Gmina jednostkowa
Gmina jednostkowa – rodzaj gminy wiejskiej, składającej się nominalnie z jednej miejscowości, w przeciwieństwie do gminy zbiorowej, składającej się nominalnie z kilku miejscowości (czyli zbioru miejscowości)[1].
W praktyce pojęcie gminy jednostkowej odnosi się ściślej do typu gminy obowiązującego na danym obszarze geograficzno-administracyjnym w pewnym okresie historycznym, niż do faktycznej konstytucji gminy. Znaczy to, że niektóre gminy jednostkowe mogły obejmować po kilka miejscowości (zazwyczaj bardzo małych), a niektóre gminy zbiorowe (zazwyczaj te najludniejsze) mogły składać się z jednej miejscowości[2].
Polska
[edytuj | edytuj kod]W Polsce gminy jednostkowe i zbiorowe występowały wymiennie na różnych obszarch (zazwyczaj pozaborowych) w różnych okresach.
Pod zaborem rosyjskim, gminy jednostkowe funkcjonowały do XIX wieku, kiedy zostały zastąpione przez gminy zbiorowe. W Królestwie Polskim (czyli późniejsze tzw. województwa centralne[3]) doszło do tego wraz z reformą administracyjną, która weszła w życie 1 stycznia?/13 stycznia 1867; powstało wówczas 1331 gmin zbiorowych[4].
Pod zaborem pruskim i austriackim funkcjonowały tylko gminy jednostkowe obok obszarów dworskich o oddzielnej administracji, które często nosiły nazwy sąsiednich gmin jednostkowych. Obszary dworskie na terenie Galicji (województwa: krakowskie, lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie) zniesiono 1 sierpnia 1919[5]. Wraz z reformą administracyjną kraju na przełomie 1933/34 w województwach krakowskim, lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim, pomorskim i poznańskim wprowadzono – analogicznie do struktury w województwach centralnych – podział na gminy zbiorowe[6], a dotychczasowe gminy jednostkowe (a takż obszary dworskie na terenie województw pomorskiego i poznańskiego) w praktyce przekształcono na gromady, czyli składowe gminy analogiczne do współczesnych sołectw. Jedynie województwo śląskie zachowało podział na gminy jednostkowe do 1945 roku, kiedy to przeszło przez analogiczny proces[7]. Tak więc wraz z 1 grudnia 1945 zlikwidowano ostatnie gminy jednostkowe w Polsce[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kallas, Marian. Województwo w Drugiej Rzeczypospolitej (z dziejów podziałów terytorialnych w latach 1919-1939). UMK, 1997.
- ↑ Mielcarek, Adam Janusz (2008): "Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej." Neriton.
- ↑ Województwa: warszawskie, lubelskie, łódzkie, kieleckie i (w większej części) białostockie.
- ↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, s. 279).
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 67, poz. 404
- ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294.
- ↑ Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.
- ↑ Rozporządzenia Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 27 listopada 1945 o podziale powiatów w województwie śląsko-dąbrowskim na gminy wiejskie i gromady (Katowice: Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki z dnia 22 grudnia 1945 r., nr. 34).