Przejdź do zawartości

Powiat grodziskomazowiecki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powiat grodziskomazowiecki
powiat
1867–1869, 1948–1975
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

warszawskie

Data powstania

1 stycznia 1867, 12 marca 1948

Data likwidacji

29 września 1869, 1 czerwca 1975

Siedziba

Grodzisk Mazowiecki

Powierzchnia

736 km²

Populacja (1973)
• liczba ludności


91 600

• gęstość

124 os./km²

brak współrzędnych

Powiat grodziskomazowiecki[a] (również powiat grodziski lub powiat grodzisko-mazowiecki) – powiat istniejący w latach 1867–1869 oraz 1948–1975. Jego ośrodkiem administracyjnym było miasto Grodzisk. Od 1869 do 1948 jednostka funkcjonowała jako powiat błoński.

1867–1869

[edytuj | edytuj kod]

Powiat utworzono 1 stycznia 1867, w okresie Królestwa Polskiego w guberni warszawskiej, w związku z reformą administracyjną Królestwa (utworzenie 10 guberni i 85 powiatów), mającej na celu ułatwić administracji rosyjskiej prowadzenie ucisku narodowego wobec ludności polskiej[2][3]. W chwili utworzenia obejmował:

29 września 1869 powiat zniesiono, przekształcając go w powiat błoński z siedzibą w Błoniu[4][5].

1948–1975

[edytuj | edytuj kod]

1948–1952

[edytuj | edytuj kod]

Powiat grodziskomazowiecki utworzono po raz drugi 2 marca 1948 w województwie warszawskim z obszaru zniesionego powiatu błońskiego[6].

1 lipca 1948 utworzono gminę Podkowa Leśna z części obszaru gmin Helenów (gromady Podkowa Leśna i Letnisko Młochówek) i Młochów (część gromady Żółwin)[7].

Od 1949 roku miasto Żyrardów nie wchodziło w skład powiatu, stanowiąc odrębny powiat grodzki[8].

1 stycznia 1950 gminę wiejską Brwinów przekształcono w miasto Brwinów[9].

1 stycznia 1951 gminę wiejską Milanówek przekształcono w miasto Milanówek[10].

1952–1954

[edytuj | edytuj kod]

1 lipca 1952 powiat grodziskomazowiecki otrzymał nowe granice[11]:

Po zmianach tych powiat grodziskomazowiecki obejmował[19]:

5 października 1954, w przeddzień reformy administracyjnej kraju, wprowadzono kilka zmian[20]:

1954–1972

[edytuj | edytuj kod]

Jesienią 1954 w Polsce zniesiono gminy zbiorowe, a wich miejsce utworzono gromady. W powiecie grodziskomazowieckim utworzono następujące gromady (w nawiasach podano okres funkcjonowania): Adamowice (1954–59), Adamowizna (1954–59), Baranów (1954–68), Bartoszówka (1954–72), Bobrowce (1954–59), Bronisławów (1954–59), Budy Zosiny (1954–61), Buszyce (1954–59), Franciszków (1954–72), Gole (1954–61), Guzów (1954–72), Izdebno Nowe (1954–61), Jaktorów (1954–72), Kaski (1954–72), Korytów A (1954–72), Kozerki (1954–59), Kozłowice Nowe (1954–59), Książenice (1954–59), Kuklówka-Zarzeczna (1954–59), Miedniewice (1954–68), Międzyborów (1954–68), Natolin (1954–68), Ojrzanów (1954–61), Osuchów (1954–72), Piekary (1954–68), Radziejowice (1954–72), Słubica Dobra (1954–59), Wiskitki (1954–72), Wręcza (1954–59) i Żabia Wola (1954–72)[21].

1 stycznia 1955 gromadę do powiatu grodziskomazowieckiego włączono gromadę Oryszew (1954–61) z powiatu sochaczewskiego w tymże województwie (Drzewicz, Drzewicz Nowy, Duninopol, Janówek, Oryszew, Oryszew Nowy, Podbuszyce i Podoryszew i Stara Wieś)[22],

Z czasem liczba gromad stopniowo malała (vide powyżej); powstały także trzy nowe gromady – w 1959 roku Grodzisk Mazowiecki (1959–72) i Mszczonów (1959–72)[23], a w 1961 roku Cegłów (1961–72)[24].

1 stycznia 1959 obszar miasta Żyrardowa, stanowiącego powiat miejski, zwiększono przez dołączenie[25]:

  • część gromady Korytów A (część obszaru byłego majątku OZR Ruda Guzowska o powierzchni około 80 ha),
  • część gromady Kozłowice Nowe (część obszaru wsi Kozłowice Stare (tzw. "Przydatki") o powierzchni około 100 ha),
  • część gromady Międzyborów (część obszaru osady Międzyborów o powierzchni około 66 ha),
  • część gromady Wiskitki (obszary miejscowości Piotrowina i Dobra-Sokule oraz obszar lasów państwowych nadleśnictwa Skuły obejmujące kwartały 26 i 31 o łącznej powierzchni około 97 ha).

31 grudnia 1961 do powiatu grodziskomazowieckiego[26]:

31 grudnia 1961 z gromady Radziejowice wyłączono obszar o nazwie Turowo-Stegny, a z gromady Mszczonów obszar o nazwie Pogorzałki, włączając je do miasta Mszczonowa[27].

1973–1975

[edytuj | edytuj kod]

1 stycznia 1973 zniesiono gromady, a w ich miejsce ponownie wprowadzono gminy zbiorowe. Powiat grodziskomazowiecki podzielono na[28]:

W wyniku reformy administracyjnej 1 czerwca 1975 powiat grodziskomazowiecki zniesiono, a jego obszar podzielono między nowe województwo warszawskie stołeczne i województwo skierniewickie.

Powiatu nie przywrócono w wyniku reformy 1999, lecz powstał powiat grodziski o zupełnie innym wykresie granic, również z siedzibą w Grodzisku Mazowieckim. Obszar dawnego powiatu odpowiada częściom dzisiejszych powiatów: grodziskiego, piaseczyńskiego, pruszkowskiego i żyrardowskiego (woj. mazowieckie).

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. Obecnie prawidłowa forma tego przymiotnika to mazowieckogrodziski[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Z. Saloni, M. Woliński, R. Wołosz, W. Gruszczyński, D. Skowrońska: mazowieckogrodziski. [w:] Słownik gramatyczny języka polskiego [on-line]. [dostęp 2017-05-13].
  2. Ustawa z dnia 31 grudnia 1866 roku (Dziennik Praw t. 66, s. 119 nn).
  3. Trzebiński, Wojciech (1916–1993); Borkiewicz, Adam (1896–1958). Podziały administracyjne Królestwa Polskiego w okresie 1815–1918 r.: Zarys historyczny. Dokumentacja Geograficzna 1956 z. 4.
  4. Uchwała Komitetu do Spraw Królestwa Polskiego z 17 (29) września 1869 r.
  5. Maria Nietyksza: Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim, 1865–1914, PWN 1985, ISBN 83-01-05951-6
  6. Dz.U. z 1948 r. nr 12, poz. 97
  7. Dz.U. z 1948 r. nr 50, poz. 395
  8. Rocznik Statystyczny GUS 1949
  9. Dz.U. z 1949 r. nr 61, poz. 482
  10. Dz.U. z 1950 r. nr 51, poz. 472
  11. Dz.U. z 1952 r. nr 27, poz. 185
  12. Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 179
  13. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie. 1952, nr 6, poz. 37
  14. Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 177
  15. Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 179
  16. Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 179
  17. Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 179
  18. Dz.U. z 1952 r. nr 26, poz. 179
  19. Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, PRL, GUS, Warszawa, 1952
  20. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie. 1954, nr 11
  21. Uchwała Nr VI/12/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie zmiany granic niektórych powiatów w woj. warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 67)
  22. Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 252
  23. Uchwała Nr IV-9/59 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 18 września 1959 r. w sprawie zmian granic niektórych gromad i przeniesienia siedzib niektórych gromadzkich rad narodowych w województwie warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 15 grudnia 1959 r., Nr. 12, Poz. 438)
  24. Uchwała Nr IV-19/61 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 27 września 1961 r. w sprawie zmian granic i nazw, utworzenia i zniesienia niektórych gromad oraz przeniesienia siedzib niektórych gromadzkich rad narodowych (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 15 grudnia 1961 r., Nr. 13, Poz. 292)
  25. Dz.U. z 1959 r. nr 6, poz. 36
  26. Dz.U. z 1961 r. nr 59, poz. 322
  27. Dz.U. z 1961 r. nr 59, poz. 326
  28. Uchwała Nr XX/93/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 12 grudnia 1972, Nr 20, Poz. 407).