Oekraïne

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Oekraïne
Basisgegaevens
Officieel taal	Oekraïens
Huidsjtad	Kiev (Kyjiv)
Sjtaotsvörm	Rippubliek
Sjtaotshoof (lies)	Volodymyr Zelensky
Premier	Denys Shmyhal (Денис Шмигаль)
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	603.700 km² -%
Inwoeners – Deechde:	44,4 miljoen (2015) 73,8/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Hryvna (UKH)
Tiedzaone	UTC +2
Nationale fiesdaag	24 januari
Vouksleed	Sjtsje ne vmerla Oekrajniny
Web | Code | Tel.	.uk | UKR | +380

(De) Oekraïne is 'n rippubliek in Oos-Europa. 't Land grèns aon Wit-Rusland, Pole, Slowakije, Hongarije, Roemenië, Moldavië en Rusland en ligk aon de Zwarte Zie. De reviere de Dnjepr en de Dnjestr loupe dedoor. Hoofstad is Kiev (Kyjiv), aander veurnaom stei zien Charkiv, Dnipro, Donjetsk, Lviv en Odessa (Odesa). In 't zuie ligk 't sjiereiland de Krim.

De Oekraïne oontstoont es staotkundege einheid in de Sovjet-Unie, boe 't ein vaan de rippublieke vaan woort, en woort in 1991 es ein vaan de lèste Sovjetstaote oonaofhenkelek. In 2022 begós Rusland 'n invasie vaan de Oekraïne, mèt es klaorbliekelek doel e marionètterezjiem in te stèlle. Dit land claimp intösse groete deile vaan de Oekraïne, boe-oonder de Krim wat 't in 2014 al annexeerde.

Bestuurleke indeiling

De Oekraïne besteit oet veerentwinteg oblaste (provincies), twie stadsprovincies (mèt e stereke aongegeve) en ein otonoom rippebliek, de Krim.

Tsjerkasy Tsjernihiv Tsjernivtsi Dnipro Donjetsk Ivano-Frankivsk Charkiv Cherson Chmelnytskyj Kirovohrad Kiev * Kiev (oblas) Loehansk Lviv

Mykolajiv Odessa Poltava De Krim Rivne Sevastopol * Soemy Ternopil Vinnyts'ja Volyn Zakarpatja Zaporizjzjia Zjytomyr

Taole

Officieel taol is 't Oekraïens, 'n Oos-Slavische taol ing verwant aon 't Russisch en Wit-Russisch. 't Russisch weurt evels hiel väöl gebruuk. Um te beginne is de mierderheid vaan de Krim etnisch Russisch; hei had 't Oekraïens ouch veur 2014 mer 'n marginaol positie. In 't ooste vaan 't land, in 't Donbassin, zien door de jaore heer ouch väöl Russe koume woene. De umgaankstaol is dao 't Russisch; de mieste etnische Oekraïeners spreke dat dao ouch. Wijer heet 't Russisch in 't zuie vaan 't land (beveurbeeld in Odessa) 'n groete positie; 't Oekraïens huurt me dao veural op 't platteland. In wat euverblijf, 't midde en weste vaan 't land, euverheers de Oekraïense taol wel. In 't noorde huurt me dialekte spreke die gestiedeg euvergoon in 't Wit-Russisch, dewijl de noodwesteleke dialekte, Roetheens of Rusyn geneump, soms es apaarte taol weure gezeen.

'n Gans aander taol is 't Krimtataars, door 'n minderheid op de Krim gesproke; dit is 't Turkse taol. Ouch vaan 't Gagaoezisch, 'n aander Turkse taol, gief 't in de Oekraïne sprekers.

Historie

In de aajdheid woort 't land door de Scyte bewoend. Later vörmde de Oekraïne 't middelpunt vaan de ierste Oos-Slavische staot, Roes, die Kiev es hoofstad had. Dees staot woort geregeerd door de Roerik-dynastie.

In de zevenden iew woort 't ooste vaan 't land door 't Chazareriek bezat. Kiev waor in deen tied ein vaan de belaankriekste stei in Oos-Europa. Oet d'n èlfden iew dateert de term Oekraïne, wat grensland beteikent.

Tijens de Mongoolse invasie vaan 't Riek van de Gouwe Horde verzwakde 't Kiev-Russisch riek. In de veertienden iew kaom 't gebeed in Poolse han; de Roerik-dynastie verplaotsde häör residentie nao Nizjnij-Novgorod, later nao Moskou. Daomèt kaom 't middelpunt vaan Rusland veurgood boete de Oekraïne te ligke.

In de zeventienden iew woort 't Kozakkehetmanaat gestiech, 'ne vrijstaot dee ziech vaan de Poolse euverheersing wouw bevrije. Mèt de Poolse deilinge in d'n achtienden iew kaom 't gebeed gestiedeg in Russische en Oosteriekse han.

In 1918 perbeerde 't land, of e deil devaan, ziech vaan Rusland aof te sjeie; oeteindelek kraog de USSR 't land in 1922 oonder controle, boenao 't de Oekraïense SSR góng vörme. Door de val vaan de Donaumonarchie lökden 't ouch de Oekraïenstaolege deile vaan dat wereldriek bij de Oekraïense SSR te veuge. In 1954 droog Nikita Chroesjtsjov de Krim aon de Oekraïne euver, wat nao de ónaofhenkelekheid vaan de Oekraïne veur probleme zouw zörge. In 1986 voltrok ziech in 't land ein vaan de groetste milieurampe oet de historie: de kerncentrale in Tsjernobyl explodeerde en lag 't openbaar leve, teminste de landbouw, in gans Europa tijdelek stèl.

In 1991 verklaorde 't land ziech oonaofhenkelek; door drök oet Moskou evels wis 't op Rusland geriech bevolkingsdeil de mach jaore te behawwe. In 2004, wie de Rusland-gezinde kandidaat Viktor Janoekovitsj de verkezinge won, kaome väöl etnische Oekraïners in opstand, boenao de verkezinge euvergedoon móste weure, deeskier mèt internationaal woerneumers. Noe won d'n etnisch-Oekraïense kandidaat Viktor Joesjtsjenko. Wie dee geïnaugureerd woort begós heer 'n polletiek die ziech naodrökkelek op 't weste riechde, zoonder gaans mèt Rusland te breke. De spanninge tösse de bei bevolkingsgróppe verdwene evels neet. Ouch de corruptie bleef 'n oonverminderd probleem. In 2010 woort Janoekovitsj president, wat ouch weer tot e mie Ruslandgeriech beleid leide. De bom barsde wie ind 2013 de president oonder Russischen drök besloot e contrak mèt de EU neet te teikene. In Kiev braok 'ne volksopstand oet, dee leide tot 't aofzètte vaan Janoekovitsj.

Noe waor 't de Russische bevolking die ziech gemarginaliseerd voolt. Gesteund door de expansionistische politiek vaan de Russische president Vladimir Poetin sjeide de Krim ziech in 2014 aof um ziech bij Rusland te veuge, dewijl in 't ooste twie opstendege rippublieke, indirek door Rusland gesteund, 't opnaome tegen 't Oekraïens leger.

Ach jaor laank bleef de status quo in stand, tot Rusland ind fibberwarie 2022 't land binneveel. De operatie begós mèt 't erkinne vaan de aofgesjeie 'rippublieke' Donetsk en Loehansk en woort twie daog later door 'n groete invasie en besjetinge gevolg. Dezen oorlog, dee in Rusland zelf mèt väöl propaganda samegóng, woort veural in 't weste sjerp veroerdeild en gevolg door zwoer politieke en economische sancties, zeker naotot Rusland ummer extremer geweld góng gebruke. Nao aonvenkeleke successe stagneerde de invasie en volgde zelfs succesvol Oekraïense tegeoffensieve. De NAVO heet ziech allewijl (augustus 2023) nog neet direk in d'n oorlog gemingk meh wel naodrökkeleke steun verliend aon 't Oekraïens leger. Heimèt heet d'n oorlog deils 't karakter vaan oorlog bij volmach gekrege.