Kiernozia

Kiernozia
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Pałac w Kiernozi
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	łowicki
Gmina	Kiernozia
Prawa miejskie	1523–1579, 1784–1870, od 2024
Burmistrz	Arkadiusz Stępień
Powierzchnia	4,5942 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 831; 180,9 os./km²
Strefa numeracyjna	24
Kod pocztowy	99-412
Tablice rejestracyjne	ELC
	Położenie na mapie gminy Kiernozia Kiernozia
	Położenie na mapie Polski Kiernozia
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Kiernozia
	Położenie na mapie powiatu łowickiego Kiernozia
	52°16′07″N 19°52′12″E/52,268611 19,870000
TERC (TERYT)	1005054
SIMC	0566894
	Urząd miejskiul. Sobocka 1a; 99-412 Kiernozia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Kiernozia – miasto w Polsce, położone w województwie łódzkim, w powiecie łowickim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Kiernozia^[4]. Położona jest nad rzeką Nidą, około 20 km na północ od Łowicza, przy drodze wojewódzkiej nr 584, na skrzyżowaniu dawnych traktów z Płocka do Łowicza oraz z Kutna do Sochaczewa^[5].

Uzyskała lokację miejską w 1523 roku, lecz już w 1579 została zdegradowana do rangi wsi; ponowne nadanie praw miejskich nastąpiło w 1784 roku^[6]^[7], kiedy to jako prywatne miasto szlacheckie położona była w powiecie gąbińskim ziemi gostynińskiej województwa rawskiego^[8]. Została pozbawiona praw miejskich po raz drugi 13 października 1870 i włączona do gminy Kiernozia w powiecie gostynińskim^[9]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Kiernozia (od 1 marca 1922 w powiecie łowickim^[10]), 1954–1972 gromady Kiernozia^[11], a od 1973 reaktywowanej gminy Kiernozia^[12]. W latach 1975–1998 należała administracyjnie do województwa płockiego. 1 stycznia 2024 po raz trzeci otrzymała status miasta^[1], mimo że tylko 46,2% głosów oddanych w konsultacjch lokalnych poparło ten projekt^[13].

Integralne części miasta Kiernozia^[14]^[4]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0566902	Kiernozia-Parcela	część miasta
0566919	Stanisławów	część miasta

Historia

W 1219 dostojnik Krystyn zapisał katedrze płockiej wieś Brodne sąsiadującą z Kiernozią. W 1303 biskup poznański Andrzej Zaremba poświęcił kościół w osadzie Kiernozia, wydzielonej z obszaru Czerniewa, któremu nadał dziesięcinę ze swego łanu w tej wsi. Również w dokumencie z 1359 stwierdza się, że Kiernozia i Czerniew były w dobrach biskupa poznańskiego. Miejscowości te w tamtych czasach były w rękach Kościoła. Następnym właścicielem byli Kiernoscy herbu Junosza.

Do II połowy XIX wieku Kiernozia miała prawa miejskie. Pierwotne dokumenty lokacyjne nie zachowały się, wiadomo jedynie, że pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1303, kiedy poznański biskup Andrzej poświęcił tu kościół. Cały czas, aż do 1870 r., pozostając w rękach prywatnych (w XV wieku rodziny Sierpskich, potem Piwów, w XVIII Łączyńskich, następnie Lasockich) Kiernozia dwukrotnie uzyskiwała prawa miejskie (po raz pierwszy w 1567, drugi raz przed 1784) i dwukrotnie je traciła (w 1579 i ukazem carskim z 1870); w czasie szwedzkiego „potopu” w 1655 miejscowość w poważnym stopniu ucierpiała, w znacznej części została spalona^[15].

Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim i leżała w Królestwie Polskim. W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego wymieniona jest jako osiedle, przedtem miasteczko leżące przy trakcie bitym z Łowicza do Płocka. W 1827 w miejscowości znajdowało się 36 domów i 451 mieszkańców. W 1866 31 domów zamieszkanych przez 352 mieszkańców, a w 1882 32 domostwa zamieszkane przez 534 mieszkańców. W miejscowości znajdowało się wówczas 8. sklepów, olejarnia tłocząca olej na sumę 650 rubli srebrnych rocznie, 11 rzemieślników oraz 2 felczerów. Odnotowane zostały również kościół, synagoga, szkoła początkowa i urząd gminy^[15].

Trakty komunikacyjne zbiegają się na rynku, od którego na południowy wschód znajduje się kościół parafialny (pochowano tu w 1818 szczątki pani Walewskiej, metresy Napoleona), a dalej na wschód – park i pałac w Kiernozi. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Małgorzaty, pierwotnie gotycki, pochodzi z XVI wieku. Znajdują się w nim: chrzcielnica z 1519, kamienne epitafia Sierpeckich, Piwów, Łączyńskich i Lasockich, portret trumienny Anny Piwowej z Zaborowa (ok. 1665), ołtarz z 1803; ciało pani Walewskiej pochowane jest w krypcie kościoła.

Od początku XVIII w. właścicielem Kiernozi był starosta Łączyński – dziadek Marii Walewskiej. Rodzina Łączyńskich wybudowała klasycystyczny, jednopiętrowy dwór kryty czterospadowym dachem, wokół którego urządziła rozległy park. W pobliskim Brodnie, 7 grudnia 1786, urodziła się Maria z Łączyńskich Walewska (kochanka Napoleona Bonapartego – z którym miała nieślubnego syna). Dorastała w rodzinnym dworze w Kiernozi razem z trzema siostrami i dwoma braćmi (Józefem i Teodorem)^[16], późniejszymi oficerami Napoleona. Guwernerem rodzeństwa był Mikołaj Chopin, który mieszkał w Kiernozi przez sześć lat (ok. 1795–1801)^[17].

II wojna światowa

W maju 1940 Niemcy utworzyli w Kiernozi getto dla ludności żydowskiej^[18]. W grudniu 1940 przebywało w nim 650 osób^[18]. W marcu 1941 getto zostało zlikwidowane, a Żydzi wywiezieni do getta warszawskiego^[18].

Legendy

Z Kiernozią łączy się kilka legend.

Miał tu się zatrzymać król Władysław Jagiełło w drodze na bitwę pod Grunwaldem. W okolicznych lasach miał polować na dziki (kiernozy) – stąd nazwa i herb miejscowości. Wieść niesie, że w pobliskim Osmolinie opalano (osmalano) z nich szczecinę, saniami wieziono je do Sannik, a jedzono (napełniano gęby) w nieodległym Gąbinie.
Także Mikołaj Kopernik miał odwiedzić Kiernozię, podróżując ze swym wujem Łukaszem, biskupem warmińskim. Legenda głosi, że zgubił na tutejszym rynku swe gęsie pióro. Rynek ten nazywany jest teraz rynkiem Kopernika, a miejscowa drużyna piłkarska także nosi jego imię.
Miejscowego starostę Łączyńskiego miał odwiedzać Tadeusz Kościuszko, którego imieniem nazwano szkołę, osiedle i kopiec usypany w parku, obok którego umieszczono głaz z wyrytą sentencją: ROZUM – OJCZYŹNIE, SERCE – BLIŹNIEMU, CAŁEGO SIEBIE – KIERNOZI.

Herb

Herb (opracowano w 1847, ustanowiono uchwałą nr XIV/93/04 Rady Gminy w Kiernozi z dnia 21 kwietnia 2004r.) – brązowy biegnący dzik ze srebrnymi szablami (kłami) i srebrnym okiem, w zielonym polu.

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[19] na listę zabytków wpisane są obiekty:

kościół parafialny pw. św. Małgorzaty, XVI w., nr rej.: 100-VI-9 z 16.03.1961 oraz 114 z 15.08.1967
dzwonnica, XIX w., XX w., nr rej.: 565 z 17.08.1967
zespół pałacowy, XIX w.:
- Pałac w Kiernozi, nr rej.: 93-VI-2 z 29.03.1949 oraz 115 z 17.08.1967
- park, nr rej.: 566 z 17.08.1967

Kościół pw. św. Małgorzaty
Trumna Marii Walewskiej w kościele pw. św. Małgorzaty
Pałac w Kiernozi Łączyńskich
Pałac w Kiernozi zimą
Fragment Rynku

Ludzie związani z Kiernozią

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Kiernozi.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 470 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c ^d TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ Obecnie droga nr 584 i lokalne drogi przez Żychlin do Kutna i przez Rybno do Sochaczewa.
↑ Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
↑ Postanowienie z 28 sierpnia (9 września) 1870, ogłoszone 1 (13) października 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 243, str. 369)
↑ Dz.U. z 1922 r. nr 11, poz. 95
↑ Uchwała Nr 33/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu łowickiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)
↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
↑ Wyniki Kiernozia
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
↑ ^a ^b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. IV, hasło „Kiernozia”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883. s. 47–48. [dostęp 2019-10-13].
↑ Geni DrzewoG.D. Genealogiczne Geni DrzewoG.D., Maciej Łączyński h. Kościesza [online], 6 grudnia 2020 .
↑ AnnaA. Mieszczanek AnnaA., Przedwojenni., Warszawa: Wyd. Muza, 2020, s. 44 .
↑ ^a ^b ^c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 231. ISBN 83-01-00065-1.
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-17].

Linki zewnętrzne

zdjęcie satelitarne
Kiernozia – strona gminy
Kiernozia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 47 .
Kiernozia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 75 .

[dziennikdwacztery-1] Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.

[nsp-2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 470 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[5] Obecnie droga nr 584 i lokalne drogi przez Żychlin do Kutna i przez Rybno do Sochaczewa.

[6] Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.

[7] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.

[8] Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

[9] Postanowienie z 28 sierpnia (9 września) 1870, ogłoszone 1 (13) października 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 243, str. 369)

[10] Dz.U. z 1922 r. nr 11, poz. 95

[11] Uchwała Nr 33/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu łowickiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)

[12] Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).

[13] Wyniki Kiernozia

[Dz.U._29/2013-14] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].

[SgKP-15] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. IV, hasło „Kiernozia”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883. s. 47–48. [dostęp 2019-10-13].

[16] Geni DrzewoG.D. Genealogiczne Geni DrzewoG.D., Maciej Łączyński h. Kościesza [online], 6 grudnia 2020 .

[17] AnnaA. Mieszczanek AnnaA., Przedwojenni., Warszawa: Wyd. Muza, 2020, s. 44 .

[Pilichowski231-18] Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 231. ISBN 83-01-00065-1.

[19] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-17].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Miasto	Kiernozia
Wsie	Brodne-Józefów Brodne-Towarzystwo Chruśle Czerniew Jadzień Jerzewo Lasocin Natolin Kiernoski Niedzieliska Osiny Różanów Sokołów-Kolonia Sokołów-Towarzystwo Stępów Teresew Tydówka Wiśniewo Witusza Wola Stępowska Zamiary
Osada	Długie
Część miasta	Kiernozia-Parcela
Części wsi	Bargowie Byki Ciechomin Ciechominek Czerniew-Kolonia Jabłoniewo Janino Kochanków Kolce Stępowskie Krzewinki Krzyżyk Chruśliński Krzyżyk Osiński Ludwików Marysin Stępowski Natolin Osiński Olszyny Osmoleniec Piotrowo Podbrzezie Polanka Polesie Przecze Stanisławów (SIMC 0566977) Stanisławów (SIMC 0566919) Wioska Kiernoska Witusza Mała Witusza-Poprzeczka Wygoda Zofiów Zosino
Zniesiona osada	Czerniew

Miasta	Kiernozia Łowicz
Gminy miejskie	Łowicz
Gminy miejsko-wiejskie	Kiernozia
Gminy wiejskie	Bielawy Chąśno Domaniewice Kocierzew Południowy Łowicz Łyszkowice Nieborów Zduny

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Gąbin Gostynin Kiernozia (do 1870) Osmolin (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Białe (1867–70) Ciechomice (1867–70) Czermno (1867–1954) Dobrów (1867–74) Dobrzyków (1867–1954) (Nowy) Duninów (1867–1954 i 1973–75) Gąbin (1973–75) Gostynin (1973–75) Kamień (1867–70) Kiernozia (1867–1922 →) Lucień (1867–1954) Łąck (1867–1954 i 1973–75) Pacyna (1867–1954 i 1973–75) Rataje (1867–1954 i 1973–75) Sanniki (1867–1954 i 1973–75) Skrzany (1867–1954) Słubice (1867–1954 i 1973–75) Solec (1867–70) Szczawin (Kościelny) (1867–1954 i 1973–75) Zyck (1867–70)
Gromady (1954–72)	Białe (1954–61) Białotarsk (1954–59) Bolesławów (1954–72) Borki (1954–61) Ciechomice (1954–68) Czermno (1954–59) Dobrzyków (1954–72) Duninów Nowy / Nowy Duninów (1954–72) Goreń Duży (1954–57 (→)) Grabie Polskie (1954–58) Juliszew (1959–72) Kamień Nowy (1954–61) Korzeń Królewski (1954–57) Kozice (1954–59) Krzywie (1954–59) Kunki (1954–58) Lasek (1954–57) Lipianki (1954–59) Lipińskie (1961–72) Lucień (1954–72) Lwówek (1954–61) Łaziska (1954–59) Łąck (1954–72) Nowy Szczawin Borowy (1954–58) Osmolin (1954–61) Osowia (1954–58) Pacyna (1954–72) Piotrkówek (1954–59) Remki (1954–59) Sanniki (1954–72) Sierakówek (1954–72) Skrzany (1954–58) Skrzeszewy (1954–72) Słubice (1954–72) Soczewka (1954–68) Sokołów (1954–72) Solec (1959–72) Suserz (1954–72) Szczawin Kościelny (1954–72) Topólno (1954–61) Trębki (1954–72) Wionczemin Polski (1954–59)