Milenarisma

Ny milenarisma na kiliasma na milenialisma dia fampianarana na fanantenana ny fahatongavan' ny arivo taona izay mitondra fiadanana sy manafoana ny ratsy rehetra eto an-tany.

Ny eo amin' ny tontolon' ny fivavahana no tena misy an' izany nefa ahitana azy koa na ny ivelan' ny fivavahana. Matetika ny milenarisma dia miara-dalana amin' ny atao hoe mesianisma (finoana ny fahatongavan' ny olona iray hanatanteraka ny famonjena) ka amin' ny ankapobeny dia any amin' ny atao hoe andro farany no itrangan' ilay fiovana antenaina. Araka io finoana io dia hisy Andro Volamena na hisy paradisa haorina eto an-tany alohan' ny fitsarana farany sy ny toetra mandrakizain' ny "tontolo hoavy" izay ho avy.

Manamarina ny finoany amin' ny soratra ao amin' ny Tanakh na ny Baiboly na ny Kor'any na ny boky masina hafa ny milenarista arakaraka ny fivavahana misy azy. Ny kristianisma sy ny jodaisma dia samy namokatra hetsika mesianika izay nampiseho fampianarana milenarista (momba ny arivo taona) — toy ny fiheverana fa efa akaiky ny fanjakan' Andriamanitra eto an-tany. Matetika niteraka korontana ara-piarahamonina be dia be ireny hetsika milenarista ireny. Ireo milenarista kristiana dia mampiasa indrindraindrindra ny bokin' ny mpaminany sy ny bokin' ny Apôkalipsy. Efa hatramin' ny andro tany aloha ka hatramin' izao no ahitana antokom-pivavahana milenarista; amin' ny ankapobeny dia voasokajy ao amin' ireo atao hoe heretika (tamin' ny Andro Taloha) na sekta (amin' izao fotoana izao) izy ireo.

Misy fitoviana amin' ny milenialisma ihany koa ny ao amin' ny zôrôastrisma, izay namaritra vanim-potoana arivo taona nifandimby, izay samy hiafara amin' ny loza ateraky ny fampianaran-diso sy fandravana, mandra-pahatongan' ny fandringanana farany ny ratsy sy ny fandringanana farany ny fanahin' ny ratsy hataon' ny mpanjakan' ny fiadanana izay handresy amin' ny faran' ny arivo taona farany. "Ary ny Saoshyant dia hanadio ny zavaboary indray, ary ny fitsanganana amin' ny maty sy ny fisiana hoavy" (Zand-i Vohuman Yasht 3:62).

Nampifandraisin' ny manam-pahaizana ihany koa ny hetsika ara-piarahamonina sy ara-pôlitika samihafa, na ara-pivavahana na tsy ara-pivavahana, amin' ny fanoharana milenarista.

Fiforonan-teny

Ny teny hoe milenarisma dia avy amin' ny teny latina hoe millenarius izay midika hoe "misy arivo". Avy amin' ny teny latina hoe millennium izay midika hoe "arivo taona" kosa ny teny hoe milenialisma. Ny teny hoe kiliasma indray dia avy amin' ny teny grika hoe χιλιασμός / khiliasmos, nisampana avy amin' ny teny hoe χίλιοι / khilioi izay midika hoe "arivo".

Ny milenarisma jiosy

Efa nisy firehana milenarista tamin' ny jodaisma taloha sy ao amin' ny Testamenta Taloha araka ny hita ao amin' ny Bokin' ny Salamo (Sal. 90.4: "Fa eo imasonao ny arivo taona dia toy ny fandalon' ny omaly, Ary tahaka ny fotoam-piambenana iray amin' ny alina.")^[1].

Nipoitra voalohany tao amin' ny literatiora apôkrifa jiosy tamin' ny vanim-potoan' ny Tempoly Faharoa ny fiheverana milenarista, i Gerschom Scholem, nanoratra ny fampianarana milenarista jiosy tamin' ny Andro Antenatenany sy tany amin' ny fiandohan' ny Andro Vaovao ao amin' ny bokiny mitondra ny lohateny hoe Sabbatai Sevi, ilay Mesia mistika, izay mifantoka amin' ny hetsika tamin' ny taonjato faha-17 niompana amin' ny filazan' i Sabbatai Zevi (1626–1676) ny tenany ho Mesia (1648).

Indreto ny soratra jiosy miresaka ny arivo taona:

ny Salamon' i Sôlômôna;
ny Bokin' i Henôka;
ny Bokin' i Daniela;
ny Apôkalipsan' i Baroka (ny Boky faharoan' i Baroka, izay atao hoe Apôkalipsy siriakan' i Baroka koa, sy ny Boky faharoan' i Baroka, izay atao hoe Apôkalipsy grikan' i Baroka);
ny Bokin' ny Jobily.

Ny milenarisma kristiana

Ny milenarisma ao amin' ny kristianisma dia fampianarana na finoana ny fanjakan' i Jesoa Kristy mandritra ny arivo taona ara-bakiteny eto an-tany. Mifanohitra amin' izany ny fampianarana atao hoe amilenarisma izay tsy mandray ara-bakiteny fa am-panoharana ny hevitry ny isa "arivo" sy ny hoe "fanjakana ety an-tany".

Loharano kristiana

Ny ankamaroan' ny fomba fisainana milenialista kristiana dia mifototra amin' ny Bokin' ny Apôkalipsy, indrindra ny Apôkalipsy 20, izay mitantara ny fahitana anjely iray izay nidina avy any an-danitra niaraka amin' ny rojo vy lehibe sy ny fanalahidin' ny lavaka tsy hita noanoa, ary nisambotra an' i Satana, nanagadra azy nandritra ny arivo taona:

"¹ Ary hitako fa, indro, nisy anjely nidina avy tany an-danitra, nanana ny fanalahidin' ny lavaka tsy hita noanoa sy gadra lehibe eny an-tànany; ² dia nisambotra ilay dragona izy (dia ilay menarana ela, ny devoly sy Satana izany) ka namatotra ary arivo taona, ³ dia nanipy ary ho amin' ny lavaka tsy hita noanoa ka nanidy izany, dia nanisy tombo-kase teo amboniny, mba tsy hamitahany ny firenena maro intsony mandra-pahatapitry ny arivo taona; ary rehefa afaka izany, dia tsy maintsy hovahana kelikely aloha izy." (Apôkalipsy 20:1–3, Ny Baiboly)

Ny Bokin' ny Apôkalipsy avy eo dia milazalaza an' ireo mpitsara maromaro nipetraka eo amin' ny seza fiandrianana, ary koa ny fahitan' i Joany ny fanahin' ireo izay notapahin-doha noho ny fijoroany ho vavolombelon' i Jesoa sy ny fandavany ny mariky ny bibidia:

"⁴ Ary nahita seza fiandrianana maro aho, ary nisy nipetraka teo amboniny, ary nomena fahefana hitsara izy; ary hitako koa ny fanahin' izay notapahin-doha noho ny filazana an' i Jesosy sy ny tenin' Andriamanitra sy izay rehetra tsy niankohoka teo anoloan' ny bibi-dia na teo anoloan' ny sariny ary tsy nandray ny marika ho eo amin' ny handriny na ho eo amin' ny tànany; ary velona izy ka niara-nanjaka tamin' i Kristy arivo taona. ⁵ Fa ny sisa amin' ny maty dia tsy mbola velona mandra-pahatapitry ny arivo taona. Izany no fitsanganana voalohany. ⁶ Sambatra sy masina izay manana anjara amin' ny fitsanganana voalohany; ireo tsy mba ananan' ny fahafatesana faharoa fahefana, fa ho mpisoron' Andriamanitra sy Kristy ireo ka hiara-manjaka aminy arivo taona." (Apôkalipsy 20:4–6, Ny Baiboly)

Tantaran' ny milenarisma kristiana

Ny milenarisma kristiana tamin' ny Andro Antenatenany dia nanankina ny fampianarany tamin' ny soratra sasany ao amin' ny Baiboly (Daniela, Apôkalipsy, sns) ka nanao kajikajy momba ny andro farany, indrindra fa momba ny hahatongavan' ny arivo taona hanjakan' ny fiadanana. Ireto ny ohatra amin' izany^[1]:

ny amin' ireo 2 300 hariva – 7 herinandro – 62 herinandro – iray herinandro – antsasa-kerinandro izay hialoha ny fahavetavetan' ny faharavana (Dan. 9.24-27)^[2]
ireo 1 290 andron' ny fisedrana sy ny 1 335 andron' ny fiaretana (Dan. 12.11-12)^[3];
ireo "144 000" (Apôk. 7.1-4)^[4];
ireo "666 – isan' ny Bibidia – fanisan' olombelona" (Apôk. 13.18)^[5]

Ireo karazana milenarisma kristiana

Mizara roa lehibe ny milenarisma kristiana dia ny premilenarisma sy ny pôstmilenarisma.

Ny premilenarisma

Ny premilenarisma no be mpanaraka amin' izy roa ireo ka ahitana indrindra ny Fiangonana evanjelijka, ny Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito, ny Vavolombelon' i Jehovah ary ny Olomasin' ny Andro Farany. Ny premileranista dia mampianatra sady mino fa ny fiavian' i Jesoa Kristy fanindroany eto an-tany dia hitranga alohan' izany arivo taona izany.

Ny pôstmilenarisma

Ny pôstmilenarisma dia fampianarana sy finoana ny fiavian' i Jesoa Kristy fanindroany eto an-tany aorian' ny arivo taona.

Ny milenarisma ao amin' ny finoana silamo

Ao amin' ny finoana silamo koa dia miresaka momba ny arivo taona, izay nolovany tamin' ny fivavahana jiosy sy kristiana, araka ny hita ao amin' ny Kor'any (Kor'any 22.46-47)^[6]^[1].

Ireo fivavahana heverin' ny sasany fa manao fampianaran-diso ao amin' ny finoana silamo, indrindra ireo Siita, dia mihevitra fa ny imama faha-12, atao hoe Mohammad Abul-al-Kazin, izay nanjavona tamin' ny fahafito taonany, dia tsy maty fa hiverina indray hamerina amin' ny laoniny ny fivavahana silamo marina. Izany no niteraka ny fihetsiketsehana silamo atao hoe mahdisma izay miorina amin' ny karazana mesia atao hoe Mahdi, hamerina eto an-tany ny fanjakan' ny fandriampahalemana alohan' ny fitsarana farany.^[1].

Ny milenarisma amin'ny fivavahana hafa

Ny milenarisma zôrôastriana

Ny fifandimbiasan' ny ny fotoana maharitra arivo taona dia voaresaka ao amin' ny fivavahana zôrôastriana ka ny fe-potoana arivo taona tsirairay dia miafara amin' ny loza ateraky ny fampianaran-diso sy ny fandravana. Ireo fotoana ireo dia mipaka amin' ny fara tampony amin' ny fandravana farany ny ratsy amin' ny alalan' ny fandresen' ny karazana mesia, atao hoe Saoshyant, any amin' ny fiafaran' ny fe-potoana arivo taona farany. Io Saoshyant io dia hanatanteraka ny fanadiovana ity tontolo ity izay efa simban' ny saina ratsy sy ny fitondran-tena ratsy, araka ny voalaza ao amin' ny Zand-i Vohuman Yasht hoe: "Ny Saoshyant dia hanadio indray ny zavaboary, sady ny fitsanganan-ko velona sy ny fisiana amin' ny hoavy dia ho tanteraka". Izany trangan-javatra izany dia atao hoe Frashokereti.

Ny mileranisma ao amin' ny fivavahana bahay

Ao amin' ny fivavahana bahay dia nilaza i Baha'u'llah ao amin' ny Kitab-i-Iqan fa hanavao ny "Tanànan' Andriamanitra" isan' arivo taona Andriamanitra, sady nilaza koa izy fa tsy hisy Fisehoan' Andriamanitra ao amin' ireo arivo taona (taona 1893-2893) nanambaràn' i Baha'u'llah ny hafany, nefa haharitra hatramin' ny 500 000 taona ny fahefan' ny hafatr' i Baha'u'llah.

Jereo koa

Eskatôlôjia

Fomba fiasa sy foto-pampianarana momba ny faminaniana

Histôrisisma

Loharano sy fanamarihana

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 et ^1,3 "Millénarisme" ao amin'ny Encyclopædia Universalis 1996.
↑ Dan. 9.24-27: "24 Fito-polo herinandro no voatendry ho an'ny firenenao sy ny tanànanao masina, hahatapaka ny fahadisoana sy hanampina ny fahotana, ary hanao fanavotana noho ny heloka sy hampiditra fahamarinana mandrakizay, ary hanisy tombo-kase ny fahitana sy ny faminaniana sy hanosotra izay masina indrindra. 25 Koa aoka ho fantatrao sy ho azonao fa hatramin'ny hivoahan'ny didy hanavaozana sy hanamboarana an'i Jerosalema ka hatramin'i Mesia Andriana dia ho fito herinandro sy roa amby enim-polo herinandro; hamboarina indray ny lalana sy ny hady, dia amin'izay andro mampahory. 26 Ary rehefa afaka ny roa amby enim-polo herinandro, dia hovonoina ny Mesia ka tsy hanana; ary ny vahoaky ny mpanjaka izay ho avy dia handrava ny tanana sy ny fitoerana masina; ary ny farany dia hisy safotra, ary hatramin'ny farany dia hisy ady sy fandravana voatendry. 27 Ary hanorina fanekena ho herinandro amin'ny maro izy ary hampitsahatra ny fanatitra alatsa-drà sy ny fanatitra hafa hatramin'ny antsasaky ny herinandro, ary amin'ny elatry ny fahavetavetana no nihavian'ny mpandrava, hatramin'ny fahafonganana voatendry, izay haidina amin'ny mpandrava".
↑ Dan. 12.11-12: "11 Ary hatramin'ny andro hampitsaharana ny fanatitra isan'andro sy hampidirana ny fahavetavetana mahatonga fandravana dia hisy andro sivifolo sy roan-jato amby arivo. 12 Sambatra izay miandry sy mahatratra ny andro dimy amby telo-polo amby telon-jato sy arivo."
↑ Apok. 7.1-4: "1 Rehefa afaka izany, dia hitako fa, indreo, nisy anjely efatra nitsangana teo amin'ny vazan-tany efatra, nihazona ny rivotra efatra amin'ny tany, mba tsy nisy rivotra hitsoka amin'ny tany, na amin'ny ranomasina, na amin'ny hazo akory aza. 2 Ary hitako fa, indro, nisy anjely hafa koa niakatra avy tany amin'ny fiposahan'ny masoandro, nanana ny fanombohan-kasen'Andriamanitra velona; ary iry niantso ny anjely efatra izay navela hanimba ny tany sy ny ranomasina tamin'ny feo mahery nanao hoe: 3 Aza manimba ny tany, na ny ranomasina, na ny hazo, mandra-panisinay tombo-kase eo anin'ny handrin'ny mpanompon'Andriamanitsika. 4 Ary nahare ny isan'izay voaisy tombo-kase aho: efatra arivo amby efatra alina amby iray hetsy no voaisy tombo-kase avy tamin'ny firenen'ny Zanak'Isiraely rehetra."
↑ Apok. 13.18: "Indro ny fahendrena. Aoka izay manan-tsaina hanisa ny isan'ny bibi-dia, fa fanisan'olona izany; ary enina amby enim-polo amby enin-jato no isany."
↑ Kor'any 22.46-47: "Ny iray andro ao amin'i Allah dia sahala amin'ny arivo taona amin'ny fanisanareo"

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 et ^1,3 "Millénarisme" ao amin'ny Encyclopædia Universalis 1996.

[2] Dan. 9.24-27: "24 Fito-polo herinandro no voatendry ho an'ny firenenao sy ny tanànanao masina, hahatapaka ny fahadisoana sy hanampina ny fahotana, ary hanao fanavotana noho ny heloka sy hampiditra fahamarinana mandrakizay, ary hanisy tombo-kase ny fahitana sy ny faminaniana sy hanosotra izay masina indrindra. 25 Koa aoka ho fantatrao sy ho azonao fa hatramin'ny hivoahan'ny didy hanavaozana sy hanamboarana an'i Jerosalema ka hatramin'i Mesia Andriana dia ho fito herinandro sy roa amby enim-polo herinandro; hamboarina indray ny lalana sy ny hady, dia amin'izay andro mampahory. 26 Ary rehefa afaka ny roa amby enim-polo herinandro, dia hovonoina ny Mesia ka tsy hanana; ary ny vahoaky ny mpanjaka izay ho avy dia handrava ny tanana sy ny fitoerana masina; ary ny farany dia hisy safotra, ary hatramin'ny farany dia hisy ady sy fandravana voatendry. 27 Ary hanorina fanekena ho herinandro amin'ny maro izy ary hampitsahatra ny fanatitra alatsa-drà sy ny fanatitra hafa hatramin'ny antsasaky ny herinandro, ary amin'ny elatry ny fahavetavetana no nihavian'ny mpandrava, hatramin'ny fahafonganana voatendry, izay haidina amin'ny mpandrava".

[3] Dan. 12.11-12: "11 Ary hatramin'ny andro hampitsaharana ny fanatitra isan'andro sy hampidirana ny fahavetavetana mahatonga fandravana dia hisy andro sivifolo sy roan-jato amby arivo. 12 Sambatra izay miandry sy mahatratra ny andro dimy amby telo-polo amby telon-jato sy arivo."

[4] Apok. 7.1-4: "1 Rehefa afaka izany, dia hitako fa, indreo, nisy anjely efatra nitsangana teo amin'ny vazan-tany efatra, nihazona ny rivotra efatra amin'ny tany, mba tsy nisy rivotra hitsoka amin'ny tany, na amin'ny ranomasina, na amin'ny hazo akory aza. 2 Ary hitako fa, indro, nisy anjely hafa koa niakatra avy tany amin'ny fiposahan'ny masoandro, nanana ny fanombohan-kasen'Andriamanitra velona; ary iry niantso ny anjely efatra izay navela hanimba ny tany sy ny ranomasina tamin'ny feo mahery nanao hoe: 3 Aza manimba ny tany, na ny ranomasina, na ny hazo, mandra-panisinay tombo-kase eo anin'ny handrin'ny mpanompon'Andriamanitsika. 4 Ary nahare ny isan'izay voaisy tombo-kase aho: efatra arivo amby efatra alina amby iray hetsy no voaisy tombo-kase avy tamin'ny firenen'ny Zanak'Isiraely rehetra."

[5] Apok. 13.18: "Indro ny fahendrena. Aoka izay manan-tsaina hanisa ny isan'ny bibi-dia, fa fanisan'olona izany; ary enina amby enim-polo amby enin-jato no isany."

[6] Kor'any 22.46-47: "Ny iray andro ao amin'i Allah dia sahala amin'ny arivo taona amin'ny fanisanareo"

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]