Przejdź do zawartości

Czersk (województwo mazowieckie)

Przejrzana
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czersk
wieś
Ilustracja
Fragment Rynku w Czersku
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

piaseczyński

Gmina

Góra Kalwaria

Liczba ludności (2011)

767[2][3]

Strefa numeracyjna

22

Kod pocztowy

05-530[4]

Tablice rejestracyjne

WPI

SIMC

0001695[5]

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Czersk”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Czersk”
Położenie na mapie powiatu piaseczyńskiego
Mapa konturowa powiatu piaseczyńskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Czersk”
Położenie na mapie gminy Góra Kalwaria
Mapa konturowa gminy Góra Kalwaria, po prawej znajduje się punkt z opisem „Czersk”
Ziemia51°57′33″N 21°13′56″E/51,959167 21,232222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Nieoficjalny herb wsi Czersk
Trojden I, książę czerski

Czersk – wieś w Polsce położona w gminie Góra Kalwaria, w powiecie piaseczyńskim, w województwie mazowieckim[6][5].

W średniowieczu Czersk stanowił jeden z najważniejszych ośrodków osadniczych na Mazowszu, znany już od XI wieku. W wiekach XII i XIII funkcjonował jako gród obronny, potem jako kasztelania i stolica jednego z księstw dzielnicowych. W latach 1350–1870 Czersk posiadał prawa miejskie. Obecnie Czersk znany jest głównie z ruin średniowiecznego zamku książąt mazowieckich, które są główną atrakcją turystyczną tej małej miejscowości i równocześnie jednym z najcenniejszych zabytków na Mazowszu.

Czersk znajduje się w odległości kilku kilometrów od Góry Kalwarii. Położony jest nad Jeziorem Czerskim, starorzeczem wiślanym. Kilkaset metrów dalej płynie Wisła. Przez Czersk z Coniewa do Brzumina prowadzi droga wojewódzka nr 739, która łączy wieś z drogą krajową nr 79.

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]
Herb Księstwa Czerskiego

Najwcześniejszą wzmiankę o nazwie notuje pod rokiem 1142 Latopis Ławrientiewski, jako Čьrnьsk.

Później pojawia się także w polskojęzycznych zapiskach: Cirnsk (1236-1237), Cyrnsko (1242), Czyersko (1456). Średniowieczna nazwa brzmiała Czyrńsk, Czyrńsko. W wyniku uproszczenia grupy spółgłoskowej przeszła ona w Czyrsko. Jeszcze w średniowieczu nastąpiła kolejna zmiana, grup -yr- i -ir- w -er-, dzięki czemu ukształtowała się współczesna forma. Nazwa grodu pochodzi najprawdopodobniej od nazwy rzeki Czarnej, mającej w pobliżu ujście do Wisły. Powstała ona poprzez dodanie do nazwy rzeki przyrostka -ъsko. Stąd też występowanie obu form męskich (Czyrńsk) i nijakich (Czyrńsko)[7].

Części wsi

[edytuj | edytuj kod]
Integralne części wsi Czersk[6][5][8]
SIMC Nazwa Rodzaj
0001703 Tatary kolonia

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Początki osadnictwa na wzgórzu w miejscu obecnego Czerska datuje się na epokę kamienną. Okolica była atrakcyjnym miejscem dla założenia osady ze względu na położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych, umiejscowienie nad skarpą oraz dogodną przeprawę przez Wisłę.

Pierwszy znany gród powstał w XI wieku na miejscu istniejącej już osady z VII-VIII wieku. W XII wieku Czersk stał się siedzibą kasztelana, a w 1252 archidiakonatu, podległego biskupstwu poznańskiemu, co czyniło go ważnym ośrodkiem politycznym. W tym samym wieku stał się Czersk stolicą Księstwa Mazowieckiego. W miejscowości powstał targ miejski.

Prawa miejskie uzyskał Czersk w 1350 roku, a w 1386 roku został lokowany na prawie chełmińskim. Na przełomie XIV i XV wieku książę Janusz I Starszy zbudował w Czersku wieloboczny zamek z dwiema wieżami oraz wieżą bramną (później dobudowano arkadowy most w miejsce zwodzonego). W 1413 roku Janusz I przeniósł swoją główną siedzibę z podupadającego Czerska do nowego prężnie rozwijającego się ośrodka – Warszawy, gdzie uczynił on z kościoła pod wezwaniem św. Jana kolegiatę mazowiecką, oraz zbudował najstarszą część późniejszego Zamku Królewskiego. Powodem upadku Czerska miało być przesunięcie się koryta Wisły na wschód w XIV wieku.

Ponowny okres rozkwitu przeżył Czersk, gdy rządziła nim królowa Bona, żona Zygmunta Starego. Otrzymała ona Czersk jako odprawę wdowią po śmierci Zygmunta Starego. Królowa chętnie przebywała w tym mieście i z jej inicjatywy powstał wtedy browar, rozwinęły się handel, rzemiosło, uprawa winorośli i ogrodnictwo. Wytwarzano tu słynne sukno zwane londrynem[9]. Od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku Czersk był miejscem obrad sejmików ziemskich ziemi czerskiej[10].

W czasie potopu szwedzkiego Czersk doznał bardzo poważnego uszczerbku. Wojska szwedzkie po doznaniu klęski od Stefana Czarnieckiego pod Warką wycofując się opanowały twierdzę czerską i doszczętnie ją zdewastowały. Od tego czasu nastąpił dalszy, systematyczny regres miasta. W latach 1762–1766 marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński podjął próbę odbudowy zamku (wtedy powstał most przez fosę), jednak po dostaniu się pod zabór pruski mury zostały zburzone, co pozbawiło twierdzę resztek znaczenia militarnego. W 1870 roku zostały Czerskowi odebrane przez władze rosyjskie prawa miejskie. Współcześnie, w miejscu dawnej twierdzy pozostały ruiny i brukowane ulice.

Do 1954 roku istniała gmina Czersk. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa warszawskiego.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Najważniejszym zabytkiem w Czersku jest zamek. Prezentuje się on szczególnie imponująco od strony Wisły, zaś z jego wież roztacza się widok na okolicę. Zamek wpisany jest do rejestru zabytków pod nr 1009/116 z 25.01.1958

 Osobny artykuł: Zamek książąt mazowieckich w Czersku.

W Czersku znajduje się również parafialny kościół pw. Przemienienia Pańskiego. Wzniesiony został w latach 1805-1806, jako zadośćuczynienie rządu pruskiego za konfiskatę parafii wsi Linin. Następnie był przebudowywany w 1900 r. Ołtarz główny został wykonany w roku 1901[11]. Cały obiekt jest wpisany do rejestru zabytków wraz z cmentarzem kościelnym (nr rej. 1010/690/62 z 12.04.1962).

Obecny Czersk położony jest niezmiennie na średniowiecznym planie miasta. Średniowieczny układ urbanistyczny miasta również wpisany jest do rejestru pod nr A-1601 z 15.09.1999.

 Osobny artykuł: Szkuta czerska.

W 2009 w pobliżu zamku, na dnie pogłębianego stawu odnaleziono 500-letnią szkutę[12].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]
  • Czersk przed 1952
    Czersk przed 1952
  • Zamek i kościół w Czersku
    Zamek i kościół w Czersku
  • Wieża zamkowa z bramą wjazdową
    Wieża zamkowa z bramą wjazdową
  • Plac Tysiąclecia - rynek miejski
    Plac Tysiąclecia - rynek miejski
  • Kościół pw. Przemienienia Pańskiego
    Kościół pw. Przemienienia Pańskiego
  • Chór i organy
    Chór i organy
  • Ołtarz główny
    Ołtarz główny
  • Tablica upamiętniająca 750 lat parafii i kościoła
    Tablica upamiętniająca 750 lat parafii i kościoła

Ludzie związani z Czerskiem

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Czerskiem (województwo mazowieckie)‎.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 14 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 20258
  2. ↑ Wieś Czersk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-11-17], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-11-06].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 178 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
  6. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 56. ISBN 83-04-02436-5.
  8. ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
  9. ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński "Mazowsze, mały przewodnik" Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 109
  10. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
  11. ↑ Czersk. PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO [online], archidiecezja.warszawa.pl [dostęp 2017-01-10].
  12. ↑ Nie ma pieniędzy na wydobycie zabytku, Zdjęcia szkuty z Czerska

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gmina Góra Kalwaria
Miasta
Wsie
Osada leśna
Integralne
części wsi

Herb gminy Góra Kalwaria

Powiat górnokalwaryjski (1867–1879)
Przynależność wojewódzka
Miasta (→)
Gminy wiejskie (→)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czersk_(województwo_mazowieckie)&oldid=75128183”