Zarząd do spraw Jeńców Wojennych NKWD

Zarząd do spraw Jeńców Wojennych Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR (ros. Управление по делам военнопленных и интернированных НКВД СССР) – jeden z organów wewnętrznych Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych Związku Radzieckiego (NKWD ZSRR), powołany przez ówczesnego ludowego komisarza spraw wewnętrznych Ławrientija Berię 19 września 1939 roku. Później Zarząd został Głównym Zarządem^[1].

Powód utworzenia

Powodem utworzenia w już potężnych strukturach NKWD dodatkowego zarządu (tj. ds. Jeńców Wojennych), było nieprzygotowanie władz radzieckich do przyjęcia tak dużej liczby internowanych żołnierzy Wojska Polskiego, którzy dostali się do niewoli po ataku Armii Czerwonej na Polskę, co nastąpiło 17 września 1939 roku. Wbrew konwencjom międzynarodowym^[2] władze radzieckie postanowiły przekazać wziętych do niewoli żołnierzy w ręce aparatu bezpieczeństwa (tzn. NKWD), traktując ich jako element kontrrewolucyjny.

Utworzenie i zarząd

Zarząd do spraw Jeńców Wojennych Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR został utworzony rozkazem ludowego komisarza spraw wewnętrznych Nr 0308 z dnia 19 września 1939 roku. Jego naczelnikiem został major bezpieczeństwa państwowego Piotr Soprunienko, komisarzem Siemion Niechoroszew, a zastępcami naczelnika Iwan Chochłow i I. M. Pałuchin.
Zarząd do spraw Jeńców Wojennych NKWD wyglądał następująco:

Kierownictwo
Sekretariat

Wydział polityczny
Wydział dyscyplinarny
Wydział obrachunkowy-meldunkowy
Wydział zaopatrzeniowy
Wydział sanitarny

Ponadto ludowy komisarz spraw wewnętrznych Ł. Beria polecił utworzyć następujące rozdzielcze obozy jenieckie:

ostaszkowski
juchnowski
kozielski (Kozielsk k. Kaługi)
putywelski
kozielszczyński (Kozielszczyna w obwodzie połtawskim)
starobielski
jużański
orański

W rezultacie dodatkowych uzgodnień między szefem Sztabu Generalnego, komandarmem I rangi Borysem Szaposznikowem, a zastępcą Berii (ds. Milicji), komdiwem Wasilijem Czernyszowem, postanowiono utworzyć jeszcze dwa niewielkie obozy jenieckie: griazowiecki i wołogodzki. W sumie wymienione obozy mogły przyjąć na początku października 1939 roku 68 tysięcy żołnierzy z rozbitej armii polskiej. W rozkazie Nr 0308, z 19 września, przedstawiono również, że działalność operacyjno-czekistowska w obozach jenieckich prowadzona będzie przez Wydział Specjalny NKWD i jego terenowe organa.

Zbrodnia katyńska

Osobny artykuł: Zbrodnia katyńska.

Przetrzymywani żołnierze Wojska Polskiego zostali zamordowani i pogrzebani w zbiorowych mogiłach w Katyniu pod Smoleńskiem, Miednoje koło Tweru i Piatichatkach na przedmieściu Charkowa. Skrywany w okresie PRL los polskich jeńców stał się jednym z kluczowych zagadnień polskiej martyrologii okresu II wojny światowej oraz jednym z kluczowych zagadnień w relacjach polsko-rosyjskich.

Zobacz też

Obozy NKWD dla jeńców polskich

Przypisy

↑ Главное управление по делам военнопленных и интернированных. Podporządkowanie jeńców resortowi spraw wewnętrznych miało miejsce już w 1919, gdy Centralne Kolegium ds. Jeńców i Uchodźców (Центральная коллегия по делам пленных и беженцев, w skrócie Центропленбеж) zostało dekretem z 24 maja 1919 przeniesione z Ludowego Komisariatu Wojny do NKWD. Kolegium istniało do 1922 r. (Центропленбеж).
↑ Regulamin dołączony do 4 Konwencji haskiej z 1907 o prawach i zwyczajach wojny lądowej w art. 8 głosi Jeńcy wojenni podlegają ustawom, przepisom i rozkazom, obowiązującym w armii państwa, w którego mocy pozostają. Art. 8 Konwencji nakazuje o jej wypowiedzeniu powiadamiać rząd Holandii będący depozytariuszem. Carska Rosja była stroną tej konwencji od 1909 (lista stron) zaś rząd radziecki nigdy takiej notyfikacji nie złożył rządowi holenderskiemu, prowadzącemu rejestr wszystkich państw, które przystąpiły do konwencji (Lord Russel of Liverpool Pod biczem swastyki, Warszawa 1956, s. 267).

Bibliografia

Piotr Kołakowski: NKWD i GRU na Ziemiach Polskich 1939-1945 (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2002
Paweł Sudopłatow: Wspomnienia niewygodnego świadka (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 1999

[1] Главное управление по делам военнопленных и интернированных. Podporządkowanie jeńców resortowi spraw wewnętrznych miało miejsce już w 1919, gdy Centralne Kolegium ds. Jeńców i Uchodźców (Центральная коллегия по делам пленных и беженцев, w skrócie Центропленбеж) zostało dekretem z 24 maja 1919 przeniesione z Ludowego Komisariatu Wojny do NKWD. Kolegium istniało do 1922 r. (Центропленбеж).

[2] Regulamin dołączony do 4 Konwencji haskiej z 1907 o prawach i zwyczajach wojny lądowej w art. 8 głosi Jeńcy wojenni podlegają ustawom, przepisom i rozkazom, obowiązującym w armii państwa, w którego mocy pozostają. Art. 8 Konwencji nakazuje o jej wypowiedzeniu powiadamiać rząd Holandii będący depozytariuszem. Carska Rosja była stroną tej konwencji od 1909 (lista stron) zaś rząd radziecki nigdy takiej notyfikacji nie złożył rządowi holenderskiemu, prowadzącemu rejestr wszystkich państw, które przystąpiły do konwencji (Lord Russel of Liverpool Pod biczem swastyki, Warszawa 1956, s. 267).

[1]

[2]

Obecne	GRU od 1918 (1942) SWR od 1991 FSB od 1995 FSO od 1996 Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej od 2011
Historyczne	III Oddział Kancelarii Osobistej Jego Cesarskiej Mości 1826–1880 Ochrana 1881–1917 Czeka 1917–1922 GPU 1922–1923 OGPU 1923–1934 GUGB 1934–1941 NKWD 1934–1946 NKGB 1941/1943–1946 Smiersz 1943–1946 MGB 1946–1953 MWD 1946–1960 KI 1947–1951 KGB ZSRR 1954–1991 (w tym I Zarząd Główny KGB, II Zarząd Główny KGB i inne cz. składowe)
Tematy wspólne	Archiwum Mitrochina Samodzielny Korpus Żandarmów SZON Zarząd do spraw Jeńców Wojennych NKWD