พ่อขุนศรีอินทราทิตย์

พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
กมรเตงอัญศรีอินทรบดินทราทิตย์
พระบรมราชานุสาวรีย์พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ อำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย
พระมหากษัตริย์สุโขทัย
ครองราชย์	พ.ศ. 1781 – พ.ศ. 1811 (30 พรรษา) พ.ศ. 1757 – พ.ศ. 1812 (55 พรรษา)
ก่อนหน้า	พ่อขุนศรีนาวนำถุม
ถัดไป	พ่อขุนบานเมือง
พระราชสมภพ	พ.ศ. 1731
สวรรคต	ไม่ปรากฏ หรือ พ.ศ. 1812 อาณาจักรสุโขทัย
อัครมเหสี	นางเสือง
พระราชบุตร	พ่อขุนบานเมือง พ่อขุนรามคำแหงมหาราช พระราชโอรสอีกพระองค์ และพระราชธิดาอีกสองพระองค์
ราชวงศ์	พระร่วง
พระราชบิดา	เจ้าเมืองบางยาง ไม่ทราบพระนาม
ศาสนา	พุทธมหายาน

พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ หรือพระนามเต็ม กมรเตงอัญศรีอินทรบดินทราทิตย์ หรือพระนามเดิม พ่อขุนบางกลางหาว เป็นพระมหากษัตริย์แห่งอาณาจักรสุโขทัย และเป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์พระร่วง ตามประวัติศาสตร์ไทย ทรงครองราชย์ตั้งแต่ พ.ศ. 1757 หรือ พ.ศ. 1781 ตราบจนเสด็จสวรรคต

พระนาม

1. กมรเตงอัญศรีปตินทราทิพย์ หรือ กมรเตงอัญศรีอินทราทิตย์
2. พระเจ้าศรีจันทราธิบดี (ศรีอินทราทิตย์)
3. พระเจ้าศรีอินทราทิตย์
4. สมเด็จพระเจ้าอรุณราช
5. พระเจ้าศรีธรรมโศกราช (พระนามตามตำนานจุลยุทธการวงศ์)
6. บางกลางหาว (เมื่อครั้งยังทรงเป็นเจ้าเมืองบางยาง)
7. พ่อขุนบางกลางหาว
8. พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
9. พระร่วง
10. พระอินทราชา
11. อรุณราช (พระนามตามหนังสือชินกาลมาลีปกรณ์)
12. ไสยรังคราช หรือไสยรังคราชา
13. ไสยนรงคราช
14. รังคราช หรือสุรังคราช

สำหรับพระนามแรก คือ พ่อขุนบางกลางหาว นั้นเป็นพระนามดั้งเดิมเมื่อครั้งเป็น เจ้าเมืองบางยาง เป็นที่ยอมรับกันโดยทั่วไปว่า พ่อขุนบางกลางหาวเป็น พระนามสมัยเป็นเจ้าเมืองบางยาง โดยแท้จริง

พระนามที่สองนั้น เป็นพระนามแบบทางการตามอย่างราชประเพณีขอม เป็นพระนามทรงใช้เมื่อเข้ารับพระราชพิธีบรมราชาภิเษกแล้ว พระนาม "ศรีอินทราทิตย์" มีกล่าวไว้อยู่ในศิลาจารึกหลักที่ 2 วัดศรีชุมว่า "ศรีอินทรปตินทราทิตย" ซึ่งเป็นพระนามเกียรติยศที่พระเจ้าแผ่นดินขอมแต่โบราณสถาปนาให้แก่พ่อขุนผาเมืององค์รัชทายาทผู้ครองเชลียงสุกโขไทในราชวงศ์ศรีนาวนำถม ต่อมาภายหลังพ่อขุนผาเมืองทรงยกให้แก่พระสหายพ่อขุนบางกลางหาวแทน

พระราชกรณียกิจ

พระมหากษัตริย์ราชวงศ์พระร่วง
	พ่อขุนศรีอินทราทิตย์
	พ่อขุนบานเมือง
	พ่อขุนรามคำแหงมหาราช
	พระยาเลอไทย
	พระยางั่วนำถุม
	พระมหาธรรมราชาที่ 1
	พระมหาธรรมราชาที่ 2
	พระมหาธรรมราชาที่ 3
	พระมหาธรรมราชาที่ 4

พ่อขุนศรีอินทราทิตย์เมื่อครั้งยังเป็นพ่อขุนบางกลางหาวได้ร่วมมือกับพ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราดแห่งราชวงศ์ศรีนาวนำถุม รวมกำลังพลกัน กระทำรัฐประหารขอมสบาดโขลญลำพง โดยพ่อขุนบางกลางหาวตีเมืองศรีสัชนาลัยและเมืองบางขลงได้ และยกทั้งสองเมืองให้พ่อขุนผาเมือง ส่วนพ่อขุนผาเมืองตีเมืองสุโขทัยได้ ก็ได้มอบเมืองสุโขทัยให้พ่อขุนบางกลางหาว พร้อมพระขรรค์ชัยศรีและพระนาม "ศรีอินทรบดินทราทิตย์" ซึ่งได้นำมาใช้เป็นพระนาม ภายหลังได้คลายเป็น ศรีอินทราทิตย์ การเข้ามาครองสุโขทัยของพระองค์เเละสถาปนากรุงสุโขทัยเป็นราชธานี ส่งผลให้ราชวงศ์พระร่วงเข้ามามีอิทธิพลในเขตนครสุโขทัยเพิ่มมากขึ้น และได้แผ่ขยายดินแดนกว้างขวางมากออกไป แต่เขตแดนเมืองสรลวงสองแคว ก็ยังคงเป็นฐานกำลังของราชวงศ์ศรีนาวนำถุมอยู่

ในกลางรัชสมัย ทรงมีสงครามกับขุนสามชน เจ้าเมืองฉอด ทรงชนช้างกับขุนสามชน แต่ไพร่พลของพระองค์ ได้เตลิดหนีดังคำในศิลาจารึกว่า "ไพร่ฟ้าหน้าใสพ่อกู หนีญญ่ายพ่ายจแจ๋น"(หนี-ยอ-ย่าย-พ่าย-จอ-แจ้น) ขณะนั้นพระโอรสองค์เล็ก (รามราช) มีพระปรีชาสามารถ ได้ขับช้างแซงขึ้นไปชนช้างชนะขุนสามชน ภายหลังจึงทรงเฉลิมพระนามพระโอรสว่ารามคำแหง

ในยุคประวัติศาสตร์ชาตินิยม มีคติหนึ่งที่เชื่อกันว่า พระองค์ทรงเป็นผู้นำชาวสยามต่อสู้กับอิทธิพลขอมในสุวรรณภูมิ ทรงได้ชัยชนะและประกาศอิสรภาพตั้งราชอาณาจักรสุโขทัยขึ้น และทรงเป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชอาณาจักรไทย แต่ภายหลัง คติดังกล่าวได้รับการพิสูจน์แล้วว่าไม่จริง เพราะพระองค์ไม่ได้เป็นปฐมกษัตริย์ อีกทั้งยังมีพ่อขุนศรีนาวนำถุม ครองสุโขทัยอยู่ก่อนแล้ว

การสวรรคต

การสวรรคตของพ่อขุนศรีอินทราทิตย์มีหลักฐานแตกต่างกัน เช่น พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา และเอกสารเรื่อง คําบรรยายสัมนาโบราณคดีสมัยสุโขทัย พ.ศ. ๒๕๐๓ ของกรมศิลปากร ระบุว่า พ่อขุนศรีอินทราทิตย์สวรรคตเมื่อปีใดนั้นไม่มีหลักฐานใดปรากฎ ในขณะที่ ตำนานเมืองสวรรคโลก ฉบับพระมุนินทรานุวัตต์ (มุนินทร์ สุนฺทโร) วัดพระศรีรัตนมหาธาตุราชวรวิหาร จังหวัดสุโขทัย ระบุว่า "พ่อขุนศรีอินทราทิตย์เป็นน้องพระเจ้าฝาง (เหนือเชียงใหม่) เสวยราชย์เมื่อ พ.ศ. ๑๗๕๗ อยู่ในราชสมบัติ ๕๕ ปี สวรรคต พ.ศ. ๑๘๑๒"

ชัย เรืองศิลป์ สันนิษฐานว่าพระเจ้าศรีอินทราทิตย์ครองกรุงสุโขทัยเมื่อราว พ.ศ. 1800 แต่ไม่ระบุปีที่สวรรคต

พระราชวงศ์

พ่อขุนศรีอินทราทิตย์มีพระราชโอรสและพระราชธิดารวม 5 พระองค์ ได้แก่

1. พระราชโอรสองค์ใหญ่ (ไม่ปรากฏพระนาม) สิ้นพระชนม์ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์
2. พ่อขุนบานเมือง
3. พ่อขุนรามคำแหงมหาราช หรือ พ่อขุนรามราช (พระนามเดิมชื่อพระราม)
4. พระราชธิดา (ไม่ปรากฏพระนาม)
5. พระราชธิดา (ไม่ปรากฏพระนาม)

แม้ไม่ทราบแน่นอนว่าพระองค์เสด็จสวรรคตในปีใด แต่ภายหลังจากพระองค์เสด็จสวรรคตแล้ว พ่อขุนบานเมือง พระราชโอรสพระองค์รอง ได้สืบราชสมบัติแทน

บรรพบุรุษ

บรรพบุรุษของราชวงศ์พระร่วงของพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ก่อนสถาปนาเป็นกษัตริย์ปกครองอาณาจักรสุโขทัยมีนามว่า ปู่ขุนจิดขุนจอด พบใน ศิลาจารึกปู่ขุนจิดขุนจอด หลักที่ 45 ที่วัดมหาธาตุ จังหวัดสุโขทัย ปรากฏคำจารึกว่า:–

(บรรทัด 7): (ผี)สิทธิแล แต่นี้ดำพงศ์ ผีปู่ผาคำ

(บรรทัด 8): (ฝู)งผู้หวาน ปู่ขุนจิด ขุนจอด ปู่พระยาศ

(บรรทัด 9): (รีอินทราทิ)ตย์ ปู่พระยาบาน ปู่พระยารามราช ปู่ไสส

(บรรทัด 10): (ส)งคราม ผู้พระยาเลอไทย ผู้พระยางัวนำถม ปู่

(บรรทัด 11): (พระ)ยามหาธรรมราชา พ่องำเมือง พ่อเลอไทย แ

(บรรทัด 12): (ละไท)ยผู้ดีผีชาวเลืองเท่านั้นแล

— ศิลาจารึกปู่ขุนจิดขุนจอด หลักที่ 45 จ.ศ. 754 (พ.ศ. 1935) ด้านที่ 1, (ปริวรรตโดย ฉ่ำ ทองคำวรรณ)

ศิลาจารึกปู่ขุนจิดขุนจอดเป็นจารึกที่สร้างขึ้นคู่กับศิลาจารึกหลักที่ 64 (วัดพระธาตุช้างค้ำ) ระหว่างปู่พระยา (เจ้าคำตัน) เจ้าเมืองน่าน กับหลาน (พระมหาธรรมราชาไสยลือไทย) ราชวงศ์สุโขทัย เพื่อกระทำสัตย์สาบาน จารึกดังกล่าวแสดงถึงความสันพันธ์กันทางเครือญาติของเมืองน่านกับกรุงสุโขทัยตามที่ปรากฏใน พงศาวดารเมืองน่าน ฉบับวัดพระธาตุช้างค้ำ

ใน ชินกาลมาลีปกรณ์ ระบุว่าบ้านเดิมของท่านอยู่ที่บ้านโค โดยหม่อมเจ้าจันทร์จิรายุวัฒน์ รัชนีสันนิษฐานว่าคือ บ้านโคน ในจังหวัดกำแพงเพชรในปัจจุบัน

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• ประเสริฐ ณ นคร. พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ สารานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. เล่ม 26. หน้า 16861-16864 พ.ศ. 2549
• มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา (2011). นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา. ISBN 9786167308258.
• ภาสกร วงศ์ตาวัน. เรื่องเล่าครั้งกรุงเก่า ตอน ยึดบ้านครองเมือง สร้างขื่อแปในจารึกสยาม. กรุงเทพฯ : สยามบันทึก, พ.ศ. 2551.
• พระมหากษัตริย์ไทย: พระราชประวัติพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ เก็บถาวร 2006-05-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

ดูเพิ่ม

• รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย

แหล่งข้อมูลอื่น

รัชสมัยก่อนหน้า		พ่อขุนศรีอินทราทิตย์		รัชสมัยถัดไป
ไม่ทราบ		เจ้าเมืองบางยาง (ไม่ทราบปี - 1781)		ไม่ทราบ
ขอมสบาดโขลญลำพง ไม่มีราชวงศ์ (พ.ศ. 1724 - 1781)		พระร่วงเจ้าสุโขทัย (พ.ศ. 1781 - 1811)		พ่อขุนบานเมือง ราชวงศ์พระร่วง (พ.ศ. 1811 - 1822)