Dariusz III: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m drobne techniczne |
|||
| Linia 39: | Linia 39: | ||
[[Plik:Darius III.jpg|mały|Dariusz III uciekający po bitwie pod Issos (Museo Archeologico Nazionale, [[Neapol]])]] |
[[Plik:Darius III.jpg|mały|Dariusz III uciekający po bitwie pod Issos (Museo Archeologico Nazionale, [[Neapol]])]] |
||
'''Dariusz III''' ([[Język staroperski|staropers.]] 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁; ur. ok. 380 p.n.e.<ref name="EI">{{Cytuj |tytuł = Darius III |data dostępu = 2023-05-06 |opublikowany = Encyclopaedia Iranica Online |url = https://iranicaonline.org/articles/darius-v |język = en |dostęp = o}}</ref>, |
'''Dariusz III''' ([[Język staroperski|staropers.]] 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁; ur. ok. 380 p.n.e.<ref name="EI">{{Cytuj |tytuł = Darius III |data dostępu = 2023-05-06 |opublikowany = Encyclopaedia Iranica Online |url = https://iranicaonline.org/articles/darius-v |język = en |dostęp = o}}</ref>, zm. [[330 p.n.e.]] w pobliżu [[Szahr-e Ghumes|Hekatompylos]]) – ostatni król [[Iran|perski]] z dynastii [[Achemenidzi|Achemenidów]]<ref name=":0">{{Encyklopedia Britannica|id=biography/Darius-III|tytuł=Darius III {{!}} king of Persia|data dostępu=2023-05-06}}</ref>. Rządził jako Król Królów w latach [[336 p.n.e.|336]]–[[330 p.n.e.]] W [[język perski|języku perskim]] jego imię było wymawiane ''Darajawausz'', w [[Język grecki|języku greckim]] nazywany ''Dareios Kodomanos'', w [[Język egipski|języku egipskim]] ''Inczriusza''. |
||
== |
== Źródła historyczne == |
||
Główne źródło wiedzy nt. panowania Dariusza stanowią prace greckich i rzymskich historyków opisujących życie [[Aleksander Macedoński|Aleksandra Wielkiego]]: [[Diodor Sycylijski|Diodora Sycylijskiego]], [[Plutarch |
Główne źródło wiedzy nt. panowania Dariusza stanowią prace greckich i rzymskich historyków opisujących życie [[Aleksander Macedoński|Aleksandra Wielkiego]]: [[Diodor Sycylijski|Diodora Sycylijskiego]], [[Plutarch]]a, [[Flawiusz Arrian|Flawiusza Arriana]], [[Kwintus Kurcjusz Rufus|Kurcjusza Rufusa]] i innych<ref name="EI" />. Do pozostałych źródeł należą m.in. [[Urucka lista królów|Lista Królów z Uruk]] i babilońskie pisma astronomiczne<ref name="EI" />. Kluczowym źródłem ikonograficznym jest odkryta w XIX wieku [[Bitwa Aleksandra z Dariuszem|mozaika z Domu Fauna]] w [[Pompeje (stanowisko archeologiczne)|Pompejach]]<ref name="EI" />. |
||
== Życiorys == |
== Życiorys == |
||
Pochodził z którejś z bocznych linii Achemenidów'''<ref name="kwiatkowski">{{Cytuj |autor = Bogusław Kwiatkowski |tytuł = Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia |data = 2021 |isbn = 9788324410422 |wydanie = 2 |wydawca = Iskry |s = |
Pochodził z którejś z bocznych linii Achemenidów'''<ref name="kwiatkowski">{{Cytuj |autor = Bogusław Kwiatkowski |tytuł = Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia |data = 2021 |isbn = 9788324410422 |wydanie = 2 |wydawca = Iskry |s = 903–908}}</ref>'''<ref name=":0" />. Urodził się jako Artaszata (stpr. Artašiyāta<ref name="EI" />, gr. Artaksates)<ref>Ziółkowski A., ''Historia powszechna. Starożytność'', PWN Warszawa 2009, s. 476.</ref>, historyk [[Marek Junianus Justynus|Justyn]] podaje Kodoman jako imię, którego Dariusz używał przed dojściem do władzy<ref name="EI" />. Syn [[Arsames II|Arsamesa]] i [[Sysygambis]] (wg innych źródeł Sysyngambris<ref name="EI" />), córki [[Artakserkses II|Artakserksesa II]]. Jego dziadkiem miał być [[Ostanes I|Ostanes]] – jeden z braci Artakserksesa II. Historycy uznają, że powyższe pochodzenie Dariusza miało charakter raczej oficjalny i przybrany dla potrzeb dynastycznych aniżeli rzeczywisty<ref name="EI" />. W młodości prawdopodobnie służył jako królewski poddany (''bandaka)<ref name="EI" />''. |
||
W bliżej nieokreślonym czasie Dariusz pełnił służbę nadzorcy ''chapar-khaneh,'' tj. perskiego systemu pocztowego<ref name="EI" />''.'' W latach 344–336 p.n.e.{{Fakt|data=2023-05}} pełnił funkcję satrapy Armenii<ref name="EI" />. Zapewne około 340 p.n.e. poślubił [[Statejra I|Statejrę]], która podług niektórych zapisów była jego krewną: dała mu ona syna Ochosa<ref name="EI" />. Z poprzedniego związku miał trzy córki<ref name="EI" />. |
W bliżej nieokreślonym czasie Dariusz pełnił służbę nadzorcy ''chapar-khaneh,'', tj. perskiego systemu pocztowego<ref name="EI" />''.'' W latach 344–336 p.n.e.{{Fakt|data=2023-05}} pełnił funkcję satrapy Armenii<ref name="EI" />. Zapewne około 340 p.n.e. poślubił [[Statejra I|Statejrę]], która podług niektórych zapisów była jego krewną: dała mu ona syna Ochosa<ref name="EI" />. Z poprzedniego związku miał trzy córki<ref name="EI" />. |
||
Został wyniesiony na tron przez [[Bagoas]]a, który otruł dwóch wcześniejszych królów [[Artakserkses III|Artakserksesa III]] oraz [[Arses]]a<ref name=":0" />. Po objęciu rządów w pierwszej kolejności rozwiązał kwestię wpływowego eunucha, nakazując mu wypicie trucizny<ref name=":0" />'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Ok 334 p.n.e.'''<ref name="kwiatkowski" />''' (chronologia niepewna<ref name="EI" />) stłumił rebelię w [[Starożytny Egipt|Egipcie]], pokonując [[Chabbasz]]a i przywracając władzę perską w tym kraju'''<ref name="kwiatkowski" />'''<ref name="EI" />. Przyjął tytulaturę faraońską. Ustanowił satrapą w Egipcie człowieka o imieniu Sabakes'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Pokonał też innego pretendenta, który rościł sobie prawa do władzy w Babilonie<ref name="EI" />. |
Został wyniesiony na tron przez [[Bagoas]]a, który otruł dwóch wcześniejszych królów [[Artakserkses III|Artakserksesa III]] oraz [[Arses]]a<ref name=":0" />. Po objęciu rządów w pierwszej kolejności rozwiązał kwestię wpływowego eunucha, nakazując mu wypicie trucizny<ref name=":0" />'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Ok. 334 p.n.e.'''<ref name="kwiatkowski" />''' (chronologia niepewna<ref name="EI" />) stłumił rebelię w [[Starożytny Egipt|Egipcie]], pokonując [[Chabbasz]]a i przywracając władzę perską w tym kraju'''<ref name="kwiatkowski" />'''<ref name="EI" />. Przyjął tytulaturę faraońską. Ustanowił satrapą w Egipcie człowieka o imieniu Sabakes'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Pokonał też innego pretendenta, który rościł sobie prawa do władzy w Babilonie<ref name="EI" />. |
||
Nie jest wykluczony jego udział w zamordowaniu [[Filip II Macedoński|Filipa II]]<ref name=":0" />. Zlekceważył ostrzeżenia nieprzychylnych Macedonii Greków o planowanej już za Filipa II wyprawie przeciwko Persji i nie przygotował swojego państwa do obrony, bądź nie zdążył tego zrobić<ref name=":0" />. |
Nie jest wykluczony jego udział w zamordowaniu [[Filip II Macedoński|Filipa II]]<ref name=":0" />. Zlekceważył ostrzeżenia nieprzychylnych Macedonii Greków o planowanej już za Filipa II wyprawie przeciwko Persji i nie przygotował swojego państwa do obrony, bądź nie zdążył tego zrobić<ref name=":0" />. |
||
W 334 p.n.e. [[Aleksander Macedoński]] wylądował w [[Anatolia|Azji Mniejszej]] i rozbił siły miejscowych [[Satrapa (w Persji)|satrapów]] perskich nad [[Bitwa nad Granikiem|Granikiem]]<ref name=":0" />. Tym samym Persja utraciła kontrolę nad zachodnimi rejonami Azji Mniejszej'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Dariusz nie słuchał greckich najemników, którzy radzili mu zastosowanie [[taktyka spalonej ziemi|taktyki spalonej ziemi]], czyli wycofywanie się w głąb imperium, niszcząc przed Macedończykami plony i miasta{{Fakt|data=2023-05}}. |
W 334 p.n.e. [[Aleksander Macedoński]] wylądował w [[Anatolia|Azji Mniejszej]] i rozbił siły miejscowych [[Satrapa (w Persji)|satrapów]] perskich nad [[Bitwa nad Granikiem|Granikiem]]<ref name=":0" />. Tym samym Persja utraciła kontrolę nad zachodnimi rejonami Azji Mniejszej'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Dariusz nie słuchał greckich najemników, którzy radzili mu zastosowanie [[taktyka spalonej ziemi|taktyki spalonej ziemi]], czyli wycofywanie się w głąb imperium, niszcząc przed Macedończykami plony i miasta{{Fakt|data=2023-05}}. |
||
| Linia 58: | Linia 58: | ||
Jesienią 333 p.n.e. pod [[Bitwa pod Issos|Issos]] siły perskie zostały ponownie rozbite<ref name=":0" />, do niewoli dostały się: matka Dariusza – królowa Sysygambis, żona Statejra oraz córki: [[Statejra II]] i [[Drypetis]], a także sześcioletni wówczas syn Ochos'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Następnie Aleksander Macedoński zajął [[Fenicja|Fenicję]], [[Palestyna|Palestynę]] i [[Egipt]]'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Dariusz próbował wejść w układy z Aleksandrem, oferując mu oddanie ziem, które już zdobył oraz wszystkich satrapii perskich na zachód od Eufratu, jednak Macedończyk odmówił<ref name=":0" />. Król Persów oferował również Aleksandrowi rękę swojej córki Statejry w zamian za sojusz, również bezskutecznie'''<ref name="kwiatkowski" />'''<ref name=":0" />. |
Jesienią 333 p.n.e. pod [[Bitwa pod Issos|Issos]] siły perskie zostały ponownie rozbite<ref name=":0" />, do niewoli dostały się: matka Dariusza – królowa Sysygambis, żona Statejra oraz córki: [[Statejra II]] i [[Drypetis]], a także sześcioletni wówczas syn Ochos'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Następnie Aleksander Macedoński zajął [[Fenicja|Fenicję]], [[Palestyna|Palestynę]] i [[Egipt]]'''<ref name="kwiatkowski" />'''. Dariusz próbował wejść w układy z Aleksandrem, oferując mu oddanie ziem, które już zdobył oraz wszystkich satrapii perskich na zachód od Eufratu, jednak Macedończyk odmówił<ref name=":0" />. Król Persów oferował również Aleksandrowi rękę swojej córki Statejry w zamian za sojusz, również bezskutecznie'''<ref name="kwiatkowski" />'''<ref name=":0" />. |
||
W 331 p.n.e. [[Bitwa pod Gaugamelą|pod Gaugamelą]] armia perska została ostatecznie rozbita<ref name="EI" />. Dariusz uciekł razem z niedobitkami swojej armii, kierując się początkowo do [[Ekbatana|Ekbatany]], podczas gdy Aleksander zajął perskie stolice: [[Babilon]], [[Suza|Suzę]] i [[Persepolis]]<ref name="EI" /><ref name=":0" />. Kiedy król Macedonii skierował się następnie w stronę Ekbatany, którą zajął wiosną 330 p.n.e. Dariusz uszedł w kierunku wschodnim, do [[Baktria|Baktrii]]'''<ref name="kwiatkowski" />'''<ref name="EI" />. Zginął w 330 p.n.e. niedaleko miejscowości [[Hekatompylos]]<ref name="EI" />. Został tam najpierw wzięty w niewolę, a później śmiertelnie raniony w zamachu przeprowadzonym z rozkazu [[Satrapa (w Persji)|satrapy]] |
W 331 p.n.e. [[Bitwa pod Gaugamelą|pod Gaugamelą]] armia perska została ostatecznie rozbita<ref name="EI" />. Dariusz uciekł razem z niedobitkami swojej armii, kierując się początkowo do [[Ekbatana|Ekbatany]], podczas gdy Aleksander zajął perskie stolice: [[Babilon]], [[Suza|Suzę]] i [[Persepolis]]<ref name="EI" /><ref name=":0" />. Kiedy król Macedonii skierował się następnie w stronę Ekbatany, którą zajął wiosną 330 p.n.e., Dariusz uszedł w kierunku wschodnim, do [[Baktria|Baktrii]]'''<ref name="kwiatkowski" />'''<ref name="EI" />. Zginął w 330 p.n.e. niedaleko miejscowości [[Hekatompylos]]<ref name="EI" />. Został tam najpierw wzięty w niewolę, a później śmiertelnie raniony w zamachu przeprowadzonym z rozkazu [[Satrapa (w Persji)|satrapy]] Baktrii – [[Bessos]]a, z którym był spokrewniony<ref name=":0" /><ref name="EI" />. Bessos zlecił zgładzenie Wielkiego Króla swoim dwóm sługom Satibarzanesowi i Barzaentesowi, a następnie ogłosił się królem Persji jako ''Artakserkses V''<ref>Olbrycht J. M., ''Aleksander Wielki i świat irański'', Rzeszów 2004, s. 25.</ref>. Aleksander wkrótce pojmał Bessosa i rozkazał go zabić, czego dopilnować miał brat Dariusza'''<ref name="kwiatkowski" />''' [[Oksatres z Persji|Oksatres]]{{Fakt|data=2023-05}}. Ciało króla rozkazał pochować zgodnie z perskim rytuałem w królewskim grobie<ref name="EI" />. W 324 p.n.e.{{Fakt|data=2023-05}} Aleksander poślubił Stateirę, córkę Dariusza, łącząc w ten sposób obie dynastie'''<ref name="kwiatkowski" />'''. |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
Wersja z 09:20, 10 maj 2023
| |
| król Persji | |
| Okres |
od 336 p.n.e. |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data śmierci |
330 p.n.e. |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Rodzeństwo | |
| Żona | |
| Dzieci | |
Dariusz III (staropers. 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁; ur. ok. 380 p.n.e.[1], zm. 330 p.n.e. w pobliżu Hekatompylos) – ostatni król perski z dynastii Achemenidów[2]. Rządził jako Król Królów w latach 336–330 p.n.e. W języku perskim jego imię było wymawiane Darajawausz, w języku greckim nazywany Dareios Kodomanos, w języku egipskim Inczriusza.
Źródła historyczne
Główne źródło wiedzy nt. panowania Dariusza stanowią prace greckich i rzymskich historyków opisujących życie Aleksandra Wielkiego: Diodora Sycylijskiego, Plutarcha, Flawiusza Arriana, Kurcjusza Rufusa i innych[1]. Do pozostałych źródeł należą m.in. Lista Królów z Uruk i babilońskie pisma astronomiczne[1]. Kluczowym źródłem ikonograficznym jest odkryta w XIX wieku mozaika z Domu Fauna w Pompejach[1].
Życiorys
Pochodził z którejś z bocznych linii Achemenidów[3][2]. Urodził się jako Artaszata (stpr. Artašiyāta[1], gr. Artaksates)[4], historyk Justyn podaje Kodoman jako imię, którego Dariusz używał przed dojściem do władzy[1]. Syn Arsamesa i Sysygambis (wg innych źródeł Sysyngambris[1]), córki Artakserksesa II. Jego dziadkiem miał być Ostanes – jeden z braci Artakserksesa II. Historycy uznają, że powyższe pochodzenie Dariusza miało charakter raczej oficjalny i przybrany dla potrzeb dynastycznych aniżeli rzeczywisty[1]. W młodości prawdopodobnie służył jako królewski poddany (bandaka)[1].
W bliżej nieokreślonym czasie Dariusz pełnił służbę nadzorcy chapar-khaneh,, tj. perskiego systemu pocztowego[1]. W latach 344–336 p.n.e.[potrzebny przypis] pełnił funkcję satrapy Armenii[1]. Zapewne około 340 p.n.e. poślubił Statejrę, która podług niektórych zapisów była jego krewną: dała mu ona syna Ochosa[1]. Z poprzedniego związku miał trzy córki[1].
Został wyniesiony na tron przez Bagoasa, który otruł dwóch wcześniejszych królów Artakserksesa III oraz Arsesa[2]. Po objęciu rządów w pierwszej kolejności rozwiązał kwestię wpływowego eunucha, nakazując mu wypicie trucizny[2][3]. Ok. 334 p.n.e.[3] (chronologia niepewna[1]) stłumił rebelię w Egipcie, pokonując Chabbasza i przywracając władzę perską w tym kraju[3][1]. Przyjął tytulaturę faraońską. Ustanowił satrapą w Egipcie człowieka o imieniu Sabakes[3]. Pokonał też innego pretendenta, który rościł sobie prawa do władzy w Babilonie[1].
Nie jest wykluczony jego udział w zamordowaniu Filipa II[2]. Zlekceważył ostrzeżenia nieprzychylnych Macedonii Greków o planowanej już za Filipa II wyprawie przeciwko Persji i nie przygotował swojego państwa do obrony, bądź nie zdążył tego zrobić[2].
W 334 p.n.e. Aleksander Macedoński wylądował w Azji Mniejszej i rozbił siły miejscowych satrapów perskich nad Granikiem[2]. Tym samym Persja utraciła kontrolę nad zachodnimi rejonami Azji Mniejszej[3]. Dariusz nie słuchał greckich najemników, którzy radzili mu zastosowanie taktyki spalonej ziemi, czyli wycofywanie się w głąb imperium, niszcząc przed Macedończykami plony i miasta[potrzebny przypis].
Jesienią 333 p.n.e. pod Issos siły perskie zostały ponownie rozbite[2], do niewoli dostały się: matka Dariusza – królowa Sysygambis, żona Statejra oraz córki: Statejra II i Drypetis, a także sześcioletni wówczas syn Ochos[3]. Następnie Aleksander Macedoński zajął Fenicję, Palestynę i Egipt[3]. Dariusz próbował wejść w układy z Aleksandrem, oferując mu oddanie ziem, które już zdobył oraz wszystkich satrapii perskich na zachód od Eufratu, jednak Macedończyk odmówił[2]. Król Persów oferował również Aleksandrowi rękę swojej córki Statejry w zamian za sojusz, również bezskutecznie[3][2].
W 331 p.n.e. pod Gaugamelą armia perska została ostatecznie rozbita[1]. Dariusz uciekł razem z niedobitkami swojej armii, kierując się początkowo do Ekbatany, podczas gdy Aleksander zajął perskie stolice: Babilon, Suzę i Persepolis[1][2]. Kiedy król Macedonii skierował się następnie w stronę Ekbatany, którą zajął wiosną 330 p.n.e., Dariusz uszedł w kierunku wschodnim, do Baktrii[3][1]. Zginął w 330 p.n.e. niedaleko miejscowości Hekatompylos[1]. Został tam najpierw wzięty w niewolę, a później śmiertelnie raniony w zamachu przeprowadzonym z rozkazu satrapy Baktrii – Bessosa, z którym był spokrewniony[2][1]. Bessos zlecił zgładzenie Wielkiego Króla swoim dwóm sługom Satibarzanesowi i Barzaentesowi, a następnie ogłosił się królem Persji jako Artakserkses V[5]. Aleksander wkrótce pojmał Bessosa i rozkazał go zabić, czego dopilnować miał brat Dariusza[3] Oksatres[potrzebny przypis]. Ciało króla rozkazał pochować zgodnie z perskim rytuałem w królewskim grobie[1]. W 324 p.n.e.[potrzebny przypis] Aleksander poślubił Stateirę, córkę Dariusza, łącząc w ten sposób obie dynastie[3].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Darius III [online], Encyclopaedia Iranica Online [dostęp 2023-05-06] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Darius III | king of Persia, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-05-06] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Bogusław Kwiatkowski, Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia, wyd. 2, Iskry, 2021, s. 903–908, ISBN 978-83-244-1042-2.
- ↑ Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, PWN Warszawa 2009, s. 476.
- ↑ Olbrycht J. M., Aleksander Wielki i świat irański, Rzeszów 2004, s. 25.
