Европска Унија

Европска Унија (ЕУ) — наднационален и меѓувладин сојуз (заедница) на земји во Европа. Претставува најголемата конфедерација на независни држави во светот, основана под ова име во 1993 со Договорот за Европска Унија (Мастришки договор). Сепак, многу аспекти од Унијата постоеле и пред оваа година преку низа на претходни договори кои датираат од 1951 г.

Европска Унија англиски: European Union бугарски: Европейски съюз германски: Europäische Union грчки: Ευρωπαϊκή Ένωση дански: Den Europæiske Union естонски: Euroopa Liit ирски: An tAontas Eorpach италијански: Unione europea латвиски: Eiropas Savienība литвански: Europos Sąjunga малтешки: Unjoni Ewropea полски: Unia Europejska португалски: União Europeia романски: Uniunea Europeană словачки: Európska únia словенечки: Evropska unija унгарски: Európai Unió фински: Euroopan unioni француски: Union européenne холандски: Europese Unie хрватски: Europska unija чешки: Evropská unie шведски: Europeiska unionen шпански: Unión Europea
Знаме
Гесло: „Обединети во разноликоста“
Химна:  Ода на радоста  (orchestral)
Местоположба на Европската Унија. Местоположба на Европската Унија.
Политички центри		Брисел (гл. град) Луксембург Стразбур
Најголем град		Лондон
Службен јазик		24 јазици бугарски хрватски француски германски грчки унгарски ирски италијански латвиски литвански малтешки полски португалски романски словачки словенечки шпански шведски
Демоним		Европеец
Членки		27 држави Австрија Белгија Бугарија Хрватска Кипар Чешка Данска Естонија Финска Франција Германија Грција Унгарија Ирска Италија Латвија Литванија Луксембург Малта Холандија Полска Португалија Романија Словачка Словенија Шпанија Шведска
Лидери
•	Претседател на Европскиот Совет	Доналд Туск
•	Претседател на Европската Комисија	Урсула фон дер Лајен
Законодавство		Законодавство на Европската Унија
•	Горен дом	Совет на Европската Унија
•	Долен дом	Европски парламент
Основана
•	Париски договор	23 јули 1952
•	Римски договор	1 јануари 1958
•	Мастришки договор	1 ноември 1993
Површина
•	Вкупна	4,324,782 км2 (7tha)
•	Вода (%)	3.08
Население
•	проценка за 2012 г.	503,492,041 (3a)
•	Густина	116.2 жит/км2
БДП (ПКМ)		проценка за 2011 г.
•	Вкупен	$15.821 trillion (1a)
•	По жител	$31,607 (15a)
БДП (номинален)		проценка за 2011 г.
•	Вкупно	$17.577 трилиони (1a)
•	По жител	$35,116 (14a)
Џиниев коеф. (2010)		30.4 среден
ИЧР (2011)		▲ 0.876 многу висок · 13 / 25tha
Валута		евро и други Еврозона  (19 држави) Евро € EUR други бугарски лев лв BGN чешка круна Kč CZK данска круна kr DKK унгарски форинт Ft HUF полска злота zł PLN романска леа RON шведска круна kr SEK
Часовен појас		(UTC+0 to +2)
•	(ЛСВ)	(UTC+1 to +3)
НДД		.eu
Страница europa.eu
Повик. бр.		27 кода
а.	ако се смета за единствен политички ентитет

Активностите на ЕУ ги покриваат сите области на јавната политика, од здравството и економската политика до надворешната политика и одбраната. Сепак, опсегот на нејзините овластувања многу се разликува во зависност од дадената област. Во зависност од областа за која станува збор, ЕУ може да претставува:

• федерација (на пример, во монетарните работи, во аграрната, трговската и еколошката политика);
• конфедерација (на пример, во социјалната и економската политика, заштитата на потрошувачите, внатрешните работи);
• меѓународна организација (на пример, во надворешните работи).

Клучна активност на ЕУ е основањето и управувањето со заедничкиот единствен пазар, кој се состои од царинска унија, единствена валута (која е усвоена од 20 од 27-те земји членки), заедничка аграрна политика и заедничка рибарска политика.

Најважни институции на ЕУ се Советот на Европската Унија, Европската комисија, Европскиот парламент и Европскиот суд на правдата.

Статус

Унијата нема моќ да пренесува дополнителни овластувања од државите на себе без нивна согласност преку некои идни меѓународни договори. Понатаму, во многу области државите членки се откажаа од релативно малку национален суверенитет, особено во клучните области за националните интереси како што се надворешната политика и одбраната. Оваа уникатна структура значи дека можеби е најдобро на ЕУ да се гледа како на ентитет sui generis.

На 29 октомври 2004, европските шефови на држави и влади го потпишаа Договорот за основање Устав за Европа. Тој е ратификуван од некои држави членки и моментално чека ратификација од останатите членки. Сепак, овој процес влезе во криза кога на 29 мај 2005 мнозинството од француските граѓани го отфрлија Уставот преку референдум со 54,7% гласови против. По француското “не” по три дена, на 1 јуни и холандските граѓани го отфрлија Уставот со 61,6% од гласовите против.

Поради тоа, моменталниот и идниот статус на ЕУ продолжува да биде предмет на политички контроверзи, со значително различни гледишта како внатре така и помеѓу државите членки. Оваа дебата доби на интензитет по отфрлањето на Уставот од француските и холандските гласачи.

Тековни прашања

Главните прашања со кои моментално се соочува Европската Унија се однесуваат на структурата, процедурите и политиките, на усвојувањето, напуштањето или прилагодувањето на новиот уставен договор, на понатамошното проширување кон југ и исток, на решавањето на проблемот на фискалната и демократската одговорност и на ревизијата на правилата на Пактот за стабилност и раст, идниот буџет и заедничката аграрна политика.

На следната меѓувладина конференција, која се одржува на секои шест месеци и на која присуствуваат шефовите на држави и влади на државите членки, ќе биде потребно државите членки да одлучат околу алоцирањето на средствата од буџетот на ЕУ. Покрај буџетот државите членки треба да преговараат и во врска со “Финансиските перспективи” околу кои се преговара секои седум години. Следните “Финансиски перспективи” ќе се однесуваат на периодот 2007-2013. Најконтроверзните прашања околу буџетската политика се британскиот рабат, користа на Франција од заедничката аграрна политика, крупните придонеси на Германија и Холандија кон буџетот на ЕУ и реформата на Европските фондови за регионален развој. Многу коментатори предвидуваат дека расправата околу овие прашања ќе предизвика големи поделби помеѓу владите како оние на Франција и Германија, кои се залагаат за поголем буџет и за пофедериран сојуз и владите на оние како Британија, кои бараат потенок буџет и кои се залагаат со повеќе средства да се префрлат во науката и технологијата (и чија заштитна парола е модернизацијата.

Потекло и историја

Обидите за обединување на различните европски народи им претходат на модерните држави; тие постојано се случувале во историјата на континентот. Пред 3.000 години со Европа владееја Келтите, а потоа неа ја освои Римската Империја. Овие рани обединувања беа создадени преку сила. Царството на Франките на Карло Велики и Светото Римско Царство стотици години обединуваа големи области под лабава власт. Понеодамна, царинската унија на Наполеон на почетокот од 19 век и освојувањата на нацистичка Германија во 1940-тите имаа само минлива природа.

Имајќи ја предвид хетерогениот збир на јазици и култури во Европа, овие обиди обично вклучуваа воено потчинување на народи кои не сакаа да бидат под дадената власт, што од своја страна водеше кон нестабилност. Еден од првите предлози за мирно обединување преку соработка и рамноправност на членките го даде познатиот француски писател Виктор Иго во 1851. По катастрофите од Првата и Втората светска војна, во голема мера се зголемија стремежите за основање на (она што подоцна стана) Европска Унија, поттикнати од желбата за обнова на Европа и за отстранување на можноста од нова војна на европскиот континент. Ова расположение водеше до основањето на Европската заедница за јаглен и челик од страна на СР Германија, Франција, Италија и земјите од Бенелукс. Ова беше направено преку Договорот од Париз, кој е потпишан во април 1951, а стапи во сила во јули 1952.

Првата целосна царинска унија изворно беше позната како Европска економска заедница (во Британија неформално нарекувана “заеднички пазар”) и беше основана со Договорот од Рим во 1957, а стапи во сила на 1 јануари 1958. Таа подоцна беше променета во Европска заедница, која сега го претставува “првиот столб” на ЕУ. Така, со текот на времето, ЕУ еволуира од трговско тело до економски и политички ентитет.

Држави членки и проширување

Преговори за членство во ЕУ

Процесот на пристапување кон ЕУ бара секоја нова земја-членка да ги усвои бројните закони и прописи на ЕУ содржани во законодавството на ЕУ (acquis communautaire). Со критериумите за членство (Копенхагенски критериуми од 1993 и Мадридски критериум од 1995) што треба да ги исполнат земјите-кандидати, Европската Унија поттикнува промена и прилагодување на законодавството, политиките и институциите во земјата-кандидат, со цел да се достигнат и да се заштитат вредностите и нормите кои ги има поставено ЕУ.

На состанокот на Европскиот совет во Копенхаген било заклучено дека: „Придружните земји во Средна и Источна Европа, кои би сакале, ќе бидат членки на ЕУ. До пристапувањето ќе дојде штом одредени држави ќе станат способни да ги прифатат условите за членство (правен услов) со истовремено исполнување на економските и политичките услови.“ Критериумите за прием на нови земји во ЕУ, кои ги утврдил Европскиот совет на самитот во Копенхаген во јуни 1993 година, се однесуваат на политичките и економските услови што ги налага Договорот за функционирање на ЕУ (Член 49 и принципите наведени во член 6(1) од Консолидираната верзија на Договорот за функционирање на ЕУ (OJ. EU C83/102, 30.03.2010), како и на обврската за транспонирање на европското во националното право на земјата за да може таа да ги преземе обврските што произлегуваат од членството. Овие критериуми што земјата со кандидатски статус треба да ги исполни за време на пристапните преговори за прием во ЕУ, се познати уште и како „Копенхагенски критериуми“, поради самитот каде што за првпат се утврдени. Напредокот на земјата-кандидат во исполнувањето на критериумите за прием го следи Европската комисија, за што доставува годишен извештај до Советот.

За да стане членка на ЕУ, земјата-кандидат мора да исполни три критериуми:

• политички критериуми: стабилност на институциите кои гарантираат демократија, владеење на правото, човекови права и почитување и заштита на малцинствата.
• економски критериуми: постоење функционална пазарна економија, како и капацитет за справување со притисокот на конкуренцијата и пазарните сили кои владеат во Европската Унија;
• институционални критериуми: земјите-кандидати мора да го усвојат, применуваат и да го спроведуваат целокупниот пакет на политики и мерки од законодавството на ЕУ (acquis communautaire). Тоа значи способност за преземање на обврските од членството, вклучувајќи придржување кон целите на политичката, економска и монетарна унија. Ова бара и доволен административен капацитет на земјата-кандидат за транспонирање на европското во националното законодавство, за негова примена, и за ефикасно спроведување преку соодветни административни и судски структури.

Подоцна сите критриуми (политички, економски и правни) за пристапување кон ЕУ станале познати како копенхашки критериуми. Малку подоцна, во 1995 година, кон нив биле додадени и мадридските критериуми, кои поставила дополнителна обврска кон државите-кандидати, да создадат услови за интеграција со прилагодување на своите административни структури. Со други зборови, на политичките, економските и правните критериуми од Копенхаген, додадени се и административните критериуми од Мадрид, со што бил заокружен целокупниот пакет на критериуми за влез во Европската унија. Мадридскиот критериум од 1995 (Совет на ЕУ, Мадрид, 1995) укажува дека усогласувањето на националното законодавство со европското законодавство само по себе не е доволно, туку неопходно е земјите-кандидати да изградат административни капацитети кои ќе бидат доволни за спроведување на законодавството. Уште повеќе, во случајот на централната банка, постоењето силен административен капацитет е важна претпоставка во остварувањето целосна независност и капацитет на централната банка, што претставува основно барање на европското законодавство во делот на Економскиот и монетарен сојуз. Од земјата-кандидат најпрво се бара во националното право да го транспонира целокупното множество на политики и мерки од законодавството на ЕУ (acquis communautaire). Бидејќи усвојувањето на законодавството на ЕУ (acquis communautaire) не е цел сама за себе, за исполнување на институционалните критериуми од земјата-кандидат се бара да создаде и услови за негова примена и спроведување преку соодветно прилагодување на административните и судските капацитети.

Конечната одлука за отворање на преговорите ја донесува Советот на ЕУ со едногласност на сите земји-членки. Процесот на преговори се состои од неколку фази:

• процесот на скрининг (screening), како прва фаза од процесот на преговори, во којшто Европската Комисија го презентира целокупното законодавство што земјата треба да го транспонира во националното законодавство за секое поглавје одделно. Истовремено, земјата-кандидат ги презентира постигнувањата во делот на усогласувањето со законодавството во секое поединечно поглавје од европското законодавство;
• подготовка на „ Извештај за завршен скрининг (Screening Report)“ од страна на Европската комисија, согласно со наодите од извршениот скрининг, во кој се содржани сите недостатоци во однос на законодавството и административниот капацитет, а кои ќе треба да се пополнат во текот на преговорите;
• Отворање на поглавјата за преговори, по донесена одлука од страна на Советот на ЕУ, при што се повикува земјата-пристапничка да ги претстави преговарачките позиции за секое поглавје одделно. Во текот на преговорите, земјата се обврзува на временски рокови во кои целосно ќе се изврши преостанатото усогласување со европското законодавство. Исто така, постои и лимитирана можност за користење на т.н. транзициски периоди - за определени области може да се побара целосното прилагодување и усогласување да заврши во определен период по зачленувањето во ЕУ (обично се работи за прашања што имаат големи фискални импликации во делот на животната средина). Исто така, отворањето и затворањето на преговорите во одредени поглавја може да бидат условени со поставување на т.н. одредници (benchmarks) кои треба да бидат исполнети.

По завршувањето на преговорите, се определува датум на кој земјата станува полноправна членка на ЕУ. Со зачленувањето во ЕУ, централната банка по автоматизам станува дел од Европскиот систем на централни банки (ЕСЦБ). Влегувањето во третата фаза на ЕМУ, односно воведувањето на еврото, е задолжително и за тоа не постојат можности за opt-out како во случаите на Данска и Шведска. Сепак, според европското законодавство не е дефиниран временски рок за влез на земјата во третата фаза од ЕМУ, па така новите земји може влезот во еврозоната да го одлагаат по нивен избор. Влезот во ЕМУ е условен со исполнување на критериумите за конвергенција (односно критериумите од Мастрихт) од страна на одделната земја.

Преговори на Македонија за членство во ЕУ

Во декември 2005 година, Европскиот совет ѝ доделил на Македонија кандидатски статус. Во октомври 2009 година, Европската комисија дала препорака за започнување на преговорите за членство на Македонија во ЕУ. Оваа препорака била повторена во 2010, 2011, 2012, 2013 и во 2014 година. По стекнувањето на статусот земја-кандидат, Македонија воспоставила институционална рамка и ги дефинирала стратешките национални процеси поврзани со процесот на пристапување во ЕУ. Се воспоставиле три стратешки процеси со кои било опфатено усогласувањето на националното законодавство и политики со соодветното европско законодавство и политики, како и динамиката на јакнење на административните капацитети:

• Националната програма за усвојување на европското законодавство (НПАА);
• Спогодбата за стабилизација и асоцијација (ССА); и
• Претпристапната економска програма (ПЕП).

Од 2006 година, секоја година се подготвуваат Претпристапните економски програми (ПЕП) на Македонија, кои го покриваат идниот тригодишен период. Во овие програми се прикажуваат среднорочното макроекономско и фискално сценарио и се образложуваат проекциите и очекувањата за движењата во разни сфери на економијата за следниот тригодишен период.

Критериуми за влез во ЕМУ и воведување на еврото

Освен исполнувањето на критериумите од Копенхаген, во текот на претпристапната фаза, земјите-кандидати мора да ги исполнат и следниве услови поврзани со влезот во ЕМУ:

• целосна независност на националната централна банка и монетарните власти;
• забрана за директно кредитирање на државата од страна на централната банка;
• забрана за привилегиран пристап на државните органи и други јавни институции
• и тела до финансиските институции; и
• либерализација на движењето на капиталот.

Откако ќе влезат во Европската Унија, новите земји-членки воедно стануваат и членки на Економскиот и монетарен сојуз како „земји членки со дерогација“. Меѓутоа, како земји-членки со дерогација, тие остануваат надвор од еврозоната сè додека не ги исполнат критериумите за конвергенција, подобро познати како Критериуми од Мастрихт.

Монетарната интеграција се состои од три поединечни фази: прво, влез во ЕУ, потоа учество во ЕРМ II, и на крајот - влез во ЕМУ. Првиот чекор во монетарното интегрирање на новите земји-членки во Евросистемот е добивањето статус на членки на Економската и монетарна унија со дерогација, којшто настапува веднаш совлегувањето во ЕУ. Притоа, за новите земји-членки не постои опција делумно да ги прифатат политиките на ЕУ (т.н. „opt-out“ политика), каков што е случајот со некои од постарите земји-членки (на пример, Велика Британија и Данска за прифаќањето на еврото). Иако, во оваа фаза, новите земји-членки сè уште не се во целост дел од ЕМУ и не може веднаш да се приклучат во еврозоната, од нив се бара да исполнуваат бројни обврски кои се дел од ЕМУ, односно: треба да ги прилагодат своите економски и монетарни политики во линија со основните цели на ЕМУ, па така, во принцип тие се обврзани да се стремат кон усвојување на еврото, како основна цел на нивните политики. Како основен предизвик на нивната политика се смета дизајнирањето на соодветна брзина со која ќе се движи овој процес. Сепак, во овој процес на воведување на еврото, квалитетот не смее да биде компромитиран за да се оствари поголема брзина.

Вториот чекор во монетарната интеграција на новите земји-членки е учеството во Механизмот на девизни курсеви II (ЕРМ II). Учеството во ЕРМ II е на доброволна основа и затоа не мора да следува веднаш по влезот во ЕУ, туку може и подоцна. Откако една земј-членка ќе одлучи да се приклучи во овој Механизам, од неа се очекува да учествува во него најмалку две години, при што најпрво се фиксира вредноста на националната валута во однос на еврото, а потоа се дозволуваат флуктуации над или под договорената вредност најмногу до 15%, пред да се воведе единствената валута. Последниот чекор кон монетарната интеграција е влез во еврозоната, односно воведување на еврото како сопствена валута и исполнување на сите критериуми за конвергенција (Критериуми од Мастрихт). Тие се дефинирани во Договорот за Европската Унија од 1992 година, познат како Мастришкиот договор, па оттаму и нивното име. Критериумите од Мастрихт најпрво се дефинирани во текстот на Договорот (член 121), а потоа попрецизно се дефинирани во Протоколите кон Договорот.

Критериумите од Мастрихт се:

• Годишната стапка на инфлација не треба да ја надминува референтната вредност која е дефинирана од просечната стапка на инфлација на трите земји-членки на ЕУ со најниска стапка на инфлација, за повеќе од 1,5 процентни бодови.
• Долгорочната каматна стапка не треба да ја надминува за повеќе од 2 процентни бодови референтната вредност која е дефинирана од просечните долгорочни каматни стапки на трите земји-членки на ЕУ со најниска инфлација. Долгорочната каматна стапка се пресметува врз основа на просечниот принос на десетгодишните државни обврзници, кои имаат значаен удел во тргувањето на пазарот на капитал.
• Националната валута мора да учествува најмалку две години во Европскиот механизам на девизниот курс ЕРМ II, и да се почитуваат нормалните маргини на флуктуација на овој механизам (+/-15%, од паритетот на девизниот курс), а при тоа да нема остри тензии на девизниот пазар и да не изврши девалвација во однос на која било ЕУ валута по сопствена инцијатива.
• Буџетскиот дефицит не треба да надминува 3% од бруто-домашниот производ (БДП) на крајот на претходната фискална година (освен во вонредни околности).
• Јавниот долг не треба да надминува 60% од БДП на крајот на претходната фискална година (или, ако е повисок, треба да се приближува кон оваа референтна вредност со задоволителна брзина).

ЕЦБ, во интервал од најмалку две години, објавува „Извештај за конвергенција“, за да се провери до кој степен земјите-членки на ЕУ кои имаат аспирации за воведување на еврото се во согласност со критериумите. Првиот Извештај за конвергенција бил објавен во ноември 1996 година, и покажа дека само 3 од, во тоа време, 15-те земји-членки на ЕУ (Данска, Луксембург и Ирска) во целост ги исполнуваат критериумите. Последователните извештаи за конвергенција резултираа со дополнителни 6 земји-членки на ЕУ кои беа усогласени со сите критериуми и го воведоа еврото (Грција, Словенија, Кипар, Малта, Словачка и Естонија). Последниот Извештај за конвергенција бил објавен во мај 2012 година, со кој се утврдило дека ниту една од тогашните седум земји-апликанти нема постигнато целосна усогласеност со критериумите. Бидејќи референтните вредности за инфлацијата и за долгорочните каматни стапки во основа се менуваат на месечна основа, секоја земја-членка што не е членка на еврозоната има право да побара од ЕЦБ повторна проверка на усогласеноста секогаш кога верува дека постои веројатност таа да ги исполнува сите критериуми.

Членки на ЕУ

ЕУ во моментот има 27 држави членки и приближно 504 милиони жители. Ако би била една држава, ЕУ би била седмата најголема држава во светот по површина и трета најголема по население, по Кина и Индија.

Табела бр. 1: Основни податоци за членките на ЕУ

Map showing the member states of the European Union (clickable)

Име	Главен град	Пристапила на	Население	Површина (км2)
Австрија	Виена	19950101000000001995-01-01-00001 јануари 1995	&100000000085849260000008.584.926	&1000000000008385500000083.855
Белгија	Брисел	19570325Основач	&1000000001125843400000011.258.434	&1000000000003052800000030.528
Бугарија	Софија	20070101000000002007-01-01-00001 јануари 2007	&100000000072021980000007.202.198	&10000000000110994000000110.994
Хрватска	Загреб	20130701000000002013-07-01-00001 јули 2013	&100000000042253160000004.225.316	&1000000000005659400000056.594
Кипар	Никозија	20040501000000002004-05-01-00001 мај 2004	&10000000000847008000000847.008	&100000000000092510000009.251
Чешка	Прага	20040501000000002004-05-01-00001 мај 2004	&1000000001053827500000010.538.275	&1000000000007886600000078.866
Данска	Копенхаген	19730101000000001973-01-01-00001 јануари 1973	&100000000056597150000005.659.715	&1000000000004307500000043.075
Естонија	Талин	20040501000000002004-05-01-00001 мај 2004	&100000000013132710000001.313.271	&1000000000004522700000045.227
Финска	Хелсинки	19950101000000001995-01-01-00001 јануари 1995	&100000000054717530000005.471.753	&10000000000338424000000338.424
Франција	Париз	19570325Основач	&1000000006635246900000066.352.469	&10000000000640679000000640.679
Германија	Берлин	19570325Основач	&1000000008117400000000081.174.000	&10000000000357021000000357.021
Грција	Атина	19810101000000001981-01-01-00001 јануари 1981	&1000000001081246700000010.812.467	&10000000000131990000000131.990
Унгарија	Будимпешта	20040101000000002004-05-01-00001 мај 2004	&100000000098490000000009.849.000	&1000000000009303000000093.030
Ирска	Даблин	19730101000000001973-01-01-00001 јануари 1973	&100000000046258850000004.625.885	&1000000000007027300000070.273
Италија	Рим	19570325Основач	&1000000006079561200000060.795.612	&10000000000301338000000301.338
Латвија	Рига	20040501000000002004-05-01-00001 мај 2004	&100000000019860960000001.986.096	&1000000000006458900000064.589
Литванија	Вилнус	20040501000000002004-05-01-00001 мај 2004	&100000000029212620000002.921.262	&1000000000006520000000065.200
Луксембург	Луксембург	19570325Основач	&10000000000562958000000562.958	&100000000000025860000002.586
Малта	Валета	20040501000000002004-05-01-00001 мај 2004	&10000000000429344000000429.344	&10000000000000316000000316
Холандија	Амстердам	19570325Основач	&1000000001690072600000016.900.726	&1000000000004154300000041.543
Полска	Варшава	20040501000000002004-05-01-00001 мај 2004	&1000000003800561400000038.005.614	&10000000000312685000000312.685
Португалија	Лисабон	19860101000000001986-01-01-00001 јануари 1986	&1000000001037482200000010.374.822	&1000000000009239000000092.390
Романија	Букурешт	20070101000000002007-01-01-00001 јануари 2007	&1000000001986140800000019.861.408	&10000000000238391000000238.391
Словачка	Братислава	20040501000000002004-05-01-00001 мај 2004	&100000000054213490000005.421.349	&1000000000004903500000049.035
Словенија	Љубљана	20040501000000002004-05-01-00001 мај 2004	&100000000020628740000002.062.874	&1000000000002027300000020.273
Шпанија	Мадрид	19860101000000001986-01-01-00001 јануари 1986	&1000000004643986400000046.439.864	&10000000000504030000000504.030
Шведска	Стокхолм	19950101000000001995-01-01-00001 јануари 1995	&100000000097473550000009.747.355	&10000000000449964000000449.964

Откако беше формирана како сојуз од шест држави, кон неа подоцна се приклучија уште 21 други европски држави. Еве како течеше проширувањето на ЕУ:

Година Земја

• 1958 Запaдна Гермaнија, Фрaнција, Холaндија, Белгија, Луксембург и Итaлија- (држави-основачи).
• 1973 Данска, Ирска, Британија (†).
• 1981 Грција.
• 1986 Португалија, Шпанија.
• 1990 Источна Германија се обединува со Западна Германија и станува дел од ЕУ.
• 1995 Австрија, Финска, Шведска.
• 2004 Кипар, Естонија, Унгарија, Чешка, Летонија, Литванија, Малта, Полска, Словачка, Словенија.
• 2007 Бугарија, Романија
• 2013 Хрватска

Гренланд, кој доби автономија од Данска во 1979, ја напушти Европската Заедница во 1985, Британија ја напушти ЕУ во 2020 година по одржувaњето на референдум во 2016 година.

• 
• 

Идно проширување и блиски односи

• Турција е службен кандидат за членство во ЕУ. Европските амбиции на Турција датираат од Договорите од Анкара од 1963. Откако добила статус на кандидат за членство, Турција го подобрила почитувањето на човековите права, ја укинала смртната казна, му дала културни права на своето големо курдско малцинство и презела позитивни чекори да го реши кипарското прашање. Сепак, поради својата верска и културна различност, Турција се соочува со силно противење од страна на конзервативните влади, во прв ред на Франција, Австрија, Кипар и Словенија.
• Македонија е официјално кандидат за членство во Европската Унија без датум за преговори во моментов. Датумот за преговори и нивното започнување се одложиле поради политички причини, односно поради противењето на една од членките - Грција.
• Исланд е потенцијална земја кандидат за членство во ЕУ која поднела апликација за истото. Голем дел од реформите кои треба една земја кандидат да ги усвои, Исланд ги има имплементирано и набрзо се очекува и официјално да го добие статусот земја-кандидат.
• Норвешка, Сан Марино, Андора, Лихтенштајн, Ватикан, Монако и Швајцарија не се членки, но имаат посебни договори со ЕУ.
• Многу членки на Европската асоцијација за слободна трговија се потписнички на Договорот за Европска економска област, што значи дека тие учествуваат во многу аспекти на единствениот европски пазар.

Институции и правна рамка

Институции на ЕУ

Функционирањето на ЕУ се темели врз неколку институции:

• Европскиот парламент (732 члена, 750 максимум).
• Советот на Европската Унија (или “советот на министри”, 28 члена).
• Европската комисија (28 члена).
• Европскиот суд на правдата (во чиј состав е и Судот во прва инстанца) (28 судии плус 28 судии на СПИ)
• Европски ревизиски суд (28 члена).
• Европскиот совет 28 члена) - чија уникатна улога можеби најдобро може да се опише како “квазиинституционална”.

Институции на Европската Унија

Европскиот Совет - Обезбедува стимул и насоки -		Советот на Европската Унија - Законодавна власт -		Европскиот парламент - Законодавна власт -		Европската комисија - Извршна власт -
самит на шефовите на државите или владите на земјите-членки, претседателот на Европскиот Совет и претседателот на Европската комисија. го обезбедува потребниот политички стимул за развојот на Унијата и ги дефинира нејзините општи насоки и приоритети не врши законодавни функции со седиште во Брисел		делува заедно со Парламентот како законодавно тело ги споделува надлежностите за буџетот со Парламентот обезбедува координација за пошироката економска и социјална политика и ги поставува насоките за Заедничка надворешна и безбедносна политика (ЗНБП) склучува меѓународни договори со седиште во Брисел		делува заедно со Советот како законодавно тело ги споделува своите надлежности за буџетот со Советот и на крајот на постапката за усвојување на буџетот, тој го усвојува или го одбива буџетот во целина. врши демократска контрола врз институциите вклучувајќи ја и Европската Комисија и ги одобрува или одбива членовите на Комисијата со седиште и пленарни седници во Стразбур, прелиминарни средби во Брисел		е извршна власт доставува предлог-закони до Парламентот и до Советот спроведува политики управува со буџетот обезбедува усогласеност со Европското право („чувар на договорите“) преговара за меѓународните договори со седиште во Брисел

	Европскиот суд на правдата - Судска власт -		Европската централна банка - Централна банка -		Европскиот ревизиски суд - Финансиски ревизор -
	обезбедува униформна примена и толкување на Европското право има моќ да одлучува во правни спорови помеѓу земјите-членки, институции, компании и поединци со седиште во Луксембург		заедно со националните централни банки го сочинува Европскиот систем на централни банки и со тоа ја утврдува монетарната политика на еврозоната обезбедува ценовна стабилност во еврозоната преку контролирање на понудата на пари со седиште во Франкфурт		врши проверка на соодветното извршување на буџетот со седиште во Луксембург

Постојат неколку финансиски тела:

• Европската централна банка (која заедно со националните централни банки го сочинува Европскиот систем на централни банки).
• Европската инвестициона банка (која го вклучува и Европскиот инвестициски фонд).

Исто така, постојат и неколку советодавни комитети:

• Комитетот на регионите, кој дава совети околу регионалните прашања. (Комитетот не ја уредува Регионалната политика на ЕУ)
• Економскиот и социјален комитет, кој дава совети во врска со економската и социјалната политика (во прв ред околу односите помеѓу работниците и работодавците).
• Политичкиот и безбедносен комитет, кој е основан во смисла на Заедничката надворешна и безбедносна политика и кој ги разгледува и дава совети околу меѓународните прашања и глобалната безбедност.

Покрај ова, има и редица други тела, обично основани преку секундарната легислатива. Тоа се агенциите на Европската Унија. На пример: Европската еколошка агенција, Европската агенција за безбедност во воздушниот сообраќај, Канцеларијата за хармонизација на внатрешниот пазар и други.

На крајот, европскиот омбудсман ги испитува жалбите за лошо работење на институциите на ЕУ во однос на нивното постапување кон граѓаните на ЕУ.

Локации на институциите на ЕУ

ЕУ нема официјален главен град и нејзините институции се сместени во неколку европски градови:

• Брисел, Белгија - се смета за de facto главен град на ЕУ.
  • Седиште на Европската комисија и на Советот на Европската Унија.
  • Седиште на состаноците на комитетите и на мини-сесиите на Европскиот парламент.
  • Домаќин на сите самити на Европскиот совет (од 2004).
• Стразбур, Франција
  • Седиште на Европскиот парламент и на неговиот 12-неделни пленарни сесии секоја година.
• Луксембург, Луксембург
  • Седиште на Европскиот суд на правдата и на Секретаријатот на Европскиот парламент.
  • Седиште на Европската инвестициска банка.
• Франкфурт, Германија
  • Седиште на Европската централна банка.
• Хаг, Холандија
  • Седиште на Европол.

Правна рамка

Правото на Европската Унија е составено од голем број правни и институционални структури кои се преклопуваат. Тоа е резултат на тоа што е одредено од сукцесивни меѓународни договори, при што секој нов договор ги изменува и дополнува дотогашните договори. Во последните години, вложени се значителни напори за консолидирање и поедноставување на договорите, што доведе до потпишувањето на Договорот за основање на Устав на Европа. Ако овој предложен договор биде усвоен, тој ќе го замени збирот на преклопувачки договори што во моментот ја формираат правната рамка на ЕУ со единствен текст. Многу експерти и политичари се согласуваат дека моменталната структура на ЕУ е среднорочно неефикасна за една унија од 27 членки и поради тоа некои експерти и политичари предлагаат, во случај некои држави членки да не го ратификуваат Уставот, останатите држави членки кои тоа го направиле, да создадат нешто како внатрешна унија која ќе продолжи во насока на „секогаш попродлабочената, секогаш пошироката унија“.

Првиот европски договор е Договорот од Париз во 1951 (стапи во сила во 1952) со кој се формира Европската заедница за јаглен и челик помеѓу основачката група од 6 држави. Овој договор истече, а неговите функции се преземени од подоцнежните договори. Од друга страна, Договорот од Рим од 1957 сè уште е на сила, иако е многу променет оттогаш, најсуштински од Мастришкиот договор од 1992. Најновите измени на Договорот од Рим се договорени како дел од Договорот од Амстердам со новите 10 држави членки, кој стапи во сила на 1 мај 2004.

Европските заедници: Европската Заедница плус Евроатом

Терминот “европски заедници” се однесува на две заедници, Европската Економска Заедница (која сега се нарекува Европска Заедница) и Европската заедница за атомска енергија (позната и како Евроатом), кои беа основани во 1950-тите. Третиот ентитет, Европската заедница за јаглен и челик, која исто така беше дел од европските заедници, престана да постои во 2003 по истекувањето на важноста на основачкиот договор. Од 1967, европските заедници споделуваат заеднички институции. Во 1992 со Мастришкиот договор Европската Економска Заедница, која од трите изворни заедници имаше најширок опфат, беше преименувана во Европска Заедница.

Европската Унија: европските заедници плус ЗНБП и ПССК

Европските заедници се еден од трите столбови на Европската Унија и тоа најважниот столб и единствениот столб кој функционира првенствено преку наднационалните институции. Останатите два столба - Заедничката надворешна и безбедносна политика и Полициската и судската соработка во кривичните работи - се полабави меѓувладини групации. За да бидат работите замрсени, овие два столба сè повеќе се администрираат од страна на Заедницата (како од само концепти стануваат фактичка практика).

Ефектите на Договорот за Уставот

Ако биде ратификуван, Договор за основање на Устав на Европа | Договорот за основање на Устав на Европа ќе ја укине три-столбната структура и, заедно со неа, дистинкцијата помеѓу Европската Унија и Европската Заедница, при што сите активности на Заедницата ќе бидат доведени под закрила на Европската Унија, а својството правното лице од Заедницата ќе биде пренесено врз Унијата. Сепак има една ограда: Евроатом веројатно ќе остане посебен ентитет кој ќе биде управуван преку посебен договор.

Меѓувладиност и наднационалност

Основната тензија што постои во рамките на Европската Унија е тензијата помеѓу меѓувладиноста и наднационалноста. Меѓувладиноста е метод на донесување одлуки во меѓународните организации каде што моќта ја поседуваат државите членки, а одлуките се донесуваат со едногласност. Независните именувани лица на владите или избраните претставници единствено имаат советодавни или спроведувачки функции. Меѓувладиноста денес ја употребуваат најголемиот дел од меѓународните организации.

Алтернативен метод на донесување одлуки во меѓународните организации е наднационалноста. При наднационалност моќта ја имаат независни именувани службени лица или претставници избрани од претставничките тела или од граѓаните на државите членки. Владите на државите членки сè уште имаат моќ, но мораат да ја делат до другите глумци. Понатаму, одлуките се донесуваат со мнозинство гласови и оттука е можно една држава членка да биде принудена од страна на другите држави членки да спроведува некоја одлука против својата волја.

Одредени сили во политиката на ЕУ го претпочитаат меѓувладиниот пристап, а други - наднационалниот пат. Поддржувачите на наднационалноста тврдат дека таа и' овозможува на интеграцијата да продолжи со побрзо темпо отколку што поинаку би било можно. Онаму каде што одлуките мора да се донесуваат од влади кои одлучуваат едногласно, на одлуките може да им се потребни години за да бидат донесени, ако и воопшто бидат донесени. Поддржувачите на меѓувладиноста тврдат дека наднационалноста е закана за националниот суверените и за демократијата, тврдејќи дека само националните влади можат да поседуваат доволно демократски легитимитет. Меѓувладиноста ја претпочитаат повеќе европски нации како Британија (сега излезена од унијата), Данска и Шведска, додека поинтеграциски настроените нации како земјите на Бенелукс, Франција, Германија и Италија инклинираат кон претпочитање на наднационалниот пристап.

Европската Унија се обидува да воспостави рамнотежа помеѓу овие два пристапа. Сепак, оваа рамнотежа е сложена и често резултира со често лавиринтска сложеност на нејзините процедури за донесување одлуки.

Почнувајќи од март 2002, Конвентот за иднината на Европа ја преиспита оваа рамнотежа, помеѓу останатите работи, и предложи промени. За овие промени се расправаше на меѓувладината конференција во мај 2004 и водеше до Договорот за Уставот, за кого се расправаше погоре.

Наднационалноста е тесно поврзана со дебатата околу меѓувладиноста против неофункционалноста. Ова е дебата околу тоа зошто воопшто се појави процесот на интеграција. Приврзаниците на меѓувладиноста тврдат дека процесот на ЕУ интеграција е резултат на жилаво преговарање помеѓу државите. Неофункционализмот, од друга страна, тврди дека самите наднационални институции беа движечка сила зад интеграцијата.

Главни политики

Како што сугерира промената на името на Европската Економска Заедница во Европска Заедница и во Европска Унија, таа во текот на времето еволуира од првенствено економска во сè повеќе политичка унија. Овој тренд е нагласен преку растечкиот број области на политики што спаѓаат во надлежност на ЕУ: политичката моќ има тенденција да се поместува од државите членки кон ЕУ.

Против оваа слика на растечка централизација делуваат два елементи.

Прво, некои држави членки имаат своја традиција на силни регионални власти. Ова водеше кон растечко фокусирање врз регионалната политика и врз европските региони. Така, како дел од Мастришкиот договор беше основан Комитетот на региони.

Второ, областите на политики на ЕУ покриваат редица различни облици на соработка.

• автономно донесување одлуки: државите членки ѝ дадоа на Европската комисија моќ да донесува одлуки во одредени области како правото за конкурентност, контролата на државната помош и либерализацијата.
• хармонизација: законите на државите членки се хармонизираат преку легислативниот процес на ЕУ, кој ги вклучува Европската комисија, Европскиот парламент и Советот на Европската Унија. Како резултат на ова, Право на Европската Унија е сè поприсутно во системите на државите членки.
• соработка: државите членки, состанувајќи се во Советот на Европската Унија се договараат да соработуваат и да ги координираат своите внатрешни политики.

Тензијата помеѓу европската и националната (или под-националната) надлежност е трајна во развојот на ЕУ.

Сите потенцијални членки мораат да усвојат закони со цел да се ускладат со заедничката европска правна рамка, позната како acquis communautaire.

Надлежности

Сумирани во Насловот I на Делот I на консолидираната верзија на Договорот за функционирањето на Европската Унија
Исклучива надлежност	Споделена надлежност		Надлежност за поддржување
„Унијата има ексклузивна надлежност да донесува директиви и да склучува меѓународни договори, предвидени со законодавен акт на Унијата.“ царинската унија воспоставување на правила за конкуренција неопходни за функционирањето на внатрешниот пазар монетарна политика за земјите-членки чија парична единица е еврото зачувување на морските биолошки ресурси во рамките на заедничката политика за рибарство заедничка трговска политика склучување на одредени меѓународни спогодби	„Земјите-членки не можат да вршат надлежност во области во кои тоа веќе го направила Унијата.“ внатрешниот пазар социјална политика, што се однесува на аспектите одредени во овој Договор економска, социјална и територијална кохезија земјоделство и рибарство, со исклучок на зачувување на морските биолошки ресурси животна средина заштита на потрошувачите транспорт трансевропски мрежи енергетика областа на слободата, безбедноста и правдата заеднички безбедносни прашања во областа на јавното здравство, за аспектите одредени во овој Договор	„Вршењето надлежност од страна на Унијата не треба да резултира со спречување на земјите-членки да ја извршат својата надлежност во“ … истражувањето, технолошкиот напредок и вселената соработката за развој, хуманитарната помош „Унијата ги усогласува политиките на земјите-членки или инструментите што ги надополнуваат нивните заеднички политики, а кои не се опфатени на друго место“ координација на економските, политиките за вработување и социјалните политики заедничките надворешни, безбедносни и одбранбени политики	„Унијата може да спроведе активности за поддршка,усогласување и дополнување на активностите на земјите-членки во“ … заштитата и подобрувањето на човековото здравје индустријата културата туризмот образованието, младите, спортот и стручното оспособување цивилната заштита (спречување катастрофи) административната соработка

Интерни политики

• Слободна трговија на стоки и услуги помеѓу државите членки (цел која е понатаму проширена врз трите од четирите држави членки на ЕФТА преку Европската економска област (ЕЕА).
• Заедничко право за конкуренција што ги контролира активностите против конкурентноста на компаниите (преку законот против трустовите и контролата на спојувањето) и на државите членки (преку режимот на државна помош).
• Шенгенски договор што овозможи отстранување на внатрешните гранични контроли и хармонизација на надворешните контроли помеѓу неговите држави членки. Тој ја исклучува Ирска (и В. Британија додека членувала), кои имаат дерогации, но ги вклучува Норвешка и Исланд, кои не се членки на ЕУ. Исто така, Швајцарија преку референдум во 2005 гласаше да стане дел од Шенгенската зона.
• Слобода за граѓаните од нејзините држави членки да живеат и да работат каде било во ЕУ, ако можат да се издржуваат (исто така проширено врз членките на ЕЕА).
• Слободно движење на капиталот помеѓу државите членки на ЕУ (и на ЕЕА).
• Хармонизација на владините регулативи, корпорациското право и регистрирањето на заштитни марки.
• Единствена валута, евро (без Данска и порано, Британија, кои имаат дерогативи). Шведска, иако нема донесено посебна клаузула за истапување, не е членка на Механизмот за курсна размена 2, доброволно исклучувајќи се себеси од монетарниот сојуз.
• Голем број еколошки политики координирана преку ЕУ.
• Заедничка аграрна политика и Заедничка рибарска политика.
• Заеднички систем на индиректно оданочување, ДДВ, како и заеднички царини на разни производи.
• Обезбедување парични средства за развојот на недоволно развиените региони (структурни и кохезиски фондови).

Надворешни политики

Високиот претставник за Надворешни работи и Безбедносна Политика на Европската Унија, Јосеп Борел

• Заедничка тарифа на надворешните царини и заедничка позиција во меѓународните трговски преговори.
• Обезбедување парични средства за програмите во земјите кандидати и во останатите источноевропски земји, како и за помош во многу земји во развој, преку своите ФАРЕ и ТАЦИС програми.

Соработка и хармонизација во другите области

• Слобода за граѓаните на ЕУ да гласаат на локални избори и на изборите за Европскиот парламент во секоја држава членка.
• Соработка во кривичните работи, вклучувајќи размена на разузнавачки податоци (преку Европол и Шенгенскиот систем за информации), договор за заедничката дефиниција за кривичните прекршоци и процедурите за брза екстрадиција.
• Заедничка надворешна политика како идна цел, иако за ова е потребно време за да биде остварено. Поделбите помеѓу државите членки (во Писмото на осуммината) и тогашните идни членки (во Писмото од Вилнус) за време на подготовките за инвазијата врз Ирак во 2003 посочува колку далеку оваа цел е од тоа да стане стварност.
• Заедничка безбедносна политика како цел, вклучувајќи го создавањето на 60-илјадни Европски сили за брза реакција со цел зачувување на мирот, европски воен штаб и европски сателитски центар (за разузнавачки цели).
• Заедничка политика за азил и имиграција.
• Заедничко финансирање на истражувањето и технолошкиот развој, преку четири-годишни рамковни програми за истражување и технолошки развој.

Економија

Петте најголеми економии во светот според ММФ по номинален БДП во 2018

ЕУ има втора економија по големина во светот, по онаа на САД, со БДП од 12.329.110 долари во 2005.

Табела 2: Годишни реални стапки на растеж на БДП во ЕУ (1990-2013)

	1999-2007	2008-2013	1990-2013
Европска Унија	2,5%	-0,1%	1,7%
Евро-Зона	2,3%	-0,3%	1,4%

Внатрешен пазар

Многу од политиките на ЕУ на еден или друг начин се поврзани со развојот и одржувањето на еден ефективен единствен пазар. Значителни напори се вложени за создавање на хармонизирани стандарди - кои се создадени за да донесат економска корист преку создавање на поголеми и поефикасни пазари.

Моќта на Единствениот пазар зафаќа и надвор од границите на ЕУ, зашто за да се продава во рамките на ЕУ, корисно е прилагодувањето на нејзините стандарди. Штом фабриките, земјоделците и трговците од некоја земја која не е членка на ЕУ се прилагодат кон стандардите на ЕУ, многу од трошоците за приклучување кон Унијата веќе се намалени. До оваа точка, хармонизирањето на домашното законодавство со цел станување на полноправна членка е релативно безболно и може да создаде поголемо богатство преку елиминирањето на царинските трошоци.

Единствениот пазар има како интерни така и надворешни аспекти.

Животен стандард

Табела бр. 3: БДП на државите членки на ЕУ

Држави членки	БДП (ППП) милиони инт. долари	БДП (ППП) по жител инт. долари	БДП (номинален) по жител инт. долари
Европска Унија	12,329,110	26,900	29,203
Луксембург	30,674	66,821	73,147
Ирска	164,190	40,003	48,753
Данска	187,721	34,718	46,691
Австрија	267,053	32,802	37,688
Белгија	324,299	31,159	35,068
Финска	161,099	30,818	36,522
Холандија	498,703	30,574	38,180
Германија	2,498,471	30,150	33,785
Шведска	267,427	29,537	39,101
Италија	1,694,706	29,218	29,635
Франција	1,811,561	29,019	33,855
Шпанија	1,026,340	24,803	27,175
Словенија	43,260	21,695	18,527
Грција	236,311	21,529	20,006
Кипар	16,745	20,669	20,866
Малта	7,909	20,015	13,742
Чешка	198,976	19,488	11,929
Португалија	203,947	19,388	16,525
Унгарија	162,289	16,627	11,059
Естонија	22,239	16,461	9,424
Словачка	87,129	16,110	8,549
Литванија	49,106	14,338	7,268
Полска	512,890	13,440	7,487
Летонија	30,227	13,059	6,739
Бугарија	71,381	10,003	3,686
Романија	183,162	8,258	3,603

Поврзано

• Историја на Европската Унија
• Современа историја на Европската Унија

Надворешни врски

• Европедија: Guide to European policies and legislation
• Игор Јанев, Constitutional law and political system of the European Union. publ. IPS, Belgrade, 2007. ISBN 978-86-7419-144-6