Sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej

Sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej
*Cardinalis Secretarius Status*
	; Herb obecnego sekretarza stanu
	Obecny sekretarz stanu
	; kard. Pietro Parolin
	Stanowisko
Państwo	Watykan
Data utworzenia	1551
Pierwszy sekretarz stanu	Girolamo Dandini
Długość kadencji	do odwołania lub śmierci, bądź rezygnacji lub śmierci papieża
Obecny sekretarz stanu	Pietro Parolin
Obecny od	15 października 2013
Siedziba	Pałac Apostolski,; 00–120 Watykan
	Strona internetowa
	Multimedia w Wikimedia Commons

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 30 kwi 2023, była oparta na tej wersji.

Sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, Sekretarz stanu Jego Świątobliwości, kardynał Sekretarz Stanu – druga (nieformalnie) po papieżu osoba w hierarchii Stolicy Apostolskiej i utożsamiana zwyczajowo z funkcją jej „szefa rządu”. Jest szefem Sekretariatu Stanu złożonego z dwóch sekcji: spraw ogólnych (służy papieżowi pomocą w sprawach codziennych) i stosunków z państwami (sprawy zagraniczne)^[1].

Od 2013 roku sekretarzem stanu jest powołany przez papieża Franciszka Pietro Parolin.

Obowiązki

Sekretarz stanu jest mianowany przez papieża i służy mu jako jeden z głównych doradców. Od pontyfikatu Innocentego X sekretarz musi być kardynałem i nie może należeć do rodziny papieża. Duchowny nieposiadający wymaganego tytułu może pełnić obowiązki sekretarza tylko w czasie wakatu^[2]^[3].

Kadencja sekretarza stanu kończy się, gdy papież, który go mianował umiera lub rezygnuje. W czasie sede vacante były sekretarz jest członkiem komisji razem z kamerlingiem i byłym przewodniczącym Papieskiej Komisji ds. Państwa Watykańskiego. Komisja ta pełni niektóre funkcje głowy państwa Watykanu póki nie zostanie wybrany nowy papież. Po wyborze nowego papieża, sekretarz stanu traci swoje stanowisko, ale może zostać wybrany ponownie^[2]^[3].

Historia

Urząd sekretarza stanu ma swoje korzenie we wczesnym XVI wieku, kiedy papież Leon X utworzył stanowisko papieskiego sekretarza osobistego (secretarius intimus) aby zajmował się kontaktami z misjami dyplomatycznymi Stolicy Apostolskiej, które dopiero zaczynały posiadać stałe siedziby. Na tym etapie funkcja sekretarza była stosunkowo niewielkim urzędem. Administracja Stolicy Apostolskiej była zarządzana przez jednego z pozostałych kardynałów, który zazwyczaj był również krewnym papieża (cardinalis nepos)^[2]^[3].

Sytuacja zmieniła się po tym jak Juliusz III powierzył funkcję zarządcy administracji Innocenzo Ciocchi del Monte – nastoletniemu niemal analfabecie, który wychował się na ulicy i dopiero co został adoptowany przez brata papieża Juliusza. Nowy zarządca okazał się niekompetentny i Juliusz III postanowił zwiększyć zakres obowiązków sekretarza stanu aby wyręczał on papieskiego bratanka. Od 1644 roku w stosunku do sekretarza stanu zaczęto używać tytułu Kardynała Sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej. Rola Sekretarza wzrosła najbardziej podczas soboru trydenckiego, kiedy to zaczął przejmować pierwszorzędną pozycję w Kurii Rzymskiej od Kancelarii Apostolskiej. Innocenty X był pierwszym papieżem, który nadał nowoczesny charakter urzędowi sekretarza stanu^[2]^[3].

W 1692 roku papież Innocenty XII oficjalnie zlikwidował urząd cardinalis nepos i odtąd to sekretarz stanu był najważniejszą zaraz po papieżu osobą w Stolicy Apostolskiej^[2]^[3].

W 1968 roku papież Paweł VI w motu proprio „Quo aptius” z 27 lutego 1973 zlikwidował Kancelarię Apostolską i urząd Kanclerza Świętego Kościoła Rzymskiego i przekazał wszelkie prawa oraz obowiązki związane z tym stanowiskiem sekretarzowi stanu^[2]^[3].

W latach 1944–1958 nie było osoby na stanowisku sekretarza stanu, jego obowiązki pełnił osobiście papież Pius XII^[4].

Trzech sekretarzy stanu zostało później papieżami. Byli to:

Lista sekretarzy stanu Stolicy Apostolskiej


Imię i nazwisko	Pochodzenie	Początek urzędowania	Koniec urzędowania	Papież
Girolamo Dandini (ur. 1509, zm. 1559)	Cesena, Państwo Kościelne	1550	1555	Juliusz III
Karol Boromeusz^[5] (ur. 1538, zm. 1584)	Aarona, Hiszpania	21 grudnia 1560	1565	Pius IV
Tolomeo Gallio (ur. 1527, zm. 1607)	Cernobbio, Święte Cesarstwo Rzymskie	1565	1566	Pius IV
Girolamo Rusticucci (ur. 1537, zm. 1603)	Cartoceto, Państwo Kościelne	1566	1572	Pius V
Tolomeo Gallio^[6] (ur. 1527, zm. 1607)	Cernobbio, Święte Cesarstwo Rzymskie	1572	1585	Grzegorz XIII
Decio Azzolini (ur. 1549, zm. 1587)	Fermo, Państwo Kościelne	1585	1587	Sykstus V
Antonio Maria Graziani (ur. ?, zm. 1611)		1587	1590	Sykstus V
Giovanni Andrea Caligari (ur. ?, zm. 1613)		1590	1591	Grzegorz XIV
Giovanni Andrea Caligari (ur. ?, zm. 1613)		1590	1591	Innocenty IX
Pietro Aldobrandini^[5] (ur. 1571, zm. 1621)	Rzym, Państwo Kościelne	1592	1605	Klemens VIII
Cinzio Passeri Aldobrandini^[5] (ur. 1551, zm. 1610)	Senigallia, Państwo Kościelne	1592	1605	Klemens VIII
Roberto Ubaldini (ur. 1581, zm. 1635)	Florencja, Święte Cesarstwo Rzymskie	1605		Paweł V
Erminio Valenti (ur. 1564, zm. 1618)	Spoleto, Święte Cesarstwo Rzymskie	1605
Lanfranco Margotti (ur. 1558, zm. 1611)	Parma, Święte Cesarstwo Rzymskie	1605	1611
Martino Malacrida		1605	1609
Giovanni Battista Perugini		1611	1613
Porfirio Feliciani		1611	1621
Giovanni Battista Agucchi (ur. 1570, zm. 1632)	Bolonia, Państwo Kościelne	1621	1623	Grzegorz XV
Lorenzo Magalotti (ur. 1584, zm. 1637)	Florencja, Święte Cesarstwo Rzymskie	1623	1628	Urban VIII
Lorenzo Azzolini (ur. 1583, zm. 1633)	Fermo, Państwo Kościelne	1628	1632
Pietro Benessa		1632	1634
Francesco Adriano Ceva (ur. 1580, zm. 1655)	Mondovì, Święte Cesarstwo Rzymskie	1634	1643
Giovanni Battista Spada (ur. 1597, zm. 1675)	Lyon, Francja	1643	1644
Giovanni Giacomo Panciroli (ur. 1587, zm. 1651)	Rzym, Państwo Kościelne	wrzesień 1644	1651	Innocenty X
Fabio Chigi^[7] (ur. 1599, zm. 1667)	Siena, Państwo Kościelne	grudzień 1651	7 stycznia 1655	Innocenty X
Giulio Rospigliosi^[7] (ur. 1600, zm. 1669)	Pistoia, Święte Cesarstwo Rzymskie	kwiecień 1655	20 czerwca 1667	Aleksander VII
Decio Azzolini (ur. 1623, zm. 1689)	Fermo, Państwo Kościelne	25 czerwca 1667	9 grudnia 1669	Klemens IX
Federico Borromeo (ur. 1617, zm. 1673)	Mediolan, Święte Cesarstwo Rzymskie	maj 1670	18 lutego 1673	Klemens X
Francesco Nerli (ur. 1636, zm. 1708)	Rzym, Państwo Kościelne	sierpień 1673	22 lipca 1676	Klemens X
Alderano Cibo (ur. 1613, zm. 1700)	Genua, Święte Cesarstwo Rzymskie	23 września 1676	12 sierpnia 1689	Innocenty XI
Giambattista Rubini (ur. 1642, zm. 1707)	Wenecja, Republika Wenecka	październik 1689	1691	Aleksander VIII
Fabrizio Spada (ur. 1643, zm. 1717)	Rzym, Państwo Kościelne	14 lipca 1691	27 września 1700	Innocenty XII
Fabrizio Paolucci (ur. 1651, zm. 1726)	Forlì, Państwo Kościelne	3 grudnia 1700	19 marca 1721	Klemens XI
Giorgio Spinola (ur. 1667, zm. 1739)	Genua, Republika Genui	10 maja 1721	7 marca 1724	Innocenty XIII
Fabrizio Paolucci^[6] (ur. 1651, zm. 1726)	Forlì, Państwo Kościelne	6 czerwca 1724	12 czerwca 1726	Benedykt XIII
Nicolò Maria Lercari (ur. 1675, zm. 1757)	Taggia, Republika Genui	14 stycznia 1726	21 lutego 1730	Benedykt XIII
Antonio Banchieri (ur. 1667, zm. 1733)	Pistoia, Wielkie Księstwo Toskanii	15 lipca 1730	16 września 1733	Klemens XII
Giuseppe Firrao (ur. 1670, zm. 1744)	Luzzi, Hiszpania	4 października 1733	6 lutego 1740
Silvio Valenti Gonzaga^[8] (ur. 1690, zm. 1756)	Mantua, Księstwo Mantui	20 sierpnia 1740	28 sierpnia 1756
Silvio Valenti Gonzaga^[8] (ur. 1690, zm. 1756)	Mantua, Księstwo Mantui	20 sierpnia 1740	28 sierpnia 1756	Benedykt XIV
Alberico Archinto (ur. 1698, zm. 1758)	Mediolan, Hiszpania	10 września 1756	30 września 1758	Benedykt XIV
Luigi Maria Torregiani (ur. 1697, zm. 1777)	Florencja, Wielkie Księstwo Toskanii	8 października 1758	2 lutego 1769	Klemens XIII
Lazzaro Opizio Pallavicini^[8] (ur. 1719, zm. 1785)	Genua, Republika Genui	19 maja 1769	23 lutego 1785	Klemens XIV
Lazzaro Opizio Pallavicini^[8] (ur. 1719, zm. 1785)	Genua, Republika Genui	19 maja 1769	23 lutego 1785	Pius VI
Ignazio Gaetano Boncompagni-Ludovisi (ur. 1743, zm. 1790)	Rzym, Państwo Kościelne	29 czerwca 1785	30 września 1789
Francesco Saverio de Zelada (ur. 1717, zm. 1801)	Rzym, Państwo Kościelne	14 października 1789	sierpień 1796
Ignazio Busca (ur. 1731, zm. 1803)	Mediolan, Monarchia Habsburgów	9 sierpnia 1796	18 marca 1797
Giuseppe Maria Doria Pamphili (ur. 1751, zm. 1816)	Genua, Republika Genui	16 marca 1797	29 sierpnia 1799
Ercole Consalvi (ur. 1757, zm. 1824)	Rzym, Państwo Kościelne	11 sierpnia 1800	17 czerwca 1806	Pius VII
Filippo Casoni (ur. 1773, zm. 1811)	Sarzana, Republika Genui	czerwiec 1806	luty 1808
Giuseppe Maria Doria Pamphili (ur. 1751, zm. 1816)	Genua, Republika Genui	1808
Bartolomeo Pacca (ur. 1756, zm. 1844)	Benewent, Królestwo Neapolu	18 czerwca 1808	styczeń 1814
Ercole Consalvi (ur. 1757, zm. 1824)	Rzym, Państwo Kościelne	17 maja 1814	20 września 1823
Giulio Maria della Somaglia (ur. 1744, zm. 1830)	Piacenza, Księstwo Parmy i Piacenzy	28 września 1823	17 stycznia 1828	Leon XII
Tommaso Bernetti (ur. 1779, zm. 1852)	Fermo, Państwo Kościelne	17 czerwca 1828	10 lutego 1829	Leon XII
Giuseppe Albani	Rzym, Państwo Kościelne	31 marca 1829	30 listopada 1830	Pius VIII
Tommaso Bernetti (ur. 1779, zm. 1852)	Fermo, Państwo Kościelne	1831	1836	Grzegorz XVI
Luigi Lambruschini (ur. 1776, zm. 1854)	Sestri Levante, Republika Genui	12 czerwca 1836	1 czerwca 1846	Grzegorz XVI
Tommaso Pasquale Gizzi (ur. 1787, zm. 1849)	Ceccano, Państwo Kościelne	8 sierpnia 1846	5 lipca 1847	Pius IX
Gabriele Ferretti (ur. 1795, zm. 1860)	Ankona, Państwo Kościelne	17 lipca 1847	31 grudnia 1847
Giuseppe Bofondi (ur. 1795, zm. 1867)	Forlì, Państwo Kościelne	1 lutego 1848	10 marca 1848
Giacomo Antonelli (ur. 1806, zm. 1876)	Sonnino, Państwo Kościelne	10 marca 1848	4 maja 1848
Antonio Francesco Orioli (ur. 1778, zm. 1852)	Bagnacavallo, Państwo Kościelne	5 maja 1848	4 czerwca 1848
Giovanni Soglia Ceroni (ur. 1779, zm. 1856)	Casola Valsenio, Państwo Kościelne	4 czerwca 1848	29 listopada 1848
Giacomo Antonelli (ur. 1806, zm. 1876)	Sonnino, Państwo Kościelne	29 października 1848	6 października 1876
Giovanni Simeoni (ur. 1816, zm. 1892)	Paliano, Włochy	18 grudnia 1876	7 lutego 1878
Alessandro Franchi (ur. 1819, zm. 1878)	Rzym, Włochy	5 marca 1878	31 lipca 1878	Leon XIII
Lorenzo Nina (ur. 1812, zm. 1885)	Recanati, Włochy	9 sierpnia 1878	16 grudnia 1880
Lodovico Jacobini (ur. 1832, zm. 1887)	Genzano di Roma, Włochy	16 grudnia 1880	28 lutego 1887
Mariano Rampolla del Tindaro (ur. 1843, zm. 1913)	Polizzi Generosa, Królestwo Obojga Sycylii	2 czerwca 1887	20 lipca 1903
Rafael Merry del Val (ur. 1865, zm. 1930)	Londyn, Wielka Brytania	12 listopada 1903	20 sierpnia 1914	Pius X
Domenico Ferrata^[8] (ur. 1847, zm. 1914)	Gradoli, Włochy	4 września 1914	10 października 1914	Benedykt XV
Pietro Gasparri (ur. 1852, zm. 1934)	Perugia, Włochy	13 października 1914	7 lutego 1930	Benedykt XV
Pietro Gasparri (ur. 1852, zm. 1934)	Perugia, Włochy	13 października 1914	7 lutego 1930	Pius XI
Eugenio Pacelli^[7] (ur. 1876, zm. 1958)	Rzym, Włochy	9 lutego 1930	10 lutego 1939	Pius XI
Luigi Maglione^[8] (ur. 1877, zm. 1944)	Casoria, Włochy	10 marca 1939	22 sierpnia 1944	Pius XII
Pius XII (ur. 1876, zm. 1958)	Rzym, Włochy	1944	1958	Pius XII
Domenico Tardini^[8] (ur. 1888, zm. 1961)	Rzym, Włochy	14 grudnia 1958	30 lipca 1961	Jan XXIII
Amleto Giovanni Cicognani (ur. 1883, zm. 1973)	Brisighella, Włochy	12 sierpnia 1961	30 kwietnia 1969	Jan XXIII
Amleto Giovanni Cicognani (ur. 1883, zm. 1973)	Brisighella, Włochy	12 sierpnia 1961	30 kwietnia 1969	Paweł VI
Jean-Marie Villot (ur. 1905, zm. 1979)	Saint-Amant-Tallende, Francja	2 maja 1969	9 marca 1979	Paweł VI
				Jan Paweł I
				Jan Paweł II
Agostino Casaroli (ur. 1914, zm. 1998)	Castel San Giovanni, Włochy	1 lipca 1979	1 grudnia 1990
Angelo Sodano (ur. 1927, zm. 2022)	Isola d’Asti, Włochy	29 czerwca 1991	15 września 2006
Angelo Sodano (ur. 1927, zm. 2022)	Isola d’Asti, Włochy	29 czerwca 1991	15 września 2006	Benedykt XVI
Tarcisio Bertone (ur. 1934)	Romano Canavese, Włochy	15 września 2006	15 października 2013	Benedykt XVI
Tarcisio Bertone (ur. 1934)	Romano Canavese, Włochy	15 września 2006	15 października 2013	Franciszek
Pietro Parolin (ur. 1955)	Schiavon, Włochy	18 listopada 2013	nadal	Franciszek

Przypisy

↑ Watykan. Ustrój polityczny, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-09-30] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Profil Sekretariatu Stanu na stronie Watykanu
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Profil Sekretariatu Stanu w portalu Zenit
↑ Luigi MAGLIONE
↑ ^a ^b ^c Kardynał-nepot.
↑ ^a ^b Po raz drugi.
↑ ^a ^b ^c Późniejszy papież.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Umarł pełniąc urząd sekretarza stanu.

[1] Watykan. Ustrój polityczny, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-09-30] .

[vatican-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Profil Sekretariatu Stanu na stronie Watykanu

[zenit-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Profil Sekretariatu Stanu w portalu Zenit

[vacat-4] Luigi MAGLIONE

[:0-5] Kardynał-nepot.

[:2-6] Po raz drugi.

[:1-7] Późniejszy papież.

[:3-8] Umarł pełniąc urząd sekretarza stanu.

[9] w latach 1944–1958 nie było osoby na stanowisku sekretarza stanu, jego obowiązki pełnił osobiście papież Pius XII

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[A]

Sekretarze stanu Stolicy Apostolskiej (1551–1644)	Girolamo Dandini (1551–1555) Carlo Borromeo (1560–1565) Tolomeo Gallio (1565–1566) Girolamo Rusticucci (1566–1572) Tolomeo Gallio (1572–1585) Decio Azzolini (1585–1587) Antonio Maria Graziani (1587–1590) Giovanni Andrea Caligari (1590–1591) Pierbenedetto Peretti (1592–1593) Pietro Aldobrandini i Cinzio Passeri Aldobrandini (1593–1605) Roberto Ubaldini (1605) Erminio Valenti (1605) Lanfranco Margotti (1605–1611) i Martino Malacrida (1605–1608) Porfirio Feliciani (1611–1621) i Giovanni Battista Perugini (1611–1614) Giovanni Battista Agucchi (1621–1623) Lorenzo Magalotti (1623–1628) Lorenzo Azzolini (1628–1632) Pietro Benessa (1632–1634) Francesco Adriano Ceva (1634–1643) Giovanni Battista Spada (1643–1644)
Sekretarze stanu Stolicy Apostolskiej (1644-1829)	Giovanni Giacomo Panciroli (1644–1651) Fabio Chigi (1651–1655) Giulio Rospigliosi (1655–1667) Decio Azzolini (1667–1669) Federico Borromeo (1670–1673) Francesco Nerli (1673–1676) Alderano Cibo (1676–1689) Giambattista Rubini (1689–1691) Fabrizio Spada (1691–1700) Fabrizio Paolucci (1700–1721) Giorgio Spinola (1721–1724) Fabrizio Paolucci (1724–1726) Nicolò Maria Lercari (1726–1730) Antonio Banchieri (1730–1733) Giuseppe Firrao (1733–1740) Silvio Valenti Gonzaga (1740–1756) Alberico Archinto (1756–1758) Luigi Maria Torregiani (1758–1769) Lazzaro Opizio Pallavicini (1769–1785) Ignazio Gaetano Boncompagni-Ludovisi (1785–1789) Francesco Saverio de Zelada (1789–1796) Ignazio Busca (1796–1797) Giuseppe Maria Doria Pamphili (1797–1799) Ercole Consalvi (1800–1806) Filippo Casoni (1806–1808) Giuseppe Maria Doria Pamphili (1808) Bartolomeo Pacca (1808–1814) Ercole Consalvi (1814–1823) Giulio Maria della Somaglia (1823–1828) Tommaso Bernetti (1828–1829)
Sekretarze stanu Stolicy Apostolskiej (od 1829)	Giuseppe Albani (1829–1830) Tommaso Bernetti (1831–1836) Luigi Lambruschini (1836–1846) Tommaso Pasquale Gizzi (1846–1847) Gabriele Ferretti (1847–1848) Giuseppe Bofondi (1848) Giacomo Antonelli (1848) Antonio Francesco Orioli (1848, ad interim) Giovanni Soglia Ceroni (1848) Giacomo Antonelli (1848–1876) Giovanni Simeoni (1876–1878) Alessandro Franchi (marzec–lipiec 1878) Lorenzo Nina (1878–1880) Lodovico Jacobini (1880–1887) Mariano Rampolla del Tindaro (1887–1903) Rafael Merry del Val (1903–1914) Domenico Ferrata (1914) Pietro Gasparri (1914–1930) Eugenio Pacelli (1930–1939) Luigi Maglione (1939–1944) Pius XII^[A] (1944–1958) Domenico Tardini (1958–1961) Amleto Giovanni Cicognani (1961–1969) Jean-Marie Villot (1969–1979) Agostino Casaroli (1979–1991) Angelo Sodano (1991–2006) Tarcisio Bertone (2006–2013) Pietro Parolin (od 2013)