Przejdź do zawartości

Religia w Krakowie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Religia w Krakowie – lista kościołów i związków wyznaniowych, prowadzących działalność religijną przez jednostki organizacyjne mające siedzibę na terenie Krakowa.

Katolicyzm

[edytuj | edytuj kod]

Kościół katolicki

[edytuj | edytuj kod]
Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
Bazylika Bożego Ciała w Krakowie-Kazimierzu
Kościół św. Stanisława Kostki w Krakowie-Dębnikach
Kościół rzymskokatolicki św. Szczepana w Krakowie-Nowej Wsi
Kościół rzymskokatolicki św. Jadwigi na os. Krowodrza Górka
Kościół rzymskokatolicki św. Jana Chrzciciela w Krakowie-Prądniku Czerwonym
Kościół rzymskokatolicki św. Józefa w Krakowie-Podgórzu
Kościół rzymskokatolicki Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie-Piaskach Wielkich
Kościół rzymskokatolicki Matki Bożej Zwycięskiej w Krakowie-Borku Fałęckim
Arka Pana
Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach
Cerkiew greckokatolicka Podwyższenia Krzyża Świętego w Krakowie

Kościół katolicki na obszarze Krakowa funkcjonuje w trzech obrządkach (rytach): rzymskokatolickim, bizantyjsko-ukraińskim (greckokatolickim)[1] i ormiańskim[2]:

Kościół rzymskokatolicki

[edytuj | edytuj kod]

Kraków jest siedzibą metropolii krakowskiej, jednej z 14 metropolii obrządku łacińskiego w polskim Kościele katolickim[3][4]. Na terenie miasta działa ok. 90 parafii (w tym 1 wojskowa), dwa sanktuaria oraz kilka kościołów rektoralnych[5].

Kościół greckokatolicki

[edytuj | edytuj kod]

Kościół ormiańskokatolicki

[edytuj | edytuj kod]

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Choć historycznie biskupstwo krakowskie powołano w roku 1000 to jednak początki biskupstwa krakowskiego stanowią przedmiot dyskusji naukowej. Najstarszy kalendarz katedry wawelskiej pochodzący z ok. 1257 roku wymienia przed pierwszym historycznym biskupem Popponem (ustanowionym w roku 1000) dwóch jego poprzedników: Prohora i Prokulfa o których jednak brakuje przekazów historycznych. Stąd według różnych hipotez mogli to być albo biskupi krakowscy, albo ołomunieccy jednak na siedzibie krakowskiej albo też mogli to by być kontynuatorzy słowiańskiej misji Metodego. Inni badacze sugerują, że dedykacja katedry na Wawelu Wacławowi I wskazuje, że została ona ufundowana jeszcze w okresie przynależności Krakowa do państwa czeskiego, co mogło mieć miejsce przed rokiem 990[26]. Jeszcze inne teorie uznają Prohora i Prokulfa za osoby włączone do katalogu biskupów krakowskich przypadkowo. Dla przykładu Alfons Parczewski wykazał podobieństwo imion Prokora i Prokulfa do imion Porchariusa i Prokulejana – biskupów diecezji Auch z VI w. we Francji.

Od 1000 roku na mocy dekretu papieża Sylwestra II Kraków stał się stolicą nowo powołanej diecezji krakowskiej (jednej z czterech w Polsce). Pierwszym biskupem został Poppon (zm. 1008), Niemiec pochodzący z Turyngii. W latach 30. XI wieku gdy nastąpił powrót ludności ku dawnej religii, którego kulminacją był wybuch powstania ludowego w 1037 r., skierowanego przeciwko rozwijającym się stosunkom feudalnym i wprowadzaniu chrześcijaństwa diecezja krakowska jako jedyna utrzymała się w Polsce[27]. Do Krakowa nie dotarła ani fala buntu, ani najazd Brzetysława I w 1038 roku gdy zajęto Śląsk i złupiono Wielkopolskę[28].

 Zobacz więcej w sekcji Rodzimowierstwo słowiańskie.

Przez wiele wieków diecezja krakowska ulegała licznym podziałom ze względu na rozbiory Polski (od XI w. Kraków był stolicą Polski i przez wiele wieków drugim po Gnieźnie ośrodkiem kościelnym w Polsce). Należała do: metropolii gnieźnieńskiej (do 1807), metropolii lwowskiej (1807–1818), metropolii warszawskiej (1818–1880), Stolicy Apostolskiej (1880–1925). Od 1925 jest częścią Archidiecezji krakowskiej i Metropolii krakowskiej. W roku 1992 w wyniku zmian podziału administracyjnego kościoła w Polsce nowe granice metropolii objęły – poza archidiecezją krakowską – diecezje bielsko-żywiecką, kielecką i tarnowską.

Za czasów bp. Andrzeja Zebrzydowskiego krakowska szlachta licznie przechodziła na kalwinizm przejmując katolickie kościoły. Mieszczanie zaś przechodzili na luteranizm. Bp Zebrzydowski opuścił diecezję i w roku 1558 usunął się do rodzinnego Więcborka co spowodowało dalszy rozwój reformacji. Za czasów bp. Piotra Myszkowskiego działalność w Krakowie rozwinęli jezuici, a także dominikanie, którym bp Myszkowski oddał kolegiatę św. Idziego[26].

W 1714 roku rada miasta wybrała św. Józefa patronem Krakowa – jako wotum dziękczynne za opiekę w czasie wojny i epidemii[29].

Kraków był gospodarzem Światowych Dni Młodzieży w 2016 roku.

Starokatolicyzm

[edytuj | edytuj kod]
Kaplica parafii polskokatolickiej Wniebowstąpienia Pańskiego w Krakowie
Kapłan M. Paweł Rudnicki sprawuje mariawicką Mszę Św. w kościele ewangelickim w Krakowie

Polskokatolicyzm

[edytuj | edytuj kod]
Obie parafie należą do dekanatu krakowskiego diecezji krakowsko-częstochowskiej[32].

Ekumeniczna Wspólnota Katolicka

[edytuj | edytuj kod]

Mariawityzm

[edytuj | edytuj kod]

Tradycjonalizm katolicki

[edytuj | edytuj kod]

Prawosławie

[edytuj | edytuj kod]
Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie

Protestantyzm

[edytuj | edytuj kod]
Kościół ewangelicko-augsburski św. Marcina w Krakowie
Kaplica I Zboru Kościoła Chrześcijan Baptystów w Krakowie
Budynek III Zboru Kościoła Chrześcijan Baptystów na Osiedlu Wysokim
Dom Kultury Kolejarza, w którym odbywają się nabożeństwa Kościoła Baptystycznego „Betel“
Siedziba Parafii Ewangelicko-Prezbiteriańskiej Chrystusa Zbawiciela
Wejście do siedziby Zboru Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Krakowie przy ul. Lubelskiej
Kaplica Zboru Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Nowej Hucie
Wnętrze kaplicy parafii metodystycznej w Krakowie
Ewangeliczny Kościół Metodystyczny
Kościół Dla Miasta Krakowa
Kościół Zielonoświątkowy w Nowej Hucie
Kościół Jezusa Chrystusa w Krakowie (Kościół Boży)
Kościół Chrześcijański „Nowa Nadzieja” (Kościół Boży)
Kaplica Wspólnoty „Syloe” w Nowej Hucie (Kościół Boży)
Budynek mieszczący siedzibę Kościoła Ewangelicznego „Misja Łaski”

Adwentyzm

[edytuj | edytuj kod]

Anglikanizm

[edytuj | edytuj kod]

Baptyzm

[edytuj | edytuj kod]

Kościoły ewangelickie

[edytuj | edytuj kod]

Metodyzm

[edytuj | edytuj kod]

Pentekostalizm

[edytuj | edytuj kod]

Inne kościoły ewangelikalne

[edytuj | edytuj kod]

Inne kościoły reformowane

[edytuj | edytuj kod]
  • Kościół Chrześcijański w Krakowie – ul. Królewska 2[82]

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Tumult krakowski 1574 i Tumult cmentarny.

Początki protestantyzmu w Krakowie

[edytuj | edytuj kod]

Protestantyzm pojawił się w Krakowie w XVI w. Od 1528 Jakub z Iłży, duchowny z kościoła św. Szczepana rozpoczął głoszenie kazań w duchu luteranizmu i został za to zwolniony z zajmowanego stanowiska. Ponownie protestanckie kazania rozpoczęto wygłaszać w świątyniach na terenie miasta od około 1545. Ewangelickie nabożeństwa domowe zaczęły był prowadzone w 1552. W 1557 utworzono protestancką parafię z własnym duchownym, a w Ogrodzie Bonerowskim odbyło się pierwsze ogólnodostępne nabożeństwo. Parafia miała charakter przede wszystkim kalwiński (ewangelicyzm reformowany wyznawany był w większości przez szlachtę oraz bogate mieszczaństwo), a luteranie, których reprezentowało głównie drobnomieszczaństwo, stanowili mniejszość[83].

16 października 1562 w zborze doszło do rozłamu, na skutek którego powstał pierwszy w historii zbór braci polskich[84].

W 1564 otwarto ewangelickie gimnazjum, kształcące w kierunkach humanistycznym i religijnym. W 1569 założono cmentarz wyznaniowy położony za Bramą Mikołajską, a w 1570 zakupiono kamienicę przy ul. św. Jana, która od 1571 stała się ewangelickim kościołem (Zbór ewangelicki przy ul. św. Jana w Krakowie). Wierni byli jednak prześladowani, a budynek kościoła trzy uległ zniszczeniu. Do jego ostatecznego zburzenia przez zgromadzony tłum doszło 23 maja 1591 podczas rozruchów antyprotestanckich (tego samej nocy rozebrano też drewniany budynek zboru braci polskich przy ulicy Szpitalnej 14, na rogu ul. św. Tomasza 23). W tym roku parafia zaprzestała działalności, a czynności religijne przeniesiono do Aleksandrowic. Wobec dalszych napadów dokonano kolejnego przeniesienia siedziby zboru do Wielkanocy, nabożeństwa prowadzone były również w kaplicy urządzonej przy dworze w Łuczanowicach. Powstał tam też cmentarz ewangelicki[83][85][86].

Od 1790 siedzibą parafii ewangelickiej stało się Podgórze, gdzie do 1816 nabożeństwa sprawowane były w drewnianym kościele. W 1816 świątynią zboru został kościół św. Marcina. Według danych z 1910 miasto zamieszkiwało 1089 ewangelików, z czego 65 kalwinów[85].

Od 1910 na terenie miasta działalność ewangelizacyjną rozpoczęli adwentyści[87].

Dwudziestolecie międzywojenne i II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 parafia ewangelicka w Krakowie weszła w skład Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. W wyniku rozłamu w strukturach zboru na tle przynależności kościelnej, 23 lipca 1923 część wiernych powołała osobną parafię, która przyłączyła się do Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w Małopolsce[88].

W 1920 powstał zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Krakowie, liczący początkowo 9 ochrzczonych członków. Zbór nie był jednak uznany prawnie, a od 1922 działał na podstawie statutu sekty tolerowanej. Nabożeństwa prowadzone były w budynkach prywatnych, musiano sporządzać listy ich członków, a wstęp dla dzieci poniżej lat 14 został zakazany. Na wiernych nasyłano policję, podczas trwania nabożeństw byli oni legitymowani. Prześladowani byli też przez członków innych wyznań. Do 1926 liczba członków zboru wyniosła 18 osób[87].

Na skutek wcześniejszych spotkań biblijnych w 1932 utworzony został I Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Krakowie[89].

Kraków w 1934 stał się siedzibą Zjednoczenia Południowego Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, która była jednostką skupiającą zbory położone w południowej części kraju, przekształconą później w diecezję południową. W 1936 krakowski zbór liczył już około 80 ochrzczonych członków[87].

Po rozpoczęciu II wojny światowej i okupacji niemieckiej zamknięta została szkoła ewangelicka, luterańska parafia została objęta nową administracja, a kościół św. Marcina został przeznaczony przez okupanta dla niemieckich wiernych. Polskojęzyczni członkowie zboru prowadzili swoje nabożeństwa od 23 marca 1942 do stycznia 1945 w udostępnionym im do tego celu przez arcybiskupa Adama Stefana Sapiehę i odpowiednio przystosowanym rzymskokatolickim kościele św. Agnieszki[83][85][86]. Utrudnione było również funkcjonowanie zboru adwentystycznego, jednak w okresie okupacji dalej odbywały się jego nabożeństwa, chrzty oraz zjazdy[87]. Zbór baptystyczny wszedł natomiast w skład Związku Nieniemieckich Ewangelicko-Wolnokościelnych Zborów (baptystów)[89].

W wyniku legalizacji działalności metodystów na terenie Generalnego Gubernatorstwa, w 1941 utworzona została krakowska parafia metodystyczna. Nabożeństwa wspólnoty odbywały się początkowo w mieszkaniu jej duchownego przy ul. Starowiślnej, następnie została urządzona kaplica przy ul. Stradom[90].

Lata powojenne i okres PRL

[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu wojny luteranie powrócili do kościoła św. Marcina[85][86]. Doszło wtedy również do podziału w łonie zboru baptystycznego, którego część wiernych powołała zbór Wolnych Chrześcijan. Nabożeństwa baptystów miały miejsce w tym czasie w budynku przy ul. Dajwór 10[89]. Kaplica metodystów została również przeniesiona do kamienicy przy ul. Wiślnej 4[90].

W 1946 adwentyści dokonali zakupu budynku przy ul. Lubelskiej, w który urządzono pierwszą powojenną siedzibę władz centralnych tego związku wyznaniowego oraz Rady Kościoła. Działalność w Krakowie rozpoczęło również adwentystyczne Wydawnictwo „Znaki Czasu” oraz istniejące tu do 1949 seminarium duchowne[87].

Około 1946 miało miejsce pierwsze nabożeństwo i chrzest członków krakowskiego zboru Związku Chrześcijan Wiary Ewangelicznej. Początkowo jego spotkania odbywały się w mieszkaniach prywatnych, następnie w przystosowanym pomieszczeniu urządzona została kaplica. W nocy 19 na 20 września 1950 pastor zboru został aresztowany, kaplica zaplombowana, a społeczność do 1953 działała w ukryciu, spotykając się ponownie w prywatnych budynkach. Następnie zbór wszedł w struktury Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w PRL[91].

W latach 60. XX wieku zbór baptystyczny pozyskał budynek przy ul. Wyspiańskiego, który po kilkuletnim remoncie stał się jego nową siedzibą. W latach 80. XX wieku przekroczył liczbę 100 członków[89].

Zbór ZKE w 1974 zakupił pomieszczenia przy ul. Lubomirskiego 7a, gdzie w 1976 utworzona została kaplica „Betlejem”. Wspólnota ta posiadała charakter zielonoświątkowy. Dzięki jej działalności utworzone zostały kolejne zbory zielonoświątkowe[91], m.in. w 1987 działalność rozpoczął zbór w Nowej Hucie, którego członkami zostały w większości osoby ze zboru „Betlejem” zamieszkałe w tej dzielnicy. Obie zielonoświątkowe wspólnoty dzieliły kaplicę przy ul. Lubomirskiego[92]. W 1988 doszło do rozwiązania Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w PRL[93], w związku z czym zbory weszły w skład Kościoła Zielonoświątkowego w RP[91].

W 1989 nabożeństwa nowohuckiego zboru Kościoła Zielonoświątkowego zostały przeniesione do kina „Sfinks”, stał się on też całkowicie niezależny od „Betlejem”. Natomiast w wyniku znacznego wzrostu liczby członków zboru „Betlejem”, jego dotychczasowa kaplica okazała się zbyt mała na potrzeby prowadzenia nabożeństw niedzielnych, w związku z czym przeniesiono je do wynajmowanych sal, a przy ul. Lubomirskiego odbywały się inne spotkania zborowe[91].

Czasy III RP

[edytuj | edytuj kod]

W latach 90. XX wieku powstał zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Nowej Hucie[94]. W 1995 siedzibą zboru metodystycznego stał się budynek przy ul. Długiej 3, gdzie przeniesiona została jego kaplica[90]. Natomiast w styczniu 1999 odbyło się pierwsze nabożeństwo II Zboru Kościoła Chrześcijan Baptystów „Wspólnota Podgórze” w Krakowie[95].

Nowohucki zbór Kościoła Zielonoświątkowego w kolejnych latach zmieniał kilka razy miejsce swoich spotkań. W 1991 nabożeństwa z budynku kina przeniesiono do siedziby Domu Dziecka na Osiedlu Szkolnym, gdzie prowadzono je do 1993, kiedy miejscem ich prowadzenia stało się Nowohuckie Centrum Kultury[92].

12 stycznia 1996 założony został Kościół Jezusa Chrystusa w Krakowie, który powołano w oparciu o działającą wcześniej w łonie kościoła rzymskokatolickiego wspólnotę charyzmatyczną. Od 2000 przerodził się on w federację zborów, która 2009 przyjęła nazwę Kościół Boży w Polsce i weszła w skład Kościoła Bożego z siedzibą w Cleveland w Stanach Zjednoczonych. Kościół Jezusa Chrystusa w Krakowie został jednym z jego kościołów lokalnych[96]. Siedziba biura Kościoła Bożego w Polsce mieści się w budynku Kościoła Jezusa Chrystusa przy ul. Golikówka w Krakowie, gdzie nabożeństwa odbywają się od 2018[50][97].

Na bazie założonej w Krakowie w 1999 amerykańskich misjonarzy Jeffa i Any Bullock wspólnoty Church Christ the King w 2000 zarejestrowany został Kościół „Chrystus Królem”, związany z organizacją Every Nations[50][98], który wszedł w skład Kościoła Bożego w Chrystusie[99]. Początkowo jego wierni spotykali się na nabożeństwach w Domu Kultury w Woli Justowskiej, a w następnych latach miejsca zgromadzeń były kilkukrotnie zmieniane. W 2005 Bullockowie opuścili Kraków w celu dalszej działalności misyjnej, a pastorem mianowali Przemysława Sielatyckiego, pełniącego uprzednio funkcję starszego kościoła[50][98]. W 2020 wspólnota skupiała 350-400 wiernych[50].

W 2001 działalność rozpoczął krakowski Kościół Baptystyczny „Betel”[100].

Od 2002 w kaplicy przy ul. Batorego 1 odbywały się spotkania niezależnego Chrześcijańskiego Zboru Wolnych Baptystów, który zakończył działalność w lipcu 2021, a jego dawni członkowie w większości zasili Kościół Baptystyczny „Betel”[101].

19 czerwca 2005 w Krakowie założony został Ewangeliczny Kościół Metodystyczny w Rzeczypospolitej Polskiej[102].

W 2007 powstał krakowski zbór afrykański „Wspólnota Odkupionych Chrześcijan”, związany z nigeryjskim Odkupionym Chrześcijańskim Kościołem Bożym. Na terenie Polski stał się częścią Kościoła Bożego w Chrystusie. Zbór jest obsługiwany przez pastora Olusholę Onapitana, zamieszkałego na stałe w Warszawie. W latach 2007–2008 nabożeństwa prowadzone były w Hotelu Holiday Inn przy ul. Wielopole, potem ich prowadzenie przeniesiono do lokalu w Ruczaju. Na przełomie lat 2010–2011 miejscem spotkań wspólnoty stała się kaplica należąca do parafii ewangelicko-metodystycznej zlokalizowana przy ul. Długiej. W 2020 do zboru należało około 30–40 członków[50].

Również w 2006 działalność rozpoczął Kościół Nowe Przymierze (New Covenant Church in Krakow), należący do neocharyzmatycznego ruchu New Covenant Ministries International[50]. Został zarejestrowany w 2007 jako zbór Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP[50][103].

W 2009 po raz kolejny przeniesione zostało miejsce prowadzenia nabożeństw przez zbór zielonoświątkowy w Nowej Hucie, którym zostały pomieszczenia na osiedlu Górali 15. Ostatecznie na siedzibę zboru w kwietniu 2011 pozyskany został lokal na osiedlu Willowym 29, a kaplicę wraz z innymi pomieszczeniami otwarto po trwającym do sierpnia tego samego roku remoncie[92].

Dzięki działalności rozpoczętej w styczniu 2009 przez małżeństwo pastorów wywodzących się ze zboru „Filadelfia” w Wodzisławiu Śląskim, utworzony został trzeci krakowski zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Kościół Dla Miasta Krakowa”[104].

W 2019 powołany został punkt misyjny w Krakowie należący do Mesjańskich Zborów Bożych[105].

Na skutek misji prowadzonej od 2015 przez amerykańskiego pastora Roberta Skinnera, w 2019 w strukturach Kościoła Bożego w Polsce został zarejestrowany Międzynarodowy Kościół Nazarejczyka w Krakowie, będący zborem Kościół Nazarejczyka, denominacji metodystyczno-uświęceniowej. Wspólnota została powołana w celu obsługi wiernych angielskojęzycznych. W 2019 Skinner wyjechał, a zbór objął nowy pastor pochodzący z Filipin. Otwarta została kawiarnia Sweet Surrender, miejsce to miało służyć lokalnej społeczności prowadząc działalność gastronomiczną, jak również być przestrzenią do prowadzenia modlitw, studium Biblii i innych spotkań. W styczniu 2020 kawiarnia zakończyła działalność ze względów finansowych, a kościół nie posiada od tego czasu własnego miejsca nabożeństw, korzystając z wynajmowanych lokali. W 2020 liczył około 40 członków[50].

Restoracjonizm

[edytuj | edytuj kod]

Badacze Pisma Świętego

[edytuj | edytuj kod]

Świadkowie Jehowy

[edytuj | edytuj kod]
Kompleks trzech Sal Królestwa Świadków Jehowy w Krakowie-Nowej Hucie[108]
Sala Królestwa Świadków Jehowy przy ul. Semperitowców[108]
 Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w województwie małopolskim.

Na terenie miasta działa 26 zborów Świadków Jehowy (w tym zbór angielskojęzyczny, zbór hiszpańskojęzyczny[109], zbór języka migowego[110], dwa zbory rosyjskojęzyczne, dwa zbory ukraińskojęzyczne). Spotykają się w trzech pojedynczych Salach Królestwa i dwóch kompleksach Sal Królestwa[108][111]:

  • ul. Fatimska 63 (kompleks Sal) – zbory: Kraków–Bieńczyce, Kraków–Na Lotnisku, Kraków–Piastów, Kraków–Rakowice, Kraków–Rosyjski–Północ, Kraków–Stalowe, Kraków–Tysiąclecia, Kraków–Urocze
  • ul. Kobierzyńska 88A (kompleks Sal) – zbory: Kraków–Opatkowice, Kraków–Podgórze, Kraków–Rosyjski–Południe, Kraków-Ukraiński, Kraków–Ruczaj, Kraków–Salwator
  • ul. Na Polach 36a – zbory: Kraków–Azory, Kraków–Krowodrza, Kraków–Łobzów
  • ul. Nadzieja 27a – zbór Kraków–Kozłówek, Kraków–Prokocim, Kraków–Wola Duchacka
  • ul. Semperitowców 14 – zbory: Kraków–Angielski, Kraków–Hiszpański, Kraków–Prądnik–Grzegórzki, Kraków–Migowy, Kraków–Stare Miasto

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Latem 1891 roku Kraków odwiedził Charles Taze Russell[112]. Przebywał w nim ponownie w marcu 1911 roku. W tym samym roku współwyznawców w Krakowie odwiedził Hipolit Oleszyński wysłany ze Stanów Zjednoczonych. W marcu 1920 roku do Krakowa powrócił ze Stanów Zjednoczonych Jan Kusina, który szybko zorganizował w tym mieście grupę wyznawców[113]; w roku 1921 powstał zbór, a w sali przy ul. Dunajewskiego 5 regularnie wyświetlano Fotodramę stworzenia. W tym czasie wyznawcy latem spotykali się nad Wisłą lub na Skałkach Twardowskiego. Chrztu udzielano w Wiśle[114], a w porze zimowej w wielkim basenie łaźni parowej hotelu Krakowskiego przy ul. Dunajewskiego 8[115][116]. Pierwszy kongres w Polsce zorganizowano w 1921 roku w Krakowie przy ul. Dunajewskiego 5[117]. Gdy z emigracji powrócił Badacz Pisma Świętego o nazwisku Winiarz, zakupił w Krakowie dom na salę zebrań[113]. Zarejestrowany zbór miał swoją siedzibę przy ul. Kącik w Podgórzu (do roku 1931)[118]. 10 sierpnia 1922 roku odbyła się w nim dyskusja z teologami katolickimi[119]. W roku 1936 Sala Królestwa 15-osobowego zboru krakowskiego znajdowała się przy Brackiej 5[120].

25 i 26 maja 1947 roku w Krakowie na ogólnokrajowym kongresie pod hasłem „Chwalcie Jehowę wszystkie narody” przy ul. Zwierzynieckiej 24 było obecnych około 8000 osób[121][120][122][123][124] W czasie zakazu działalności (1950–1989), w roku 1954 powstała jedna z pierwszych podziemnych drukarni publikacji Świadków Jehowy w Krakowie. W następnych dziesięcioleciach powstały kolejne zbory – głównie w Nowej Hucie i innych częściach miasta. W roku 1964 organizowano nieoficjalne konwencje, np. jedna z pierwszych w Krakowie odbyła się w ogrodzie współwyznawców[125]. W latach 80. XX wieku władze zezwalały na organizowanie mniejszych zgromadzeń. W kolejnych latach większe kongresy organizowano na krakowskich stadionach (Korony [1983, 1984, 1986, 1987, 1990–1992], Hutnika [1988], Wisły [2015], Cracovii [1993–1998, 2011, 2012, 2016]) i innych obiektach (Tauron Arena Kraków [2018], [2019]), a mniejsze zgromadzenia w halach (Akademii Górniczo-Hutniczej [1982], Hutnika Kraków [1982], Korony [1986–1989], Wisły [1990–1998], Centrum Kongresowe ICE Kraków [2015, 2016]). Od 1999 roku krakowscy Świadkowie Jehowy korzystają również z większych zgromadzeń w Centrum Kongresowym Świadków Jehowy w Sosnowcu. Od 2012 roku rozpoczęto reorganizacje zborów, wskutek czego stały się one większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się. W sierpniu 2013 roku wdrożono też program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów z pomocą wózków z bezpłatną literaturą biblijną. Rozpoczęto również specjalne świadczenie publiczne przy wózkach z publikacjami biblijnymi na terenie wielkomiejskim obejmujące Kraków (dwa punkty w centrum miasta, w rejonie Teatru „Bagatela” i Dworca Głównego)[109].

Judaizm

[edytuj | edytuj kod]
Synagoga Tempel w Krakowie

Rodzimowierstwo słowiańskie

[edytuj | edytuj kod]
Światowid pod Wawelem

Buddyzm

[edytuj | edytuj kod]

Islam

[edytuj | edytuj kod]
Wejście do I Centrum Muzułmańskiego w Krakowie

Hinduizm

[edytuj | edytuj kod]

Bön

[edytuj | edytuj kod]
  • Ligmincha Polska – ośrodek, ul. Stradomska 17/4[156]
  • Międzynarodowa Wspólnota Dzog-czen Namdagling – Yedrolling w Krakowie, ul. Koletek 1/23[157]

Inne

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Archidiecezja Krakowska. Parafie. Lista parafii – 1. Kraków – Centrum – Parafia Greckokatolicka Podwyższenia Krzyża Świętego [online].
  2. ↑ Ormiańskokatolicka Parafia Południowa pw. św. Grzegorza Oświeciciela [online], ordynariat.ormianie.pl [dostęp 2022-01-30].
  3. ↑ Notatka informacyjna opracowana wspólnie z Instytutem Statystyki Kościoła Katolickiego SAC [online], stat.gov.pl, 24 marca 2017 [dostęp 2022-01-30].
  4. ↑ Kuria metropolitalna [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  5. ↑ Parafie [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  6. ↑ Kraków-Wawel, Parafia archikatedralna św. Stanisława Biskupa Męczennika i św. Wacława [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  7. ↑ Kraków-Łagiewniki, Sanktuarium Bożego Miłosierdzia [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  8. ↑ Kraków, Sanktuarium Świętego Jana Pawła II [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  9. ↑ Dekanat Kraków-Centrum [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  10. ↑ Dekanat Kraków-Kazimierz [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  11. ↑ Dekanat Kraków-Salwator [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  12. ↑ Dekanat Kraków-Bronowice [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  13. ↑ Dekanat Kraków-Krowodrza [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  14. ↑ Dekanat Kraków-Prądnik [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  15. ↑ Dekanat Kraków-Podgórze [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  16. ↑ Dekanat Kraków-Prokocim [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  17. ↑ Dekanat Kraków-Borek Fałęcki [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  18. ↑ Dekanat Kraków-Mogiła [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  19. ↑ Dekanat Kraków-Bieńczyce [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  20. ↑ Dekanat Skawina [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  21. ↑ Dekanat Wawrzeńczyce [online], diecezja.pl [dostęp 2022-01-30].
  22. ↑ Ordynariat Polowy Wojska Polskiego, Dekret biskupa Józefa Guzdka ustalający przynależność parafii wojskowych do dekanatów [online], ordynariat.wp.mil.pl [dostęp 2013-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-23].
  23. ↑ Kraków [online], cerkiew.org [dostęp 2022-01-30].
  24. ↑ Dekret [online] [dostęp 2016-12-01].
  25. ↑ Harmonogram wizytacji duszpasterskich i Mszy św. w ormiańskokatolickiej parafii południowej pw. św. Grzegorza Oświeciciela z siedzibą w Gliwicach [online], ordynariat.ormianie.pl [dostęp 2022-01-30].
  26. ↑ a b Historia diecezji – biskupi krakowscy [online], diecezja.pl [dostęp 2018-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-08].
  27. ↑ Tadeusz Łepkowski, Słownik historii Polski, Warszawa 1973, s. 362, 363.
  28. ↑ Tomasz Jurek, Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku, „Roczniki historyczne”, LX, 1994, s. 59.
  29. ↑ Dziś święto patrona Krakowa – św. Józefa [online], krakow.pl [dostęp 2018-07-08].
  30. ↑ Katolicki Kościół Narodowy w Polsce [online], kkn-poland.com.pl [dostęp 2023-01-23].
  31. ↑ Nietypowa transakcja w Krakowie. Szukają chętnych na zakup kościoła przy ul. Kopernika. Są pierwsze oferty [online], krakow.wyborcza.pl [dostęp 2023-01-23].
  32. ↑ a b c Diecezja Krakowsko-Częstochowska Kościoła Polskokatolickiego w RP [online].
  33. ↑ Kraków [online], starokatolicy.eu [dostęp 2022-03-04].
  34. ↑ Kościoły w Polsce i na świecie [online], polskieradio.pl, 18 grudnia 2021 [dostęp 2022-01-18].
  35. ↑ Diecezje i parafie [online], mariawita.pl [dostęp 2022-01-19].
  36. ↑ Kaplice: Kraków [online], Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X [dostęp 2016-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-03].
  37. ↑ Sedevacante.pl/kontakt [online] [dostęp 2018-07-15].
  38. ↑ Prawoslawie w Polsce (wybierz: Administracja / Diecezja Łódzko-Poznańska / Dekanat Krakowski) [online].
  39. ↑ Zbory – Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP [online], adwent.pl.
  40. ↑ a b c Zbory [online], maranatha.pl [dostęp 2024-02-20].
  41. ↑ Kraków [online], Anglican Church in Poland [dostęp 2023-02-22].
  42. ↑ Kościół Baptystyczny „Betel“ – Spotkania [online], Kościół Baptystyczny „Betel” [dostęp 2021-11-15].
  43. ↑ a b c d e Zbory [online], Kościół Chrześcijan Baptystów w RP [dostęp 2024-08-02].
  44. ↑ Ewangelicy w Krakowie/Kontakt [online].
  45. ↑ Kontakt [online], kosciolzbawiciela.pl [dostęp 2024-10-29].
  46. ↑ Parafie Kościoła [online], Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP [dostęp 2020-11-27].
  47. ↑ Parafia. Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie. [dostęp 2020-11-27].
  48. ↑ Nabożeństwa nieszporne w Krakowie [online], luteranie.konfesyjni.pl [dostęp 2024-05-22].
  49. ↑ Kościół Ewangelicko-Metodystyczny – Kraków, Tarnów [online] [dostęp 2013-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2010-07-04].
  50. ↑ a b c d e f g h i j k l Konrad Pędziwiatr, Patrycja Trzeszczyńska, Dobrosława Wiktor-Mach, Wieloreligijny Kraków a procesy migracyjne, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, grudzień 2020.
  51. ↑ Find A Church – Kraków Poland [online], findachurch.nazarene.org [dostęp 2023-02-22].
  52. ↑ Kraków International Church [online], krakowinternationalchurch.com [dostęp 2024-03-04].
  53. ↑ Kontakt [online], metodyzm.pl [dostęp 2020-11-27].
  54. ↑ KCHK – Kościół Chrystus Królem w Krakowie [online], kchk.pl [dostęp 2024-08-02].
  55. ↑ a b Zbory – Kraków [online], kbwch.pl [dostęp 2024-04-20].
  56. ↑ Parishes in Poland [online], rccgkrakow.org [dostęp 2021-07-25].
  57. ↑ Iris Global Kraków [online], iriskrakow.com [dostęp 2024-04-19].
  58. ↑ a b c d e f g h i Adresy kościołów - województwo małopolskie [online], Kościół Boży w Polsce [dostęp 2023-02-22].
  59. ↑ Церковь Новая Надежда. Добро пожаловать в семью [online], newhopechurch.pl [dostęp 2024-03-04].
  60. ↑ Kontakt [online], kierunekjezus.pl [dostęp 2022-04-11].
  61. ↑ Poland [online], foursquare-europe.org [dostęp 2022-03-04].
  62. ↑ Kościół Boży Ministerstwa Jezusa Chrystusa Międzynarodowy [online], idmji.org [dostęp 2024-01-02].
  63. ↑ Direcciones de la Iglesia [online], idmji.org [dostęp 2024-08-02].
  64. ↑ Wspólnoty i misje [online], kosciolmocy.pl [dostęp 2021-06-28].
  65. ↑ Kontakt [online], kosciolbozegokrolestwa.pl [dostęp 2022-03-04].
  66. ↑ Woj. małopolskie. Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej [online], kchwe.pl.
  67. ↑ Spotkania niedzielne [online], jezuskrakow.pl [dostęp 2024-03-04].
  68. ↑ Kościoły lokalne [online], kosciolchwaly.pl [dostęp 2024-03-18].
  69. ↑ Zbory – Kościół Zielonoświątkowy w Polsce [online], kz.pl [dostęp 2013-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-11].
  70. ↑ Kontakt [online], betlejem.krakow.pl [dostęp 2024-08-09].
  71. ↑ Nabożeństwa i spotkania [online], betlejem.krakow.pl [dostęp 2024-08-09].
  72. ↑ Zbór Kraków – Nowa Huta.
  73. ↑ Kościół Dla Miasta Krakowa [online], koscioldlamiasta.pl [dostęp 2021-10-27].
  74. ↑ Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2021-10-27].
  75. ↑ Ponad Normę [online], lifehousepoznan.pl [dostęp 2023-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-26].
  76. ↑ Parafie Ewangelicznego Kościoła Chrześcijańskiego. ekch.pl. [dostęp 2022-08-18].
  77. ↑ Kościół Chrześcijański „Dobra Nowina” w Krakowie [online], koscioldobranowina.pl [dostęp 2022-08-02].
  78. ↑ Kontakt [online], koscioldobranowina.pl [dostęp 2024-03-04].
  79. ↑ Czy byłeś kiedyś na nabożeństwie ewangelicznym? [online], koscioldobranowina.pl [dostęp 2024-03-04].
  80. ↑ Kościoły [online], ggwo.pl [dostęp 2023-06-05].
  81. ↑ Kościoły Ewangeliczne Misja Łaski w Polsce [online], ggwowroclaw.com [dostęp 2024-03-04].
  82. ↑ Kościół Chrześcijański w Krakowie - Kościół Biblijny w Polsce [online], Kościół Chrześcijański w Krakowie [dostęp 2019-05-27].
  83. ↑ a b c Śladami ewangelików krakowskich [online], krakow.luteranie.pl [dostęp 2020-12-04].
  84. ↑ Karol Grycz-Śmiłowski, Bracia Polscy. Arianie-Unitarianie. Zarys dziejów, Kraków: Jednota Braci Polskich, 1977.
  85. ↑ a b c d Muzeum Krakowa, Protestantyzm [online], opowiedzmimiasto.mhk.pl [dostęp 2020-12-04].
  86. ↑ a b c Historia parafii [online], krakow.luteranie.pl [dostęp 2020-12-04].
  87. ↑ a b c d e Historia zboru [online], adwentysci.krakow.pl [dostęp 2020-12-04].
  88. ↑ Małgorzata Kośka, Dorota Lewandowska, Księgi metrykalne gmin ewangelicko-augsburskiego i helweckiego wyznania 1764 – 1939 [online].
  89. ↑ a b c d Historia [online], baptysci-krakow.pl [dostęp 2020-12-04].
  90. ↑ a b c Historia [online], metodysci.org [dostęp 2020-12-04].
  91. ↑ a b c d Historia krakowskiego Zboru „Betlejem” [online], betlejem.krakow.pl [dostęp 2020-12-04].
  92. ↑ a b c Historia zboru [online], kznh.pl [dostęp 2021-07-25].
  93. ↑ Jan Mironczuk, Polityka państwa wobec Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w Polsce (1947-1989), „Dzieje Najnowsze”, 37/3, 2005, s. 168.
  94. ↑ O nas [online], nowahuta.adwentysci.org [dostęp 2020-12-04].
  95. ↑ O nas [online], baptysci.krakow.pl [dostęp 2020-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-03].
  96. ↑ Historia [online], kjch.pl [dostęp 2020-12-04].
  97. ↑ O kościele [online], kosciolbozy.pl [dostęp 2021-08-22].
  98. ↑ a b Jesteśmy [online], kchk.pl [dostęp 2020-12-04].
  99. ↑ Zbory [online], Kościół Boży w Chrystusie [dostęp 2020-12-04].
  100. ↑ Nasz pastor [online], betel.info [dostęp 2021-08-22].
  101. ↑ Witamy! [online], blog.wolnibaptysci.pl [dostęp 2021-11-15].
  102. ↑ Historia [online], metodyzm.pl [dostęp 2020-12-04].
  103. ↑ O nas [online], jezuskrakow.pl [dostęp 2021-07-25].
  104. ↑ O nas [online], koscioldlamiasta.pl [dostęp 2021-07-26].
  105. ↑ Nowe Punkty Misyjne: Zgorzelec, Szczecin, Toruń, Rybnik, Kraków, Görlitz [online], zboryboze.pl [dostęp 2022-12-08].
  106. ↑ Świecki Ruch Misyjny Epifania – Kraków [online] [dostęp 2013-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2013-10-12].
  107. ↑ Nabożeństwa niedzielne [online], zborkrakow.pl [dostęp 2020-12-04].
  108. ↑ a b c Znajdź zebranie. Kraków [online], jw.org [dostęp 2024-09-30].
  109. ↑ a b Świadkowie Jehowy, [w:] Konrad Pędziwiatr, Patrycja Trzeszczyńska, Dobrosława Wiktor-Mach, Wieloreligijny Kraków a procesy migracyjne, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, grudzień 2020, s. 89-94 [dostęp 2022-04-14].
  110. ↑ Po raz pierwszy w historii! Cały Nowy Testament dostępny w polskim języku migowym [online], radioandrychow.pl, 29 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-30].
  111. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-08-27].
  112. ↑ Views Aboard, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 lutego 1892, s. 1370 (ang.).
  113. ↑ a b Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], jw.org, 1994, s. 182.
  114. ↑ Czesław Brzoza, Kraków między wojnami: kalendarium 28 X 1918-6 IX 1939, Kraków: Towarzystwo Sympatyków Historii, 1998, s. 75.
  115. ↑ Echa chrztu Badaczy Pisma Świętego, „Nowa Reforma”, 22 stycznia 1922.
  116. ↑ Stefan Machalewski, Nowa sekta. Tajemne zebranie „badaczy pisma świętego”. Gromadny chrzest sekciarzy., „Postęp. Pismo codzienne dla rodzin polskich.”, XXXII, Stanisław Strzyżowski, 31 grudnia 1921, s. 2.
  117. ↑ Koniec kongresów Świadków Jehowy w Sosnowcu [online], tvs.pl, 21 sierpnia 2023.
  118. ↑ Krótki zarys historii Zboru Ludu Pana [online].
  119. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 182–184.
  120. ↑ a b Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wydawnictwo A Propos, 2012, wyd. II, 80–83, 113, 248–250, ISBN 978-83-63306-15-1.
  121. ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy, Watchtower, 1948, s. 190 (ang.).
  122. ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy, Towarzystwo Strażnica, 1994, s. 217.
  123. ↑ Janusz Michalczak, Zaufać Jehowie?, „Dziennik Polski”, 7 sierpnia 1987, s. 4–6.
  124. ↑ Rocznica wyzwolenia Auschwitz. Świadkowie Jehowy z Krakowa przypominają o prześladowaniach [online], krknews.pl, 27 stycznia 2024.
  125. ↑ Watchtower, Jehowa hojnie nagradza tych, którzy trzymają się Jego dróg, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Towarzystwo Strażnica, 1 sierpnia 2005, s. 17, ISSN 1234-1150.
  126. ↑ O nas [online], beitkrakow.pl [dostęp 2020-12-04].
  127. ↑ Synagogue Services [online], chabadkrakow.org [dostęp 2022-12-08].
  128. ↑ O nas [online], orhadasz.pl [dostęp 2021-07-25].
  129. ↑ Kontakt [online], gwzkrakow.pl [dostęp 2020-12-04].
  130. ↑ a b Synagogi [online], gwzkrakow.pl [dostęp 2020-12-04].
  131. ↑ Godziny modlitw [online], gwzkrakow.pl [dostęp 2020-12-04].
  132. ↑ Polska Słowiańska. Rodzimy Kościół Polski. [dostęp 2023-01-24].
  133. ↑ Chapter 5. An Overview of Active Groups in Poland, [w:] Scott Simpson, Native Faith. Polish Neo-Paganism at the Brink of the 21st Century, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2000 (Religiologica Juventa), s. 98, ISBN 83-88508-07-5 [dostęp 2017-09-30] (ang.).
  134. ↑ Scott Simpson: Polish Rodzimowierstwo: Strategies for (Re)constructing a Movement. W: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (red.), Scott Simpson (red.). Acumen Publishing, 2013, s. 117. ISBN 978-1-84465-662-2.
  135. ↑ Scott Simpson, 4. Only Slavic Gods: Nativeness in Polish Rodzimowierstwo, [w:] Kathryn Rountree (red.), Cosmopolitanism, Nationalism, and Modern Paganism, wyd. 1, Nowy Jork: Palgrave Macmillan US, 2017, s. 66, ISBN 978-1-137-57040-6, LCCN 2016960959 (ang.).
  136. ↑ Gromada MIR – Śląska Grupa Rodzimowierców [online] [dostęp 2019-03-25].
  137. ↑ O nas – Wolni Rodzimowiercy Krakowa [online] [dostęp 2020-12-04].
  138. ↑ Kraków [online], shambhala.pl [dostęp 2023-08-13].
  139. ↑ Ośrodki Misji Buddyjskiej [online], misja.mahajana.pl [dostęp 2023-03-24].
  140. ↑ Zen – ośrodki w Polsce [online] [dostęp 2013-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-14].
  141. ↑ Ośrodki Bencien w Polsce – Buddyzm tybetański. Bencien Karma Kamtsang [online] [dostęp 2018-07-15].
  142. ↑ Kursy jogi medytacji [online] [dostęp 2013-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-27].
  143. ↑ Medytacja Kraków, kursy medytacji Kraków [online].
  144. ↑ ZEN Mistrza Kaisena, Ośrodki Zen w Polsce [online], zazen.pl.
  145. ↑ ZEN Mistrza Kaisena [online], zazen.pl.
  146. ↑ Sanghaloka [online].
  147. ↑ Kraków – Wspólnota Buddyjska Triratna [online] [dostęp 2013-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2013-10-06].
  148. ↑ Kontakt – Wspólnota Buddyjska Triratna [online] [dostęp 2013-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-27].
  149. ↑ Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu [online].
  150. ↑ Kanzeon – Kontakt [online] [dostęp 2013-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-02-09].
  151. ↑ Pierwsza wizyta biskupa w centrum muzułmańskim [online], info.wiara.pl [dostęp 2024-08-17].
  152. ↑ Kraków wart jest meczetu. Ale czy jest szansa, by powstał? [online], tygodnikpowszechny.pl [dostęp 2024-08-17].
  153. ↑ a b Opening hours [online], islam-krakow.pl [dostęp 2024-08-17].
  154. ↑ Centra MTŚK [online], mtsk.pl [dostęp 2022-01-19].
  155. ↑ Kontakt [online], brahmakumaris.pl [dostęp 2023-02-02].
  156. ↑ Kraków [online], ligmincha.pl [dostęp 2023-01-31].
  157. ↑ Yedrolling Kraków [online], dzogchen.pl [dostęp 2023-02-03].
  158. ↑ Centrum Krakowskie [online], rozokrzyz.pl [dostęp 2022-01-18].
  159. ↑ Znajdź na mapie Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich – Kraków [online].
  160. ↑ Kontakt – Wiara Bahá’í w Polsce [online].
  161. ↑ Wiara Bahá'í Kraków – Kraków [online].
  162. ↑ Wiara Bahá'í Kraków [online].
  163. ↑ Wprowadzenie [online], wspolnotachrzescijan.pl [dostęp 2021-12-27].
  164. ↑ Kontakt [online], wspolnotachrzescijan.pl [dostęp 2021-12-27] [zarchiwizowane z adresu 2021-12-27].
  165. ↑ Kontakt [online], wspolnotachrzescijan.pl [dostęp 2022-10-15].
  166. ↑ Paweł Ciecieląg i inni, Wyznania religijne w Polsce w latach 2019–2021, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2022, s. 95, ISBN 978-83-67087-17-9.
  167. ↑ Zakon Braci Zjednoczenia Energetycznego – Kraków [online].
  168. ↑ Kraków, Na Błonie, Zakon Braci Zjednoczenia Energetycznego [online], pf.pl.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Religia_w_Krakowie&oldid=75077215”