությունը, ոչ թե ամբողջ Իռլանդիա կղզին։

Երեք բոյկոտ է հայտարարվել 1956 թվականին Մելբուռնում անցկացվող Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ. Նիդերլանդները, Իսպանիան և Շվեյցարիան հրաժարվել են մասնակցել՝ բողոքելով Խորհրդային Միության կողմից Հունգարական հեղափոխության ճնշման դեմ, սակայն այդ երկրների ձիավարության թիմերը մանսակցել են Ստոկհոլմում անցկացված մրցումներին։ Կամբոջան, Եգիպտոսը, Իրաքը և Լիբանանը բոյկոտել են Օլիմպիական խաղերը Սուեզի ճգնաժամի պատճառով, իսկ Չինաստանը (Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն) բոյկոտել է խաղերն այն պատճառով, որ Թայվանին թուլատրվել է մասնակցել դրանց որպես Չինաստանի Հանրապետություն։

1972 և 1976 թվականներին աֆրիկյան բազմաթիվ երկրներ ՄՕԿ-ին սպառնացել են բոյկոտել Օլիմպիական խաղերը, եթե չարգելվի Հարավաֆրիկյան Հանրապետության և Ռոդեզիայի մասնակցությունն այնտեղ տիրող խտրականության քաղաքականության պատճառով։ Աֆրիկյան երկրները պահանջել են հանել նաև Նոր Զելանդիայի մասնակցությունը, որովհետև վերջինիս ռեգբիի ազգային թիմը մեկնել էր Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն։ ՄՕԿ-ը կատարել է առաջին երկու պահանջները, սակայն մերժել է վերջինը՝ պատճառաբանելով, որ ռեգբին օլիմպիական մարզաձև չէ։ Հետագայում աֆրիկյան 20 երկրներին միացել են Գայանան ու Իրաքը՝ լքելով Մոնրեալում անցկացվող Օլիմպիական խաղերն այն բանից հետո, երբ իրենց մի քանի ներկայացուցիչներ արդեն մասնակցել էին մրցումների։

Թայվանը հեռացվել է 1976 թվականի Օլիմպիական խաղերից Կանադայի վարչապետ Պիեռ Էլիոթ Թրյուդոյի հրամանով։ Թրյուդոյի արարքը լայնորեն քննադատվել է, և Կանադային մեղադրել են քաղաքական ճնշում գործադրելու մեջ։ Կանադայի կողմից կղզու ճանաչված չլինելու պատճառով որոշվել է արգելել թիմի մասնակցությունը, սակայն մարզիկներին առաջարկվել է սահմանափակվել պետական խորհրդանիշների մասնավոր օգտագործմամբ։ Այնուամենայնիվ Թայվանը որոշել է բոյկոտել Օլիմպիական խաղերը և չի մասնակցել մինչև 1984 թվականը, երբ վերադարձել է Չինական Թայբեյ անունով և հատուկ դրոշով ու օրհներգով։

1980 և 1984 թվականներին Սառը պատերազմի մասնակիցները բոյկոտել են միմյանց երկրներում անցկացվող Օլիմպիական խաղերը։ Միացյալ Նահանգներն ու վաթսունհինգ երկրներ բոյկոտել են 1980 թվականին Մոսկվայում անցկացված Ամառային օլիմպիական խաղերը Խորհրդային Միության կողմից Աֆղանստան ներխուժման պատճառով։ Այդ բոյկոտի պատճառով 1980 թվականի Օլիմպիադային մասնակցել է 80 երկիր, ինչը մասնակից երկրների ամենափոքր թիվն է 1956 թվականից ի վեր։ Խորհրդային Միությունը և 15 երկրներ բոյկոտել են 1984 թվականին Լոս Անջելեսում անցկացված Օլիմպիական խաղերը՝ պատճառաբանելով, թե նրանք չեն կարող երաշխավորել իրենց քաղաքացիների անվտանգությունը։ Չնայած դրան՝ այդ Օլիմպիադային մասնակցել է 140 Ազգային կոմիտե, ինչը ռեկորդային թիվ էր այդ ժամանակի համար։ Վարշավայի պայմանագրի կազմակերպության անդամ Ռումինիայի թիմը, հակառակ ԽՍՀՄ պահանջի, որոշել է մասնակցել և արժանացել է ջերմ ընդունելության Միացյալ Նահանգներում։ Օլիմպիական խաղերի բացման արարողության ժամանակ Ռումինիայի թիմն արժանացել է բուռն ծափահարությունների հանդիսատեսի կողմից, որ հիմնականում ԱՄՆ քաղաքացիներ էին։ Արևելյան բլոկի՝ Օլիմպիական խաղերը բոյկոտած երկրները հուլիսին և օգոստոսին անցկացրել են իրենց այլընտրանքային մրցությունը, որ կոչվել է Բարեկամության խաղեր։

Կոչեր են արվել բոյկոտելու չինական արտադրության ապրանքներն ու 2008 թվականին Չինաստանում կայանալիք Օլիմպիական խաղերը որպես բողոք Չինաստանում մարդու իրավունքները խախտելու դեմ և ի պատասխան Տիբեթյան անկարգությունների։ Սակայն վերջնական արդյունքում ոչ մի երկիր չի միացել բոյկոտին։ 2008 թվականի օգոստոսին Վրաստանի կառավարությունը կոչ է արել բոյկոտել 2014 թվականին Սոչիում կայանալիք Ձմեռային օլիմպիական խաղերը Հարավային Օսիայի պատերազմին Ռուսաստանի միջամտության պատճառով։

Քաղաքականություն

Ջեսսի Օուենսը պատվո հարթակին 1936 թվականի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ

Օլիմպիական խաղերը գրեթե իրենց սկզբնավորման ժամանակներից սկսած օգտագործվել են որպես քաղաքական գաղափարախոսությունների տարածման հարթակ։ 1936 թվականի Օլիմպիական խաղերը հյուրընկալելիս Նացիստական Գերմանիան ցանկանացել է Նացիոնալ-սոցիալիստական կուսակցությունը ներկայացնել որպես բարյացակամ ու խաղաղասեր, սակայն միաժամանակ խաղերն օգտագործել է արիական ռասայի գերազանցությունը ցուցադրելու նպատակով։ Գերմանիան եղել է այդ խաղերի ամենահաջողակն այդ Օլիմպիական խաղերում և ամեն ինչ արել է, որ ցույց տա արիացիների առավելությունը, սակայն այդ հաջողությունը մթագնել են չորս ոսկե մեդալ նվաճած աֆրոամերիկացի Ջեսսի Օուենսի և ոսկե մեդալի արժանացած հունգարացի հրեա Իբոյյա Չակի նշանակալից հաղթանակները։ Խորհրդային Միությունը չի մասնակցել Օլիմպիական խաղերին նախքան 1952 թվականը։ Սակայն դրա փոխարեն 1928 թվականից սկսած ԽՍՀՄ-ը կազմակերպել է միջազգային մրցություններ, որ կոչվել են Սպարտակիադաներ։ Երկու համաշխարհային պատերազմների միջև ընկած ժամանակաշրջանում՝ 1920-ական և 1930-ական թվականներին, տարբեր երկրների, այդ թվում նաև Միացյալ Նահանգների կոմունիստներն ու սոցիալիստները փորձել են իրենց կողմից «բուրժուական» կոչված Օլիմպիական խաղերին հակադրել Բանվորների օլիմպիական խաղերը։ 1956 թվականի Օլիմպիական խաղերում Խորհրդային Միությունը հասել է մեծ հաջողության՝ նվաճելով ամենաշատ թվով մեդալները, ինչը նպաստել է երկրի միջազգային հեղինակության բարձրացմանը։

Առանձին անհատներ նույնպես օգտագործել են Օլիմպիական խաղերն իրենց քաղաքական գաղափարները քարոզելու համար։ 1968 թվականին Մեխիկոյում անցկացվող Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ ամերիկացի վազորդներ Թոմի Սմիթը և Ջոն Կառլոսը, որ 200 մետր մրցատարածությունում գրավել էին համապատասխանաբար առաջին և երրորդ տեղերը, մեդալների հանձնումից հետո, երբ հնչել է ԱՄՆ օրհներգը, խոնարհել են գլուխներն ու վեր բարձրացրել բռունցքները (սև ձեռնոցներով)՝ ցուցադրելով «Black Power» (սևերի հզորություն) հայտնի նշանը՝ դրանով արտահայտելով իրենց բողոքը Միացյալ Նահանգներում տիրող ռասիզմի դեմ։ Արծաթե մեդալակիրը՝ ավստրալիացի Փիթեր Նորմանը, կրում էր «Օլիպիական նախագիծ հանուն մարդու իրավունքների» (անգլ.՝ Olympic Project for Human Rights, OPHR) նշանը՝ ցույց տալով իր աջակցությունը Սմիթին ու Կառլոսին։ Դրան ի պատասխան՝ ՄՕԿ-ի նախագահ Էյվերի Բրենդեջը Միացյալ Նահանգների օլիմպիական կոմիտեից պահանջել է տուն ուղարկել այդ երկու մարզիկներին կամ պայքարից հանել թեթև ատլետիկայի թիմն ամբողջությամբ։ Միացյալ Նահանգների օլիմպիական կոմիտեն ընտրել է առաջինը։ Նույն Օլիմպիական խաղերի ժամանակ Չեխոսլովակիան ներկայացնող մարմնամարզուհի Վերա Չասլավսկան արտահայտել է բողոքն ընդդեմ Խորհրդային Միության կողմից իր հայրենիք կատարված ներխուժման. մարզագերանի վրա վարժությունների համար արծաթե և ազատ վարժությունների համար ոսկե (ԽՍՀՄ ներկայացուցիչ Լարիսա Պետրիկի հետ միասին) մեդալների արժանանալուց հետո Չասլավսկան ԽՍՀՄ օրհներգի հնչեցման ժամանակ գլուխը թեքել է աջ և մի փոքր խոնարհել։ Հայրենիք վերադառնալուց հետո Վերա Չասլավսկային Չեխոսլովակիայի կոմունիստական ղեկավարությունն արգելել է դուրս գալ երկրից։

Ներկայում Իրանի կառավարությունը քայլեր է ձեռնարկում իր մարզիկներին թույլ չտալու մասնակցել որևէ մրցության ընդդեմ Իսրայելի մարզիկների։ Պարսիկ ձյուդոիստ Արաշ Միրեսմաեիլին չի մասնակցել Իսրայելը ներկայացնող մարզիկի դեմ մարտին 2004 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ։ Չնայած պաշտոնապես Արաշ Միրեսմաեիլին որակազրկվել է ավելորդ քաշի պատճառով, սակայն նա Իրանի կառավարության կողմից ստացել է 125,000 դոլարի չափով դրամական պարգև, որ տրվում էր Օլիմպիական խաղերում ոսկե մեդալներ նվաճած բոլոր իրանցիներին։ Միջազգային մակարդակում համարվում է, որ նա դիտմամբ չի խուսափել մարտից, սակայն այդ գումարի ընդունումը կասկածի տեղիք է տվել։

Արդյունավետությունը խթանող դեղամիջոցների օգտագործում

20-րդ դարի սկզբին Օլիմպիական խաղերին մասնակցող բազմաթիվ մարզիկներ սկսել են օգտագործել դեղանյութեր՝ լավացնելու համար իրենց մարզական ունակությունները։ Օրինակ՝ 1904 թվականին մարաթոնյան վազքում ոսկե մեդալ ստացած Թոմաս Հիքսին մարզիչը տվել էր ստիխնին։ Օլիմպիական խաղերի ժամանակ խթանիչների օգտագործման պատճառով վրա հասած մահվան միակ դեպքը պատահել է 1960 թվականին Հռոմում։ Դանիացի հեծանվորդ Կնուդ Ենսենն ընկել է իր հեծանիվից և հետո մահացել։ Դատաքննչական հետաքննությունը ցույց է տվել, որ նա եղել է ամֆետամինների ազդեցության տակ։ 1960-ական թվականների կեսերին սպորտի ֆեդերացիաներն սկսել են արգելել արդյունավետությունը խթանող դեղամիջոցների օգտագործումը։ 1967 թվականին ՄՕԿ-ը հետևել է նրանց։

Ըստ բրիտանացի լրագրող Էնդրյու Ջենինգսի՝ Պետական անվտանգության կոմիտեի գնդապետը հայտարարել է, թե գործակալության սպաները նշանակվել են ՄՕԿ-ի հակադոպինգային մարմիններում, որպեսզի նրանք կեղծեն խթանիչի թեստերը, և այդ հսկայական ջանքերի շնորհիվ «փրկվել են» խորհրդային մարզիկները։ 1980 թվականին Մոսկվայում անցկացված Օլիմպիական խաղերին նվիրված ավստրալիական ուսումնասիրության մեջ, որ կատարվել է 1989 թվականին, ասվել է. «Հազիվ թե Մոսկվայի խաղերում լինի որևէ մեդալակիր, ավելի ստույգ՝ ոսկե մեդալի հաղթող, որ չլիներ այս կամ այն, որպես կանոն՝ մի քանի խթանիչի ազդեցության տակ։ Մոսկվայի խաղերը կարող են կոչվել Դեղագործների խաղեր»։

Օլիմպիական խաղերի մասնակից առաջին մարզիկը, որի դոպինգային թեստը դրական արդյունք է ցույց տվել, եղել է շվեդ հնգամարտիկ Հանս Գունար Լիլենվալը, որը կորցրել է 1968 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ ստացած բրոնզե մեդալը ալկոհոլ օգտագործելու պատճառով։ Խթնիչների օգտագործման պատճառով տեղի ունեցած ամենահայտնի որակազրկումներից մեկը տեղի է ունեցել 1988 թվականի Օլիմպիական խաղերից հետո, երբ կանադացի սպրինտեր Բեն Ջոնսոնի (որ հաղթել էր 100 մետր մրցատարածությունում) թեստի արդյունքում պարզվել է, որ նա օգտագործել է ստանոզոլոլ։ Նրա ոսկե մեդալը փոխանցվել է ամերիկացի Կարլ Լյուիսին, որի արգելված նյութերի օգտագործման վերաբերյալ թեստի արդյունքները նույնպես դրական էին եղել Օլիմպիական խաղերից առաջ։

1999 թվականին ՄՕԿ-ի կողմից ստեղծվել է Համաշխարհային հակադոպինգային գործակալությունը, որի նպատակն է համակարգել խթանիչների օգտագործման ստուգումն ու հայտնաբերումը։ Խթանիչների օգտագործման թեստերի դրական արդյունքների քանակի կտրուկ աճ է գրանցվել 2000 թվականի Ամառային և 2002 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերի ժամանակ։ Ծանր ատլետիկայում ու դահուկավազքում մեդալների արժանացած մի շարք մարզիկներ որակազրկվել են խթանիչների օգտագործման պատճառով։ 2006 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերի ժամանակ միայն մեկ մարզիկ է զրկվել մեդալից խթանիչի օգտագործման պատճառով։ ՄՕԿ-ի կողմից ստեղծված խթանիչների թեստավորման համակարգը (ներկայում հայտնի է որպես Օլիմպիական ստանդարտ) սահմանել է համաշխարհային չափանիշներ, որը փորձում են ընդօրինակել սպորտի ֆեդերացիաները։ Պեկինի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ 3667 մարզիկներ ստուգվել են ՄՕԿ-ի կողմից Համաշխարհային հակադոպինգային գործակալության հովանու ներքո։ Ստուգվել է մեզի և արյան մեջ արգելված նյութերի առկայությունը։ Մի շարք մարզիկների խաղերին մասնակցել թույլ չէին տվել իրենց Ազգային օլիմպիական կոմիտեները, և միայն երեք մարզիկներ են տապալել խթանիչի օգտագործման թեստը Պեկինում։ Լոնդոնում թեստ են անցել Օլիմպիական ու Պարալիմպիկ խաղերի ավելի քան 6000 մարզիկներ։ Մրցություններից առաջ արգելված նյութերի օգտագործման թեստի արդյունքը դրական է եղել 107 մարզիկների մոտ, որոնց թույլ չի տրվել մասնակցել մրցություններին։ Խաղերի ընթացքում և դրանցից հետո ևս ութ մարզիկների թեստեր ցույց են տվել դրական արդյունք. նրանց թվում էր Նադժեյա Օստապչուկը, որը զրկվել է ոսկե մեդալից։

Ռուսաստանի դոպինգային սկանդալ

Խթանիչների օգտագործման ծրագրի՝ պետության կողմից հովանավորվելու պատճառով 2016 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերին մասամբ, իսկ 2018 թվականի Ձմեռային խաղերին բոլորովին արգելվել է Ռուսաստանի օլիմպիական կոմիտեի մասնակցությունը։

Սեռական խտրականություն

Բրիտանացի թենիսիստուհի Շառլոտա Կուպերը, որ դարձել է առաջին կին օլիմպիական չեմպիոնը 1900 թվականին

Օլիմպիական խաղերին մասնակցելու թույլտվություն կանայք առաջին անգամ ստացել են 1900 թվականին Փարիզում, բայց մասնակից 35 երկրներ ուղարկել են միայն տղամարդկանցից կազմված հավաքականներ։ Հետագայում այդ թիվը գնալով նվազել է։ 2000 թվականին Բահրեյնն առաջին անգամ ուղարկել է երկու մարզուհիների՝ Ֆատեմա Համիդ Գերաշիին ու Մարիամ Մուհամեդ Հադի Ալ Հիլիին։ 2004 թվականին Ռոբինա Մուքիմյարը և Ֆարիբա Ռեզային դարձել են առաջին մարզուհիները, որ ներկայացրել են Աֆղանստանը Օլիմպիական խաղերում։ 2008 թվականին Արաբական Միացյալ Էմիրություններն առաջին անգամ Օլիմպիական խաղերին ուղարկել է երկու մարզուհիների (Մաիթա Ալ Մաքթումը մասնակցել է թեկվոնդոյի, Լաթիֆա Ալ Մաքթումը՝ ձիավարության մրցումներին)։ Երկու մարզուհիներն էլ եղել են Դուբայի շեյխերի ընտանիքից։

Մինչ 2010 թվականը միայն երեք երկրներ ոչ մի մարզուհու չէին ուղարկել մասնակցելու Օլիմպիական խաղերի. այդ երկրներն են Բրունեյը, Սաուդյան Արաբիան և Կատարը։ Բրունեյը մասնակցել է միայն երեք Օլմպիական խաղերի՝ ամեն անգամ ուղարկելով մեկական մարզիկ, իսկ Սաուդյան Արաբիան ու Կատարը մասնակցում են պարբերաբար, սակայն ուղարկում են միայն տղամարդ մարզիկների։ 2010 թվականին Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն հայտարարել է, որ պետք է այդ երկրներին ստիպել թույլ տալ և խրախուսել կանանց մասնակցությունը 2012 թվականի Օլիմպիական խաղերին։ Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի՝ Կանանց և սպորտի հարցերով կոմիտեի ղեկավար Անիտա Դեֆրանցը առաջարկել է երկրներին թույլ չտալ մասնակցել Օլիմպիական խաղերին, եթե նրանք չեն ուղարկում կանանց։ Դրանից կարճ ժամանակ անց Կատարի օլիմպիական կոմիտեն հայտարարել է, որ իրենք «հույս ունեն ուղարկել մինչև չորս կին մարզիկների»՝ մասնակցելու հրաձգության և սուսերամարտի մրցումներին 2012 թվականին Լոնդոնում անցկացվելիք Օլիմպիական խաղերում։

2012 թվականին Լոնդոնում անցկացված Օլիմպիական խաղերի ժամանակ պատմության մեջ առաջին անգամ մասնակից բոլոր երկրների հավաքականներում ընդգրկված են եղել նաև կանայք։ Սաուդյան Արաբիան իր օլիմպիական հավաքականում ընդգրկել էր երկու, Կատարը՝ չորս, Բրունեյը՝ մեկ մարզուհի։ Կատարի ներկայացուցչուհիներից մեկը՝ Բահիյա ալ Համադը, դարձել է օլիմպիական չեմպիոն (հրաձգություն) և եղել է նրանց դրոշակակիրը 2012 թվականի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ, իսկ Բահրեյնը ներկայացնող վազորդուհի Մարյամ Յուսուֆ Ջամալն արժանացել է բրոնզե մեդալի 1500 մետր մրցատարածությունում։

Օլիմպիական ծրագրում ընդգրկված միակ մրցությունը, որին մասնակցում են կանայք ու տղամարդիկ միասին, ձիավարությունն է։ 2008 թվականի տվյալներով՝ ավելի շատ մեդալների հավաքածուներ խաղարկվում են տղամարդկանց, քան թե կանանց համար։ 2012 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ ծրագրում կանանց բռնցքամարտի ավելացումից հետո կանայք կարող են մասնակցել այն նույն մրցություններին, ինչ տղամարդիկ։ Ձմեռային օլիմպիական խաղերի ժամանակ կանայք չեն կարող մասնակցել մեկ մարզաձևի՝ դահուկային երկամարտի մրցություններին։ Տղամարդիկ չեն մասնակցում երկու մարզաձևերի՝ գեղալողի ու Գեղարվեստական մարմնամարզության մրցություններին։

Ամառային Օլիմպիական խաղերին կանանց և տղամարդկանց մասնակցությունը, 1896 - 2020

Աղբյուր՝ Statista

Ահաբեկչություն և բռնություն

Երեք անգամ Օլիմպիական խաղերը չեղարկվել են պատերազմի պատճառով. 1916 թվականի խաղերը չեն կայացել Առաջին համաշխարհային պատերազմի, իսկ 1940 և 1944 թվականների Ամառային և Ձմեռային օլիմպիական խաղերը՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի պատճառով։ Ռուս-վրացական պատերազմն սկսվել է 2008 թվականի օգոստոսի 8-ին՝ Պեկինի Օլիմպիական խաղերի բացման օրը։ ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշն ու Ռուսաստանի վարչապետ Վլադիմիր Պուտինը խոսել են այդ կոնֆլիկտի մասին Չինաստանի նախագահ Հու Ցինտաոյի կողմից կազմակերպված հանդիսավոր նախաճաշի ժամանակ։ Երբ Վրաստանը ներակայացնող Նինո Սալուկվաձեն նվաճել է բրոնզե մեդալ (հրաձգություն օդաճնշիչ ատրճանակով, 10 մետր), նա պատվո հարթակին կանգնել է ռուսաստանցի մարզիկ Նատալյա Պադերինայի հետ, որն արժանացել էր արծաթե մեդալի։ Մեծ ուշադրության է արժանացել այն հանգամանքը, որ Սալուկվաձեն ու Պադերինան գրկախառնվել են մեդալների հանձնման արարողությունից հետո։

Ահաբեկչությունն առավել ուղղակի ազդել է Օլիմպիական խաղերի վրա 1972 թվականին։ Մյունխենում անցկացվող Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ Իսրայելի օլիմպիական թիմի տասնմեկ անդամներ պատանդ են վերցվել պաղեստինցի ահաբեկիչների «Սև սեպտեմբեր» խմբի կողմից. այդ դեպքը հետագայում հայտնի է դարձել որպես Մյունխենի զանգվածային սպանություն։ Ահաբեկիչները սպանել են երկու իսրայելցիների՝ նրանց պատանդ վերցնելուց կարճ ժամանակ հետո, իսկ մյուս ինն սպանվել են ազատելու անհաջող փորձի ժամանակ։ Սպանվել են նաև գերմանական ոստիկանության մեկ սպա և հինգ ահաբեկիչներ։

Ահաբեկչական գործողություններ են տեղի ունեցել նաև Միացյալ Նահանգներում անցկացված երկու Օլիմպիական խաղերի ընթացքում։ 1996 թվականին Ատլանտայում անցկացվող Ամառային օլիմպիական խաղերի ժամանակ ռումբ է պայթեցվել Հարյուրամյակի օլիմպիական պարկում, ինչի արդյունքում զոհվել է երկու և վիրավորվել 111 մարդ։ Ռումբը տեղադրել էր ԱՄՆ քաղաքացի Էրիկ Ռուդոլֆը, որը դատապարտվել է ցմահ ազատազրկման։ 2002 թվականին Սոլթ Լեյքի Սիթիում անցկացված Ձմեռային օլիմպիական խաղերի ժամանակ, որ կայացել են սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներից հինգ ամիս անց, իրականացվել է խստացված հսկողություն, ինչպիսին երբևէ չէր եղել Օլիմպիական խաղերի ժամանակ։ Բացման արարողության ընթացքում հատուկ տեղ է հատկացվել սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչության հիշատակի հավերժացմանը։ Դրանից հետո Օլիմպիական խաղերի ժամանակ անվտանգության ապահովումն ավելի ընդգծված ուշադրության է արժանանում կազմակերպիչների կողմից։

Գաղութացում

Օլիմպիական խաղերը քննադատվել են հյուընկալող երկրների ու քաղաքների գաղութային քաղաքականությանը սատարելու (իսկ որոշ դեպքերում նաև ուժեղացնելու) համար, որ տեղի է ունենում Օլիմպիական խաղերի հետ կապված կազմակերպությունների կամ ուղղակիորեն Օլիմպիական խաղերի պաշտոնական մարմինների կողմից, ինչպիսիք են Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն, հյուրընկալող կազմակերպչական կոմիտեները և պաշտոնական հովանավորները։ Քննադատները նշել են, որ Օլիմպիական խաղերի ժամանակ ներկայացվում են ժողովրդագրական ու գաղութային սխալ տեղեկություններ, ինչպես նաև օգտագործվում են բնիկ ժողովրդի մշակութային արժեքները, որոնց հողերը գրավվել են, և որոնց համար ստեղծվել են ապրելու վատ պայմաններ։ Նման դեպքեր եղել են 1904 թվականին Սենթ Լուիսում (Միսսուրի, ԱՄՆ) ու 1976 թվականին Մոնրեալում (Քվեբեկ) անցկացված Ամառային օլիմպիական խաղերի և 1988 թվականին Կալգարիում (Ալբերտա, Կանադա) ու 2010 թվականին Վանկուվերում (Բրիտանական Կոլումբիա, Կանադա) անցկացված Ձմեռային օլիմպիական խաղերի ժամանակ։

Քաղաքացիություն

ՄՕԿ կանոնները քաղաքացիության վերաբերյալ

Օլիմպիական խարտիան պահանջում է, որ մարզիկը լինի այն երկրի քաղաքացին, որը ներկայացնում է։ Երկքաղաքացիություն ունեցող անձինք կարող են ներկայացնել այն երկիրը, որը ցանկանում են, եթե նախորդ երկիրը ներկայացնելուց հետո անցել է երեք տարի։ Սակայն ՄՕԿ-ի և Միջազգային մարզական միավորման համաձայնությամբ այդ ժամկետը կարող է կրճատվել կամ չեղարկվել։ Այդ ժամկետը պահպանելը պարտադիր է այն մարզիկների համար, ովքեր նախկինում ներկայացրել են մի երկիր և ցանկանում են հանդես գալ այլ երկրի դրոշի ներքո։ Եթե մարզիկն ստանում է նոր կամ երկրորդ քաղաքացիություն, ապա նա պարտավոր չէ սպասել որոշակի ժամանակ և կարող է միանգամից հանդես գալ նոր կամ երկրորդ երկրի օգտին։ ՄՕԿ-ն սկսել է հետաքրքրվել քաղաքացիության հարցերով այն բանից հետո, երբ առանձին պետություններ սկսել են մարզիկներին տալ քաղաքացիություն։

Քաղաքացիությունը փոխելու պատճառներ

Մարզիկները երբեմն ձեռք են բերում այլ երկրի քաղաքացիություն, որպեսզի կարողանան մասնակցել Օլիմպիական խաղերին այդ երկրի դրոշի ներքո։ Սա հաճախ տեղի է ունենում այն պատճառով, որ մարզիկներին գրավում են ավելի լավ հովանավորներ կամ մարզվելու ավելի լավ պայմաններ ունենալու հնարավորություններն այնպիսի երկրներում, ինչպիսին է ԱՄՆ-ն։ Դրա պատճառ կարող է լինել նաև այն, որ մարզիկին չի հաջողվում որակավորվել իր հայրենի երկիրը ներկայացնելու համար, օրինակ՝ երբ իր երկրում արդեն որակավորվել են ուրիշ մարզիկներ։ 1992 թվականից մինչև 2008 թվականը նախկինում այլ երկրի դրոշի ներքո Օլիմպիական խաղերին մասնակցած շուրջ 50 մարզիկներ տեղափոխվել են Միացյալ Նահանգներ՝ նպատակ ունենալով հանդես գալ ԱՄՆ օլիմպիական թիմի կազմում։

Քաղաքացիության փոփոխություններ և վեճեր

Օլիմպիական խաղերին մասնակցելու համար քաղաքացիությունը փոխելու ամենահայտնի դեպքերից մեկը հարավաֆրիկացի վազորդ Զոլա Բադդի դեպքն է, որը տեղափոխվել է Մեծ Բրիտանիա, քանի որ Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունը չէր կարող մասնակցել Օլիմպիական խաղերին։ Նա իրավունք ուներ ստանալ բրիտանական քաղաքացիություն, քանի որ իր պապը ծնվել էր Բրիտանիայում, սակայն երկրի քաղաքացիները կառավարությանը մեղադրել են նրան քաղաքացիություն շնորհելու գործընթացն արագացնելու համար։

Այլ հայտնի օրինակ է քենիացի վազորդ Բեռնարդ Լագատի դեպքը, որ դարձել է Միացյալ Նահանգների քաղաքացի 2004 թվականի մայիսին։ Քենիայի Սահմանադրությունը պահանջում է, որ անձը հրաժարվի այդ երկրի քաղաքացիությունից այլ երկրի քաղաքացիություն ստանալու դեպքում։ Լագատը Քենիայի դրոշի ներքո հանդես է եկել Աթենքում կայացած 2004 թվականի Օլիմպիական խաղերում, չնայած արդեն Միացյալ Նահանգների քաղաքացի էր։ Ըստ քենիական կողմի՝ Լագատն արդեն Քենիայի քաղաքացի չէր, ինչը վտանգի տակ էր դնում նրա նվաճած արծաթե մեդալը։ Լագատն ասել է, թե ինքը Միացյալ Նահանգների քաղաքացիություն ստանալու գործընթացն սկսել է 2003 թվականի վերջին և չէր սպասում, որ քաղաքացիություն կստանա նախքան Աթենքի Օլիմպիական խաղերը։

Բասկետբոլիստուհի Բեքի Հեմոնը (անգլ.՝ Becky Hammon) չի ընդգրկվել Միացյալ Նահանգների օլիմպիական թիմում, սակայն ցանկացել է մասնակցել Օլիմպիական խաղերին, այդ պատճառով էլ տեղափոխվել է Ռուսաստան, որտեղ նա արդեն խաղացել էր տեղի լիգայում WNBA միջմրցաշրջանի ընթացքում։ Հեմոնը քննադատությունների է արժանացել մի շարք ամերիկացիների, այդ թվում նաև ԱՄՆ ազգային թիմի մարզչի կողմից և նույնիսկ համարվել ոչ հայրենասեր։

Չեմպիոններ և մեդալակիրներ

Յուրաքանչյուր կատեգորիայի մրցումներում առաջին, երկրորդ և երրորդ տեղը գրաված մարզիկներն ստանում են մեդալներ։ Հաղթողներն արժանանում են ոսկե մեդալների, որոնք մինչև 1912 թվականն ամբողջովին եղել են ոսկուց, դրանից հետո՝ ոսկեզօծված արծաթից, ապա ոսկու բարակ շերտով պատված արծաթից։ Ամեն մի ոսկե մեդալ պետք է պարունակի առնվազն վեց գրամ մաքուր ոսկի։ Երկրորդ տեղն զբաղեցրածներն ստանում են արծաթե, երրորդ տեղն զբաղեցրածները՝ բրոնզե մեդալներ։ Այն մարզաձևերում, որոնցում գործում է փլեյ օֆֆ համակարգը (առավելապես բռնցքամարտում), երրորդ տեղը որոշելու անհնարինության պատճառով կիսաեզրափակչում պարտված երկու մարզիկներն էլ արժանանում են բրոնզե մեդալների։ 1896 թվականի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ մեդալներն ստացել են միայն առաջին երկու տեղերն զբաղեցրածները. առաջիններն ստացել են արծաթե, երկրորդները՝ բրոնզե մեդալներ։ Երեք մեդալներ ներառող ներկայիս համակարգը գործում է 1904 թվականի Օլիմպիական խաղերից սկսած։ 1948 թվականից չորրորդ, հինգերորդ և վեցերորդ տեղերն զբաղեցրած մարզիկներն ստանում են հավաստագրեր, որոնք պաշտոնապես հայտնի են որպես հաղթանակի վկայականներ։ 1984 թվականից նման վկայականներ են տրվում նաև յոթերորդ և ութերորդ տեղերն զբաղեցրածներին։ 2004 թվականին Աթենքում անցկացված Օլիմպիական խաղերի ժամանակ ոսկե, արծաթե և բրոնզե մեդալների արժանացած մարզիկներին տրվել են նաև դափնեպսակներ։ ՄՕԿ-ը չի պահպանում մեդալակիրների վիճակագրությունը, սակայն Ազգային օլիմպիական կոմիտեների ու զանգվածային լրատվամիջոցների կողմից օլիմպիական մեդալները դիտարկվում են որպես հաջողության չափանիշ։

Մասնակից երկրներ

Ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակիցներ

2012 թվականին Լոնդունում անցկացված Օլիմպիական խաղերին մասնակցել են ներկայում գոյություն ունեցող բոլոր 204 Ազգային օլիմպիական կոմիտեները, որոնք մասնակցել են Ամառային օլիմպիական խաղերի առնվազն մեկ մրցման, իսկ Ավստրալիայի, Ֆրանսիայի, Մեծ Բրիտանիան, Հունաստանը և Շվեյցարիան մասնակցել են բոլոր Ամառային օլիմպիական խաղերին։ Միացյալ Նահանգները բաց է թողել 1980 թվականին Մոսկվայում անցկացված Օլիմպիական խաղերը երկրի նախագահ Ջիմի Քարթերի բոյկոտի պատճառով։

Ձմեռային օլիմպիական խաղերի մասնակիցներ

119 Ազգային օլիմպիական կոմիտեներ (ներկայիս 204 Ազգային օլիմպիական կոմիտեներից 110-ը և նախկինում գործած 9 Ազգային օլիմպիական կոմիտեներ) առնվազն մեկ անգամ մասնակցել են Ձմեռային օլիմպիական խաղերի, իսկ 12 պետություններ (Ավստրիա, Իտալիա, Լեհաստան, Կանադա, Հունգարիա, Մեծ Բրիտանիա, Միացյալ Նահանգներ, Նորվեգիա, Շվեդիա, Շվեյցարիա, Ֆինլանդիա, Ֆրանսիա) մասնակցել են մինչ օրս անցկացված բոլոր Ձմեռային օլիմպիական խաղերին։ Հաշվի առնելով Չեխոսլովակիայի մասնակցությունը՝ Չեխիան և Սլովակիան նույնպես մասնակցել են անցկացված բոլոր Ձմեռային օլիմպիական խաղերին։

Հյուրընկալող երկրներ և քաղաքներ

Ամառային օլիմպիական խաղերը հյուրընկալած երկրների ցանկ. խաղերը մեկ անգամ հյուրընկալած երկրները նշված են կանաչով, երկու կամ ավելի անգամ հյուրընկալածները՝ կապույտով

Ձմեռային օլիմպիական խաղերը հյուրընկալած երկրների ցանկ. խաղերը մեկ անգամ հյուրընկալած երկրները նշված են կանաչով, երկու և ավելի անգամ հյուրընկալածները՝ կապույտով

Օլիմպիական խաղերի մայրաքաղաքը սովորաբար ընտրվում է միջոցառման անցկացումից յոթ կամ ութ տարի առաջ։ Ընտրությունը կազմված է երկու փուլից, որոնց միջև ընկած է երկամյա ժամանակահատված։ Օլիմպիական խաղերը հյուրընկալել ցանկացող քաղաքները հայտ են ներկայացնում իրենց երկրի Ազգային օլիմպիական կոմիտեին. եթե մեկ երկրում մեկից ավելի քաղաքներ են հայտ ներկայացնում, ապա Ազգային կոմիտեն սովորաբար անցկացնում է ներքին ընտրություն, քանի որ միայն մեկ քաղաքի համար կարելի է հայտ ներկայացնել Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն։ Հայտերի ներկայացման համար նախատեսված ժամկետի ավարտից հետո սկսվում է առաջին փուլը, որի ընթացքում հայտ ներկայացրած քաղաքները լրացնում են որոշակի հարցաթերթիկ՝ պատասխանելով Օլիմպիական խաղերի կազմակերպմանը վերաբերող մի շարք հարցերի։ Դրանով հայտ ներկայցրած քաղաքները պետք է վստահեցնեն, որ իրենք կհետևեն Օլիմպիական խարտիային և մյուս կանոններին, որ սահմանվել են ՄՕԿ-ի գործադիր կոմիտեի կողմից։ Լրացված հարցաթերթիկները գնահատվում են մասնագետների հատուկ խմբի կողմից, ինչի հիման վրա պատկերացում է կազմվում երկրների ներկայացրած նախագծերի ու խաղերը հյուրընկալելու նրանց հնարավորության վերաբերյալ։ Այդ տեխնիկական գնահատման հիման վրա ՄՕԿ-ի գործադիր խորհուրդը ընտրում է այն թեկնածուներին, որոնք անցնում են հաջորդ փուլ։

Որպես թեկնածու ընտրվելուց հետո քաղաքները պետք է ավելի ծավալուն ու մանրամասն ներկայացնեն իրենց նախագիծը ՄՕԿ-ին։ Դրանցից յուրաքանչյուրը քննարկվում է գնահատող հանձնաժողովի կողմից։ Վերջինս այցելում է թեկնածու քաղաքներ, հարցազրույցներ ունենում տեղի պետական պաշտոնյաների հետ, ստուգում այն վայրերը, որտեղ նախատեսվում է անցկացնել միջոցառումները։ Դրանից հետո հանձնաժողովը ներկայացնում է իր հաշվետվությունը ՄՕԿ-ի վերջնական որոշումից մեկ ամիս առաջ։ Հարցազրույցների փուլում թեկնածու քաղաքը պետք է նաև երաշխավորի, որ կարող է ֆինանսավորել Օլիմպիական խաղերի անցկացումը։ Գնահատող հանձնաժողովի աշխատանքի ավարտից հետո թեկնածուների ցանկը ներկայացվում է ՄՕԿ-ի ընդհանուր նիստում, որն անցկացվում է այն երկրում, որի քաղաքներից չկա թեկնածուների ցանկում։ ՄՕԿ-ի անդամների քվերակությամբ որոշվում է այն քաղաքը, որը պետք է հյուրընկալի Օլիմպիական խաղերը։ Ընտրվելուց հետո հյուրընկալ քաղաքի հայտը ներկայացրած կոմիտեն (համապատասխան երկրի Ազգային օլիմպիական կոմիտեի հետ միասին) ստորագրում է Հյուրընկալող քաղաքի պայմանագիր ՄՕԿ-ի հետ՝ պաշտոնապես դառնալով Օլիմպիական խաղերն ընդունող քաղաք։

Մինչ 2016 թվականը Օլիմպիական խաղերն անցկացվել են 23 պետությունների 44 քաղաքներում, որոնցից միայն ութն են գտնվում Եվրոպայից ու Հյուսիսային Ամերիկայից դուրս։ 1988 թվականին Սեուլում անցկացված (Հարավային Կորեա) Ամառային օլիմպիական խաղերից սկսած՝ Օլիմպիական խաղերը չորս անգամ անցկացվել են Ասիայում և Օվկիանիայում, ինչը մեծ առաջընթաց է ժամանակակից Օլիմպիական խաղերի պատմության անցած 92 տարիների համեմատությամբ։ 2006 թվականին Ռիո դե Ժանեյրոյում անցկացված Օլիմպիական խաղերը եղել են առաջինը Հարավային Ամերիկայում։ Աֆրիկայի երկրներում Օլիմպիական խաղերը երբեք չեն անցկացվել։

Միացյալ Նահանգներն Օլիմպիական խաղերը հյուրընկալել է ութ անգամ (չորս անգամ հյուրընկալել է Ամառային օլիմպիական խաղերը, չորս անգամ՝ Ձմեռային), ինչն ամենաշատն է բոլոր երկրների ցանկում։ Մեծ Բրիտանիայի մայրաքաղաք Լոնդոնն Օլիմպիական խաղերն ընդունել է երեք անգամ (բոլորն էլ Ամառային), ինչն ավելի շատ է, քան ցանկացած այլ քաղաք։ Երկու անգամ Ամառային օլիմպիական խաղերն ընդունած երկրներն են Գերմանիան, Ավստրալիան, Ֆրանսիան և Հունաստանը։ Երկու անգամ Ամառային օլիմպիական խաղերն ընդունած քաղաքներն են Լոս Անջելեսը, Փարիզն ու Աթենքը։ 2020 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերի անցկացումից հետո Ճապոնիան ու Տոկիոն կհամալրեն այդ ցանկերը։

Միացյալ Նահանգներից բացի Ձմեռային օլիմպիական խաղերը երեք անգամ ընդունել է նաև Ֆրանսիան։ Երկու անգամ այդ խաղերը հյուրընկալել են Շվեյցարիան, Ավստրիան, Նորվեգիան, Ճապոնիան, Կանադան և Իտալիան։ Քաղաքների շարքում Ձմեռային օլիմպիական խաղերը երկուական անգամ ընդունել են Լեյք Փլեսիդը, Ինսբրուքը և Սանկտ Մորիցը։

Օլիմպիական խաղերի անցկացման տարեթվեր և վայրեր

	Ամառային օլիմպիական խաղեր				Ձմեռային օլիմպիական խաղեր
№	Տարեթիվ	Անցկացման վայր	Մասնակիցներ		№	Տարեթիվ	Անցկացման վայր	Մասնակիցներ
			երկիր	մարզաձև				երկիր	մարզաձև
I	1896	Աթենք, Հունաստան	14	9
II	1900	Փարիզ, Ֆրանսիա	24	20
III	1904	Չիկագո, ԱՄՆ → Սենթ Լուիս, ԱՄՆ	12	18
--	1906	Աթենք, Հունաստան	21
IV	1908	Հռոմ, Իտալիա → Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա	22	22
V	1912	Ստոկհոլմ, Շվեդիա	28
VI	1916	Բեռլին, Գերմանիա	--	--
VII	1920	Անտվերպեն, Բելգիա	29	26
VIII	1924	Փարիզ, Ֆրանսիա	44	17	I	1924	Շամոնի, Ֆրանսիա	16	4
IX	1928	Ամստերդամ, Նիդերլանդներ	46	14	II	1928	Սանկտ Մորից, Շվեյցարիա	25	4
X	1932	Լոս Անջելես, ԱՄՆ	37	14	III	1932	Լեյք Փլեսիդ, ԱՄՆ	17	4
XI	1936	Բեռլին, Գերմանիա	51	19	IV	1936	Գարմիշ-Պարտենկիրխեն, Գերմանիա	28	4
XII	1940	Տոկիո, Ճապոնիա → Հելսինկի, Ֆինլանդիա	--	--	--	1940	Սապորո, Ճապոնիա → Սանկտ Մորից, Շվեյցարիա → Գարմիշ-Պարտենկիրխեն, Գերմանիա .	--	--
XIII	1944	Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա .	--	--	--	1944	Կորտինա դ'Ամպեցո, Իտալիա	--	--
XIV	1948	Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա .	59	19	V	1948	Սանկտ Մորից, Շվեյցարիա	28	4
XV	1952	Հելսինկի, Ֆինլանդիա	69	17	VI	1952	Օսլո, Նորվեգիա	30	4
XVI	1956	Մելբուրն, Ավստրալիա Ստոքհոլմ, Շվեդիա	67	17 1	VII	1956	Կորտինա դ'Ամպեցո, Իտալիա	32	4
XVII	1960	Հռոմ, Իտալիա	83	17	VIII	1960	Սքվո Վելի, ԱՄՆ	30	4
XVIII	1964	Տոկիո, Ճապոնիա	93	19	IX	1964	Ինսբրուք, Ավստրիա	36	6
XIX	1968	Մեխիկո, Մեքսիկա	112	20	X	1968	Գրենոբլ, Ֆրանսիա	37	6
XX	1972	Մյունխեն, Գերմանիա	121	23	XI	1972	Սապորո, Ճապոնիա	35	6
XXI	1976	Մոնրեալ, Կանադա	92	21	XII	1976	Դենվեր, ԱՄՆ → Ինսբրուք, Ավստրիա	37	6
XXII	1980	Մոսկվա, ԽՍՀՄ	80	21	XIII	1980	Լեյք Փլեսիդ, ԱՄՆ	37	6
XXIII	1984	Լոս Անջելես, ԱՄՆ	140	23	XIV	1984	Սարաևո, Հարավսլավիա	49	6
XXIV	1988	Սեուլ, Հարավային Կորեա	159	27	XV	1988	Կալգարի, Կանադա	57	6
XXV	1992	Բարսելոնա, Իսպանիա	169	32	XVI	1992	Ալբերվիլ, Ֆրանսիա	64	6
					XVII	1994	Լիլեհամեր, Նորվեգիա	67	6
XXVI	1996	Ատլանտա, ԱՄՆ	197	26
					XVIII	1998	Նագանո, Ճապոնիա	72	7
XXVII	2000	Սիդնեյ, Ավստրալիա	199	28
					XIX	2002	Սոլթ Լեյք Սիթի, ԱՄՆ	77	7
XXVIII	2004	Աթենք, Հունաստան	201	28
					XX	2006	Թուրին, Իտալիա	80	7
XXIX	2008	Պեկին, Չինաստան	204	28
					XXI	2010	Վանկուվեր, Կանադա	82	7
XXX	2012	Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա	204	36
					XXII	2014	Սոչի, Ռուսաստան	88	7
XXXI	2016	Ռիո դե Ժանեյրո, Բրազիլիա	207	28
					XXIII	2018	Փհենչհան, Հարավային Կորեա	92	7
XXXII	2020	Տոկիո, Ճապոնիա

Տես նաև

• Պարալիմպիկ խաղեր
• Ամառային օլիմպիական խաղեր
• Ձմեռային օլիմպիական խաղեր
• Հայաստանն Օլիմպիական խաղերում

Աղբյուրներ

• Beaster-Jones, Jayson (2013). «Commodification». The Grove Dictionary of American Music. Oxford University Press. doi:10.1093/acref/9780195314281.001.0001/acref-9780195314281-e-1827. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 15-ին.
• Buchanon, Ian; Mallon, Bill (2006). Historical Dictionary of the Olympic Movement. Lanham, MD: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-5574-8.
• Burkert, Walter (1983). «Pelops at Olympia». Homo Necans. University of California Press. ISBN 978-0-520-05875-0.
• Cooper-Chen, Anne (2005). Global entertainment media. Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. ISBN 978-0-8058-5168-7. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 21-ին.
• Coubertin, Pierre de; Philemon, Timoleon J.; Politis, N.G.; Anninos, Charalambos (1897). The Olympic Games: BC 776 – AD 1896 (PDF). Athens: Charles Beck. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 2-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
• Crowther, Nigel B. (2007). «The Ancient Olympic Games». Sport in Ancient Times. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-275-98739-8.
• Darling, Janina K. (2004). «Panathenaic Stadium, Athens». Architecture of Greece. Santa Barbara, California: Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-32152-8. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 30-ին.
• Eassom, Simon (1994). Critical Reflections on Olympic Ideology. Ontario: The Centre for Olympic Studies. ISBN 978-0-7714-1697-2.
• Findling, John E.; Pelle, Kimberly D. (2004). Encyclopedia of the Modern Olympic Movement. Westport CT: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-32278-5. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 30-ին.
• Gershon, Richard A. (2000). Telecommunications Management:Industry structures and planning strategies. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. ISBN 978-0-8058-3002-6. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 21-ին.
• Girginov, Vassil; Parry, Jim (2005). The Olympic Games Explained: A Student Guide to the Evolution of the Modern Olympic Games. Routledge. ISBN 978-0-415-34604-7. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 3-ին.
• Golden, Mark (2009). «Helpers, Horses, and Heroes». Greek Sport and Social Status. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-71869-2.
• International Olympic Committee. «All Games since 1896». Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 20-ին.
• Krüger, Arnd; Murray, William J. (2003). The Nazi Olympics: sport, politics and appeasement in the 1930s. University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-02815-1. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 3-ին.
• Lee, Jeff (2007 թ․ նոյեմբերի 24). «Hyper-Hush Surrounds 2010 Games Mascots 'Til Tuesday». The Vancouver Sun. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 16-ին.
• Maraniss, David (2008). Rome 1960. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-1-4165-3407-5.
• Matthews, George R. (2005). America's first Olympics: the St. Louis games of 1904. University of Missouri Press. ISBN 978-0-8262-1588-8.
• «Olympic Charter» (PDF). International Olympic Committee. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
• Olympic Museum (2007). «The Olympic Games in Antiquity» (PDF). International Olympic Committee. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 2-ին.
• Pausanias (1926 թ․ հունվարի 1). «Elis 1». Description of Greece. Loeb Classical Library. Vol. Vol. 2. translated by W. H. S. Jones and H. A. Ormerud. London: W. Heinemann. ISBN 978-0-674-99207-8. OCLC 10818363. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 9-ին. {{cite book}}: |volume= has extra text (օգնություն)
• Pindar (1997). «Olympian 10». Olympian Odes. Loeb Classical Library. translated by William H. Race. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-99564-2. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 25-ին.
• Porterfield, Jason (2008). Doping:Athletes and Drugs. New York: Rosen Publishing Group. էջ 15. ISBN 978-1-4042-1917-5. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 30-ին.(չաշխատող հղում)
• Richardson, N.J. (1992). «Panhellenic Cults and Panhellenic Poets». In Lewis, D.M.; Boardman, John; Davies, J.K. (eds.). The Fifth Century BC. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-23347-7. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
• Roche, Maurice (2000). Mega-Events and Modernity. New York: Routledge, Taylor & Francis Group. ISBN 978-0-415-15711-7. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 30-ին.
• Schaffer, Kay; Smith, Sidonie (2000). Olympics at the Millennium. New Jersey: Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-2819-9. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 30-ին.
• Schantz, Otto J. (2008). «Pierre de Coubertin's Concepts of Race, Nation, and Civilization». In Susan Brownell (ed.). The 1904 Anthropology Days and Olympic Games: Sport, Race, and American Imperialism. Lincoln and London: University of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-1098-1.
• Shachar, Ayelet (2011). «Picking Winners: Olympic Citizenship and the Global Race for Talent». Yale Law Journal. 120 (8): 2088–2139.
• Slack, Trevor (2004). The Commercialisation of sport. New York: Routledge. ISBN 978-0-7146-8078-1. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 31-ին.
• Spivey, Nigel Jonathan (2004). «Olympia: the Origins». The Fifth Century BC. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280433-4.
• Swaddling, Judith (1999). The Ancient Olympic Games. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-77751-4.
• Swaddling, Judith (2000). The Ancient Olympic Games (2 ed.). Austin: University of Texas Press. ISBN 978-0-292-70373-5. OCLC 10759486. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 6-ին.
• Tomlinson, Alan (2005). Sport and leisure cultures. Minneapolis MN: University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-3382-1. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 2-ին.
• Vancouver Organizing Committee for the 2010 Olympic and Paralympic Winter Games (2007 թ․ նոյեմբերի 27). «Vancouver 2010 Mascots Introduced to the World». Canadian NewsWire. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 10-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
• Weiler, Ingomar (2004). «The predecessors of the Olympic movement, and Pierre de Coubertin». European Review. Cambridge University Press. 12 (3).
• Woods, Ron (2007). Social Issues in Sport. Champaign IL: Human Kinetics. ISBN 978-0-7360-5872-8. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 2-ին.
• Young, David C. (2004). «The Beginnings». A Brief History of the Olympic Games. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-1130-0.
• Young, David C. (1996). The Modern Olympics: A Struggle for Revival. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-7207-5.

Գրականություն

• Boykoff, Jules (2016). Power Games: A Political History of the Olympics. New York and London: Verso. ISBN 978-1-784-78072-2.
• Buchanan, Ian (2001). Historical dictionary of the Olympic movement. Lanham: Scarecrow Presz. ISBN 978-0-8108-4054-6.
• Kamper, Erich; Mallon, Bill (1992). The Golden Book of the Olympic Games. Milan: Vallardi & Associati. ISBN 978-88-85202-35-1.
• Preuss, Holger; Marcia Semitiel García (2005). The Economics of Staging the Olympics: A Comparison of the Games 1972–2008. Edward Elgar Publishing. ISBN 978-1-84376-893-7.
• Simson, Vyv; Jennings, Andrew (1992). Dishonored Games: Corruption, Money, and Greed at the Olympics. New York: S.P.I. Books. ISBN 978-1-56171-199-4.
• Wallechinsky, David (2004). The Complete Book of the Summer Olympics, Athens 2004 Edition. SportClassic Books. ISBN 978-1-894963-32-9.
• Wallechinsky, David (2005). The Complete Book of the Winter Olympics, Turin 2006 Edition. SportClassic Books. ISBN 978-1-894963-45-9.

Արտաքին հղումներ

• Պաշտոնական կայք
• "Olympic Games". Encyclopædia Britannica Online.
• Օլիմպիական խաղեր հոդվածը Curlie-ում (ըստ DMOZ-ի)
• New York Times Interactive of all the medals in the Modern Olympics
• insidethegames – the latest and most up to date news and interviews from the world of Olympic, Commonwealth and Paralympic Games
• ATR – Around the Rings – the Business Surrounding the Olympics
• GamesBids.com – An Authoritative Review of Olympic Bid Business (home of the BidIndex™)
• Database Olympics
• History of Olympics to the Present Day
• Reference book about all Olympic Medalists of all times

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օլիմպիական խաղեր» հոդվածին։