13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej

13 Regiment Pieszy
Ordynacji Ostrogskiej
	Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1609
Rozformowanie	1794
	Tradycje
Kontynuacja	13 pułk zmechanizowany
	Działania zbrojne
	Wojna w obronie Konstytucji 3 maja; Powstanie kościuszkowskie
	Organizacja
Dyslokacja	Dubno
Rodzaj wojsk	Piechota
Podległość	Dywizja Ukraińsko-Podolska

13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W 1609 książę Janusz Ostrogski utworzył na Wołyniu ordynację, której obowiązkiem było utrzymanie na potrzeby Rzeczypospolitej kilkuset żołnierzy. Dopiero w 1775 regiment został reerygowany, a w 1776 wszedł do etatu wojska i na utrzymanie państwa, zachowując tradycyjną nazwę Regimentu Ostrogskiego^[2].

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii^[a]^[3]. W 1778 roku liczył 320 głów^[4]. W 1786 roku liczył etatowo 437 żołnierzy^[5]. Wchodził w skład Dywizji Ukraińsko-Podolskiej^[6].

W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru^[7]. Regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uzyskał numer 13^[2].

Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony^[8], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie^[2]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 13 regiment piechoty im. Ordynacji Ostrogskiej szefostwa Michała Lubomirskiego liczył 1437 żołnierzy^[9].

Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1324 osoby^[10], w maju 1794 roku 1000 żołnierzy, a we wrześniu 947^[11].

Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 49/MON z 23 lipca 1993 13 pułk zmechanizowany z Kożuchowa przyjął tradycje bojowe 13 regimentu pieszego Ordynacji Ostrogskiej 1776–1794.

Regiment w powstaniu kościuszkowskim

W kwietniu 1994 regiment liczył 1000 żołnierzy^[11]. W maju regiment przyjął tylko 14 rekrutów, a w czerwcu doszło 254 i w obu batalionach liniowych było już 1006 głów. Pod Szczekocinami regiment stracił 204 ludzi. We wrześniu 13 regiment w sile 600 ludzi ruszył z gen. mjr. Dąbrowskim do Wielkopolski^[12]. Na uzbrojeniu regiment posiadał 824 karabiny^[13].

Żołnierze regimentu

W czasie powstania regimentem dowodził płk Stefan Granowski. Podpułkownikiem był Tomasz Burzyński, pierwszym majorem Jan Zawadzki, a drugim majorem Florian Żółkowski. Po awansie Granowskiego na generała major, pułkownikiem został Burzyński, podpułkownikiem zaś Żółkowski, a po nim Mchowski^[14]. 24 kwietnia majorami zostali dotychczasowi kapitanowie: pierwszym – Prokop Mchowski, drugim – Józef Szwejkowski. Po awansie Mchowskiego na podpułkownika majorem został dotychczasowy kapitan Paweł Hatowski. Ponadto w szeregach regimentu walczyli między innymi adiutant regimentu – por. Ksawery Popiel i audytor – Reynold^[15].

Barwy regimentu

po 1776: wyłogi czarne, guziki złote^[16]

W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami czarnymi, naramiennikami złotymi^[17], lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki żółte^[17] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy – kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł^[18].

Oficer na służbie około 1785 roku: kapelusz czarny, kita czarna, galon złoty. Suknia czerwona, wyłogi czarne, podszewka biała, przybory złote, czaprak czerwony, frędzle złote^[19].

Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi różowe, guziki złote^[16].

Żołnierze pułku

Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów. Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik^[20]. Etatowo do 1790 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów wyłączając kapelana^[21].
W lutym 1790 roku pojawił się trzeci kapitan z kompanią, w kwietniu 1790 roku z powrotem drugi major, trzeci kapitan sztabowy, drugi porucznik adiutant, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży oraz ośmiu podporuczników. Podniosło to liczbę etatową oficerów do 40 osób^[21].

Szefami regimentu byli między innymi: podskarbi wielki koronny Adam Poniński i od 1779 Michał Lubomirski^[2].

Szefowie regimentu^[1]:

Kazimierz Granowski (wojewoda rawski 1766)^[b],
Lipski (1774)
Adam Poniński (podskarbi kor. 1776–1779),
książę Michał Lubomirski (5 kwietnia 1780–1794).

Pułkownicy^[1]:

Andrzej Mokronowski (1758),
książę Seweryn Lubomirski (do 1777),
książę Michał Lubomirski (1777–1779),
Roch Bogatko (maj 1780 do 29 maja 1782),
Ludwik Trokin (29 maja 1782),
Tomasz Buszyński (2 sierpnia 1792),
płk Stefan Granowski (1794)
płk Tomasz Burzyński

Walki regimentu

13 regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy: 1560 ludzi.

Bitwy i potyczki^[1]:

bitwa pod Boruszkowcami (15 czerwca 1792),
bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca),
Bereżce (18 lipca),
bitwa pod Dubienką (18 lipca),
bitwa pod Szczekocinami (6 czerwca 1794),
oblężenie Warszawy, Witkowice (13 sierpnia),
Rakowiec (17/18 sierpnia),
Wawrzyszew (27 sierpnia),
Powązki (28 sierpnia).

Hierarchia regimentu

Przez większa część swojego istnienia regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej nosił numer 13. Tylko w 1790 używał numeru 14^[2].

Schemat

wojska Ordynacji Ostrogskiej (1609-1775) → regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1775-1786) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1986-1790) → regiment 14 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1790) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1990-1795) ↘ rozbity w powstaniu kościuszkowskim

Uwagi

↑ Cztery kompanie liczyły po 71, a dwie po 70 żołnierzy^[3].
↑ gen. lejtn.,inspektor infanterii kor. do 1774

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Gembarzewski 1925 ↓, s. 30.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 357.
↑ ^a ^b Wimmer 1978 ↓, s. 336.
↑ Górski 1893 ↓, s. 134.
↑ Twardowski 1894 ↓, s. 21.
↑ Górski 1893 ↓, s. 139.
↑ Wimmer 1978 ↓, s. 337.
↑ Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 354.
↑ Wimmer 1978 ↓, s. 347.
↑ Bauer 1981 ↓, s. 386.
↑ ^a ^b Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 97.
↑ Bauer 1981 ↓, s. 143.
↑ Bauer 1981 ↓, s. 278.
↑ Bauer 1981 ↓, s. 143–144.
↑ Bauer 1981 ↓, s. 144.
↑ ^a ^b Linder 1960 ↓, s. barwy pułkowe.
↑ ^a ^b Górski 1893 ↓, s. 185.
↑ Wimmer 1978 ↓, s. 349.
↑ Gembarzewski 1962 ↓, s. 264.
↑ Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. XI.
↑ ^a ^b Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 358.

Bibliografia

Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.2 od 1697 do 1794 roku. Warszawa: 1962.
Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.

[4] Cztery kompanie liczyły po 71, a dwie po 70 żołnierzy^[3].

[23] . lejtn.,inspektor infanterii kor. do 1774

[CITEREFGembarzewski192530-1] Gembarzewski 1925 ↓, s. 30.

[CITEREFMachyniaSrzednicki1998357-2] Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 357.

[CITEREFWimmer1978336-3] Wimmer 1978 ↓, s. 336.

[CITEREFGórski1893134-5] Górski 1893 ↓, s. 134.

[CITEREFTwardowski189421-6] Twardowski 1894 ↓, s. 21.

[CITEREFGórski1893139-7] Górski 1893 ↓, s. 139.

[CITEREFWimmer1978337-8] Wimmer 1978 ↓, s. 337.

[CITEREFNowakWimmer1968354-9] Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 354.

[CITEREFWimmer1978347-10] Wimmer 1978 ↓, s. 347.

[CITEREFBauer1981386-11] Bauer 1981 ↓, s. 386.

[CITEREFRatajczykTeodorczyk198797-12] Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 97.

[CITEREFBauer1981143-13] Bauer 1981 ↓, s. 143.

[CITEREFBauer1981278-14] Bauer 1981 ↓, s. 278.

[CITEREFBauer1981143–144-15] Bauer 1981 ↓, s. 143–144.

[CITEREFBauer1981144-16] Bauer 1981 ↓, s. 144.

[CITEREFLinder1960barwy_pułkowe-17] Linder 1960 ↓, s. barwy pułkowe.

[CITEREFGórski1893185-18] Górski 1893 ↓, s. 185.

[CITEREFWimmer1978349-19] Wimmer 1978 ↓, s. 349.

[CITEREFGembarzewski1962264-20] Gembarzewski 1962 ↓, s. 264.

[CITEREFMachyniaSrzednicki1998XI-21] Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. XI.

[CITEREFMachyniaSrzednicki1998358-22] Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 358.

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[b]