30,5 cm moździerz oblężniczy M.11 Škoda
 Škoda 305 mm Model 1911 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Rodzaj | |
| Historia | |
| Produkcja seryjna |
1911–1918? |
| Wyprodukowano |
79 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Kaliber |
305 mm |
| Długość lufy |
3030 mm (L/10) |
| Donośność |
11 300 (pocisk odłamkowo-burzący), 9600 (pocisk przeciwbetonowy) |
| Prędkość pocz. pocisku |
340 m/s (pocisk przeciwbetonowy) |
| Długość |
3,03 m |
| Masa |
18 700 kg (w pozycji bojowej) |
| Kąt ostrzału |
od +40° do +70° (w pionie) |
| Szybkostrzelność |
10 strz./godz. |
| Obsługa |
12 osób |
| Czas przejścia w położenie bojowe |
50 minut |
Škoda 305 mm Model 1911 – ciężka haubica (moździerz oblężniczy) zaprojektowana i zbudowana w zakładach Škoda, używana w okresie I wojny światowej. W odróżnieniu od „Grubej Berty” zwana „Chudą Emmą”.
Przeznaczenie
[edytuj | edytuj kod]Haubica była przeznaczona do wspierania oblężenia, niszczenia umocnień w postaci betonowych i pancernych elementów fortyfikacji. Armia Austro-Węgier potrzebowała uzbrojenia zdolnego niszczyć nowe włoskie fortyfikacje na granicy austriacko-włoskiej, wobec których posiadane uzbrojenie było nieskuteczne[1].
Haubica była również w stanie spełniać odwrotną funkcję, czyli zwalczać baterie oblężnicze przeciwnika atakujące własne fortyfikacje. Z tego powodu w trakcie pokoju baterie tych haubic były w składzie artylerii fortecznej.
W trakcie wojny, oprócz swojego pierwotnego przeznaczenia, zwalczania i obrony fortyfikacji, zaczęto wykorzystywać haubice w roli najcięższej artylerii polowej, przeznaczonej do zwalczania umocnień ziemnych oraz ciężkiej artylerii przeciwnika.
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Cechą wyróżniającą „Chudą Emmę” na tle większości ówczesnej artylerii oblężniczej była duża mobilność. Od początku zaprojektowano działo wraz z przemyślanym systemem transportu i montażu.
Do transportu haubicę rozkładano na trzy główne części: podstawę (10 400 kg), łoże z oporopowrotnikiem (12 600 kg) i lufę (1000 kg). Niektóre z nich były jeszcze rozkładane na mniejsze elementy. W sumie części było 9. Każda z głównych części była transportowana na specjalnie do tego przeznaczonej przyczepie, która służyła również do montażu.
Do ciągnięcia przyczep w zakładach Austro-Daimler zaprojektowano ciągnik. Konstruktorem ciągnika był Ferdinand Porsche[1].
Była to jedna z pierwszych haubic zaprojektowanych specjalnie do transportu mechanicznego. Na twardym, równym podłożu jeden ciągnik był w stanie holować wszystkie trzy przyczepy. W trudniejszym terenie, każda przyczepa była ciągnięta przez jeden ciągnik. Ciągnik i platformy dostosowano do (ograniczonego) ruchu poza drogami, stosując szersze koła.
Montaż haubicy rozpoczynał się od przygotowania terenu pod podstawę. Najczęściej wykonywano płytki wykop o wymiarach podstawy. Nad tak przygotowane miejsce podjeżdżała przyczepa z podstawą. Płytę podstawy nieco unoszono na ręcznych podnośnikach, a po odholowaniu wózka transportowego spod podstawy, opuszczano ją na miejsce. Na podstawę wtaczano wózek z łożem i oporopowrotnikiem. Po uniesieniu i odłączeniu kół, łoże było mocowane do podstawy śrubami. Łoże miało specjalny kształt pozwalający na podtoczenie wózka z lufą bezpośrednio do miejsca mocowania. Lufę unoszono przy użyciu ręcznego wciągnika i wsuwano w obejmę. Złożenie haubicy na stanowisku bojowym zajmowało od zaledwie 50 minut do 3 godzin[1]. Czas ustawienia tak ciężkiego działa na pozycji był w większym stopniu wyznaczany przez możliwości dotarcia zestawu na stanowisko. W 1915 na froncie pod Pińczowem, w bardzo trudnym terenie, ustawienie haubicy zajęło około dwóch tygodni[1].
Haubicę odpalano zdalnie, za pomocą przewodu elektrycznego. Przed strzałem obsługa chowała się w schronie. Obsługiwana przez 12 osób haubica mogła wystrzelić do 10 pocisków na godzinę.
Do użycia przez haubicę zaprojektowano dwa rodzaje pocisków: ciężkie, przeciwbetonowe pociski ważące 384 kg i lekkie odłamkowo-burzące ważące 287 kg. Ciężkie pociski mogły przebić do dwóch metrów żelbetu, a lekkie wybuchając tworzyły krater o średnicy 8 metrów i głębokości 8 metrów, zabijając przy tym osoby znajdujące się do 400 metrów od miejsca wybuchu.
Warianty
[edytuj | edytuj kod]- M11 – pierwotnie produkowany wariant, masa w pozycji bojowej 18 700 kg
- M11/16 – modyfikacje wprowadzone w trakcie wojny, masa w pozycji bojowej 20 800 kg
- M16 (M17 według[1]) – nieco cięższa (pozycja bojowa 23 000 kg), z lufą wydłużoną do 12 kalibrów, wersja ta miała oporopowrotniki przeniesione z górnej powierzchni lufy na dolną.
Dla działa M11 masa całego składu jest podawana jako 31 860 kg. Dane dotyczące masy są dosyć rozbieżne w różnych źródłach i często niespójne.
Użycie
[edytuj | edytuj kod]Moździerze zostały po raz pierwszy użyte bojowo w 1914 do bombardowania belgijskich fortów Twierdzy Liège.
Znajdowały się na wyposażeniu między innymi 2. Pułku Artylerii Fortecznej, stacjonującego w Twierdzy Kraków. 4 haubice z tego pułku (3. i 4. kompanii) prowadziły w sierpniu 1914 ostrzał artyleryjski belgijskich fortów Twierdzy Namur: fortu d’Andoy, fortu Maizeret i fortu de Malonne. Opisuje to między innymi naoczny świadek pułkownik dyplomowany Bohdan Hulewicz – wtedy jeszcze młody oficer powołany do Armii Cesarstwa Niemieckiego[2]. Po kilku dniach oblężenia i wystrzeleniu kilkuset pocisków forty te skapitulowały. Kompaniami dowodził major Rudolf von Ranciglio.
Na ziemiach polskich haubice były użyte na Twierdzy Przemyśl podczas obrony w 1914 oraz w 1915 podczas odbicia twierdzy przez armię austro-węgierską. Były użyte także w okresie styczeń-maj 1915 w rejonie Biadolin Radłowskich i Biadolin Szlacheckich do prowadzenia ostrzału Tarnowa i okolic[3]. Jest z tym związana pierwsza w historii udana próba kierowania ogniem baterii artylerii z samolotu drogą radiową; miała ona miejsce w styczniu 1915, gdy z lotniska polowego armii austro-węgierskiej w Biadolinach Radłowskich wystartował samolot Albatros B.I wyposażony w radiotelegraf[4]. Użyto jej również w maju 1915 w bitwie pod Gorlicami[5].
Po wojnie
[edytuj | edytuj kod]Haubice były uważane za bardzo udane. Po zakończeniu wojny liczne państwa przejęły po armii austro-węgierskiej te egzemplarze, które przetrwały wojnę. Były na wyposażeniu armii czechosłowackiej (17 sztuk M16), jugosłowiańskiej (4 sztuki M11 i 6 sztuk M16), rumuńskiej (zachowany egzemplarz wersji M11/16 posiada Narodowe Muzeum Wojskowe w Bukareszcie), włoskiej (23 sztuki M11, 16 sztuk M11/16 i 16 sztuk M16) i austriackiej (2 sztuki).
Po zajęciu Czechosłowacji przez nazistowskie Niemcy, czechosłowackie haubice włączono do wyposażenia Wehrmachtu. Nadano im wtedy oznaczenie 30,5 cm Mrs (t). Podczas kampanii wrześniowej Niemcy wykorzystali 10 z tych dział. 2 z nich znajdowały się w 3. Armii uderzającej na Polskę od północy, 4 działa były w 10. Armii uderzającej na Częstochowę i 4 działa w 14. Armii uderzającej na Górny Śląsk. Łącznie wszystkie te działa w czasie ataku na Polskę wystrzeliły 517 pocisków.
Później w 1940 działa te były wykorzystywane do ostrzeliwania francuskiej Linii Maginota. W 1941 po zajęciu Jugosławii Niemcy przejęli też jugosłowiańskie działa. W 1941–1942 podczas oblężenia Sewastopola miała miejsce największa koncentracja bojowa tych dział. Ściągnięto ich tam 21 sztuk, a wszystkie łącznie wystrzeliły 4920 pocisków na Sewastopol i okolice[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Andrzej Zaręba: Chuda Emma: ciężki moździerz 30,5 cm Škoda w czasie I wojny światowej. Kraków: Libron, 2006. ISBN 83-60547-11-4.
- ↑ Bohdan Hulewicz: Wielkie wczoraj w małym kręgu, PAX 1973.
- ↑ Strona z informacjami o cmentarzach z okresu I wojny światowej w okręgu brzeskim [1].
- ↑ Andrzej Olejko. Zapomniane galicyjskie niebo 1914-1915. „Historic@”. 1, s. 29–40, czerwiec 2007. Instytut Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
- ↑ Bitwa, która zmieniła losy Europy. gorlice.pl. [dostęp 2015-04-01].
- ↑ Rafał Marciniak. Odporność schronów OWŚ z punktu widzenia artylerii Wehrmachtu. „Śląski Rocznik Forteczny tom IV”, s. 51–52, 107–108, 2012. Katowice. ISSN 2081-0776.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Chris Chant: Artillery. Londyn: Amber Books, 2005, s. 38. ISBN 1-904687-41-5.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- 30,5cm moždíř vz. 11. Fronta.cz. [dostęp 2018-12-30]. (cz.).