Xhubleta
| Niematerialne dziedzictwo kulturowe UNESCO | |
 Albańskie kobiety w xhubletach podczas festiwalu Logu i Bjeshkëve 2017 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ | |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2022 |
Xhubleta, dżubleta[1] – tradycyjna, ręcznie szyta odświętna spódnica pochodząca z górskich rejonów północnej Albanii, współcześnie przeważnie czarna[2] z kolorowymi haftowanymi motywami, o falistym dzwonowatym kształcie[1][3].
Tradycja wykonywania xhublety została w 2022 roku pod nazwą Dżubleta, tradycyjny strój kobiecy: umiejętności, rękodzieło i wykorzystanie wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony[1]. Nazwa wpisu w języku angielskim to Xhubleta, skills, craftsmanship and forms of usage[3], zaś w języku albańskim – Xhubleta si teknologji dhe dijebërje artizanale dhe format e përdorimit të saj[2].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Xhubleta znana jest jako tradycyjny element wyróżniający kobiety z regionu Gór Północnoalbańskich (Alp Albańskich) w północnej części tego kraju[2]. Spódnica znana jest również wśród albańskich społeczności z Kosowa, Czarnogóry i Macedonii Północnej[2]. Ma najprawdopodobniej starożytne pochodzenie[4] – w podobne stroje ubrane były figurki z tego okresu znajdowane w basenie Morza Śródziemnego (w tym w nieodległej Bośni i Hercegowinie)[4][5][6].
Istnieją dwa główne warianty dżublety obejmujące dwa regiony geograficzne: pierwszy wariant jest rozpowszechniony w rejonie Malësi e Madhe na północ od Szkodry oraz wśród górali wysiedlonych z tych terenów i zamieszkujących m.in. okolice miasta Ulcinj (plemiona Triepsh i Hot) i Tuzi w Czarnogórze[7], okolice Velipojë i Lezhy w Albanii oraz region Rugova w Kosowie[2]. Drugi wariant stroju (xhubleta pultake) rozpowszechniony jest na północny wschód od Szkodry (w rejonach Dukagjin, Pult, Shllak i Temal), a także w pasie od gminy Puka do regionu Nikaj-Mërtur w gminie Tropojë[2].
Proces wytwarzania spódnicy obejmuje przygotowanie tkanego filcu (szajaku) z wełny pozyskiwanej od lokalnych ras owiec[2], następnie pocięcie go w paski, które zszywa się poziomo ze sobą, a na koniec haftuje ozdobne wzory[1][3]. Strój ten niegdyś noszony był przez kobiety na co dzień od okresu dojrzewania i wskazywał na ich status ekonomiczny i społeczny[1][3]. W przeszłości umiejętność wykonywania i tradycja noszenia xhublety były przekazywane z pokolenia na pokolenie, gdyż strój ten był elementem posagu wychodzących za mąż dziewcząt[2].
Począwszy od lat 60. XX wieku ze względów społeczno-politycznych i ekonomicznych popularność noszenia dżublety znacząco zmalała[1][2][3]. Polityka władz Albanii prowadzona w okresie komunizmu przyniosła zmiany w codziennym życiu górskich społeczności oraz zmieniła tradycyjne wzorce kulturowe. Gdy kobiety zaczęły pracować w państwowych spółdzielniach rolniczych, strój stał się niepraktyczny na co dzień, a dodatkowo przymusowa kolektywizacja rolnictwa doprowadziła do niedoboru owczej wełny – surowca do produkcji xhublety[1][2][3]. Zaprzestano również organizowania tradycyjnego festiwalu Logu i Bjeshkëve, na którym kobiety często przywdziewały dżubletę[2].
Po okresie przemian ustrojowych na początku lat 90. XX wieku, powrócono do tradycji Logu i Bjeshkëve organizowanej odtąd w wiosce Lëpushë w gminie Malësi e Madhe, w obwodzie Szkodra[2]. Festiwal jest miejscem integracji społeczności oraz stanowi możliwość promocji regionu i jego dziedzictwa, w tym spódnicy xhublety[2][8].
Współcześnie już niewiele kobiet, głównie starszych, ma wiedzę na temat wytwarzania xhublety, a transmisja rodzinna tej tradycji jest rzadkością[1][2]. Ubiór ten – choć wyszedł z codziennego użytku – zachował jednak swoje społeczne i duchowe znaczenie i wciąż stanowi integralną część tożsamości społeczności Alp Albańskich[3]. Spódnica noszona jest zarówno przez muzułmańską, jak i chrześcijańską ludność tego regionu, co jest symbolem harmonii religijnej[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i Dziedzictwo niematerialne – Albania. Polski Komitet ds. UNESCO. [dostęp 2023-05-23].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Xhubleta, skills, craftsmanship and forms of usage – Nomination form [online], ich.unesco.org [dostęp 2023-05-23] (ang.).
- ↑ a b c d e f g UNESCO – Xhubleta, skills, craftsmanship and forms of usage [online], ich.unesco.org [dostęp 2023-05-23] (ang.).
- ↑ a b Xhubleta shqiptare, tashmë pasuri e gjithë njerëzimit, UNESCO e merr në mbrojtje bashkë me dijebërjen e saj! Margariti: Vendim unanim, copëz Shqipërie për botën – Shqiptarja.com [online], shqiptarja.com [dostęp 2023-05-24] (alb.).
- ↑ Xhubleta: The Icon of Albanian Folk Costumes. [w:] IntoAlbania [on-line]. [dostęp 2023-05-24]. (ang.).
- ↑ Database of Cultural Heritage of Kosovo – Xhubleta. Republic of Kosovo – Ministry of Culture, Youth and Sport, 2014. [dostęp 2023-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ The 4,000-year-old folk costume „xhubleta”, worn by some of the performers from Ensemble „Shqiponja”, is recognized and preserved by UNESCO [online], EAFF – European Association of Folklore Festivals [dostęp 2023-05-24] (ang.).
- ↑ Logu i Bjeshkëve, mes bukurisë së femrës dhe natyrës. [w:] Nga OraNews [on-line]. 2014-08-10. [dostęp 2023-05-24]. (alb.).