حديث ثقلین

اس نام دے نال مشابہت رکھنے والے ہور مقالےآں لئی ملاحظہ کرو، حدیث ثقلین (ضد ابہام)

حدیث ثقلین

رسول اللہ(ص) نے فرمایا:
إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ أَمْرَيْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَأَهْلَ بَيْتِى عِتْرَتِى أَيُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَقَدْ بَلَّغْتُ إِنَّكُمْ سَتَرِدُونَ عَلَيَّ الْحَوْضَ فَأَسْأَلُكُمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِى الثَّقَلَيْنِ وَالثَّقَلَانِ كِتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ وَأَهْلُ بَيْتِى فَلَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَهْلِكُوا وَلَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْكُمْ۔
ترجمہ: بے شک میں دو امانتاں تواڈے درمیان چھڈے جارہیا آں، جے انہاں نو‏ں قبول کرو تاں ہرگز گمراہ نہ ہوگے۔ 1۔ خدائے عز و جل د‏‏ی کتاب (قرآن) تے 2۔ میرے اہل بیت تے میری عترت، اے لوگو! سنو! میں توانو‏‏ں ایہ حقیقت پہنچیا چکيا کہ توانو‏‏ں میرے پاس حوض دے کنارے پرتا دتا جائے گا تے میں انہاں دو بھاری تے گران بہاء امانتاں دے نال تواڈے برتاؤ دے بارے وچ تسيں تو‏ں بازخواست کراں گا تے ایہ دو بھاری امانتاں کتاب خدا تے میرے اہل بیت نيں۔ پس انہاں تو‏ں اگے ودھنے د‏‏ی کوشش مت کرو تے انہاں نو‏ں کچھ سکھانے د‏‏ی کوشش نہ کرو کیونجے اوہ تسيں تو‏ں زیادہ عالم و دانا نيں۔

اصول كافى ج2 ص54 ح3۔

حدیث ثقلین رسول اللہ د‏‏ی اک مشہور تے متواتر حدیث اے جو فرماندے نيں: "ميں تواڈے درمیان اللہ د‏‏ی کتاب (یعنی قرآن) تے عترت یا اہل بیت چھڈے جارہیا آں۔ قرآن تے اہل بیت قیام قیامت تک اک دوسرے تو‏ں وکھ نہ ہونگے"۔

ایہ حدیث تمام مسلماناں دے ہاں متفق علیہ اے تے شیعہ تے سنی کتاباں حدیث وچ نقل ہوئی ا‏‏ے۔

شیعہ اس حدیث دے سہارے لزوم امامت تے ائمہ(ع) د‏‏ی عصمت تے تمام زمانےآں وچ امامت دے دوام تے تسلسل دا ثبوت دیندے نيں۔

متن حدیث

ایہ حدیث مختلف روایات وچ وکھ وکھ عبارتاں دے نال وارد ہوئی اے گوکہ اس دا مضمون اک ہی ا‏‏ے۔

اہل تشیع د‏‏ی بنیادی چار کتاباں وچ شامل اصول کافی وچ ایہ حدیث اس صورت وچ وارد ہوئی اے:

"...إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ أَمْرَيْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا، كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَأَهْلَ بَيْتِى عِتْرَتِى أَيُّهَا النَّاسُ اِسْمَعُوا وَقَدْ بَلَّغْتُ إِنَّكُمْ سَتَرِدُونَ عَلَيَّ الْحَوْضَ فَأَسْأَلُكُمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِى الثَّقَلَيْنِ وَالثَّقَلَانِ كِتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ وَأَهْلُ بَيْتِى..."۔

ترجمہ: میں تواڈے درمیان دو امانتاں چھڈے جارہیا ہون، تسيں انہاں دا دامن تھامے رکھوگے تاں ہرگز گمراہ نہ ہوگے: کتاب خدا تے میری عترت جو اہل بیت علیہم السلام تے میرے خاندان والے نيں۔ اے لوگو! سنو، ميں نے توانو‏‏ں ایہ پیغام پہنچیا دتا کہ توانو‏‏ں حوض دے کنارے میرے سامنے لیایا جائے گا؛ چنانچہ میں تسيں تو‏ں پوچھاں گا کہ تسيں نے انہاں دو امانتاں دے نال کيتا سلوک روا رکھیا؛ یعنی کتاب خدا تے میرے اہل بیت۔

احمد بن شعیب نسائی نے اپنی کتاب سنن نسائی ـ جو اہل سنت د‏‏ی صحاح ستہ وچو‏ں اک اے ـ وچ اس حدیث نو‏‏ں اس صورت وچ نقل کردے نيں:

"...كَأَنِّي قَدْ دُعِيتُ فَأَجَبْتُ، إِنِّي قَدْ تَرَكْتُ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ: أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الآخَرِ، كِتَابُ اللَّهِ تَعَالَى، وَعِتْرَتِي، فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِي فِيهِمَا، فَإِنَّهُمَا لَنْ يَتَفَرَّقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ..."

ترجمہ: گویا مینو‏ں خالق یکتا نے بلايا اے تے ميں نے وی ایہ دعوت قبول کرلئی اے (تے میرا وقت وصال آن پہنچیا اے ) میں تواڈے درمیان دو گراں بہاء امانتاں چھڈے جارہیا ہاں جنہاں وچو‏ں اک دوسری تو‏ں وڈی اے: کتاب خدا تے میری عترت ـ جو میرے اہل بیت ہی نيں ـ پس دیکھو کہ انہاں دے نال کيہ رویہ روا رکھدے او کیونجے اوہ کدی جدا جدا نئيں ہُندیاں حتی کہ حوض دے کنارے میرے نال آ ملن۔

حدیث دے مآخذ تے سند

ایہ حدیث انہاں روایات وچو‏ں اے جو شیعہ تے اہل سنت دے علماء دے نزدیک مقبول اے تے سند دے لحاظ تو‏ں اس دے صدور وچ اُتے کوئی اعتراض نئيں کيتا جاسکدا۔

سنی مآخذ

کتاب حدیث الثقلین و مقامات اہل البیت کتاب حدیث الثقلین و مقامات اہل البیت دے مطابق اصحاب رسول(ص) وچو‏ں 25 افراد نے ایہ حدیث نقل کيتی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں بعض صحابیاں دے ناں کچھ ایويں نيں:

1. زید بن ارقم ایہ حدیث نسائی د‏‏ی سنن الکبری، طبرانی د‏‏ی المعجم الکبیر، ترمذي د‏‏ی سنن، حاکم نیشابوری د‏‏ی مستندرک علی الصحیحین، احمد بن حنبل د‏‏ی مسند تے ہور کتاباں وچ چھ واسطےآں تو‏ں، زید بن ارقم دے حوالے تو‏ں نقل ہوئی ا‏‏ے۔
2. زید بن ثابت تو‏ں مسند احمد تے طبرانی د‏‏ی المعجم الکبیر وچ ۔
3. جابر بن عبدالله تو‏ں سنن (الجامع الصحيح) ترمذی، تے طبرانی د‏‏ی المعجم الکبیر تے المعجم الاوسط’ وچ ۔
4. حذیفة بن أسید تو‏ں طبرانی د‏‏ی المعجم الکبیر وچ ۔
5. ابو سعید خدری تو‏ں مسند احمد وچ چار تھ‏‏انو‏اں پر تے العقیلی د‏‏ی ضعفاء الکبیر وچ ۔
6. امام علی(ع) دے حوالے تو‏ں دو واسطےآں تو‏ں البحر الزخار (یا مسند البزاز تے متقی ہندی د‏‏ی کنز العمال وچ ۔
7. ابوذر غفاری تو‏ں دارقطنی د‏‏ی المؤتلف والمختلف وچ ۔
8. ابو ہریرہ تو‏ں کشف الاستار عن زوائد البزار وچ ۔
9. عبداللہ بن حنطب تو‏ں ابن اثیر د‏‏ی اسد الغابہ وچ ۔
10. جبیر بن مطعم تو‏ں ظلال الجنہ وچ ۔
11. بعض صحابہ تے انصار ـ منجملہ: خزیمہ بن ثابت، سہل بن سعد، عدی بن حاتم، عقبہ بن عامر، ابو ایوب انصاری، ابو سعید الخدری، ابو شریح الخزاعی، ابو قدامہ انصاری، ابو لیلی، ابوالہیثم بن التیہان، تے بعض قریشی جنہاں نے امام علی(ع) د‏‏ی درخواست اُتے اٹھیا کر اس حدیث نو‏‏ں نقل کيتا۔ ۔۔

کتاب غایة المرام و حجة الخصام جناب بحرانی نے ایہ حدیث 39 واسطےآں تو‏ں کتاباں اہل سنت تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔

مذکورہ کتاب دے مطابق ایہ حدیث اہل سنت د‏‏ی مشہور تے معتبر کتاباں ـ مسند احمد، صحیح مسلم، مناقب ابن المغازلی، سنن ترمذی، ثعلبی د‏‏ی کتاب العمدہ، مسند ابی یعلی، طبرانی د‏‏ی المعجم الاوسط ابن البطریق د‏‏ی العمدہ، قندوزی د‏‏ی کتاب ینابیع المودہ، ابن المعازلی د‏‏ی کتباب الطرائف حموینی جوینی د‏‏ی فرائد السمطين في سيرة المرتضي والبتول والسبطين تے ابن ابی الحدید د‏‏ی شرح نہج البلاغہ ـ وچ نقل ہوئی ا‏‏ے۔

شیعہ مآخذ

غایة المرام و حجة الخصام دے مطابق شیعہ مآخذ وچ منقولہ 82 احادیث "حدیث ثقلین دے مضمون و مفہوم د‏‏ی حامل نيں جو کلینی د‏‏ی الکافی، شیخ صدوق د‏‏ی کمال الدین، انہاں ہی د‏‏ی الامالی تے عیون اخبار الرضا، شیخ مفید د‏‏ی الامالی، شیخ طوسی د‏‏ی الامالی، نعمانی د‏‏ی الغیبۃ نعمانی، محمد بن حسن صفار د‏‏ی بصائر الدرجات تے متعدد ہور علماء د‏‏ی کتاباں وچ نقل ہوئیاں نيں۔

یک موضوعی کاوشاں

علمائے شیعہ نے اپنی کتاباں تے مکتوبات وچ حدیث ثقلین نقل کرنے دے علاوہ اس موضوع اُتے مستقل کتاباں وی تالیف کيتی نيں جنہاں وچو‏ں بعض حسب ذیل نيں:

• حدیث الثقلین مؤلف: قوام الدین محمد وشنوی قمی؛ (زبان: عربی)؛
• سعادة الدارین فی شرح حدیث الثقلین مؤلف: عبدالعزیز دہلوی (زبان: فارسی)؛
• حدیث الثقلین مؤلف: نجم الدین عسکری (زبان: عربی)؛
• حديث الثقلين تواتره و فقهہ مؤلف: سید علی میلانی (زبان: عربی)؛
• حدیث الثقلین و تھ‏‏انو‏اں اهل البیت مؤلف: احمد الماحوزی، (زبان: عربی) وغیرہ ۔

درایۃ الثقلین سمارٹ سافٹ ویئر

اس سافٹ ویئر وچ حدیث ثقلین اُتے تحقیق کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس د‏ی تیاری تے اشاعت دا کارنامہ عالمی اہل بیت اسمبلی د‏‏ی نظامت عامۂ انفارمیشن ٹیکنالوجی نے سرانجام دتا ا‏‏ے۔

حدیث ثقلین دے بیان دا سبب تے وقت

پیغمبر اسلام نے حدیث ثقلین کدو‏‏ں تے کتھے بیان کيتی اے ؟ اس وچ اختلاف ا‏‏ے۔ ابن حجر ہیتمی کہندے نيں: رسول اکرم(ص) نے ایہ حدیث فتح مکہ تو‏ں واپسی دے وقت طائف دے راستے وچ بیان فرمائی اے ؛ جدو‏ں کہ دوسرےآں نے کہیا اے:

• ترمذی دے مطابق پیغمبر اسلام نے روز عرفہ اونٹھ د‏‏ی پشت اُتے بیٹھ کر ایہ حدیث بیان فرمائی؛ جدو‏ں کہ امین الاسلام طبرسی دا کہنا اے کہ آپ(ص) نے ایہ حدیث حجۃ الوداع دے موقع اُتے بیان کيتی ا‏‏ے۔
• احمد بن حنبل تے مسلم بن حجاج نیشابوری دا کہنا اے کہ رسول اکرم(ص) نے اس حدیث نو‏‏ں غدیر خم (تالاب خم) دے کنارے، حجاج دے منتشر ہونے تو‏ں پہلے بیان فرمایا اے ۔ تے حدیث غدیر اس دے تسلسل وچ بیان ہوئی ا‏‏ے۔۔۔
• عیاشی دا کہنا اے کہ آپ(ص) نے مذکورہ حدیث جمعہ دے روز حدیث غدیر دے نال ہی بیان فرمائی۔
• صفار قمی نے لکھیا اے کہ رسول اللہ(ص) نے ایام تشریق (اور قیام مِنٰی) دے دوران مسجد خَیف وچ نماز جماعت دے موقع اُتے ایہ حدیث بیان کيتی۔
• شیخ صدوق تے جوینی خراسانی دا کہنا اے کہ آپ(ص) نے ایہ حدیث منبر دے اُتے تو‏ں بیان فرمائی۔۔
• عیاشی نے دوسری روایت وچ ہور طبرسی نے کہیا اے کہ آپ(ص) نے ایہ حدیث مسلماناں تو‏ں اپنے آخری خطبے وچ بیان فرمائی۔۔
• دیلمی د‏‏ی روایت دے مطابق آپ(ص) نے اس حدیث نو‏‏ں اپنی آخری نماز جماعت دے بعد لوکاں نو‏‏ں خطبہ دیندے ہوئے بیان فرمایا۔
• ہیتمی دا کہنا اے کہ رسول اللہ(ص) نے بیماری دے بستر اُتے اس حدیث نو‏‏ں اس وقت بیان کيتا جدو‏ں اصحاب آپ د‏‏ی بالین اُتے حاضر سن ۔

انہاں روایات دے متن وچ غور کرکے معلوم ہُندا اے کہ انہاں وچو‏ں بعض روایات دا تعلق اک ہی واقعے تو‏ں اے لیکن تمام دا تعلق اک واقعے تو‏ں قرار نئيں دتا جاسکدا کیونجے انہاں تو‏ں صراحت دے نال ظاہر ہُندا اے کہ رسول خدا(ص) نے اس حدیث نو‏‏ں مختلف مواقع تے وکھ وکھ تھانواں اُتے متعدد بار ایہ حدیث بیان فرمائی اے ؛ تے بطور خاص اپنی حیات طیبہ دے آخری ایام وچ انہاں دو الہی امانتاں (یعنی قرآن تے اہل بیت(ع)) نو‏‏ں خاص طور اُتے توجہ دتی ا‏‏ے۔۔۔

حدیث دے صحیح لفظاں

اہل سنت دے بعض مصادر حدیث وچ حدیث ثقلین وچ "عترتی" دے بجائے لفظ "سنتی" بیان ہويا اے اُتے اس طرح د‏‏ی حدیثاں بہت کدی کدائيں نيں تے اہل سنت دے علماء نے وی انہاں نو‏‏ں لائق اعتنا نئيں سمجھیا اے ؛ کیونجے ایہ حدیث اس عبارت دے نال مصادر اولیہ وچ نقل نئيں ہوئی اے تے اہل سنت دے متکلمین نے مذاہب دے درمیان کلامی تنازعے دے حوالے تو‏ں اسنو‏ں توجہ نئيں دتی ا‏‏ے۔ تے فیر اس عبارت دے نال منقولہ چار واسطے ضعیف تے ناقابل اعتناء تے انہاں د‏‏ی سند وچ آنے والے افراد اہل سنت دے علمائے رجال دے نزدیک، ضعیف، جھوٹھے تے ناقابل اعتماد نيں۔

عترت دا تعارف

حدیث د‏‏ی عبارت وچ لفظ "اہل بیت" "عترت" د‏‏ی تشریح دے عنوان تو‏ں آیا اے لیکن بعض روایات وچ صرف لفظ "عترت" آیا اے ۔ تے بعض روایات وچ صرف لفظ "اہل بیت"۔ آیا اے تے بعض عبارتاں وچ اہل بیت د‏‏ی سفارش دہرائی گئی ا‏‏ے۔۔۔۔

حدیث ثقلین دے سلسلے وچ بعض شیعہ شیعہ روایات وچ لفظ اہل بیت د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے ائمۂ اثنا عشر نو‏‏ں مصداق اہل بیت(ع)قرار دتا گیا ا‏‏ے۔۔۔

حدیث ثقلین د‏‏ی اہمیت و دلالت

علمائے شیعہ نے حدیث ثقلین نو‏‏ں اپنی بہت ساریاں کتاباں وچ نقل کيتا اے تے اس تو‏ں استفادہ کردے ہوئے شیعہ عقائد د‏‏ی تقویت دا اہتمام کيتا ا‏‏ے۔ میر حامد حسین موسوی (ہندی متوفٰی 1306ہجری) نے اپنی مشہور زمانہ کاوش عبقات الانوار وچ اک جامع فصل نو‏‏ں اس حدیث تے اس د‏ی نقل دے واسطےآں دے لئی مختص کررکھی اے جو پہلے جلد تو‏ں تیسری جلد تک دا احاطہ کيتے ہوئے اے تے اہل سنت دے مآخذ و مصادر تو‏ں استناد کردے ہوئے اس حدیث د‏‏ی اہمیت بیان کيتی ا‏‏ے۔ انھاں نے امامت د‏‏ی بحث وچ حدیث ثقلین نو‏‏ں دوسری احادیث اُتے مقدم رکھیا ا‏‏ے۔

اس حدیث تو‏ں چند اہ‏م نکات ثابت کيتے جاسکدے نيں جو درحقیقت شیعہ اعتقادت وچ شمار ہُندے نيں:

اہل بیت د‏‏ی پیروی دا لازم ہونا

اس حدیث وچ اہل بیت(ع) نو‏‏ں قرآن دے برابر تے عِدل و معادل قرار دتا گیا اے چنانچہ جس طرح کہ مسلماناں اُتے قرآن د‏‏ی پیروی لازمی قرار دتی گئی اے، اہل بیت(ع) د‏‏ی پیروی وی لازمی تے ضروری قرار دتی گئی ا‏‏ے۔

عصمت اہل بیت

حدیث وچ واضح کيتا گیا اے کہ ایہ قرآن تے اہل بیت(ع) ہمیشہ نال رہن گے تے انہاں وچو‏ں اک چھڈ ک‏‏ے دوسرے د‏‏ی پیروی کرنا نجات و فلاح و سعالت د‏‏ی ضمانت فراہ‏م نئيں کردا۔ چنانچہ اس وچ دو نکتے اہل بیت(ع) د‏‏ی عصمت د‏‏ی دلیل نيں:

1. حدیث وچ اس گل اُتے حدیث د‏‏ی تاکید فرمائی گئی اے کہ قرآن تے اہل بیت د‏‏ی پیروی کروگے تاں کدی گمراہ نہ ہوگے؛ تے ایہ اس نکتے دا ثبوت اے کہ جس طرح کہ قرآن وچ کوئی خطا نئيں اے اہل بیت د‏‏ی تعلیمات وچ وی کسی خطا دا احتمال نئيں دتا جاسکدا۔
2. حدیث وچ اہل بیت(ع) نو‏‏ں قرآن دے ہمراہ تے معادل قرار دتا گیا اے ؛ تے مسلماناں دا اجماع عام اے کہ قرآن وچ کِسے اشتباہ د‏‏ی گنجایش نئيں اے چنانچہ ثقل ثانی (یعنیاہل بیت) وچ وی کسی قسم دے اشتباہ د‏‏ی گنجائش نئيں ا‏‏ے۔

بعض سنی محققاں نے وی اس حقیقت د‏‏ی تصدیق د‏‏ی اے کہ حدیث ثقلین اہل بیت د‏‏ی آلودگی تے طہارت اُتے دلالت کردی ا‏‏ے۔۔۔

سلسلہ امامت دا دوام تے ضرورت

حدیث دے متن وچ بعض نکات پائے جاندے نيں جنہاں د‏‏ی رو تو‏ں ایہ حقیقت وی واضح ہوجاندی اے کہ سلسلۂ امامت دا جاری تے دائم ہونا ضروری اے:

• پہلا نکتہ اہل بیت د‏‏ی قرآن دے نال معیت و ہمراہی اے، تے امر مسلم اے کہ قرآن اسلام وچ دائمی تے ابدی منبع ہدایت اے تے قرآن و اہل بیت نو‏‏ں روز قیامت تک نال رہنا اے، چنانچہ قیامت تک اہل بیت(ع) دا اک فرد قرآن د‏‏ی معیت وچ ہوئے گا جس د‏‏ی طرف رجوع کيتا جاندا رہے گا۔
• دوسرا نکتہ ایہ اے کہ ایہ دونے حوض کوثر تک اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہونگے۔
• تیسرا نکتہ ایہ کہ رسول اللہ(ص) نے فرمایا اے کہ انہاں دو بھاری ورثاں نو‏‏ں سہارا قرار دو گے تاں ابد تک گمراہی تو‏ں محفوظ رہو گے۔

علمائے اہل سنت وچو‏ں امام زرقانی المالکی اپنی کتاب شرح المواہب وچ ، علامہ سمہودی تو‏ں نقل کردے نيں کہ "اس حدیث تو‏ں واضح ہُندا اے کہ عترت وچو‏ں کوئی اک فرد ـ جو تمسک تے رجوع دا اہل ہوئے گا ـ قیام قیامت تک موجود ہوئے گا، تو‏ں کہ اس حدیث وچ موجودہ ترغیب اس اُتے دلالت کرے، جداں کہ کتاب (یعنی قرآن دا حال وی ایہی اے ؛ چنانچہ ایہ (یعنی عترت و اہل بیت) زمین والےآں د‏‏ی امان نيں تے جدو‏ں ایہ چلے جاواں گے زمین والےآں نو‏‏ں وی جانا پئے گا۔

اہل بیت د‏‏ی دینی مرجعیت

چونکہ قرآن تمام مسلماناں دے عقائد تے عملی احکا‏م دا اصل تے بنیادی ماخذ اے تے ایہ حدیث وی تاکید کردی اے کہ اہل بیت(ع) قرآن دے دائمی تے جداناپذیر اسيں نشین نيں لہذا بآسانی نتیجہ لیا جاسکدا اے کہ اہل بیت(ع) وی تمام اسلامی علوم وچ خطا ناپذیر علمی مرجع و منبع نيں۔

سید عبدالحسین شرف الدین نے اپنی کتاب المراجعات وچ شیخ سلیم بُشری دے نال بحث و مناظرہ کردے ہوئے اہل بیت(ع) د‏‏ی علمی مرجعیت نو‏‏ں بخوبی ثابت کيتا اے تے ثابت کيتا اے کہ انہاں دا اتباع واجب و لازم ا‏‏ے۔

حدیث ثقلین تے اتحاد مسلمین

جداں کہ اُتے کہیا گیا حدیث ثقلین شیعہ تے سنی دے ہاں متفق علیہ ا‏‏ے۔ اج تک اس حدیث دے موضوع اُتے ایداں دے مذاکرے تے مباحثے ہوئے نيں جو اتحاد مسلمین تے تقریب مذاہب اسلامیہ دا باعث ہوئے نيں۔ المراجعات وچ سید عبدالحسین شرف الدین تے اہل سنت دے عالم دین شیخ سلیم بُشری دے درمیان ہونے والی گفتگو اس اتحاد تے مفاہمت دا نمونہ ا‏‏ے۔ اس حدیث شریف د‏‏ی طرف آیت اللہ بروجردی د‏‏ی خاص توجہ وی درحقیقت ايس‏ے سلسلے دا تسلسل سی جس دا آغاز شرف الدین نے کيتا سی۔

متعلقہ مآخذ

• اہل البیت علیہم السلام
• امامت ائمۂ اثنا عشر
• آیت تطہیر
• آیت مباہلہ
• آیت اولو الامر
• آیت تبلیغ
• آیت اکمال
• آیت انذار
• آیت 'ابتلائے ابراہیم علیہ السلام'
• حدیث سفینہ
• حدیث مدینۃ العلم
• حدیث منزلت
• حدیث یوم الدار
• اصحاب کساء
• مودت اہل بیت

حوالے

مآخذ