Józef Weyssenhoff (pisarz)
Józef Weyssenhoff (ur. 8 kwietnia 1860 w Kolanie, zm. 6 lipca 1932 w Warszawie) – powieściopisarz, poeta, krytyk literacki, wydawca. Po 1905 zbliżony do narodowej demokracji; piewca tradycji starego ziemiaństwa kresowego i łowów. Kuzyn malarza Henryka Weyssenhoffa.
 Portret Józefa Weyssenhoffa autorstwa Antoniego Kamieńskiego | |
| Data i miejsce urodzenia |
8 kwietnia 1860 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
6 lipca 1932 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytuj
.jpg)
Urodził się 8 kwietnia 1860 w majątku Kolano na Podlasiu. Wywodził się z inflanckiej, od XIV w. dobrze już spolszczonej, rodziny Weyssów vel Weyssenhoffów. Jego ojciec Michał Weyssenhoff zmarł przedwcześnie w 1865, a ciężar wychowania dzieci i prowadzenia włości na Litwie spadł na matkę pisarza, Wandę Weyssenhoffową z Łubieńskich.
Dzieciństwo spędził w Wilnie, a potem w litewskich wsiach Tarnów i Jużynty (gubernia kowieńska)[1]. W 1871 lub 1872 roku wraz z matką i rodzeństwem przeniósł się do Warszawy, gdzie uczęszczał do IV Gimnazjum Filologicznego. W latach 1879–1884 studiował prawo na Uniwersytecie w Dorpacie, gdzie był członkiem polskiej korporacji akademickiej Konwent Polonia[2] (tzw. dorpatczycy).
Następnie gospodarował w odziedziczonych dobrach w Samoklęskach na Lubelszczyźnie. Od 1891 r. mieszkał w Warszawie, gdzie od 1896 r. wydawał i redagował „Bibliotekę Warszawską”. W młodości dał się poznać jako hulaka, czego przejawem może być fakt, że w Petersburskim Yacht Klubie przegrał do stryjecznego brata cara rodowy majątek Samoklęski[3].
Pod koniec XIX wieku zajął się działalnością literacką, w dużej mierze opartą na wątkach autobiograficznych. Popularność przyniosły mu powieści obyczajowe Żywot i myśli Zygmunta Podfilipskiego (1898) oraz Soból i panna (1912), a także liryki zawarte w tomie Erotyki (1911).
Dużo podróżował po Europie. W 1908 r. na trzy lata osiadł w Steglitz pod Berlinem. I wojnę światową przeżył w Rosji. W 1918 r. wrócił do odrodzonej Polski i zamieszkał w Warszawie. W kwietniu 1924 r., ulegając prawdopodobnie namowie swego powinowatego Władysława Kościelskiego, głównego akcjonariusza Zakładów Graficznych „Biblioteka Polska” w Bydgoszczy, przeniósł się do tego miasta i początkowo zamieszkał przy ul. Gdańskiej 29. Osiedlając się w Bydgoszczy był już literatem o ugruntowanym prestiżu.
Władze miejskie Bydgoszczy przydzieliły mu komfortowe mieszkanie przy ul. Zacisze 1. Poza tym podobnie jak literatowi Kazimierzowi Przerwa-Tetmajerowi, przyznano mu subwencję miesięczną. W Bydgoszczy żył samotnie (od 1895 pozostawał w separacji z żoną Aleksandrą z Blochów), miał tu jednak wypróbowanych przyjaciół, przede wszystkim Witolda Bełzę, dyrektora Biblioteki Miejskiej, literata Adama Grzymałę-Siedleckiego i dyrektora Teatru Miejskiego Józefa Karbowskiego.
Czynnie uczestniczył w życiu społeczno-kulturalnym Bydgoszczy. Wielokrotnie występował z okolicznościowymi prelekcjami i wygłaszał odczyty m.in. o twórczości Adama Mickiewicza, Henryka Sienkiewicza i Juliusza Słowackiego. Aktywnie włączył się do akcji budowy pomnika Henryka Sienkiewicza. Był jednym z założycieli Bydgoskiego Towarzystwa Łowieckiego. Nie zaniedbywał też twórczości literackiej. Napisał książkę Mój pamiętnik literacki (1925), która, według Grzymały-Siedleckiego miała być wstępem do większego dzieła oraz romans Jan bez ziemi (1929).
W 1928 r. opuścił Bydgoszcz i zamieszkał w posiadłości Witolda Platera we Włocławskiem, a następnie osiadł w Warszawie. W 1929 otrzymał nagrodę literacką Poznania. W 1932 r. tuż przed jego śmiercią odbyła się w Bydgoszczy uroczysta akademia poświęcona 40-leciu jego pracy twórczej.
Zmarł 6 lipca 1932 r. w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych-1-11)[4].
Rodzina
edytujJózef Weyssenhoff był żonaty z Aleksandrą z Blochów, córką Jana Gotliba Blocha, warszawskiego potentata finansowego i teoretyka ekonomii.
Twórczość
edytuj
W swojej twórczości, nawiązując do tradycji sienkiewiczowskich, kosmopolityzmowi i sybarytyzmowi współczesnego mu środowiska arystokratycznego (ukazanego m.in. w głośnej powieści satyrycznej Żywot i myśli Zygmunta Podfilipskiego – 1898), przeciwstawiał program narodowego posłannictwa (Sprawa Dołęgi – 1901) oraz apologię cnót i tradycyjnej kultury szlacheckiej dawnych Kresów (Syn marnotrawny 1905, Puszcza 1915). Po 1905 powstał cykl powieści politycznych wymierzonych przeciw dążeniom demokratyczno-liberalnym i rewolucyjnym (Hetmani 1911), z paszkwilanckim obrazem ruchu legionowego i kształtowania się niepodległej Polski (Cudno i ziemia cudeńska 1921). Uznawany za świetnego stylistę zasłynął jako mistrz opisów przyrody i życia łowieckiego (Soból i panna 1911). Autor opowiadań, wierszy, wspomnień. Tłumacz utworów Heinricha Heinego.
Utwory
edytuj- Żywot i myśli Zygmunta Podfilipskiego (1898); wydanie współczesne: Józef Weyssenhoff, Żywot i myśli Zygmunta Podfilipskiego, Kraków 2002, Universitas, ISBN 83-242-0045-2.
- Sprawa Dołęgi[5] (1901)
- Syn marnotrawny[6] (1905)
- Unia[7] (1910)
- Erotyki (1911)
- Soból i panna (1911); wydanie współczesne: Józef Weyssenhoff, Soból i panna: cykl myśliwski, Kraków 2003, Universitas, ISBN 83-242-0031-2.
- Hetmani[8] (1911); wydanie współczesne: Józef Weyssenhoff, Hetmani, Sandomierz 2017, WDS Sandomierz, ISBN 978-83-8101-129-7.
- Gromada[9] (1913)
- Puszcza (1915); wydanie współczesne: Józef Weyssenhoff, Puszcza, Sandomierz 2017, WDS Sandomierz, ISBN 978-83-257-0934-1.
- Cudno i ziemia cudeńska (1921)
- Noc i świt[10] (1924)
- Mój pamiętnik literacki (1925) (kopia cyfrowa)
- Pisma, t. 1-13 (1927–1928)
- Jan bez ziemi[11] (1929)
- Dzieła zebrane, t. 1, 2, 7 (1930–1931, nie ukończone)
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)[12]
- Złoty Krzyż Zasługi (23 maja 1932)[13]
Upamiętnienie
edytujUlicę Zacisze, przy której mieszkał w Bydgoszczy, przemianowano na Plac Weyssenhoffa. W 1960 r. w setną rocznicę jego urodzin, staraniem Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy, na frontonie budynku, w którym mieszkał, odsłonięto tablicę pamiątkową z czerwonego granitu, zaprojektowaną przez Bronisława Zygfryda Nowickiego, na której napisano: „Tu mieszkał w latach 1924–1928 pisarz polski Józef Weyssenhoff 1860–1932 piewca przyrody i łowiectwa”.
Jedna z Ulic w Zabrzu w dzielnicy Makoszowy nosi imię Józefa Weyssenhoffa.
Przypisy
edytuj- ↑ Irena Szypowska, "Młodzieńcza korespondencja Józefa Weyssenhoffa z Konstantym Marianem Górskim. 1876-1885", Pamiętnik Literacki LXIII, 1972, z. 4
- ↑ „Album Polonorum” – spis członków korporacji akademickiej Konwent Polonia, tom I, 1828-1940. konwentpolonia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-05)]..
- ↑ Por. A. Grzymała–Siedlecki, Nasz baron, [w:] Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim, wyd. II, Kraków 1962, s. 112–113.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: JÓZEF WEYSSENHOFF, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19].
- ↑ Józef Weyssenhoff, Sprawa Dołęgi [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
- ↑ Józef Weyssenhoff, Syn marnotrawny [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
- ↑ Józef Weyssenhoff, Unia [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
- ↑ Józef Weyssenhoff, Hetmani [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
- ↑ Józef Weyssenhoff, Gromada [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
- ↑ Józef Weyssenhoff, Noc i świt : powieść historyczna współczesna [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
- ↑ Józef Weyssenhoff, Jan bez ziemi : romans [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 30.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 123, poz. 155 „za zasługi na polu literatury”.
Bibliografia
edytuj- Stanisław Błażejewski, Janusz Kutta, Marek Romaniuk: Bydgoski Słownik Biograficzny. T. I. Bydgoszcz: 1994, s. 113–114.
- Ewa Danowska, Józef Weyssenhoff (1860–1932) – pisarz, bibliofil, kolekcjoner. Nieznane oblicze twórcy, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 2015, ISBN 978-83-7133-638-6, OCLC 924762737.
- Kazimierz Reychman: Szkice genealogiczne, Serja I. Warszawa: Hoesick F., 1936, s. 25–27.
- Irena Szypowska, Młodzieńcza korespondencja Józefa Weyssenhoffa z Konstantym Marianem Górskim. 1876-1885, Pamiętnik Literacki LXIII, 1972, z. 4
Linki zewnętrzne
edytuj- Soból i panna. Cykl myśliwski – publikacja internetowa.. republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-17)].
- Irena Szypowska: Weyssenhoff Józef. [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny [on-line]. [dostęp 2014-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-05)].
- Utwory Józefa Weyssenhoffa w bibliotece Polona