İçeriğe atla

Hyperion (uydu)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Hyperion
Cassini uzay aracı tarafından fotoğraflanan yaklaşık olarak doğal renkleriyle Hyperion
Keşif
Keşfeden
Keşif tarihi16 Eylül 1848
Adlandırmalar
MPC belirtmesiSaturn VII
Adın kaynağı
Ὑπερίων Hyperīon
SıfatlarHyperionian[1][2]
Yörünge özellikleri
1.481.009 km (920.256 mi)
Dış merkezlik0,1230061[3]
21,276 g
Eğiklik0,43° (Satürn'ün ekvatoruna)[4][5]
Doğal uydusuSatürn
Fiziksel özellikler
14,1[6]
Boyutlar360,2 km × 266,0 km × 205,4 km (223,8 mi × 165,3 mi × 127,6 mi)[7]
Ortalama çap
270±8 km[7]
Kütle(5,6199 ± 0,05) × 1018 kg[7]
Ortalama yoğunluk
0,544 ± 0,050 g/cm3[7]
0,017–0,021 m/s2 yere bağlı olarak[7]
45–99 m/s yere bağlı olarak[8]
~13 g (kaotik)[9]
değişken
Albedo0,3[10]
Sıcaklık93 K (−180 C)[11]
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Hyperion (ayrıca Saturn VII olarak da bilinir), Satürn'ün doğal uydusudur. William Cranch Bond, George Phillips Bond ve William Lassell tarafından 1848 yılında keşfedildi. Düzensiz şekli, kaotik dönüşü ve açıklanamayan sünger benzeri görünümü ile dikkat çekicidir. Keşfedilen ilk yuvarlak olmayan uydudur.

İsimlendirme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uydunun ismi, Yunan mitolojisinde bir Titan olan Hyperion isimli uyanıklık ve gözlem tanrısından gelmektedir. Hyperion'un ağabeyi Kronos, Roma mitolojisindeki Satürn'e denktir. Bir diğer ismi Saturn VII'dir.

Hyperion'un keşfi, John Herschel'in 1847'de Ümit Burnu'nda Yapılan Astronomik Gözlemlerin Sonuçları[12] isimli yayınında Satürn'ün bilinen 7 uydusunu isimlendirmesinden hemen sonra gerçekleşti. Wiliam Bond'un Hyperion'u keşfinden 2 gün sonra bu uyduyu gözlemleyen William Lasell, Herschel'in bu yayınına uyumlu olarak, bu yeni uyduya Hyperion ismini önerdi.[13]

Fiziksel özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şekil

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hyperion, Güneş Sistemi'nde yüksek oranda düzensiz şekle sahip olduğu bilinen (elipsoit olmayan, hidrostatik dengede olmayan) en büyük cisimlerden birisidir. Şeklinin düzensiz olduğu bilinen tek büyük uydu, Neptün'ün uydusu Proteus'tur. Hyperion'un kütlesi, bilinen sonraki en az kütleli elipsoidal cisim olan Mimas'ın kütlesinin %15'i kadardır. Bu değer Hyperion'u kütlesi en düşük olan elipsoit uydu yapmaktadır. Hyperion'un üzerindeki en büyük kraterin çapı yaklaşık olarak 121,57 km, derinliğiyse 10,2 km'dir. Sahip olduğu bu düzensiz şekil için getirilen bir açıklama, Hyperion'un uzak bir geçmişte bir çarpışmanın etkisiyle parçalanan daha büyük bir cismin kalan bir parçası olduğu yönündedir.[14] Çarpışmadan önceki Hyperion'un çapının 350–1000 km arası, yani Mimas'tan daha büyük, Tethys'den daha küçük olduğu tahmin ediliyor.[15] Yaklaşık 1000 yıllık sürede eski Hyperion'dan dışarı atılan parçalar düşük hızlarda Titan'a çarparak, Titan'ın atmosferindeki uçucuları oluşturduğu düşünülüyor.

Doğal renkleriyle Hyperion

Bileşim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Satürn'ün birçok uydusu gibi Hyperion'un da düşük yoğunluğu, içeriğinin çoğunlukla su buzundan, kalan az bir kısmının da kayadan oluştuğunu akla getiriyor.

Fiziksel bileşenlerinden ötürü, zamanında Hyperion'un gevşekçe yığılmış bir moloz yığınına benzediği düşünüldü. Ancak, Satürn'ün birçok uydusunun aksine, Hyperion'un düşük Albedosu (0,2-0,3) onun yüzeyinin karanlık malzemelerle kaplı olduğunu gösterir. Bu malzemeler daha karanlık olan Phoebe'den gelmiş olabilir. Hyperion'un yüzeyi Phobe'den daha kızıldır ve Iapetus'un karanlık yüzeyine daha çok benzer.

Hperion'un gözeneklilik değeri 0,46 civarlarındadır. Bu da Satürn'ün en büyük 8. uydusu olmasına rağmen en büyük kütleye sahip 9. uydusu olmasına sebep olur. Her ne kadar Phoebe Hyperion'dan daha küçük bir yarıçapa sahip olsa da, daha kütleli ve daha yoğundur.

Yüzey özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Voyager 2 Satürn sisteminden geçse de, Hyperion'u sadece uzaktan gözlemleyebildi. Birkaç büyük krateri ve büyük bir dağ sırtını fark etti, fakat yüzey dokusunu ortaya çıkaramadı. 2005'te Cassini yörünge aracından gelen ilk görüntüler, alışılmadık bir yüzeyinin olduğunu gösterdi, ancak 25 Eylül 2005'teki Hyperion hedefli Cassini uçuşuna kadar yüzey özellikleri tam olarak gözlemlenemedi.

Hyperion'un yüzeyi onu bir süngere benzeten, derin ve keskin kenarlı kraterlerle doludur. Bu kraterlerin dipleri karanlık malzemeyle doludur. Kırmızımsı madde, uzun karbon ve hidrojen zincirleri içerir ki bunlar, Satürn'ün başka uydularında da özellikle Iapetus'ta bulunanlara çok benzerdir. Bilim insanları bu süngerimsi şeklin sebebini Hyperion'un bu denli büyük bir cisim olmasına karşın, düşük bir yoğunluğa sahip olmasına bağlıyorlar. Bu düşük yoğunluk sonucu Hyperion'un zayıf bir kütle çekimine sahip olması, onu gözenekli hale getirir. Bütün bu karakter özellikleri, ortalama meteoritlerin yüzeyi kazmak yerine sıkıştırma eğiliminde olduğu ve yüzeyden uçan çoğu malzemenin asla geri dönmediği anlamına gelir.[16]

Cassini'nin 2005 ve 2006 yıllarındaki Hyperion geçişinden elde ettiği son verilerin analizleri, %40'ının boş alan olduğunu göstermektedir. Temmuz 2007'de, bu gözenekliliğin kraterlerin uzun zaman dilimlerinde bile neredeyse hiç değişmeden kalmasına yol açtığı öne sürüldü. Son analizler Hyperion'un çoğunlukla çok az kaya içeren su buzundan oluştuğunu doğruladı.[17]

Dönüş

[değiştir | kaynağı değiştir]
Hyperion'un kaotik yörüngesi.
       Satürn ·        Hyperion ·       Titan
Detayları ortaya çıkaracak şekilde montajlanmış Hyperion fotoğrafı

Voyager 2 görüntüleri ve yer bazlı fotometri verileri Hyperion'un dönme hareketinin kaotik olduğunu doğruladı. Dönme ekseninin yalpalaması o kadar fazladır ki, uzaydaki yönü tahmin edilemez. Lyapunov zamanı yaklaşık 30 gündür.[18][19][20] Hyperion, Plüton'un uyduları Nix ve Hydra[21][22] ile beraber Güneş Sistemi'nde kaotik yörüngeye sahip olduğu bilinen nadir uydulardandır. Sistemin bu kaotik yörüngesi, aslında ikili asteroit sistemlerinde beklendiği gibidir.[23] Aynı zamanda Hyperion, kütle çekim kilidi'nde olmayan tek düzenli doğal uydudur.

Hyperionun sahip olduğu düzensiz şekil ve yüksek dış merkezli yörüngesi, kendisinden çok daha büyük bir uydu olan Titan'a çok yakın olması sebebiyle büyük boyutlu uydular arasında çok özeldir. Ancak bu koşullar, düzenli bir yörüngeye sahip olmamasının da muhtemel sebeplerindendir. Ayrıca, Titan ile 3:4 yörünge rezonansında olması da kaotik yörüngesinin muhtemel bir sebebi olabilir.

Araştırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hyperion daha önce Cassini tarafından makul mesafelerden birkaç defa görüntülendi. İlk yakın hedefli uçuş 26 Eylül 2005'te 500 km'lik bir mesafede gerçekleşti.[24] Sonraki yakın geçişi 25 Ağustos 2011'de 25.000 km mesafede ve 3. yaklaşma 16 Eylül 2011'de 58.000 km ile oldu.[25] Cassini'nin son yaklaşmasıysa 15 Mayıs 2011'de 34.000 km ile gerçekleşti.[24]

31 Mayıs 2015'te 37.000 km öteden çekilen Hyperion fotoğrafı
31 Mayıs 2015'te 38.000 km öteden çekilen Hyperion yakın plan fotoğrafı

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "JPL (ca. 2008) Cassini Equinox Mission: Hyperion". 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2011. 
  2. ^ Bill Yenne (1987) The Atlas of the Solar System, p. 144
  3. ^ Pluto Project pseudo-MPEC for Saturn VII 29 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ NASA's Solar System Exploration: Saturn: Moons: Hyperion: Facts & Figures 3 Kasım 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ "MIRA's Field Trips to the Stars Internet Education Program: Saturn". 19 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2022. 
  6. ^ Observatorio ARVAL (15 Nisan 2007). "Classic Satellites of the Solar System". Observatorio ARVAL. 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2011. 
  7. ^ a b c d e Thomas, P. C. (July 2010). "Sizes, shapes, and derived properties of the saturnian satellites after the Cassini nominal mission" (PDF). Icarus. 208 (1): 395-401. Bibcode:2010Icar..208..395T. doi:10.1016/j.icarus.2010.01.025. 23 Aralık 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2022. 
  8. ^ Thomas, P.C.; Armstrong, J. W.; Asmar, S. W.; Burns, J. A.; Denk, T.; Giese, B.; Helfenstein, P.; Iess, L.; Johnson, T. V. (2007). "Hyperion's Sponge-like Appearance". Nature. 448 (7149): 50-56. Bibcode:2007Natur.448...50T. doi:10.1038/nature05779. PMID 17611535. 
  9. ^ "Hyperion In Depth". NASA. 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2019. 
  10. ^ D.R. Williams (18 Eylül 2006). "Saturnian Satellite Fact Sheet". NASA. 19 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2007. 
  11. ^ "About Saturn & Its Moons: Moons – Hyperion". Cassini @ JPL/NASA. 4 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2011. 
  12. ^ Lassell, W. (14 January 1848). "Observations of satellites of Saturn 11 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 8 (3): 42–43. Bibcode:1848MNRAS...8...42L 16 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. doi:10.1093/mnras/8.3.42. Retrieved 2011-12-18.
  13. ^ W. Lassell (1848). "Discovery of a New Satellite of Saturn 21 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 8 (9): 195–197. Bibcode:1848MNRAS...8..195L 16 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. doi:10.1093/mnras/8.9.195a.
  14. ^ R.A.J. Matthews (1992). "The Darkening of Iapetus and the Origin of Hyperion". Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society. 33: 253–258. Bibcode:1992QJRAS..33..253M 16 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  15. ^ Farinella, P.; Marzari, F.; Matteoli, S. (1997). "The Disruption of Hyperion and the Origin of Titan's Atmosphere". Astronomical Journal. 113 (2): 2312–2316. Bibcode:1997AJ....113.2312F. doi:10.1086/118441
  16. ^ "Cassini Prepares for Last Up-close Look at Hyperion". Jet Propulsion Laboratory. 28 Mayıs 2015. 15 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2015. 
  17. ^ "Key to Giant Space Sponge Revealed 24 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Space.com. 4 July 2007. Retrieved October 26, 2007.
  18. ^ M. Tarnopolski (May 2015). "Nonlinear time-series analysis of Hyperion's lightcurves". Astrophysics and Space Science. 357 (2): 160. arXiv:1412.2423. Bibcode:2015Ap&SS.357..160T 16 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. doi:10.1007/s10509-015-2379-3. S2CID 56311141.
  19. ^ M. Tarnopolski (Feb 2017). "Influence of a second satellite on the rotational dynamics of an oblate moon". Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 127 (2): 121–138. arXiv:1607.07333. Bibcode:2017CeMDA.127..121T 17 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. doi:10.1007/s10569-016-9719-7. S2CID 118512400.
  20. ^ M. Tarnopolski (Oct 2017). "Rotation of an oblate satellite: Chaos control". Astronomy & Astrophysics. 606: A43. arXiv:1704.02015. Bibcode:2017A&A...606A..43T 17 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. doi:10.1051/0004-6361/201731167. S2CID 119360690 16 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  21. ^ M. R. Showalter, D. P. Hamilton (Jun 2015). "Resonant interactions and chaotic rotation of Pluto's small moons". Nature. 522 (7554): 45–49. Bibcode:2015Natur.522...45S 16 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. doi:10.1038/nature14469. PMID 26040889 16 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. S2CID 205243819.
  22. ^ Kenneth Chang (2015-06-03). "Astronomers Describe Chaotic Dance of Pluto's Moons 27 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". New York Times.
  23. ^ Nadoushan, M. J.; Assadian, N. (2015). "Widespread chaos in rotation of the secondary asteroid in a binary system". Nonlinear Dynamics. 81 (4): 2031. Bibcode:2015NonLD..81.2031J 7 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. doi:10.1007/s11071-015-2123-0. S2CID 124747289.
  24. ^ a b "Cassini Prepares for Last Up-close Look at Hyperion 15 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Jet Propulsion Laboratory. 28 May 2015. Retrieved 2015-05-29.
  25. ^ "Saturn's Odd Pockmarked Moon Revealed in New Photos 28 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Space.com. 30 August 2011. Retrieved 31 August 2011.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hyperion_(uydu)&oldid=33106187" sayfasından alınmıştır