Süüdafrika

Süüdafrika is en Land in Afrika. De Natschonalfierdag is de Dag vun de Verfaten (1994) an'n 27. April. De Staat liggt bi 22-35° Süüd un 17-33° Oost un is vun'n Atlantischen Ozean un den Indischen Ozean ümgeven. In'n Noorden grenzt dat Land an Namibia, Botswana, Simbabwe, Mosambik un Swasiland. Lesotho liggt mittenmang de Grenzen vun Süüdafrika.


(Flagg)	(Wapen)

Wahlspröök: ǃke e: ǀxarra ǁke
(ǀXam för: Verschedene Völker vereenigt)

Natschonalhymne: Nkosi Sikelel’ iAfrika

Hööftstadt

Pretoria
25° 44′ S, 28° 15′ O

Gröttste Stadt Johannesburg

Amtsspraak Afrikaans, Engelsch, isiNdebele, isiXhosa, isiZulu, Noord-Sotho, Süüd-Sotho, Setswana, Siswati, Tshivenda, Xitsonga

Regeren
Präsident Präsidialrepubliek mit föderale Elementen
Cyril Ramaphosa

Sülvstännigkeit

1910 vun Grootbritannien

Grött
• Allens
• Water (%) 1.219.912 km²
? %

Inwahnertall
• November 2008 afschätzt
• Inwahnerdicht 48.782.756
40/km²

Geldsoort Rand ([[ISO 4217|]])

BBP

255 Mrd US-Dollar (2006) $ (2006)

5.384 US-Dollar (2006) $ je Kopp

Tietzoon UTC+2 (UTC+2)

Internet-TLD

.za

ISO 3166 ZA

Vörwahl +27

Süüdafrika is en vun de Länner mit de meisten Volksgruppen in Afrika. Bavenhen sünd dor mehr Lüde ut Europa inwannert, as in jichens een anner Land in Afrika un dat gifft dor de meisten Inwahners vun europääsche, indische un mischte Afkumst. Striet mank de Rassen un Volksgruppen hett ummer en groten Deel vun de Geschicht un vun de Politik vun dat Land utmaakt. Bi de Entwicklung vun dat Land speelt ok de rieken Boddenschätze/Ressourcen en Rull. Süüdafrika siene Weertschop is de gröttste un meist utboote up den Kontinent mit moderne Infrastruktur allerwegens in dat Land.

Rassekonflikten twuschen de witte Minnerheit un de swarte Mehrheit hett de Geschicht un de Politik vun dat Land regeert. An’n dullsten weer dat unner de Apartheid-Regeren twuschen 1948 un de 1990er Johren. Nadem de Nasionale Party 1948 dat Leit in’e Hand nahmen harr, is en System grünnt wurrn, wat up Rassendiskriminatschoon upboot weer. Vun 1990 af an sünd de doren Gesetten afschafft wurrn. Man eerst hett dat en langen Striet gegen de Apartheid geven un allerhand Gewalt is utöövt wurrn. In düssen Striet weern de Swarten vörweg. Man Witte, brune un indische Süüdafrikaners hefft ok mitmaakt. Druck ut dat Utland weer en wichtigen Grund, dat amenne de Apartheid aftakelt weern möss. Tolest is de unbannig grote Wessel vun dat politische System up wunnerliche Wiese tämlich mit Freden vun’e Hand gahn. Süüdafrika is en vun de minnen Länner in Afrika un mank de Entwicklungslänner, wo dat nie nich en Greep na den Staat geven hett. De Drepen vun de velen Parteien, de över dat „nee Süüdafrika“ verhannelt hefft, hefft en vun de vörsten Grundgesetten in de Welt tostanne bröcht mit stevigen Schutz vun de Minschenrechten. Vundagen warrt vun Süüdafrika jummers as vun de „Regenbogennatschoon“ snackt. Dat is en Ökelnaam, de toeerst vun Arzbischop Desmond Tutu utfunnen wurrn is un de laterhen denn utbreet wurrn is dör Nelson Mandela, as he Präsident weer. Düsse Ökelnaam is en Metapher för de Verschedenheit vun dat Land, nadem de Schede afbraken is, de vun de Apartheid upricht' wurrn weer. Süüdafrika is dat eerste un bitherto eenzige Land, wat Karnwapen entwickelt hett un sik dorna freewillig dat ganze Karnwapenprogramm begeven hett.

Historie

Vörgeschicht

In Süüdafrika gifft dat sunnerlich ole Fundstäen vun de Archäologie. Dat sünd mit de öllsten vun ganz Afrika. Överresten vun Fossilien finnt sik wiethen bi de Sterkfontein-, Kromdraai- un Makapansgatgrotte. Se wiest dor up hen, dat vör um un bi 3 Mio. Johren verscheden Aarden vun Australopithecines in Süüdafrika leevt hefft. Later sünd se nafolgt wurrn vun verscheden „Homo“-Aarden, as Homo habilis un Homo erectus un denn ok vun den modernen Minschen, wat de Homo sapiens is.

Iesentied

In dat 4. un 5. Johrhunnert sünd Buern un Harders vun de Bantu-Völker dör den Limpopo-Stroom na Süden in dat hüdige Süüdafrika intagen. Se hefft al Iesen bruukt (de Bantu-Utbreden). Se sünd stadig wieder na Süden to trocken. Dat warrt annahmen, dat de eerste Iesengeteree in dat hüdige KwaZulu-Natal um un bi 1050 anleggt wurrn is. De Grupp, de an’n meisten na Süden henkamen weer, weern de Xhosa. De sünd bit an den Visrevier hentagen, de hüdigendags in de Provinz Oostkap liggen deit. Düssen Volksgruppen ut de Iesentied hefft de Jäger- un Sammlergruppen verdreven, de fröher dor tohuse ween sünd. Düsse Gruppen sünd denn na Süden tagen.

Nedderlänners un Xhosas an dat Kap

Jan van Riebeeck kummt an dat Kap an

Upschreven warrt Süüdafrika siene Geschichte vun den 6. April 1652 af an. Dormols hett Jan van Riebeeck en Statschoon to’n Verplegen för de Scheepe vun de Vereenigte Oostindische Companie an dat Kap vun de Gode Hoop upmaakt. För den gröttsten Deel vun dat 16. un 17. Johrhunnert höör düsse Siedlung, de stadig wat grötter wurrn is, to de Nedderlannen. Dune bi den Visrevier sünd de nedderlannschen Siedlers amenne mit de Xhosas tosamenstött’. De weern dor just bi, na Südwesten to trecken. Dor hett dat denn en Reeg vun Kriegen geven, de as Grenzkrieg vun’t Kap bekannt sünd.

Vunwegen dat dat an dat Kap to wenig Arbeitsskräfte geev, hett de nedderlannsche Overheid Slaven ut Indonesien, Madagaskar un Indien inföhrt. De Nakamen vun düsse Slaven hefft normolerwiese nedderlannsche Siedlers heiraat. Tosamen mit de Resten vun de Khoikhoi, de toeerst in düsse Gemarken leevt hefft, sünd se later as Kapsche Klöörlingen un „Kapsche Maleien“ betekent wurrn. Düsse beiden Gruppen maakt sowat bi 50 % vun de Inwahners vun de Provinz Westkap ut. De Immigranten ut de Nedderlannen sünd un ner annern anfüllt wurrn dör Düütsche un dör franzöös’sche Hugenotten.

Britische Kolonie

1797 hett Grootbritannien dat Kap vun de Gode Hoop bi den Veerden Engelsch-nedderlannschen Krieg to’n eersten Mol in Besitt nahmen. Dormols möss Holland up de Siet vun Napoleon gegen de Englänner Krieg föhren. De Nedderlannen sünd 1795 dör Napoleon siene Armeen innahmen wurrn. Britannien woll dor nu gegenan, dat dat Kap in de Franzosen ehre Hannen fallen dö un de brittsche Flott unner General Sir James Henry Craig föhr na Kapstadt un nehm de Kolonie in den Naam vun Statthöller Prinz Willem V. in Schutz. Eerst woll de Gouverneur up en paar vun den Prinzen siene Orders nich hören, man as de Briten drauht harrn, anners wollen se Gewalt bruken, dor stimm he to. In’n Februar 1803 hett de Freden vun Amiens regelt, dat de Kolonie wedder unner nedderlannsch Regeren keem un so keem se in de hannen vun de Bataavsche Republiek. As de krieg wedder utbraken weer, hefft de Briten wedder en Armee na dat Kap henstüert. Na de Slacht an’n Strand vun de Tafelbaai hefft de Briten unner Sir David Baird de festung innahmen un de Briten hefft de Kapkolonie in dat Johr 1805 dalslaken.

De Briten möken nu eerst mol wieder mit den Krieg gegen de Xhosas. Dor hefft se de ööstliche Grenz wieter rutschaven bit to en Linie vun Forts, de langs den Visrevier boot wurrn sünd. Afsekert hefft se düsse Kuntreien mit Siedlers ut Grootbritannien, de se nödigt hefft, sik dor dal to laten.

In Grootbritannien hefft dormols Verenen för dat Afschaffen vun Slaveree Druck utöövt un dor hett dat engelsche Parlament 1806 den weltwieten Slavenhannel verbaden un denn later (1833) ok de Slaveree in all siene Kolonien verbaden.

Vunwegen dat de Grenzkrieg jummers noch fudder güng, man ok ut Untofredenheit över de Wiese, wie de Slaveree afschafft wurrn weer, un noch ut annere Grünn hett sik en Deel vun de Inwahners, de Nedderlannsch snacken döen, mit den Groten Treck upmaakt wieter in dat Binnenland un weg vun de britsche Overheid. Dusse Lüde, de eerst as Vortreckers un later as Buren bekannt wurrn sünd, sünd denn tosamenstött’ mit swarte Stämm, as de Zulus. Se hefft en Reeg vun Burenrepublieken grünnt. Mank düsse sünd Transvaal un de Oranje-Freestaat de wichtigsten.

Eerste un Tweede Freeheitskrieg

Buren bi Spioenkop üm 1900

In de Burenstaten sünd 1867 Demanten un 1886 Gold funnen wurrn. Dor is dat mit de Weertschop na boven gahn un so sünd jummers mehr Lüde inwannert. Dat bedüüd, dat de oorsprünglichen Inwahners noch mehr unnerdrückt wurrn sünd.

In den Eersten Freeheitskrieg (1880-1881) hefft de Buren en britschen Inmarsch torüchslahn konnt. Dor hefft se en Taktik bi bruukt, de veel beter to de Ümstänn un Egenorden in dat Land passen dö. So hefft de Buren to’n Bispeel Khakifarven dragen, wat desülvige Farv weer, as in Feld un Land. Anners de Briten: Se hefft hellrode Uniformen anharrt. Dor sünd se slank en Büüt vun de Buren ehre Scharpschütten mit wurrn.

Ofschoonst de Liberale Partei dor in dat Parlament vun Grootbritannien gegen weer, sünd de Briten in den Tweeten Freeheitskrieg (1899- 1902) in en grode Masse trüchkehrt. Dat nütz nix, dat de Buren toeerst bovenup weern un beetschen Wedderstand towege bröcht hefft, amenne weern de Briten jem doch över, sunnerlich vunwegen ehre Masse un ehre betern Nachschublinien. Nun sünd de Buren övergahn to ene Guerilla-Taktik. Man dat slump de Briten, jem to de Övergave to dwingen, as se en Politik vun verbrennte Eer anwennen un Konzentratschoonslagers inrichten döen. De Freden vun Vereeniging hett de vulle Herrschop över de süüdafrikaanschen Republieken an Grootbritannien geven.

De britsche Regeerung is övereen kamen, dat se de Kriegsschuld vun de Burenregeeren övernehmen dö. En vun de Hööftpunkten in den Verdrag, de en Enne maakt hett mit den Krieg, weer, dat swarte Minschen keen Stimmrecht hebben schollen, as man bloß in de Kapkolonie.

Union vun Süüdafrika

Na veer Johre Verhanneln is an’n 31. Mai 1910 de Union vun Süüdafrika schapen wurrn ut de Kap- un de Natalkolonie, dorto den Oranje-Freestaat un de Republiek Transvaal. Dat weer just acht Johre na dat Enne vun den Tweeden Freeheitskrieg. Düsse nee Union vun Süüdafrika is en britisch „Dominium“ ween. 1934 sünd de Süüdafrikaansche Partei un de Nasionale Party tohopengahn un hefft de Verenigde Party formt. Düsse Partei streev dat an, Afrikaners un Witte, de Engelsch snacken döen, to versöhnen. Se is avers 1939 ut’neen reten, as de Union an die Siet vun Grootbritannien in den Tweeten Weltkrieg intreden is. De Nasionale Partei stünn wieter rechts un hett dat mit Düütschland holen. Bovenhen harr se dat dor up afsehn, de Rassen stärker ut’neen to holen.

Apartheid un dat nee Süüdafrika

Schild för Apartheid in Engelsch un Afrikaans

1948 hett de Nasionale Party de allgemenen Wahlen wunnen. Foorts is en Reeg vun strickte Scheedgesetten upstellt wurrn. Dor scholl de Apartheid mit inföhrt weern. Unner de Apartheid sünd de Minschen vun verscheden Rassen vun’anner scheedt wurrn un de Swarten hefft binnen dat „Witte Süüdafrika“ keen Stimmrechten harrt. Dat Inföhren vun düsse Politik hett unbannig Leed mitbröcht för Millionen Süüdafrikaners. Se sünd mit Gewalt verdreven wurrn, dröffen sik nich free rögen, sünd to Arbeiden dwungen wurrn un ehr Striet gegen de Apartheid is mit Gewalt unnerdrückt wurrn.

Apartheid hett ok dorför sorgt, dat dat mit de Weertschop nich vörutgahn is, sunnerlich för de swarten Süüdafrikaners. Wieldes de witte Minnerheid en vun de hööchsten Levensstandards vun ganz Afrika genaten hett, meist just so, as in de „Eerste Welt“, hefft se de swarte Mehrheit achtern anstahn laten in meist all möglichen Hensichten, as ok Inkamen, Eten un Drinken, Wohnsteden un Levenstied.

Mit de Tied hett dat in de internatschonale Arena jummers mehr Striet geven vunwegen de Apartheid. So hett dat Sanktschonen geven un Geld is vun Süüdafrika aftagen wurrn. Dat bröch mit sik, dat de Lage in dat Land noch leger wurrn is. Meist nich ut to holen weer dat in de Johren 1984 un 85, as de Regeren versöch, sik mit harte Regels dör to setten. Dat hett nu wedder mit sik bröcht, dat de Anti-Apartheidsbewegen noch duchtiger Wedderstand leist’ hett (sunnerlich de ANC). Dat Land is up de Knee dwungen wurrn dör en Kombinatschoon vun internatschonale Boykotten un weertschoppliche Sanktschonen, Streiks, Upmärsch, Diskuschonen un Sabotagen.

1990 is de Regeren vun de Nasionale Party unner Frederik Willem de Klerck bigahn un hett en eersten Schritt maakt un mit den ANC un annere Organisatschonen verhannelt. Ok is de ANC-Baas Nelson Mandela na 27 Johren achter Trallen freelaten wurrn. De Apartheidsgesetten sünd lütt bi lütt upgeven wurrn un 1994 geev dat to’n eersten Mol free un allgemeene Wahlen för Minschen vun all Rassen. De ANC hett en unbannige Mehrheit hoolt un is noch up düssen Dag (April 2009) mit över 60 % vun de Stimmen an de Regeren.

Ofschoonst de Apartheid nu al lang to Enne is, leevt jummers noch Millionen vun swarte Süüdafrikaners in Armoot. Dat warrt meist toschreven an dat Arv vun de Apartheid. Man dat bedutt ok Druck för de hüdige Regeren, dat se de Deenstleisten verbetern mutt un soziale Fragen anpacken mutt. Liekers is de Qualität vun’t Leven, tohopennahmen, duchtig wat beter wurrn, sunnerlich, wat Wohnsteden, Versorgen mit Elekrizität un Water angeiht.

Spraken

Süüdafrika hett 11 Amtspraken. Dat hannelt sik dor bi um Afrikaans, Engelsch, Ndebele, Noord-Sotho, Sotho, Swasi, Tsonga, Tswana, Venda, Xhosa un Zulu. Bloß in Indien gifft dat noch mehr. Dor kümmt dat vun, dat dat so veel amtliche Naams för dat Land gifft. Bavenhen weert ok noch acht Nich-amtliche Spraken gellen laten: Fanagalo, Lobedu, Noord-Ndebele, Phuthi, Gebaretaal, Khoe, Nama en San.

Politik

Dat Zentrum vun Pretoria, de administratieve Hööftstadt vun Süüdafrika

Süüdafrika hett en Tweekamerparlament. De ene Kamer is de „Natschonale Raat vun de Provinzen“ (dat Böverhuus). Dor höört 90 Liddmaten to. Dat annere is de „Natschonalversammeln“ (dat Unnerhuus) mit 400 Liddmaten. De Liddmaten vun dat Unnerhuus weert wählt na de proportschonale Representatschoon. De Hälft warrt direktemang wählt up Grund vun natschonale Listen un de annere Hälft warrt wählt ut Listen vun de Provinzen. Bi dat Böverhuus is dat anners: Dor stüert jede Provinz 10 wählte Liddmaten hen, egolweg, wie groot de enkelte Provinz is un wie veel Inwahners dor leven doot. Wahlen to beide Kamern weert all fiev Johren afholen.

De Regeren warrt in dat Unnerhuus tosamenstellt. De Baas vun de Mehrheitspartei in de Natschonalversammeln is de Präsident.

Provinzen

Bit 1994 hett dat in Süüdafrika man bloß veer Provinzen geven: Transvaal, Oranje-Freestaat, Natal un die Kapprovinz. Vun 1994 af an is dat Land updeelt in 9 Provinzen (in Klammern steiht de Naam vun de Provinz ehre Hööftstadt):

Städer mit mehr as 100.000 Inwahners in Süüdafrika

Länner in Afrika

Afhängige Rebeden: Kanarische Inseln | Mayotte | Réunion | St. Helena, Ascension un Tristan da Cunha | Westsahara

Commonwealth of Nations