Wikipedia

Rudy (województwo śląskie)

wieś w województwie śląskim
Zobacz też: inne znaczenia nazwy Rudy.

Rudy (też: Rudy Wielkie, Rudy Raciborskie; niem. Rudy, Groß Rauden[3]) – wieś w Polsce, na Górnym Śląsku w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Kuźnia Raciborska[4].

Rudy
wieś
Ilustracja
Opactwo cystersów w Rudach (2006)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

raciborski

Gmina

Kuźnia Raciborska

Liczba ludności (2008)

2768

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

47-430[2]

Tablice rejestracyjne

SRC

SIMC

0215746

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Rudy”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Rudy”
Położenie na mapie powiatu raciborskiego
Mapa konturowa powiatu raciborskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Rudy”
Położenie na mapie gminy Kuźnia Raciborska
Mapa konturowa gminy Kuźnia Raciborska, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Rudy”
Ziemia50°11′33″N 18°26′54″E/50,192500 18,448333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

W latach 1973–1977 miejscowość była siedzibą gminy Rudy.

Nazwa

edytuj

Ewolucja zapisów nazwy wsi Rudy przebiegała następująco:

  • 1258 – Wladislaw,
  • 1264 – Ruda,
  • 1295 w kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) miejscowość wymieniona jest jako Ruda[5].
  • 1391 – Rudden – wariant niemiecki (czyt. Ruden),
  • 1408 – Rawden, Rawdin – wariant niemiecki (czyt. Rauden),
  • 1420 – Rauda (czyt. Ruda),
  • 1475 w łacińskich statutach Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w formie Ruda[6].
  • II poł. XV w. – Rauden
  • pocz. XVI w. – Raudten, Rauden – warianty niemieckie (oba czyt. Rauden)
  • 1613 w dziele Silesiographia autorstwa Mikołaja Henela z Prudnika miejscowość wymieniona pod łacińską nazwą: Raudense monasterium[7].
  • XVIII w. – Rauden, Rudy, Groß Rauden,
  • 1830 – Rudeo (błąd pisarza lub zapis uszkodzony)
  • 1888 – Ruda,
  • 1918-1945 – Rudy, Groß Rauden,
  • od 1945 – Rudy (Rudy Wielkie, urzędowo, następnie potocznie: Rudy Raciborskie, obecnie Rudy).

Geografia

edytuj

Rudy położone są w dolnym biegu rzeki Rudy, która z kolei jest dopływem górnej Odry. Zlokalizować je można na styku Płaskowyżu Rybnickiego i Kotliny Raciborskiej. W południowej części Rud, na granicy z Rybnikiem, znajduje się najwyższy punkt sięgający 271 m n.p.m. Początkowo okoliczne tereny były mocno zalesione a drzewostan stanowiły buki, dęby, sosny, świerki i jodły. W XVIII wieku wytrzebiono jednak niemal zupełnie buki i dęby, a zanieczyszczenie środowiska spowodowało zanik jodły, którą zastąpiono modrzewiami i innymi gatunkami liściastymi. Lasy w Rudach obfitują także w zwierzynę płową, czarną i drobną.

Klimat Rud jest ciepły, a okres wegetacyjny trwa 224 dni. Gleby są w większości nieurodzajne i powstały na bazie utworów polodowcowych: gliny, piasków i iłów. Natomiast gleby bielicowe właściwe, rdzawe i murszowate zajmują ok. 66% powierzchni. W dolinie rzecznej występują również nadające się pod gospodarkę łąkową mady piaszczyste.

Przysiółki

edytuj

Przysiółkami wsi są[4]:

 
Przyroda na terenie Rud
  • Biały Dwór – dawny folwark cysterski z końca XIII wieku;
  • Brantołka – dawna osada fabryczna założona przez cystersów w XVI wieku, funkcjonowały tam najpierw fryszerki i kuźnica, a później fabryka drutu i huta;
  • Kolonia Renerowska – powstała na początku XIX w. przy drodze do Jankowic;
  • Paproć – kolonia fabryczna zbudowana przez cystersów przy drodze do Rybnika;
  • Podbiała
  • Przerycie – kolonia fabryczna założona przez cystersów;
  • Szybki – kolonia górnicza założona przez cystersów na południe od Rud, na skraju lasu zwanego Buk, miejsce wydobywania rudy darniowej.

Historia

edytuj

Historia Rud sięga I poł. XIII wieku. Wtedy miała tu powstać pierwsza fundacja klasztorna, która w 1228 roku otrzymała obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Prawdopodobnie jednak datowanie to jest zbyt wczesne i faktycznie można je przesunąć na ok. 1237 rok. Pierwszy klasztor nie przetrwał w związku z najazdem tatarskim w 1241 roku. Z początkiem II połowy XIII wieku cystersi z Jędrzejowa przybyli tu jednak ponownie i w 1252 roku zaczęli budowę klasztoru, który zasiedlili w 1255 roku. Znany jest też dokument fundacji klasztoru z 21 października 1258 roku wydany przez Władysława Opolskiego i potwierdzony 16 lat później przez papieża Grzegorza X.

Cystersi szybko rozwijali miejscową gospodarkę i osadnictwo. Zajmowali się sadownictwem, leśnictwem i bartnictwem. W okolicy Rud wybudowali stawy rybne, które zaopatrywały zarówno klasztor, jak i okoliczne wioski. Hodowali także owce, trzodę i bydło.

Kolejny szybki wzrost znaczenia klasztoru rudzkiego przyniosły XVII wiek i rządy opata Andrzeja Emanuela Pospela. Klasztor założył wówczas kuźnicę, dwie fryszerki i fabrykę drutu. W 1710 powstała w Rudach huta potażu, a w 1725 założono tu kuźnicę miedzi.

W 1810 roku władze pruskie dokonały kasaty klasztoru, a w jego budynkach powstał szpital wojskowy, który funkcjonował tu w latach 1813–1814.

We wsi niemiecki etnograf Julius Roger zbierał pieśni ludowe Górnego Śląska do swojej książki Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką wydanej we Wrocławiu w 1863 roku[8][9]. Dwadzieścia pięć pieśni z tego zbioru pochodzących z Rudy przetłumaczył Hoffman von Fallersleben w opublikowanym w Kassel w 1865 roku dwujęzycznym, polsko-niemieckim zbiorze pt. Ruda. Polnische Volkslieder der Oberschlesier[10]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe na terenie wsi – „Die Bevolkerung von dem eigentlichen Gross-Rauden besteht aus 195 Haushaltungen mit 1131 Seelen, zur halfte polnisch(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „Populacja w Rudach w 195 gospodarstwach domowych wynosi 1131 dusz, z czego połowa jest polska (...)”[9].

Zabytki i atrakcje turystyczne

edytuj
 
Wnętrze zabytkowego kościoła wchodzącego w skład Pocysterskiego Zespołu Klasztorno-Pałacowego
 
Pocysterski Zespół Klasztorno-Pałacowy w Rudach.

Szlaki turystyczne przechodzące przez Rudy:

Transport

edytuj

Drogowy

edytuj
 
Siedziba Lasów Państwowych i zabytkowa willa przy głównym rozjeździe w Rudach

Rudy znajdują się w odległości ok. 13 km od autostrady A4 – węzeł Ostropa z drogą wojewódzką nr 408.

Droga wojewódzka nr 921 jest drogą dojazdową do autostrady A1 i prowadzi do węzła Knurów oddalonego od Rud o ok. 18 km.

Autobusowy

edytuj

Rudy są połączone komunikacją autobusową z:

Edukacja

edytuj

W Rudach znajduje się Zespół Szkół Ogólnokształcących, w którym mieszczą się szkoła podstawowa oraz gimnazjum (ul. Rogera). Przedszkole (ul. Raciborska) oraz Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy (czynny oficjalnie od września 2008) (ul. Dworcowa).

ZSO w Rudach w ramach programu Comenius prowadzi kontakty partnerskie oraz wymianę młodzieży i nauczycieli z kilkoma szkołami w Europie:

Ludzie związani z Rudami

edytuj
 
Obelisk ku czci dra Juliusza Rogera
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Rudami (województwo śląskie).

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 118248
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1114 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  4. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  6. ↑ Franz Xaver Seppelt, Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446, Franz Goerlich, Breslau 1912, s. 19 oraz 97. – tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.
  7. ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 180. ISBN 978-83-910595-2-4.
  8. ↑ Roger 1863 ↓.
  9. ↑ a b Triest 1865 ↓, s. 809.
  10. ↑ von Fallersleben 1865 ↓.
  11. ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Etno Muzeum Zaczarowana Chata. [dostęp 2015-11-23].
  12. ↑ Nowa normobaria w Rudach k. Rybnika już otwarta! [online], Akademia Długowieczności, 23 grudnia 2019 [dostęp 2021-09-17] (pol.).
  13. ↑ Rudy-Opactwo.pl – Pocyterski Zespół Klasztorno-Pałacowy w Rudach [online], www.rudy-opactwo.pl [dostęp 2021-09-17].
 
Ołtarz z obrazem NMP w bocznej kaplicy w kościele przyklasztornym w Rudach (Raciborskich)

Bibliografia

edytuj
  • Juliusz Roger: Pieśni Ludu Polskiego na Górnym Śląsku. Wrocław: Juliusz Roger, 1863.
  • Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
  • Hoffman von Fallersleben: Ruda. Polnische Volkslieder der Oberschlesier. Cassel: A. Freyschmidt, 1865.
  • M. Dyba, Legenda rudzkich cystersów, Wszechnica Górnośląska T. XII.
  • J. Gorzelik, Dziedzictwo Górnośląskiego Baroku. Opactwo Cysterskie w Rudach Wielkich 1648-1810, Warszawa 2005.
  • A. Morawetz, Denkmäler in Rauden, „Ratiborer Heimatblatt” 1927.
  • A. Potthast, Geschichte der ahemaligen Zisterzienserabtei Rauden in Oberschlesien, Leobschütz 1858.
  • R. Respondowski, Miasto i Gmina Kuźnia Raciborska. Katowice 1995.
  • St. Rybant, Średniowieczne opactwo cystersów w Rudach, Wrocław 1977.
  • H. Siedlaczek, Edukacja środowiskowa w Szkole Podstawowej w Rudach, „Wszechnica Górnośląska”, Katowice 1995, T. XI, s. 123–129.
  • H. Siedlaczek, Rudy – Mała Wielka Ojczyzna, Żory 1999.
  • Mieczysław Sufryd, Jerzy Winiewski, Opactwo cystersów w Rudach 1258-1810, Katowice 1987.
  • G. Wawoczny, Rudy – miejsce magiczne.
  • F. Wolnik, Matka Boska Rudzka. Dzieje Sanktuarium w Rudach Wielkich, Opole 1995.
  • F. Wolnik, Służba Boża w Rudzkim Opactwie Cystersów, Opole 2006.
  • A. Zamarska, Dzieje książąt raciborskich, Rybnik 2005.
  • K. Tomasiak, Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudach w latach 1810–1924, Racibórz 2009.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rudy_(województwo_śląskie)&oldid=74633792”