Dyskusja:powinien

Jej... może ja jestem jakiś niedoinformowany, ale na mój rozum to jest przymiotnik. Czy nie? Marcowy zając^pomiziaj 21:10, 20 wrz 2007 (CEST)

==

Jest to forma osobowa: powinien = on powinien, ten czasownik modalny nie ma w j. polskim formy bezokolicznika - jedynie formę opisową mieć powinność. Niektóre gramatyki nazywają czasowniki, które nie występują we wszystkich formach, czasownikami ułomnymi (czasownik ułomny - czasownik o niekompletnej koniugacji, nie posiadający niektórych form gramatycznych).Krokus 21:25, 20 wrz 2007 (CEST)

Ach... pewnie tak... ale jak mówię "powinieneś", to kojarzy mi się to z takimi nieco archaicznymi formami jak "ładnyś", "dobryś" itd., czyli formami przymiotników, które zawierają w sobie informację o osobie. Marcowy zając^pomiziaj 21:32, 20 wrz 2007 (CEST)

==

dobrze mówisz:), aczkolwiek, nie jest to przymiotnik Krokus 21:33, 20 wrz 2007 (CEST)

==

w sumie dobrze że poruszyłeś ten problem, bo nie ma na Wiki ustaleń jak zapisywać czasowniki ułomne, które właśnie nie maja formy bezokolicznika:) To by się przydało i do innych języków, bo... to co u nas jest czasownikiem ułomnym, niekoniecznie jest takowym w innym i odwrotnie Krokus 21:37, 20 wrz 2007 (CEST)

Myślę, że robimy dobrze, bo PWN też ma hasło "powinien", przynajmniej w Internecie. Bułgarski jest przykładem języka, który nie ma bezokoliczników. Tam chyba też podaje się zamiast bezokolicznika 1 os. l. poj. --Derbeth ^talk 21:38, 20 wrz 2007 (CEST)

Moje wydanie książkowe ma trzy formy: powinien. powinnaś, powinno :), co nie zmienia faktu, iż nie można przyjąć konwencji, że jak nie ma bezokolicznika, to wybieramy 1 os. l. poj. dla rodzaju męskiego w języku polskim. Krokus 21:43, 20 wrz 2007 (CEST)

Bezokolicznik można przecież Zastąpić słowami "mieć powinność".

Nie można. Ten czasownik nie ma bezokolicznika. Alkamid (dyskusja) 13:28, 5 lis 2011 (CET)

Nie bardzo można. Zapewne tak się umownie tłumaczy bezokoliczniki naszych czasowników ułomnych w językach, które posiadają pełną koniugację oraz bezokolicznik danego czasownika np.: niemiecki czasownik sollen. Nie powiemy po polsku": "Mam powinność się więcej uczyć.":) tylko "Powinienem się więcej uczyć." Inna kwestia czy nie utworzyć hasła mieć powinność i nie odesłać do form ułomnych powinienem, powinna itd. Może ułatwiłoby to odnalezienie tych form obcokrajowcom, którzy w haśle sollen widzą tłumaczenie: mieć (być powinnym). Dużo lepiej byłoby mieć powinność. Swoją drogą, muszę to poprawić, bo w formie obecnej nie ma to sensu. Krokus (dyskusja) 13:39, 5 lis 2011 (CET)

Formy potencjalne. Czy one faktycznie istnieją?

Czy ono może w języku polskim mówić w pierwszej osobie lub w drugiej? Ono to tylko trzecia osoba, więc po co pisac bzdury o formach potencjalnych?

Bo są używane, choć rzadko, głównie w poezji i literaturze. Polecam Siewcę Wiatru Mai Lidii Kossakowskiej, gdzie Jagnię mówi właśnie w rodzaju nijakim w pierwszej osobie. Olaf (dyskusja) 23:31, 13 mar 2012 (CET) p.s. Dlaczego usunąłeś moją powyższą odpowiedź, Wielemirze? Olaf (dyskusja) 09:02, 14 mar 2012 (CET)

Odmiana

Z przykrością muszę stwierdzić, że faktycznie powinno to być napisane inaczej. To co było teraz w sekcji "czas teraźniejszy" to tak naprawdę gramatycznie czas przeszły (i brakuje w związku z tym np. form żeńskich), a to co jest w sekcji "czas przeszły" to czas zaprzeszły. Trzeba będzie zmienić szablon dla czasowników, bo nie ma tam takiej kategorii gramatycznej jak czas zaprzeszły. Na razie usunąłem tabelkę. Olaf (dyskusja) 21:14, 13 mar 2012 (CET)

Gotowe. Olaf (dyskusja) 22:11, 13 mar 2012 (CET)

Kilka uwag. 1. Wyraz "powinien" jest w ścisłym związku z wyrazem "winien", który jest tzw. krótką formą przymiotnika "winny" (inne przykłady form krótkich przymiotnika to m.in. rad, wesół, zdrów, godzien, wart, ciekaw, gotów czy archaiczny, ale spotykany w modlitwach "pogrzebion"). O związku z wyrazem "winien" można się przekonać sięgając np. do Nowego Słownika Języka Polskiego, Warszawa 2003, s. 1131, gdzie czytamy w jednej z definicji: winien książk. "powinien, jest zobowiązany", np. "Winien (="powinien") odpisać na list").

Winien jest zarówno przymiotnikiem jak i czasownikiem ułomnym. Olaf (dyskusja) 08:28, 14 mar 2012 (CET)

2. Istnieje niewielka grupa przymiotników, które utraciły formę krótką i są obecnie używane niemal wyłącznie w funkcji orzecznikowej (ale już nie przydawkowej), np. rad, kontent, itp. (poradnia.pwn.pl). Etymologicznie rzecz biorąc "powinien" jest takim właśnie przymiotnikiem, który nie posiada formy długiej. Oznacza to także, iż podobnie jak inne przymiotniki tego rodzaju, raczej nie będzie pojawiał się w funkcji przydawkowej. Mając pochodzenie przymiotnikowe może on w zdaniu - podobnie jak inne przymiotniki - pełnić funkcję orzecznika, różnica w stosunku do innych przymiotników polega jednak na tym, że tamte tworzą orzeczenie złożone z czasownikiem w formie osobowej (np. "jest wysoki", "był mały", "stał się wielki"), ten zaś łączy się z bezokolicznikiem ("powinien pisać" - inne przykłady pojawiania się tej formy w funkcji orzecznikowej np. w Nowym Słowniku Języka Polskiego, s. 734). Tym sposobem wyraz ten wchodzi w konteksty, zarezerwowane dla form tworzących tzw. orzeczenie modalne (typu: "muszę napisać", "mogę powiedzieć", "trzeba policzyć", "należy mówić", zob. "orzeczenie modalne" w Encyklopedii języka polskiego, 1994, s. 240)

Ale "powinien" nie jest używane w funkcji orzecznikowej ("on jest powinien"), tylko w funkcji orzeczenia ("on powinien") Olaf (dyskusja) 08:28, 14 mar 2012 (CET)

3. Osobliwością języka polskiego jest ruchoma końcówka osobowa czasownika. Pochodzi ona z dawnego czasownika posiłkowego "być": "robiłem" wywodzi się z "robił jesm'". Pozostałością tego stanu rzeczy jest fakt, iż końcówka ta może być przyłączana do różnych części mowy, także takich, które według wszelkich tradycyjnych konwencji gramatycznych są uważane za nieodmienne przez osoby, np. (podaję też konteksty): zaimki wskazujące: "tameś się urodził", zaimki dzierżawcze: "mojaś ty jedyna", przymiotnik "weseliśmy ludzie", przysłówek "wesołoś się bawiła", spójnik "nie wiedziałem, żeś to zrobił", itp.

Tak, istnieje końcówka ruchoma. Jest np. w "tameś się urodził", natomiast nie ma w "weseliśmy ludzie". Mieszasz różne kategorie. Olaf (dyskusja) 08:28, 14 mar 2012 (CET)

4. Jeśli zgadzamy się co do tego, że wyraz "powinien" jest - jak to w niniejszym haśle nazwano - czasownikiem ułomnym, nieposiadającym bezokolicznika oraz niektórych czasów, to należy także logicznie przyjąć, iż podobnych czasowników ułomnych jest w języku polskim mnóstwo, więcej nawet - że czasownikiem ułomnym może być niemal każda część mowy, także te, które wskazałem w punkcie 2. Bo np. czasownikiem ułomnym może być np. spójnik "że", ponieważ można podać dokładnie te same formy czasowe, jak w przypadku wyrazu "powinien", czyli bez bezokolicznika, czasu teraźniejszego, czasu przyszłego, imiesłowów (np. "żem, żeś, że, żeśmy, żeście, że; żem był, żeś był", itp., itd.). Pomijam tutaj kwestie znaczeniowe, ale chyba łatwo zauważyć, iż również w przypadku wyrazu "powinien" istnieje pewna trudność z określeniem znaczenia czasownikowego.

Jest ich mnóstwo, jest nawet cały słownik takich czasowników (Andrzej S. Dyszak, Mały słownik czasowników osobliwych (o niepełnej odmianie), Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7399-197-2.). Jednak nie jest czasownikiem ułomnym każda część mowy, bo nie tylko odmiana się liczy ale i funkcja w zdaniu. Np. "że" ma funkcję spójnika (łączy zdania) a nie orzeczenia. Końcówka w "że" pochodzi od innego czasownika, który ją traci ("co żeś powiedział"), a powinien ma ją samodzielnie. Poza tym ułomność polega na nieposiadaniu rozmaitych form, a nie na posiadaniu dodatkowych, w rodzaju odmiany przez przypadki. Olaf (dyskusja) 08:28, 14 mar 2012 (CET)

5. Tradycyjnie w polskiej tradycji gramatyczniej form takich, jak powyższa ("żeś"), nie uznaje się za czasowniki. Uznaje się natomiast, iż pewnych cech czasownikowych wyrazy te nabierają ze względu na ruchomą końcówkę osobową, a to dlatego, że końcówka ta, jak już napisałem wyżej, ma etymologię czasownikową właśnie. Wydaje mi się, że nie należy również uważać, że wszystkie formy, do których ruchoma końcówka może zostać przyłączona, automatycznie są odmienialne przez osoby. Z faktu, że do zaimka osobowego "ty" można dołączyć tę końcówkę ("tyś to powiedział"), nie wynika przecież, że odmienia się on przez osoby.

Nie wynika, bo końcówka przechodzi z "powiedział". W przypadku "powinien" nie przechodzi znikąd. Jest też inna funkcja w zdaniu. Olaf (dyskusja) 08:28, 14 mar 2012 (CET)

6. Olaf poprawił odmianę wyrazu "powinien", o czym pisze powyżej. Trudno jednak się zgodzić z opinią, że forma "powinienem" wyraża czas przeszły. Przede wszystkim dlatego, że brakuje w niej głównego w języku polskim wykładnika czasu przeszłego, czyli morfemu -ł/-l. Polskie formy czasu przeszłego tworzone są z tematu fleksyjnego czasu przeszłego (który odpowiada historycznie imiesłowowi czynnemu czasu przeszłego, np. "robił") plus końcówki osobowe (zob. J. Strutyński, Zarys gramatyki polskiej, cz. II, Kraków 1994, s. 87, ale także w poradni pwn na samym dole). Wyraz "powinien", na co wskazałem w punkcie 1 jest z pochodzenia przymiotnikiem odrzeczownikowym (który wykazuje związek z rzeczownikiem "wina"), a nie imiesłowem.

Nie twierdzę, że "powinienem" wyraża czas przeszły, tylko że fleksjnie jest to czas przeszły. Jest on stosowany w funkcji teraźniejszego lub przyszłego, co napisałem w dwóch miejscach w haśle. Jeśli to przymiotnik, to odmień go proszę przez przypadki, albo użyj na pozycji orzecznika ("on jest..."). Olaf (dyskusja) 08:28, 14 mar 2012 (CET)

7. Jeśli forma "powinienem", "powinnaś" wyraża czas przeszły, to analogicznie powinno być np. z formą "głodnym", "spragnionaś", "wyczerpaniśmy", itp., podczas gdy ich rozwinięciem jest orzeczenie złożone w czasie teraźniejszym (="jestem głodny", "ona jest spragniona", "jesteśmy wyczerpani"). Są to moim zdaniem formy ewidentnie teraźniejsze. Dalej: jeśli "powinienem" wyraża czas przeszły (jak chce Olaf), to w haśle, w przykładzie 1.2. "Każdy powinien płacić podatki" mowa powinna być o perspektywie minionej, a przecież tak nie jest, ponieważ zdanie to oznacza "każdy musi płacić podatki" a nie "każdy musiał (czas przeszły) płacić podatki". Stąd też "powinienem" to forma wyrażająca czas teraźniejszy (np. powinienem teraz pisać), z ewentualną możliwą przyszłą perspektywą czasową (np. powinienem to skończyć do jutra, tj. chyba to skończę do jutra, względnie muszę to skończyć do jutra). W tym miejscu można przytoczyć z hasła przykład 1.3.: "Jutro nie powinno padać". Jeśli "powinno" to czas przeszły - jak napisał Olaf - to jak wyjaśnić, o co chodzi w tym zdaniu?

"Głodnym" to forma ściągnięta od "jestem głodny". "Powinno" to tylko fleksyjnie jest czas przeszły. Funkcjonalnie jest to używane w funkcji teraźniejszego i przyszłego. Olaf (dyskusja) 08:28, 14 mar 2012 (CET)

8. Wydaje mi się również, że Olaf myli się także co do czasu zaprzeszłego. Gramatyki języka polskiego mówią, iż czas zaprzeszły jest w języku polskim tworzony poprzez zestawienie form czasu przeszłego z czasownikiem posiłkowym "być", np. "dałem był", "pisałaś była", "był mówił", itp. (zob. J. Strutyński, Zarys gramatyki polskiej, cz. II, Kraków 1994, s. 90). Forma "powinienem" NIE jest imiesłowem czynnym czasu przeszłego, ponieważ nie zawiera morfemu -ł/-l (zob. Czas zaprzeszły na wikipedii w opisie gramatyki języka polskiego, a zatem połączenie "powinienem był" NIE jest formą czasu zaprzeszłego. Przy okazji: na wikipedii w haśle czas zaprzeszły ktoś dopisał błędną informację o tym, jakoby formy "powinienem był" wyrażały czas zaprzeszły. Nie wyrażają, ponieważ nie są zbudowane jak formy czasu zaprzeszłego.

"Powinien" jest w końcu czasownikiem nieregularnym, więc może mieć inne końcówki. Końcówek przymiotnika też zresztą nie ma, więc ten argument uderza równie dobrze w Twoją interpretację. Dlaczego szukasz w czasie zaprzeszłym formy imiesłowu? Tak jest w niemieckim, ale w polskim zaprzeszłym to nie ma nic wspólnego. A Wikipedia w cytowanym przez Ciebie haśle "czas zaprzeszły" potwierdza moją wersję, więc oczywiście uznałeś że ktoś się tam pomylił. Olaf (dyskusja) 08:28, 14 mar 2012 (CET)

9. Kończę już. Wydaje mi się, że jeśli uznać wyraz "powinien" za ułomny, to raczej za ułomny przymiotnik (ponieważ w porównaniu z innymi przymiotnikami ma ograniczoną dystrybucję do specyficznych kontekstów), a nie czasownik. Jeśli uznamy, że to ułomny czasownik, to trzeba będzie dodawać odmianę czasownikową także do wielu innych wyrazów, których związek z czasownikami polega wyłącznie na przyłączaniu ruchomej końcówki osobowej, o czym pisałem w punkcie 3. Wydaje mi się jednak, iż w tym konkretnym przypadku warto mimo wszystko zostawić odmianę przez osoby, ponieważ nie jest to typowy przymiotnik, a jego związek z tą kategorią gramatyczną jest mocno już zatarty. Wielemir (dyskusja) 03:09, 14 mar 2012 (CET)

Masz w tej sprawie inną opinię niż językoznawcy i słowniki. Co to za przymiotnik, który się nie odmienia przez przypadki, nie określa rzeczownika ani jako przydawka ("To jest powinien człowiek"?) ani orzecznik ("On jest powinien"?), ale za to odmienia przez osoby, ma czasy, ma funkcję orzeczenia i formę bezosobową? Dopóki nie wskażesz poważnego źródła, które popiera taką karkołomną tezę, zostajemy przy dotychczasowej wersji. Olaf (dyskusja) 08:28, 14 mar 2012 (CET)

Ad 1: Wskazuję tu na pochodzenie formy "powinien" i nic nie mówię o jego funkcji, podobnie jak o funkcji formy "winien". Pochodzenie przymiotnikowe jest oczywiste.

Ad 2: Orzecznik może być wyrażany na różne sposoby. Proszę sprawdzić w słowniku, który wskazuję w punkcie 2, na stronie, którą wkazuję. Cytat: "powinien: 1. w użyciu orzecznikowym w połączeniu z bezokolicznikiem", itd.

Ad 3: "tameś się urodził", tak jak "tameśmy się urodzili", itp. Czym zatem byłoby "-śmy" w "weseliśmy"? Czy to nie analogiczne formy z "wesołym, wesołyś, wesoły (końcówka zerowa), weseliśmy, weseliście, weseli"?

Ad 4: Wychodzisz z założenia, które uważasz za udowodnione ("powinien to czasownik ułomny") a potem stwierdzasz, że ponieważ to czasownik ułomny, to nie posiada rozmaitych form. Ja natomiast próbuję określić właściwości tego wyrazu a następnie odnaleźć jego miejsce w systemie językowym, zestawiając z formami paralelnymi. Piszę o tym, że strukturalnie jest mnóstwo analogicznych konstrukcji i form, które można przytoczyć, a które również posiadają formy osobowe. Twoja uwaga o tym, że istotna jest funkcja w zdaniu jest bardzo trafna. Końcówka ruchoma etymologicznie jest tożsama z czasownikiem "być" w formie osobowej, więc będzie się pojawiać tam, gdzie historycznie pojawiał się ten czasownik, czyli np. w formach czasu przeszłego złożonego: "tyś to zrobił" pochodzi z pierwotnego "ty jeś (="jesteś") to zrobił" (zob. Encyklopedia języka polskiego, 1994, s.44, hasło "czasownik posiłkowy", analogicznie w dolnołużyckim jest do dzisiaj "ty sy nawuknuł"). A zatem w formach czasu przeszłego towarzyszy mu dziś imiesłów na -ł, natomiast w czasie teraźniejszym imiesłowu nie ma, np. w przykładzie "mojaś ty jedyna", "piękniśmy obaj", "smutniśmy wielce", "trudniśmy do kochania" (przykłady z internetu). A zatem nie jest konieczne, by końcówka taka pochodziła z innego czasownika, ponieważ zależy to od czasu w pierwszym rzędzie, a nie od tego, czy towarzyszy mu jakaś inna forma czasownika.

Ad 5: W "powinnaś", "powinienem" końcówka nie pochodzi znikąd, tylko jest końcówką charakterystyczną dla czasu teraźniejszego (patrz uwaga 4).

Ad 6: Co to znaczy, że fleksyjnie jest to czas przeszły? Gdyby to był fleksyjnie czas przeszły, miałby fleksyjny wykładnik czasu przeszłego, czyli właśnie morfem -ł/-l, a nie ma. W punkcie 9 piszę, że to raczej przymiotnik ułomny, niż czasownik. Ułomny także dlatego, że nie odmienia się przez przypadki. A skoro zadajemy sobie zadania, to wskaż mi proszę inny czasownik, który odmienia się przez rodzaje (typu: powinien, powinna, powinno, powinni, powinny). Przy założeniu, że forma ta to nie czasownik, lecz specyficzny przymiotnik przyłączający końcówkę osobową wyjaśnia się defektywność koniugacji tego wyrazu. Ruchoma końcówka przyłączana jest tylko do niektórych form, i to tylko ona decyduje o funkcjonalnej bliskości tego wyrazu z czasownikami, stąd także bierze się brak bezokolicznika, brak aspektu, itp.

Ad 7: "Głodnym" to forma ściągnięta od "jestem głodny": racja, analogicznie "winienem" jest formą ściągniętą od "winien jestem". Również "powinienem" jest formą ściągniętą od "powinien jestem", ale w ujęciu etymologicznym, dziś taka konstrukcja jest już niemożliwa. Jeśli uważasz, że "Powinno" to tylko fleksyjnie jest czas przeszły, to jaki jest jego fleksyjny wykładnik czasu przeszłego? W "byłem" jest to morfem -ł, a w "powinno"?

Ad 8: Czy mógłbyś sprawdzić, jak w języku polskim tworzony jest czas zaprzeszły - ale nie w wikipedii, tylko w jakiejś gramatyce języka polskiego? W moim powyższym poście odsyłam Cię do Strutyńskiego, a Ty uważasz, że to wikipedia ma racje, choć informacja na wikipedii zaprzecza opisom w gramatykach. Podaj mi źródło drukowane, które stwierdza, iż "powinien był" lub konstrukcje analogiczne (przymiotnik+czasownik posiłkowy) wyrażają czas zaprzeszły. Piszę o imiesłowie, ponieważ formy typu "robił" są z pochodzenia imiesłowami (na co wskazuje również K. Długosz-Kurczabowa w notce w poradni, na dole, chyba nie zerknąłeś tam. Uznaję, że wikipedia podaje błędne informacje, ponieważ nie potwierdza ich drukowana gramatyka języka polskiego Strutyńskiego.

Ad 9: Wręcz przeciwnie, to nie jest moja opinia, tylko właśnie słowników i językoznawców: w NSJP podane są formy rodzajowe, charakterystyczne dla przymiotnika (powinien, powinna, powinno, powinni). Czasowniki, o ile się orientuję, nie posiadają form odmiany przez rodzaje. Piszesz: Co to za przymiotnik, który się nie odmienia przez przypadki, nie określa rzeczownika ani jako przydawka ("To jest powinien człowiek"?) ani orzecznik ("On jest powinien"?) A zatem: rzeczownika nie określają jako przydawka także inne przymiotniki w formie krótkiej, o czym już pisałem ("ciekaw człowiek?", "wesół mężczyzna"? "zdrów pacjent"?), natomiast co do orzecznika: ależ owszem, występuje w funkcji orzecznika, o czym pisałem wyżej. Poza tym nie można użyć w funkcji orzecznika np. krótkiej formy przymiotnika "syty" ("on jest syt?"). Proponuję przy okazji sprawdzić hasło "przymiotniki predykatywne" w Encyklopedii języka polskiego, 1994, s. 275, w którym to haśle wprost znajdujemy informację, iż przymiotniki te (typu "kontent, rad, wart", czy "winien" właśnie) "nie mają odmiany przez przypadki" (tak właśnie!). Jak więc widać, to nie jest żadna karkołomna teza. I czy Encyklopedia języka polskiego pod redakcją Stanisława Urbańczyka to poważne opracowanie? Przypadek z wyrazem "powinien" jest szczególny i w haśle "przymiotniki predykatywne" w encyklopedii się nie pojawia, niemniej jednak wykazuje on bardzo wiele wspólnego z tą grupą wyrazów, co wykazałem wyżej.

Dyskusję kończę w tym momencie, ponieważ niestety nie mam wiele czasu. Problem wydawał mi się interesujący, przedstawiłem swoje argumenty i odsyłam w celu weryfikacji tych argumentów do opracowań papierowych a nie wikipedii. A jakie zapisy będą w haśle na wikisłowniku - to już osobna sprawa. Miłego dnia! Wielemir (dyskusja) 10:16, 14 mar 2012 (CET)

opinie jednego słownika i dwóch poradni językowych

Też nie mam na to za dużo czasu, a tak można dyskutować w nieskończoność, poszukałem więc opinii językoznawców:

• znalazłem wpis prof. Małgorzaty Marcjanik, która w Poradni PWN określiła "powinien" jako "czasownik w formie osobowej".
• także Słownik gramatyki języka polskiego Gruszczyńskiego i Bralczyka uważa "powinien" za czasownik.

Nie znalazłem źródeł, które wskazywałyby, że jest to przymiotnik, choć w jednym miejscu napisano, że to słowo jest "pochodzenia przymiotnikowego".

Ale to i tak nie wyjaśnia zawirowań z czasami, więc zadałem pytanie w Internetowej Poradni Językowej (http://pogotowiejezykowe.com.pl/). Prowadzi to normatywistka po UW, która prowadziła też telefoniczną i Internetową Poradnię Językową UW w latach 2001-2011. Wymiana maili zacytowana poniżej chyba kończy sprawę:

---

W dniu 2012-03-14 13:27, Olaf Matyja pisze:

Mam pytanie – czy słowo „powinien” to we współczesnych źródłach językoznawczych:

• czasownik ułomny pozbawiony bezokolicznika,
• przymiotnik (analogicznie do winien),
• forma ściągnięta przymiotnika i czasownika być (np. „powinien jesteś” skrócone do „powinieneś”).

Jak to jest obecnie klasyfikowane?

A jeśli jest to czasownik, to:

• czy formy „powinieneś”, „powinnaś” to formy czasu teraźniejszego (na co wskazuje użycie), czy przeszłego (na co wskazuje choćby odróżnianie rodzajów i odmiana analogiczna do „poszedłeś” z wymianą -l-,-ł- na -n)?
• czy formy „powinieneś był”, „powinnaś była” to formy czasu zaprzeszłego?

---

From: poradnia Pogotowia Językowego [1]

Sent: Wednesday, March 14, 2012 3:27 PM

To: Olaf Matyja

Subject: Re: powinien

Szanowny Panie,

wyraz 'powinien' - ze względu na to, że pełni w zdaniach tylko funkcje orzeczenia i zawsze łączy się z bezokolicznikiem - jest klasyfikowany jako czasownik modalny, pozbawiony formy bezokolicznika. Odmienia się tylko przez osoby, liczby i tryby (tryb oznajmujący i przypuszczający). We wszystkich czasach ma takie same formy, a o interpretacji czasowej decyduje okolicznik kontekstowy, np. Ojciec powinien już wczoraj ci o tym powiedzieć (cz. przeszły); Powinnam to zrobić właśnie teraz (cz. teraźniejszy); W przyszłym roku powinniśmy się przeprowadzić (cz. przyszły). Formy powinien byłem, powinna byłam, powinieneś był, powinnaś była to utrwalone w języku, różnie oceniane normatywnie, formy dawnego czasu zaprzeszłego.

Pozdrawiam

Dorota Kopczyńska

Internetowa Poradnia Językowa

Centrum Kultury Słowa

Roma locuta, causa finita. Mogę się tylko zastanowić, jak dodać formy trybu przypuszczającego (np. powinien byś) i jak opisać wiersze tej tabeli. Ale to już nie dziś. Pozdr. Olaf (dyskusja) 23:28, 14 mar 2012 (CET)

Arcyciekawa sprawa z tym wyrazem. Błyskawiczne poszukiwanie pozwoliło mi ustalić, że z powodu trudności, jakie nastręcza wpasowanie go w model systemu językowego, wyraz ten klasyfikowany bywa także jako predykatyw, predykatyw nieczasownikowy, osobowy predykatyw modalny, predykatyw modalny, a pewnie znalazłyby się i inne, które to określenia próbują podkreślić indywidualną specyfikę tej szczególnej formy i wyodrębnić go (wraz z innymi, podobnymi) od typowych czasowników z pełnym paradygmatem. Rozumiem, że klasyfikacja tego wyrazu jako czasownika wynika z zasady funkcjonalnej, tzn. jeśli coś zachowuje się jak czasownik, to jest czasownikiem, nawet jeśli nie posiada części form charakterystycznych dla czasownika. W wypowiedzi p. Doroty Kopczyńskiej najistotniejsze wydaje mi się jednak stwierdzenie, że forma "powinien" stoi poza kategorią czasu, co oznacza, że nie można mu przypisywać określonej formy czasowej (przeszłej-teraźniejszej-przyszłej) bez uściślenia kontekstowego. Trudno zatem twierdzić, by forma "powinien" stojąca samodzielnie była formą czasu przeszłego (tabelka do poprawy?). Bardzo intrygująca jest natomiast informacja o tym, że formy typo "powinienem był" są formami czasu zaprzeszłego, ponieważ stoi to w sprzeczności ze stereotypowymi definicjami czasu zaprzeszłęgo, które można odnaleźć w gramatykach i poradnikach, względnie, że gramatyki nie ujmują w opisie wszystkich zasad tworzenia tego czasu. Intrygujące jest także to, że skoro forma "powinien" stoi poza kontekstem czasowym, to dodanie czasownika "był" przenosi całą konstrukcję w perspektywę zaprzeszłą, bez uwzględnienia przeszłej. Ciekawe, ciekawe... Nie wykluczone, że skorzystam z Twojego tropu i wystosuję do poradni mail z prośbą o wyjaśnienie kilku moich wątpliwości. Dzięki na razie. Wielemir (dyskusja) 11:13, 15 mar 2012 (CET)

Tak, nagłówki wierszy tabeli zapewne są do poprawy, tylko na co? Pani Dorota trochę chyba przeczy sama sobie, bo jednocześnie twierdzi, że ten czasownik nie odmienia się przez czasy i że "powinienem był" to forma czasu zaprzeszłego. Chyba że to jest tak, że o braku czasów mówi mając na myśli użycie, a o czasie zaprzeszłym mając na myśli fleksję (a w tym sensie to cały czas twierdzę, choć bez potwierdzenia od niej, że samo "powinienem" to fleksyjnie czas przeszły). Tylko jak ja mam teraz nazwać wiersze tabeli? :-) Zastanowię się jeszcze. Zamówiłem ten słownik czasowników niewłaściwych, jak przyjdzie to zobaczę, jak to jest tam opisane. Olaf (dyskusja) 20:15, 15 mar 2012 (CET)