Tanew

Tanew
	; Rezerwat „Nad Tanwią”
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Lokalizacja	woj. podkarpackie, woj. lubelskie
	Rzeka
Długość	114,25 km
Spadek	1‰
Powierzchnia zlewni	2 338,14 km²
Średni przepływ	12,2 m³/s Harasiuki
	Źródło
Miejsce	na Roztoczu Wschodnim, koło Huty-Złomów
Wysokość	308 m n.p.m.
Współrzędne	50°17′04″N 23°20′44″E/50,284444 23,345556
	Ujście
Recypient	San
Miejsce	poniżej Ulanowa
Wysokość	153,5 m n.p.m.
Współrzędne	50°29′34″N 22°15′27″E/50,492778 22,257500
Szlak
	Położenie na mapie Polski źródło ujście
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego źródło ujście
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tanew – rzeka, prawostronny dopływ Sanu^[2] o długości 114,25 km^[3] i powierzchni zlewni 2.339 km².

Przebieg

Rzeka wypływa na południowym Roztoczu, z bagien między wsiami Huta Stara i Złomy Ruskie, w okolicy wsi Wola Wielka, a jedno ze źródeł znajduje się we wsi Łukawica w powiecie lubaczowskim województwa podkarpackiego. Tanew płynie na północny wschód i przepływa przez Narol. Następnie opuszcza Roztocze i przecina południową część leśnego kompleksu Puszczy Solskiej. Dolina Tanwi oddziela Równinę Biłgorajską (na północy) od Płaskowyżu Tarnogrodzkiego (na południu). W okolicach Suśca uchodzi do Tanwi Jeleń z najwyższym naturalnym wodospadem na Roztoczu (1,5 m). Dalej Tanew meandruje południowym skrajem Puszczy Solskiej w kierunku zachodnim, przyjmując dopływy: Wirową (od południa), a od północy Sopot i Szum. W okolicy wsi Harasiuki Tanew przyjmuje kolejny duży dopływ – Ładę. Następnie płynie przez południowy skraj Lasów Janowskich, przyjmuje kolejny prawy dopływ – Kurzynkę i wpada do Sanu w miasteczku Ulanów na wysokości 154 m n.p.m.

Charakterystyka przyrodnicza

Warunki hydrologiczne i geomorfologiczne

Tanew charakteryzuje się reżimem hydrologicznym niwalnym słabo wykształconym^[4]. Średni przepływ Tanwi w profilu wodowskazowym Harasiuki w latach 1976–2013 wynosił 12,21 m³/s, przepływ maksymalny 168 m³/s, minimalny 3,32 m³/s. W Osuchach przepływy wynosiły: średni 6,68 m³/s, maksymalny 80,4 m³/s, minimalny 1,96 m³/s^[5].

Koryto Tanwi jest kręte w górnym i dolnym biegu, meandrujące w biegu środkowym i proste na odcinkach uregulowanych, które stanowią ok. 13% długości rzeki. W górnym biegu rzeki występują naturalne szumy/szypoty genezy tektonicznej, w tym odcinku w korycie widoczne są więc wychodnie skalne. Poza tym koryto jest głównie piaszczyste, miejscami żwirowe.

Występowanie ryb i minogów

W Tanwi stwierdzono występowanie 36 gatunków ryb i minogów^[6]^[7], w tym 6 gatunków chronionych: koza bałtycka, koza zwyczajna, różanka, śliz i minóg ukraiński oraz 6 gatunków obcych i inwazyjnych: amur biały, babka rzeczna, czebaczek amurski, karaś srebrzysty, sumik karłowaty, trawianka. Historycznie w Tanwi występowały ryby migrujące: troć wędrowna, węgorz, certa – ich populacje wyginęły wraz z budową jazu w Ulanowie oraz zapory na Wiśle we Włocławku.

Ryby i minogi występujące w Tanwi
Gatunek	Status	Źródło
amur biały	obcy	^[7]
babka rzeczna	inwazyjny	^[7]
boleń pospolity		^[7]
brzana pospolita		^[6]^[7]
ciernik		^[6]
czebaczek amurski	inwazyjny	^[7]
głowacz białopłetwy		^[6]
jaź		^[6]
jelec		^[6]^[7]
karaś srebrzysty	obcy	^[7]
karaś pospolity		^[6]
kiełb białopłetwy		^[7]
kiełb krótkowąsy		^[6]^[7]
kleń		^[6]^[7]
koza bałtycka	ochrona ścisła	^[7]
koza pospolita	ochrona częściowa	^[6]^[7]
leszcz		^[6]
lin		^[7]
lipień		^[6]
miętus		^[6]^[7]
minóg ukraiński	ochrona częściowa	^[7]
okoń		^[6]^[7]
piekielnica		^[6]^[7]
piskorz		^[7]
płoć		^[6]^[7]
pstrąg potokowy		^[6]
różanka pospolita	ochrona częściowa	^[7]
słonecznica pospolita		^[6]
sumik karłowaty	inwazyjny	^[7]
szczupak		^[6]^[7]
śliz	ochrona częściowa	^[6]^[7]
świnka		^[6]
trawianka	inwazyjny	^[7]
ukleja		^[6]^[7]
wzdręga		^[7]

Zagrożenia i ochrona rzeki

Koryto Tanwi w większości biegu jest dzikie, nieuregulowane. Jedyne uregulowane odcinki zlokalizowane są między Narolem, a Paarami (odcinek o długości 6,5 km) oraz między Borowcem, a ujściem Studzienicy (ok. 8,5 km). Głównym zagrożeniem dla przyrody Tanwi jest fragmentacja ciągłości podłużnej przez sztuczne bariery. W korycie Tanwi zbudowano 3 jazy i 9 progów^[8]. Wszystkie progi zlokalizowane są na wyprostowanym odcinku rzeki w okolicy Narola. Dwa jazy zlokalizowane poniżej Borowca, aktualnie oba nie piętrzą już wody i stanowią tylko minimalną przeszkodę dla migracji ryb. Największą i najbardziej szkodliwą dla dorzecza Tanwi budowlą hydrotechniczną jest jaz w Ulanowie, zlokalizowany zaledwie 2,5 km od ujścia rzeki i uniemożliwiający migrację ryb w całe dorzecze Tanwi^[9]. Wraz z budową jazu w latach 60. XX wieku w Tanwi wyginęły populacje świnki, certy, węgorza. Żadna z budowli poprzecznych w korycie Tanwi nie pełni od kilkudziesięciu lat żadnej funkcji.

Dla ochrony obszaru źródliskowego Tanwi utworzono rezerwat przyrody Źródła Tanwi. Fragment górnego biegu jest objęty rezerwatem przyrody Nad Tanwią, chroniącym unikatowe progi skalne (tzw. szumy albo szypoty) w dnie rzeki.

Dolina Tanwi Tanew stanowi część 6 obszarów Natura 2000: Horyniec, Roztocze, Puszcza Solska, Uroczyska Puszczy Solskiej, Dolina Dolnej Tanwi, Dolina Dolnego Sanu oraz 2 parków krajobrazowych: Południoworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego i Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej.

Główne dopływy

Prawe:
- Łosiniecki Potok
- Jeleń
- Sopot
- Szum
- Łada

Lewe:
- Wirowa z Brusienką
- Lubienia
- Złota Nitka
- Łazowna
- Borowina

Turystyka

Od miejscowości Narol do ujścia organizowane są spływy kajakowe^[10]. Wzdłuż rzeki prowadzą także szlaki turystyczne^[11]:

Szlak Szumów: Susiec – Rebizanty (rez. „Nad Tanwią”) – Źródełko Miłości – Kościółek – Uroczyska Puszczy Solskiej – Wodospad na Jeleniu – Susiec.

ścieżka edukacyjna „Nad Tanwią” (zamknięta pętla)^[11].

Miejscowości nad Tanwią

Zobacz też

Rzeki w Polsce

Przypisy

↑ Tanew na mapie Geoportalu Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej [online], Główny Geodeta Kraju [dostęp 2017-07-17] .
↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 294, ISBN 83-239-9607-5 .
↑ Tanew na mapie Geoportalu Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Moduł: Obszary dorzeczy (wynik wyszukiwania) [online], Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej [dostęp 2017-07-17] .
↑ DariuszD. Wrzesiński DariuszD., Typologia reżimu odpływu rzek w Polsce w podejściu nadzorowanym i nienadzorowanym, „Badania fizjograficzne”, 2017 .
↑ KrzysztofK. Raczyński KrzysztofK., Przepływy graniczne niżówek w rzekach Lubelszczyzny, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia”, 70 (1), 2016, s. 117, DOI: 10.17951/b.2015.70.1.117, ISSN 0137-1983 [dostęp 2023-02-18] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v JacekJ. Rechulicz JacekJ., ZbigniewZ. Girsztowtt ZbigniewZ., MirosławM. Przybylski MirosławM., Ichtiofauna rzeki Tanew i jej dopływów, „Roczniki Naukowe PZW”, 2009 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa Piotr Bednarek, Robert Waradzyn – odłowy kontrolne ryb w 2021 r. poniżej i powyżej jazu w Ulanowie, dane niepublikowane.
↑ European Barrier Atlas [online], amber.international [dostęp 2023-02-18] (ang.).
↑ PiotrP. Bednarek PiotrP., Fragmentacja rzek w północnej części Kotliny Sandomierskiej, 2020, DOI: 10.13140/RG.2.2.26410.64968 [dostęp 2023-02-18] (słow.).
↑ Tanew. [w:] roztoczewita.pl [on-line]. [dostęp 2021-10-20].
↑ ^a ^b K.K. Łagowski K.K., Szlak Szumów w Gminie Susiec na Roztoczu Środkowym [online] [dostęp 2017-07-08] .

[geoportal-1] Tanew na mapie Geoportalu Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej [online], Główny Geodeta Kraju [dostęp 2017-07-17] .

[hydronimy_p-2] Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 294, ISBN 83-239-9607-5 .

[geoportalKZGW-3] Tanew na mapie Geoportalu Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Moduł: Obszary dorzeczy (wynik wyszukiwania) [online], Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej [dostęp 2017-07-17] .

[4] DariuszD. Wrzesiński DariuszD., Typologia reżimu odpływu rzek w Polsce w podejściu nadzorowanym i nienadzorowanym, „Badania fizjograficzne”, 2017 .

[5] KrzysztofK. Raczyński KrzysztofK., Przepływy graniczne niżówek w rzekach Lubelszczyzny, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia”, 70 (1), 2016, s. 117, DOI: 10.17951/b.2015.70.1.117, ISSN 0137-1983 [dostęp 2023-02-18] .

[:0-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v JacekJ. Rechulicz JacekJ., ZbigniewZ. Girsztowtt ZbigniewZ., MirosławM. Przybylski MirosławM., Ichtiofauna rzeki Tanew i jej dopływów, „Roczniki Naukowe PZW”, 2009 .

[:1-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa Piotr Bednarek, Robert Waradzyn – odłowy kontrolne ryb w 2021 r. poniżej i powyżej jazu w Ulanowie, dane niepublikowane.

[8] European Barrier Atlas [online], amber.international [dostęp 2023-02-18] (ang.).

[9] PiotrP. Bednarek PiotrP., Fragmentacja rzek w północnej części Kotliny Sandomierskiej, 2020, DOI: 10.13140/RG.2.2.26410.64968 [dostęp 2023-02-18] (słow.).

[10] Tanew. [w:] roztoczewita.pl [on-line]. [dostęp 2021-10-20].

[szumy-11] K.K. Łagowski K.K., Szlak Szumów w Gminie Susiec na Roztoczu Środkowym [online] [dostęp 2017-07-08] .

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]