Grodzisk Mazowiecki
52°06′23″N 20°37′54″E/52,106389 20,631667
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 1. Centrum Kultury, 2. Dworzec kolejowy, 3. Willa „Niespodzianka” i ratusz, 4. Kościół św. Anny, 5. Pomnik Józefa Chełmońskiego, 6. Stawy Walczewskiego | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie |
1522–1870, 1916 | ||||
| Burmistrz |
Tomasz Krupski | ||||
| Powierzchnia |
13,19 km² | ||||
| Wysokość |
105 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
22 | ||||
| Kod pocztowy |
05-825 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
WGM | ||||
Położenie na mapie gminy Grodzisk Mazowiecki  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu grodziskiego  | |||||
| 52°06′23″N 20°37′54″E/52,106389 20,631667
| |||||
| TERC (TERYT) |
1405044 | ||||
| SIMC |
0920380 | ||||
| Hasło promocyjne: Adres z przyszłością | |||||
Urząd miejski ul. Kościuszki 32a05-825 Grodzisk Mazowiecki | |||||
| Strona internetowa | |||||
ⓘGrodzisk Mazowiecki (do 1928 Grodzisk[2]) – miasto w Polsce położone na Równinie Łowicko-Błońskiej, w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Grodzisk Mazowiecki, nad Rokicianką.
Miasto posiada połączenia drogowe z Warszawą, Żyrardowem, Błoniem i Mszczonowem. Przez miasto przebiegają linia warszawsko-wiedeńska, Centralna Magistrala Kolejowa i Warszawska Kolej Dojazdowa.
W zachodniej części miasta przepływa rzeka Mrowna.
Grodzisk Mazowiecki leży w dawnej ziemi sochaczewskiej na historycznym Mazowszu[3], w czasach I Rzeczypospolitej położony był w powiecie mszczonowskim województwa rawskiego[4].
Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. miasto liczyło 34448 mieszkańców[5].
Grodzisk Mazowiecki należy do Związku Miast Polskich[6].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
- Piramida wieku mieszkańców Grodziska Mazowieckiego w 2014 roku[7].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Położenie
[edytuj | edytuj kod]Grodzisk Mazowiecki znajduje się na Równinie Łowicko-Błońskiej, na zachodnim mazowszu. Miasto leży na trasie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, oraz jest końcową stacją Warszawskiej Kolei Dojazdowej. W pobliżu miasta przebiegają autostrada A2 oraz droga ekspresowa E67.
Odległości do ważniejszych miast w Polsce (mierzone w linii prostej oraz od granic administracyjnych miast)[8]:
- Warszawa (20 km)
- Łódź (76 km)
- Kraków (230 km)
- Wrocław (263 km)
- Gdańsk (275 km)
- Poznań (244 km)
- Szczecin (420 km)
- Katowice (229 km)
- Bydgoszcz (200 km)
- Lublin (155 km)
- Rzeszów (242 km)
- Opole (240 km)
- Olsztyn (180 km)
- Zielona Góra (340 km)
- Białystok (202 km)
- Kielce (131 km)
Hydrografia
[edytuj | edytuj kod]
Cieki wodne:
- Mrowna
- Rokicianka
- Rokitnica (granica Grodziska Mazowieckiego i Milanówka)
W mieście znajdują się także zbiorniki wodne wokół których utworzono tereny rekreacyjne, takie jak Stawy Goliana oraz Stawy Walczewskiego, w południowej części miasta znajduje się też niewielkie Jezioro Kniaziówka[9].
Tereny zielone
[edytuj | edytuj kod]
W Grodzisku Mazowieckim znajduje się wiele terenów zielonych, a ich liczba jest zwiększana[10]. Do najważniejszych parków i terenów rekreacyjnych należą: Park im. hrabiów Skarbków, Stawy Goliana, Stawy Walczewskiego.
Części miasta i osiedla
[edytuj | edytuj kod]
- Jordanowice
- Łąki
- Osiedle Mikołaja Kopernika
- Osiedle Tadeusza Bairda
- Osiedle Fryderyka Chopina
- Osiedle XX-lecia
- Kaprys
Historia
[edytuj | edytuj kod].jpg)
.jpg)
.jpg)
- XI–XIII w. – w pobliżu istniał wczesnośredniowieczny gród w Chlebni (pierwotnie Chlewnia)
- XII w. – powstała wieś Grodzisk
- XIV w. – miejscowość należała do rodziny Grodziskich
- 1355 – Tomasz Grodziski (prawdopodobnie Tomasz Okuń z Grodziska), pierwszy znany właściciel osady, funduje drewniany kościół pod wezwaniem św. Tomasza Apostoła
- 22 lipca 1522 – król Zygmunt I Stary nadał Grodziskowi prawa miejskie na prośbę rodziny Okuniów
- 1540 – pożar zniszczył miasto
- druga połowa XVI w. – urodził się tu Grzegorz Knapski, autor słownika polsko-łacińskiego, miasto liczy ok. 300 mieszkańców, staje się lokalnym ośrodkiem handlu i przemiału zboża, w mieście istnieje cech młynarzy
- 1623 – właścicielami miasta stała się rodzina Mokronoskich herbu „Bogoria”, posiadająca pobliskie wsie Kady i Jordanowice
- 1655 – zniszczenie i wyludnienie miasta w czasie najazdu szwedzkiego
- 1687 – początek budowy murowanego kościoła ufundowanego przez Wojciecha Mokronoskiego
- 1708 – ponowne zniszczenie miasta, epidemia cholery
- 1795 – miasto w wyniku III rozbioru Polski wchodzi w skład Królestwa Prus (zabór pruski)
- 1807 – miasto wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego
- 1815 – miasto wchodzi w skład Królestwa Polskiego
- 1825 – miasto liczy 655 mieszkańców
- 14 czerwca 1845 – uzyskanie połączenia kolejowego ze stolicą (Kolej Warszawsko-Wiedeńska)
- 1865 – miasto przeszło w ręce hr. Henryka Skarbka
- 1866 – miasto staje się siedzibą powiatu błońskiego[11]
- 1870 – utrata praw miejskich
- 1880 – miasto liczy 1928 mieszkańców
- 1881 – parcelacja Jordanowic przez hr. Skarbka, uruchomienie pierwszej fabryki
- 1884 – powstał Zakład Wodoleczniczy (dr Michał Bojasiński), z którego korzystali m.in. Adolf Dygasiński, Miłosz Kotarbiński, Władysław Reymont
- 1910 – miasto liczy 3542 mieszkańców
- 8 września 1915 – ponowne uzyskanie praw miejskich
- 11 listopada 1918 – miasto w granicach Polski
- 1927 – otwarcie Elektrycznej Kolei Dojazdowej, łączącej miasto z Warszawą (obecnie WKD)
- 9 lipca 1928 – nazwa miasta poszerzona o przymiotnik Mazowiecki dla odróżnienia od miasta Grodzisk w Wielkopolsce
- 1931 – miasto liczy 15880 mieszkańców
- 1939–1945 – okupacja niemiecka, eksterminacja Żydów, pierwsza publiczna egzekucja 11 osób 20 września 1939 w Garbarni „Natalin”
- przełom 1940 i 1941 – utworzenie getta, w którym przebywało ok. 6 tys. Żydów z Grodziska, Brwinowa, Nadarzyna, Podkowy Leśnej i Milanówka[12]
- 1942 – likwidacja getta grodziskiego i wywiezienie jego mieszkańców do getta warszawskiego[12], miasto traci całą społeczność żydowską, mieszkającą tu od II poł. XVI w.
- 16 stycznia 1945 – samoloty radzieckie bombardują miasto powodując śmierć wielu mieszkańców i uciekinierów z Warszawy
- 17 stycznia 1945 – zakończenie okupacji niemieckiej, w czasie wojny miasto straciło ok. 5000 mieszkańców
- 1975 – w wyniku reformy administracji miasto przestało być siedzibą powiatu
- 1975–1998 – miasto administracyjnie należało do woj. warszawskiego
- 1991 – rozpoczyna działalność Ośrodek Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
- 1997 – oddanie do użytkowania Grodziskiej Hali Sportowej
- 1999 – Grodzisk Mazowiecki ponownie staje się siedzibą Starostwa Powiatowego
- 2000 – otwarcie Pływalni Miejskiej „Wodnik 2000”
- 2001 – oddanie do użytku Szpitala Zachodniego
- 2005 – obchody 650-lecia parafii św. Anny
- 2008 – otwarcie Centrum Kultury
- 2012 – zakończenie rewitalizacji parku im. hr. Skarbków i Stawów Goliana; w odnowionej willi „Radogoszcz” powstała galeria etnograficzna
- 2017 – rewitalizacja Stawów Walczewskiego
- 2018 – otwarcie Mediateki[13]
- 2020 – rozpoczęcie budowy obwodnicy miasta
Nazwa miasta
[edytuj | edytuj kod]Nazwa miasta na przestrzeni lat:
- Grodzyssko (1400 i 1490)[14]
- Grodzyska, Grodziska (1423)[14]
- Grodzislaw, Grodzisko (1427)[14]
- Grodysko (1469)[15]
- Grodzijsko (1494)[16]
- Grodzysko (1501)[17]
- Grodzyszcze (1502)[18]
- Grodzisko (1579)[19]
- Grodzisk (1792)
- Grodzisk Mazowiecki (1928, obecna)
Legendy
[edytuj | edytuj kod]Obwołanie wsi Grodzisko miastem
[edytuj | edytuj kod]Według tej legendy monarchowie drogą przez osadę Grodzisko przejeżdżali jadąc na polowania do puszczy jaktorowskiej. Pewien zmęczony król dostał na posilenie kubek wody z grodziskiego źródełka o nadzwyczajnym smaku. Zachwycony smakiem wody król nakazał nadać osadzie rangę miasta[20].
Herb Bogoria
[edytuj | edytuj kod]W uznaniu waleczności i męstwa rycerza Bogorii w wojnie z Tatarami król Bolesław Śmiały własnoręcznie wyciągnął z jego rannego ciała tatarskie strzały, które połamał i oddał mu. Tym samym nadał mu herb o nazwie Bogoria ze złamanymi strzałami.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Największym zakładem pod względem zatrudnienia i obrotów jest Danfoss. Ustępuje mu firma Gedeon Richter wcześniej zwana Polfą, założona na początku XX w., specjalizująca się w produkcji salicylanów, leków przeciwzawałowych i materiałów chirurgicznych. Przemysł spożywczy reprezentują firmy Frito-Lay z grupy PepsiCo, piekarnia Hiestand, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska. Dogodne położenie miasta wykorzystuje firma logistyczna Raben Logistic. Inne większe firmy działające w Grodzisku to: Firmenich, Fabryka Tarcz Ściernych „Słoń” (obecnie nieistniejąca), Trouw Nutrition i Amerplast (obecnie „Suominen”), Grodziska Spółdzielnia MALWA (działa od roku 1949)[21].
Handel
[edytuj | edytuj kod]
Plan zagospodarowania przestrzennego zakazuje budowy obiektów handlowych o powierzchni przekraczającej 5000 m kw. 1 grudnia 2016 w Grodzisku przy ulicy Sienkiewicza 46/50 otwarto obiekt handlowy Galeria Grodova. W Grodzisku działają markety handlowe: 2 sklepy sieci Netto, 4 sklepy Biedronka, supermarket Lidl, Aldi, Carrefour, MediaExpert.
Transport
[edytuj | edytuj kod]
Transport drogowy
[edytuj | edytuj kod]Niedaleko miasta istnieje autostrada A2. Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:
- droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa – Pruszków – Żyrardów
- droga wojewódzka nr 579 kierunek Kazuń Polski droga krajowa nr 7 – Leszno – Błonie – Grodzisk Mazowiecki – Radziejowice
- 15 kwietnia 2013 – zamknięcie wiaduktu nad torami kolejowymi w Grodzisku Mazowieckim w ciągu drogi wojewódzkiej nr 579, ze względu na jego remont. Objazd dla pojazdów o masie do 10 t DMC przez Milanówek, przejazd kolejowy na ulicy Bałtyckiej w Grodzisku Mazowieckim oraz we wsi Kozerki, a dla pojazdów powyżej 10 t DMC przez Żyrardów. Przewidywany czas otwarcia nowego wiaduktu marzec 2014 r.
- W dniu 31.12.2013 – uroczyste otwarcie wiaduktu połączone z zabawą sylwestrową w Parku Skarbków.
Komunikacja autobusowa
[edytuj | edytuj kod]Komunikacja autobusowa jest domeną firmy PKS Grodzisk Mazowiecki. Obsługuje ona jedenaście miejskich linii oraz połączenia międzymiastowe (także z Warszawą). Z Grodziska kursuje też autobus do Centrum Janki.
Transport kolejowy
[edytuj | edytuj kod]
Na stacji kolejowej zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich oraz PKP Intercity. Władze miasta obiecywały też wydłużenie linii S1 Szybkiej Kolei Miejskiej aż do Grodziska Mazowieckiego.
W obrębie miasta znajdują się siedziba Warszawskiej Kolei Dojazdowej oraz jej cztery przystanki:
- Grodzisk Mazowiecki Radońska,
- Grodzisk Mazowiecki Jordanowice (dawniej Muzeum),
- Grodzisk Mazowiecki Piaskowa,
- Grodzisk Mazowiecki Okrężna.
Transport lotniczy
[edytuj | edytuj kod]W 2014 przy ul. Dalekiej oddano do użytku sanitarne lądowisko Grodzisk Mazowiecki-Szpital Zachodni. W 2017 poinformowano oficjalnie o tworzeniu rządowej koncepcji umiejscowienia Centralnego Portu Komunikacyjnego kilka kilometrów na północny zachód od miasta.
Infrastruktura
[edytuj | edytuj kod]
Na przełomie XIX i XX w. miasto było znanym ośrodkiem letniskowym. Pozostałością po tym są piękne wille i budynek zakładu hydropatycznego. Obecnie Grodzisk stracił charakter miejscowości typowo wypoczynkowo-letniskowej. Na potrzeby mieszkańców powstały obiekty sportowej infrastruktury miasta: Grodziska Hala Sportowa (1997) i kryta Pływalnia Miejska „Wodnik 2000” (2000). W kompleksie ośrodka sportu i rekreacji znajdują się także stadion piłkarski (pojemność – 750 osób, w tym 520 miejsc siedzących) oraz korty tenisowe.
W 2002 r. oddano do użytku nowoczesny Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II (poza nim w mieście działa sześć przychodni opieki podstawowej i 10 placówek specjalistycznych). 28 czerwca 2008 został oddany nowoczesny budynek „Centrum Kultury” (m.in. z dużą salą kinową, 2 kawiarniami, jedna z dwutorową kręgielnią i stołami do bilarda) i restauracją. Mieści się w nim również siedziba lokalnego radia Bogoria.
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]
| Rodzaj placówki | Szkoły podstawowe | Gimnazja | Szkoły średnie i zasadnicze | Szkoły wyższe |
|---|---|---|---|---|
| Liczba placówek | 8 (w tym 1 społeczna) | 4 | 3 | 1 |
| Liczba uczniów | 2767 | 1361 | 2183 | 146 |
W Grodzisku działa 6 publicznych szkół podstawowych, w tym jedna integracyjna, jedna szkoła podstawowa społeczna, jedna szkoła podstawowa prywatna STiF oraz kilka szkół Montessori, w tym integracyjna Drugie Piętro[22].
Grodziskie szkoły średnie i zasadnicze połączone są w zespoły:
- Zespół Szkół Technicznych i Licealnych Nr 2 (Technikum, Liceum dla Dorosłych i Szkoła Branżowa I Stopnia),
- Zespół Szkół nr 1 (Liceum Ogólnokształcące i Technikum),
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa przy Zespole Szkół im. H. Szczerkowskiego.
W mieście działa pięć przedszkoli publicznych oraz pięć prywatnych, a także dziewięć prywatnych szkół języków obcych. Znajdują się tu także sala wykładowa Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej i punkty konsultacyjne dwóch innych uczelni (Wyższa Szkoła Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki oraz Collegium Varsoviensis).
Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Tadeusza Bairda kształci uczniów w 2 działach: dziecięcym (6-letnim) i młodzieżowym (4-letnim) m.in. na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli, gitarze, akordeonie, flecie, klarnecie, saksofonie i na perkusji[23].
Publiczne Ognisko Plastyczne im. Jana Skotnickiego udostępnia swoim słuchaczom pracownie: rysunku, malarstwa, interdyscyplinarną (grafika, ceramika, rzeźba w glinie, kolaż), wiedzy o sztuce oraz pracownię fotograficzną[24].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Wpisane do rejestru zabytków nieruchomych[25]:
- kościół parafialny pw. św. Anny, pl. Zygmunta Starego (nr rej.: 1028/451/62 z 23.03.1962), XVII-XIX, ufundowany w 1687 r. przez Wojciecha Mokronoskiego herbu Bogoria, kasztelana rawskiego; murowany, wybudowany w stylu późnobarokowym, później stopniowo rozbudowywany; pod koniec XIX wieku przez architekta Bronisława Żochowskiego, który dostawił nawy boczne (1884–1889) i zachowaną do dziś dzwonnicę; we wnętrzu wyposażenie manierystyczne, barokowe, klasycystyczne, głównie z XVII i XVIII wieku; w tym liczne epitafia m.in. Okuniów z początku XVII w. i Mokronoskich z lat 1616–1911; w ołtarzu głównym obraz „Ukrzyżowanie”, którego autorem był pochodzący z Neapolu Filippo Castaldi, mieszkający na przełomie XVIII/XIX w. na grodziskiej plebanii, we wnętrzu inne jego obrazy: „św. Józef z Dzieciątkiem”, „św. Anna z rodzicami”, „św. Roch”[26],
- kaplica pw. Świętego Krzyża (przedpogrzebowa), ul. Sienkiewicza, koło kościoła św. Anny (nr rej.: 1029/453/62 z 23.03.1962), XVIII; wybudowana w 1713 roku na granicy miasta jako wotum dziękczynne po wygaśnięciu epidemii cholery, później pełniła funkcje kaplicy przedpogrzebowej; dwukrotnie restaurowana w 1839 roku i w XX w.; w listopadzie 1995 roku została przeniesiona ze skrzyżowania ulic Sienkiewicza i Kościuszki na plac koło kościoła parafialnego,
- cmentarz żydowski (nr rej.: 1607 z 27.02.1996) oraz brama (nr rej.: j.w.), założony w 1780 r., jeden z najstarszych na Mazowszu; na jego dzisiejszym terenie znajduje się 277 zabytkowych nagrobków; do 1941 r. stanowił miejsce pochówku Żydów mieszkających w Grodzisku i okolicach,
- willa „Foksal” (nr rej.: 1031/1088 z 7.01.1975 oraz 1155 z 22.05.1975), 1846
- dworzec kolejowy, ul. 1 Maja 4 (nr rej.: A-787 z 26.03.2008), 1920–1925, projektu Romualda Millera,
- dom z ogrodem, k. XIX (nr rej.: 1612 z 9.09.1996), budynek byłego Zakładu Wodoleczniczego dr. Bojasińskiego 1884 r.
- zespół willi, 1884, 1896 (nr rej.: 1199 z 25.10.1982): willa „Kaprys”, budynek gospodarczy, stajnia i park
- willa „Niespodzianka”, ul. Kościuszki 12 (nr rej.: dec. 480/10 z 1.06.2010), 1906, projektował Józef Moszyński,
- willa „Radogoszcz” z k. XIX w., ul. H. Sienkiewicza 31 (nr rej.: 1030/454/62 z 23.03.1962),
- „Dwór Skarbków”, XVIII (nr rej.: 51/5/55 z 21.09.1955) (Jordanowice); kazał wznieść go w drugiej połowie XVIII wieku w stylu barokowo-klasycystycznym Andrzej Mokronowski (1713–1784); w 1869 roku przeszedł na własność rodziny Skarbków; w jego wnętrzu zajmowanym obecnie przez Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia im. Tadeusza Bairda, znajdują się niezwykle cenne polichromie autorstwa Jana Bogumiła Plerscha z 1782 roku oraz barokowo-klasycystyczne kominki,
- willa Haberlego, 1897, 1910–1912 (nr rej.: A-795 z 21.04.2008),
- dom drewniany, ul. Okulickiego 11 (nr rej.: A-887 z 3.12.2009), 1878 z parkiem z poł. XIX w.
Pomniki
[edytuj | edytuj kod].jpg)
- Pomnik Kolejarza,
- pomnik Józefa Chełmońskiego,
- pomnik Wolności,
- obelisk upamiętniający Leopolda Okulickiego,
- tablice z myślami Jana Pawła II,
- Pomnik Leonida Teligi[27],
- Płaskorzeźba z brązu „Synagoga”, upamiętniająca żydowskich obywateli miasta[28].
Inne
[edytuj | edytuj kod]
- Willa „Foksal” z 1845 r., uważana za pierwszy dworzec (w rzeczywistości dom dla podróżnych); sylwetką nawiązuje do dawnej lokomotywy; wybudowana przez rodzinę Mokronoskich w 1845-46 roku z przeznaczeniem na dom zajezdny do dzisiaj stanowi ozdobę Parku im. hr. Skarbków; obecnie mieści się w niej siedziba oddziału Archiwum Państwowego w Warszawie,
- wille z przełomu XIX i XX w.: „Janówek”, „Milusin”, „Kaprys”, „Kniaziew” oraz znajdująca się na terenie fabryki tarcz ściernych, piękna, lecz zapomniana i zaniedbana Willa Haberlego,
- Willa „Kaprys” wybudowana w 1886 r., obok willi znajduje się stara powozownia,
- Willa „Kniaziew” postawiona na letnią rezydencję gen. Eugeniusza Dmitriewicza Kniaziewicza, inżyniera fortyfikacji wojennych wojsk rosyjskich stacjonujących w Warszawie; w rękach generała, a później jego żony znajdowała się do 1938 r.; następnymi właścicielami zostało małżeństwo Michalina i Stefan Rogińscy; w okresie II wojny światowej willa zamieniła się w schronisko dla uciekinierów z Warszawy,
- Willa „Janówek”, sąsiadująca z willą „Niespodzianka” (ul. Kilińskiego 7), zbudowana przez Jana Kobylińskiego, pracownika „Drogi Żelaznej” dla swej rodziny, jeden z pierwszych zelektryfikowanych prywatnych domów w Grodzisku,
- park im. hr. Skarbków,
- aleja grabowa – pomnik przyrody,
- Muzeum Regionalne PTTK,
- stanowisko archeologiczne Szwedzkie Góry w Chlebni nad rzeką Mrowną,
- Grodziska Galeria Uliczna obrazów Józefa Chełmońskiego[29],
- Cmentarz katolicki, założony w 1817 r., z wieloma cennymi nagrobkami m.in. Izabelli Szymkiewicz (lata 40. XIX w.)[30], Wojciecha Trzetrzewińskiego (lata 60. XIX w.), Józefa Kobierskiego (1862 r.), Jana i Edwarda Wolframów (l. 70. XIX w.), rodziny Palimączyńskich (l. 70. XIX w.), rodziny Pillerów (k. XIX w.), Korduli z Żerońskich hr. Sokolnickiej (k. XIX w.), rodziny Kobylińskich (1900 r.), rodziny Colonna-Czosnowskich (pocz. XX w.), dra Baranowskiego (pocz. XX w.), Leonarda Kociszewskiego (pocz. XX w.), gen. Jerzysława Freyera (pocz. XX w.)[31].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]
Domy kultury
[edytuj | edytuj kod]- Centrum Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki
- Mediateka
- Willa „Radogoszcz”
- Pawilon Kultury
- Świetlica w Łąkach[32]
Muzea
[edytuj | edytuj kod]
- Izba Tradycji EKD/WKD[33]
- Galeria Etnograficzna w Willi „Radogoszcz”[34]
- Galeria Instrumentów Folkowych
Media
[edytuj | edytuj kod]Radio
[edytuj | edytuj kod]
Prasa
[edytuj | edytuj kod]- „Gazeta WPR”
- Grodziskie Pismo Społeczno-Kulturalne „Bogoria”
- „Gazeta Grodziska”
- „TuGrodzisk.pl”
Portale informacyjne
[edytuj | edytuj kod]- WPR24.pl
- www.obiektyw.info
- www.infogrodzisk.pl
- www.tugrodzisk.pl.
- GrodziskNews.pl
- AleGrodzisk.pl. alegrodzisk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-16)].
- Kocham Grodzisk Mazowiecki
Telewizja lokalna
[edytuj | edytuj kod]- Telewizja Internetowa GTV Twoja okolica www.gtv.info.pl
Kina
[edytuj | edytuj kod]Inne instytucje kulturalne
[edytuj | edytuj kod]- Studio Tańca MW działające przy Centrum Kultury
- PKP - Przestrzeń Kulturze Przyjazna
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]
- Kościół rzymskokatolicki:
- Kościół Starokatolicki Mariawitów:
- wierni należą do parafii Trójcy Przenajświętszej w Błoniu.
- Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
- placówka misyjna w Grodzisku Mazowieckim[38]
- Kościół Boży w Polsce:
- Kościół Chrześcijański „Jezus – Nowe Przymierze”[39]
- Kościół Chrześcijan Baptystów w RP:
- Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w RP:
- Wspólnota Chrześcijańska „Pojednanie”[42]
- zbór, Sala Królestwa[43]
Sport
[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Kluby sportowe
[edytuj | edytuj kod]- Grodziski Klub żeglarski „Czysty Wiatr”
- drugoligowy piłkarski Grodziski Klub Sportowy „Pogoń”, założony w 1922 r.,
- klub tenisa stołowego Bogoria Grodzisk Mazowiecki (przed 2006 r. – Tur Jaktorów), drużynowy Mistrz Polski Mężczyzn 2008, 2009, 2010 i 2012, zdobywca Pucharu Polski 2008, 2009, 2017, wiele tytułów indywidualnych mistrzów Polski mężczyzn i chłopców.
- klub piłkarski LKS Chlebnia[44]
- Grodziski klub sportowy „Sparta”
- Grodziski Klub Koszykarski[45]
- Grodziski Klub Szermierczy
_15.jpg)
Obiekty sportowe
[edytuj | edytuj kod]- Stadion Miejski
- Grodziska Hala Sportowa
- Pływalnia „Wodnik 2000”
- Centrum Aktywizacji i Integracji Społecznej[46]
- Kompleks boisk „Orlik 2012” przy Stawach Walczewskiego
- Hala Widowiskowo - Sportowa w Grodzisku Mazowieckim.
Grodzisk Mazowiecki w kulturze
[edytuj | edytuj kod]
W 1985 roku stacja kolejowa w Grodzisku Mazowieckim wystąpiła w serialu „Zmiennicy” (reż. Stanisław Bareja), gdzie pokazano ją jako dworzec kolejowy w Kutnie[47].
W 1999 roku w Grodzisku Mazowieckim powstawały zdjęcia do filmu pt. „Wielkie rzeczy” (reż. Krzysztof Krauze), w filmie pokazano grodziski deptak, jako nadmorską promenadę, ponadto w filmie wystąpiła Grodziska Orkiestra Dęta[48].
W 2019 roku na kanale Planete+ wyemitowano odcinek programu „Polska z góry”, poświęcony Grodziskowi Mazowieckiemu[49].
W 2020 roku na terenie Grodziska Mazowieckiego, realizowane były zdjęcia do filmu „Furioza” (reż. Cyprian T. Olencki)[50]. W tym roku też, na terenie grodziskiego Aresztu Śledczego powstawały zdjęcia do filmu „Asymetria” (reż. Konrad Niewolski)[51].
Osoby związane z Grodziskiem Mazowieckim
[edytuj | edytuj kod]Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dane - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
- ↑ M.P.1928.163.311.
- ↑ Kazimierz Pacuski, Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku. Studium z dziejów osadnictwa i elity władzy na Mazowszu średniowiecznym, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7543-105-6, s. 41.
- ↑ Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. 1, S. Orgelbrand Księgarz, Warszawa 1843, s. 585.
- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-07-03].
- ↑ Związek Miast Polskich [online], miasta.pl [dostęp 2022-05-12].
- ↑ Grodzisk Mazowiecki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Geoportal.gov.pl [online], geoportal.gov.pl [dostęp 2022-05-16] (pol.).
- ↑ Hydroportal | ISOK [online], Informatyczny System Osłony Kraju [dostęp 2022-06-24] (pol.).
- ↑ Grodzisk stawia na zielone – Grodzisk Mazowiecki [online] [dostęp 2022-06-24] (pol.).
- ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński, Mazowsze, mały przewodnik, wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 124–125.
- ↑ a b Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 192. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Otwarcie Mediateki (2018-10-06) [online] [dostęp 2022-03-24] (pol.).
- ↑ a b c A. Włodarski, Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV–XVI w., Warszawa 1918–1930.
- ↑ B. Ulanowski, S. Zachorski, Z dziejów kolegiaty w pułtuskiej, 1916.
- ↑ T. Lubomirski, Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863.
- ↑ T. Wierzbowski, Matricularum Regni Poloniae summaria. Contextuit indicesque adiecit, Warszawa 1961.
- ↑ A. Wolff, Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku., Kraków 1937.
- ↑ A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Warszawa 1892.
- ↑ https://web.archive.org/web/20150725013102/http://www.grodzisk.pl/media/biblioteka/1/legenda-o-obwo_aniu-grodziska-miastem-2012.pdf
- ↑ O nas – MALWA [online] [dostęp 2021-10-01] (pol.).
- ↑ Szkoły podstawowe – Grodzisk Mazowiecki [online] [dostęp 2021-10-01] (pol.).
- ↑ Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. Tadeusza Bairda w Grodzisku Mazowieckim – Rekrutacja [online], psmgrodzisk.pl [dostęp 2021-10-01].
- ↑ Pracownie | Publiczne Ognisko Plastyczne im. Jana Skotnickiego w Grodzisku Mazowieckim [online], popkolor.com, 11 czerwca 2018 [dostęp 2021-10-01] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 19–20 [dostęp 2015-10-02].
- ↑ https://web.archive.org/web/20171008030024/http://nimoz.pl/upload/wydawnictwa/cenne_bezcenne_utracone/2015_1/Strony_od_cenne_8-11_BENDKOWSKI.pdf
- ↑ W Grodzisku Mazowieckim odsłonięto pomnik Leonida Teligi [online], zagle.se.pl [dostęp 2019-09-09].
- ↑ Obchody 75. rocznicy likwidacji grodziskiego getta – [online], wpr24.pl, 12 lutego 2016 [dostęp 2019-09-13].
- ↑ https://web.archive.org/web/20150924023752/http://www.grodzisk.pl/images/wirtualny-spacer/Chelmonski_11czerwca_A.pdf
- ↑ Nagrobek panny Izabelli i jego sekrety [online], docplayer.pl [dostęp 2018-02-13].
- ↑ Janusz Sobieraj, Jerzy Kowalczyk, Grodziski cmentarz, Grodzisk Mazowiecki 1987, brak paginacji.
- ↑ Strona główna [online], Świetlica Łąki [dostęp 2022-03-20] (pol.).
- ↑ Super User, IZBA TRADYCJI - WKD [online], wkd.com.pl [dostęp 2022-03-20] (pol.).
- ↑ Willa Radogoszcz [online], willaradogoszcz.eu [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-01] (pol.).
- ↑ Strona główna [online], Kino Grodziskiego Centrum Kultury [dostęp 2022-03-20] (pol.).
- ↑ Strona główna [online], Kino Wolność [dostęp 2022-03-20] (pol.).
- ↑ a b c d Dekanat grodziski [online], archwwa.pl [dostęp 2023-03-29].
- ↑ Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
- ↑ Adresy kościołów [online], kosciolbozy.pl [dostęp 2023-03-29].
- ↑ Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2023-03-29].
- ↑ Zbory KECh w Polsce [online], kech.pl [dostęp 2023-03-29].
- ↑ Kontakt [online], pojednanie.pl [dostęp 2023-03-29].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-01-12].
- ↑ LKS Chlebnia. oficjalna strona.
- ↑ Grodziski Klub Koszykarski. oficjalna strona.
- ↑ Budowa Centrum Aktywizacji i Integracji Społecznej z ukształtowaniem i zagospodarowaniem na cele kulturalno-edukacyjne oraz sportowo-rekreacyjne przestrzeni publicznej terenów poprzemysłowych przy ul. Sportowej w Grodzisku Mazowieckim – Grodzisk Mazowiecki [online] [dostęp 2022-03-24] (pol.).
- ↑ Maciej Replewicz, Oczko się odlepiło temu misiu... Biografia Stanisława Barei, Warszawa 2015, s. 313, ISBN 978-83-8079-007-0.
- ↑ Wielkie rzeczy [online], FilmPolski [dostęp 2022-06-24] (pol.).
- ↑ Polska z góry: Grodzisk Mazowiecki, sezon 3 – program online, Oglądaj na Player.pl [online], Player.pl [dostęp 2022-05-14] (pol.).
- ↑ Portal, Furia! Furia! Furioza! Jarociniak na planie filmu sensacyjnego o kibolach [online], Furia! Furia! Furioza! Jarociniak na planie filmu sensacyjnego o kibolach [dostęp 2022-05-14].
- ↑ Sławomir Sikora, bohater "Długu": Ten film mi skomplikował życie [#RigamontiRazy2] [online], wiadomosci.dziennik.pl, 15 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-24] (pol.).
- ↑ a b c d e f Gminy partnerskie [online], grodzisk.pl [dostęp 2019-09-27] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Urząd Miasta Grodzisk Mazowiecki
- Historia Żydów w Grodzisku Mazowieckim na portalu Wirtualny Sztetl
- Grodzisk Mazowiecki – o historii i zabytkach
- Grodzisk (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 838.
| Części miasta wg TERYT | |
|---|---|
| Inne | |
| Części miasta i osiedla |
_COA.svg)
