Група 9 на периодниот систем

IX група на хемиски елементи — група хемиски елементи во периодниот систем според Меѓународниот сојуз за чиста и применета хемија (IUPAC). Во неа спаѓаат кобалтот (Co), родиумот (Rh), иридиумот (Ir) а можеби и мајтнериум (Mt), чии хемиски особини се неутврдени. Сите тие се преодни метали во d-блокот. Сите познати изотопи на мајтнериумот се радиоактивни со кратки полураспади, а самиот елемент не е познат во природата; елементот е добиен во лабораторија по вештачки пат, во крајно мали количини.

Група 9 на периодниот систем
група 8 ←    → група 10
Групен бр. по МСЧПХ 9 Име по елемент кобалтна група CAS-број (САД, шема A-B-A) дел од VIIIB Стар групен бр. по МСЧПХ (Европа, шема A-B) дел од VIII
↓ Периода
4	Кобалт (Co) 27 Преоден метал
5	Родиум (Rh) 45 Преоден метал
6	Иридиум (Ir) 77 Преоден метал
7	Мајтнериум (Mt) 109 unknown chemical properties
Легенда првобитен елемент синтетички елемент Боја на атомскиот број: црна=цврст

Како и кај другите групи, членовите на ова семејство имаат сличности во својата електронска конфигурација, особено кај најнадворешните обвивки, кои делат трендови на хемиско поведение; сепак, родиумот отстапува од шемата.

Хемија

Z	Елемент	Електрони/обвивка
27	кобалт	2, 8, 15, 2
45	родиум	2, 8, 18, 16, 1
77	иридиум	2, 8, 18, 32, 15, 2
109	мајтнериум	2, 8, 18, 32, 32, 15, 2 (предвидено)

Мајтнериумот досега не е изолиран во чист облик, и затоа неговите особини не се конечно утврдени; кобалтот, родиумот и иридиумот имаат опитно потврдени својства. Сите три елементи се преодни метали се одликуваат со сребреникавобела боја, тврдост и високи точки на топење и вриење.

Историја

Кобалтот е откриен во египетски и персиски наоди постари од II милениум п.н.е. Родиумот е откриен во 1803 г. кога Вилијам Хајд Воластон нашол платинска руда во царска вода, а потоа ја неутрализиран киселината со натриум хидроксид. Воластон потоа ставил амонијак хлорид и ги растворил сите метали освен родиумот и паладиумот со азотната киселина во царската вода. Иридиумот е откриен во 1804 г. на мошне сличен начин од Смитсон Тенант. Мајтнериумот е откриен во 1982 г. со бомбардирање на бизмут-209 со железо-58.

Застапеност

Сите елементи од IX група се релативно ретки во природата, при што најзастапен е кобалтот, со само 0,0029% од Земјината кора. Родиумот и иридиумот се најретките елементи во природата, и се среќаваат само во платински руди. Мајтнериумот се добива само во јадрени реактори и не е застапен во природата сам по себе.

Биолошка улога

Траги од кобалт имаат сите животни, присутни во витаминот Б-12. Останатите елементи од групата немаат биолошка улога.

Примена

• легури и други метали, претежно за отпорност од ’рѓосување и абење
• индустриски катализатори
• суперлегури
• електрични делови

Поврзано

• Платинска група