عمادالدین نسیمی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

عمادالدین نسیمی
عمادالدین نسیمی
آد	عماد الدین نسیمی
قیسا بیلگی	حروفیه رهبرلریندن، بؤیۆک تۆرک شاعیری
دوْغوم تاریخ	۷۴۷-نجی ه.ق ایل; شاماخی
اؤلوم تاریخ	۷۹۶-نجی ه.ق ایل; حلب
میللیت	آذربایجانلی

گئچمیشی اینتراکتیو حالتده گؤستر

اسکی دَییشدیرمه

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

دیداریویکی‌متن

درخط

‏۲۱ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۶ تاریخینه کیمی سون نۆسخه

سئید علی عمادالدّین نسیمی (سید محمد اوْغلو) (1419-1370). اوندوردونجو میلادی یوز ایل ده یاشایان آذربایجانلی عاریف و شاعیر و متفکّریدی کی حروفیلیک فرقه سینین رهبری دی نسیمی دن الیمیزی ایکی دیوان الاشعار یئتیشیب کی بیریسی تورکو دیل ده و اوبیریسی فارسجا دیر آیریجا اونا منسوب اولان عربی قصیده لر ده الده ائدیلیر.

حیاتی

سیّد علی عمادالدّین نسیمی 1370-جی ایلده دونیایا گلیب. دوغوم یئری شیرواندیر. بعضی تدقیقاتچیلار (محققلر) اونون باکیدان اوْلدوغونو ایدیعا ائدیرلر، بعضی لری ده نسیمی نین دوغوم یئری کیمی شیروانشاهلارین پایتختی شاماخینی گؤستریرلر. نسیمی گنجلیکینده یاخشی تحصیل آلمیش و زمانه سینده رایج اولان علملری اویرنمیشدی قرآن ی، حیفظ ائتمیشدیر،عرفانی کیتابلاری ،قرآن تفسیرلری و عارف شاعیر لرین دیوانلارینی اوخوموش وییًترینجه اونلاری منیمسه میشدیر. اوز دیلیندن باشقا ،عربجه و فارسجانی دا چوخ یاخشی بیلیردی و هر اوچ دیله عالیمانه مسلط اولموشدور . شعرلری گوستریر کی او فلسفه،منطق،کلام،نجوم،طب،وریاضی،علملری ایله ده تانیش ایدی،بونلارین هامیسینین باشیندا، نسیمی نین درین عرفان بیلگینه مالک اولماسی حیرت ائدیجی بیر حالدیر. او بو یولدا او قدر صیدق و صفا ایله حرکت ائدیر کی اونو محبت کعبه،سینین بویوک فداییسی آدلاندیریرلار. عرفان دئدیکده اونو هر زامان عارف شاعیرلردن بیر آددیم قاباقدا حس ائدیریک ،او بیر طرفدن فلسفه بیلگیه مالیک ایدی ،فارابی،ابن رشد ،ابن سینا ،عین القضات ،وعمر خیام ین،دوشونجه لری ایله تانیش ایدی و باشقا طرفدن یئنی تاپیلان حروفیلیک علمینه ییه لنمیشدیر.

نسیمی یارادیجیلیغی نین آنا خطی اینسانین آللاهلا عئینی لشدیریلمه سی و ایلاهیلیگی ایدئیاسیندان کئچیر. نسیمی نین بۇ دوشونجه لرینی پوئتیک طرزده ایفاده ائله ین مشهور شعر ده فیکریمیزی سوبوت ائدیر:

منده سیغار ایکی جاهان، من بۇ جاهانه سیغمازام،

گؤوهری لامکان منم، کؤونو مکانه سیغمازام.

عرشله فرش و کافو نون منده بولوندو جومله چون،

کس سؤزونو و ابسم اول، شرح و بیانه سیغمازام.

کؤونو مکاندیر آیتیم، ذاتی دورور بیدایتیم،

سن بۇ نیشانلا بیل منی، بیل کی، نیشانه سیغمازام.

کیمسه گومانه ظن ایله اولمادی حق ایله بیلیش،

حققی بیلن بیلیر کی، من ظنّو گومانه سیغمازام.

صورته باخ و معنینی صورت ایچینده تانی کیم،

جیسم ایله جان منم ولی، جیسم ایله جانه سیغمازام.

هم صدفم، هم اینجییم، حشرو صیرات ادینجییم،

بونجا قوماش و رخت ایله من بۇ دوکانه سیغمازام.

گنجی-نیهان منم من اوش، عئینی-عیان منم، من اوش،

گؤوهری-کان منم من اوش، بحروو کانه سیغمازام.

گرچی موحیطی-اعظمم، آدیم آدامدیر، آدمم،

دار ایله کونفکان منم، من بۇ مکانه سیغمازام.

جان ایله هم جاهان منم، دهریله هم زامان منم،

گؤر بۇ لطیفئیی کی من، دهرو زمانه سیغمازام.

نوجوم ایله فلک منم، وهی ایله هم ملک منم،

چک دیلینی و ابسم اول من بۇ لیسانه سیغمازام.

زرره منم، گونش منم، چار ایله پنجو شئش منم،

صورتی گؤر بیان ایله، چونکی بیانه سیغمازام.

ذات ایلیم صیفات ایله، قدر ایلیم برات ایله،

گولشکرم نبات ایله، بسطه دهانه سیغمازام.

نار منم، شجر منم، عرشه چیخان هجر منم،

گؤر بۇ اودون زبانه سین، من بۇ زبانه سیغمازام.

شمس منم، قمر منم، شهد منم، شکر منم،

روحی-روان باغیشلارام، روحی-روانه سیغمازام.

گرچی بۇ گون نسیمیم، هاشیمیم، قورئیشیم،

بوندان اولودور آیتیم، آیت و شأنه سیغمازام.

فضل الله نعیمی ایله گوروش

عماد الدین نسیمی 796 هجری ایلینده فضل الله نعیمی،ایله گوروشور ائله همین ایلده،فضل الله ،میرانشاه امری ایله قتله یتیریلدی بو زامان 25 یاشیندا اولان نسیمی بویوک تاثر و هیجانلارا دچار اولموشدور. نعیمی نین خلیفه لیگی مقامینا چاتان شاعیر،اونون فاجیعه لی اولوموندن سونرا،داها شیرواندا قالابیلمه میشدیر.

سفرلری

نسیمی فضل الله نعیمی نین خلیفه سی اولدوقدان سورا حروفیلیگین تبلیغینه باشلادی وبوتون آذربایجان دا معروف اولدو ،آلینجا قالاسی فاجیعه سیندن سورا عثمانلی توپراقلارینا گتدی آما عثمانلی لار نسیمی نی زندیق دییه قوودولار . نسیمی نهایت ده حلب شهرینه گدیر و اوردا وحدت وجود اینانجیلارینی یایماغا وحروفیلیگی تبلیغ اله ماغا باشلیر وتزلیکله خلق آراسینداسئویلیر.

شهادتی

حلب شهرینین مفتیلری ،اونون حسین بن منصور حلاج مذهبینده اولدوغونا رای وئریب وبئله لیکله حلب شهرینین حاکیمی طرفیندن دریسی سویولاراق قتلینه حوکم وئریلدی .

نسیمی نین ادبی یارادیجیلیغی

ایلک دوورو

اونون 25_26 یاشلارینا قده ر ،یعنی فضل الله نعیمی ایله تانیش اولماسی و اونون طریقت و مسلکینی قبول ائتمه سینه قده رکی دووره نی یارادیجیلیغین ایلک دووره سی آدلاندیریریق . بو دووره ده کی شعر لرینده او خواجه احمد یسوی و جلال الدین رومی تاثیرینده نصیحت آمیز تعلیمی و حکمتلی شعرلر و اون دورد معصوم اوچون منقیبه لر یازیردی. بو دووره یه عاید اولان شعرلرینه نصیحت وئرمه روحو حاکیم دیر :

دیو رجیمه ای کونول قیل ما دخی متابعت

تانری سوزون ائشیدیجک صیدق ایله قیل ملازمت

یاخشیلیق ائیله سن سنا یاخشیلیق ائیله یه خدا

عاقیبت اصلینه قیلیر خیره شره مراجعت

ایکینجی دوروو

بو دوورده او فضل الله نعیمی ایله یاخیندان اولاراق تانیش اولور گرچی نعیمی نی قاباقجادان دا تانییردی و حتی گاهدان اونون آدینی اوزونه تخلص کیمی سئچیردی ولاکین یاخیندان تانیش اولدوقدان سونرا دوشونجه دونیاسی تمامیله دگیشیر و اوزونه عرفانی مسلک سئچیر و حروفیلر جرگه سینه داخیل اولور. سید نسیمی فضل الله نعیمی ایله تانیش اولماقدان قاباق دا حقیقی،عشقی و دوغرویولو آختاران بیر شاعیر ایدی ولاکین حروفیلر جرگه سینه گیردیکدن سونرا تام شووق و هیجانلار ایچینده عرفانی عشق ایله دولو شعر یازماغا باشلاییر . بو دوورده کی شعرلری نین بعضی مضمونلاری حاققیندا آشاغیدا دانیشیریق :

1_قرآنی رمزلر

سید نسیمی اوز شعرلرینده قرآنی رمزلری آچما یولونو ایضاح ائتمک اوچون بیر پارا گوروشلره دایانیر . میثال اوچون دئملییک کی اونون نطرینده 4 عنصر {سو ،اود،یئل،تورپاق} ، 7 خط { 2 قاش ، 4 کیرپیک بیر ساچ} بیر بیرینه ضرب ائدیله رک قرآن کریمین اسرارینی حل ائتمه آچاری اولور . بیر و یا بیر نئچه حرفدن مئدانا گلن الم یس طه الر کیمی آیه لری حروفیلر محاکمات و مقطعات آدلاندیریر لار .نسیمی بو آیه لردن اوز شعرلرینده بول بول استفاده ائتمیشدیر و اوندان علاوه داها چوخ استفاده ائتدیگی ایه لری بئله سیرلاماق اولار: کن فیکون{یس 82}یس سوره سینده گلن بو آیه نی نسیمی وارلیغین اساس سببی حساب ائدیر:

کاف ایله نون ازلده چون علتیمیزدیر ای بشر

ج..هر لامکان بیریک کیم بیله شر حدودوموز

الست بربکم {اعراف 172}نسیمی بو آیه دن ده چوخ استفاده ائتمیشدیر :

سیر الست ربکم چون کی گوتوردو پرده یی

زاهیده آسسی ائیله مز خیرقه ی پاره پاره سی

2_حروفی رمزلر

اوتوز ایکی و ایگیرمی سگگیز

حروفیلیک اینانجینا گوره انسانین اوزونده کی 7 حرفی مختلف یوللار ایله 28 29 و گاهدا 32 اولاراق اله گتیرمک اولار بو 7 حرف {ایکی قاش دورد کیپریک بیر ساچ }یعنی سواد اعظم دیر.

4 عنصر یعنی سو هاوا توپراق و اود ایله ضرب اولاندا 28 عددی اله گلر لام الیف ایسه گاه بیر حرف حساب اولور و گاهدا پ ژ گ چ حرفلرینین جانشینی دیر بو 4 حرف 28 ایله جمع اولاندا 32 اله گلیر . نسیمی ده شعرلرینده یئر به یئر 28 و 32 عددلرینی انسان اوزونده گورمک ایسته ییر :

آیت سبع المثانی دیر یوزون

اوتوز ایکی نین نیشانی دیر یوزون

عشق

نسیمی عشق ایله یاشایان و عشق ایله تبلیغ ائدن بیر حروفی دیر.بو عشقی ایسه داشا تورپاغا یوخ انسانا ساری یونلدیر:

گرجه آسان دیر دئر ای جان عشقینی هر بی خبر

کیم کی شول سئودایا دوشدو بیلدی کیم آسان دگییل

عشق ایله جان یوخدور اول بی معرفت حیواندا کیم

صورتین نقشینه دائیم واله و حئران دگییل

شاعرین نظرینده عشق تامام اولماسی اوچون صیدق و دوغرولوق لازیمدیر و عاشق بو یولدا جان و جهاندان کئچمه لیدیر :

گر عاشق ایسن صیدق ایله شول دلبر اوچون گل

جان ایله جاهان اورتایا قوی ترک سر ائیله

تانری تجلی گاهی

گوزلر ،قاشلار ،کیرپیکلر،یاناقلار ،دوداقلار ،آغیز ،چنه ،غبغب ،اوزده کی خطلر آلین و عمومیتله اوز جمال وجمال اللاها دلالتائدیر . حروفی اینانجینا گوره انسان ،احسن تقویم و احسن صورت اوزره یاراندیغینا گوره مظهر الله ساییلیر ائله بونا گوره ده نسیمی انسان اوزونو تانری تجلی گاهی حساب ائدیر . حروفیلیک دییر کی اگر اوزده یاتان 28 حرفین اسرارینی کشف ائتمک اولسا اوندا تانری و یارادیلیش اسراری دا کشف اولونا بیلر.

فنا فی الله

او حقیقی عاشق اولدغو و حققه اوزونو فدا ائتدیگی اوچون محشردن و جهنم دن قورخمور چون کی وصالا و فنایا چاتمیشدیر :

نسیمی چون وصالیندان یئتیشدی جنت و حورا

نه محشردن حساب ائیلر نه تامونو عدابیندان

نسیمی‌نین دیوانی‌نین نشر اولماسی

نسیمی‌نین دیوانی و کوللیاتی آذربایجاندا، تورکیه‌ده و ایراندا دفعه‌لر نشر اوْلوبدور. آذربایجاندا پروفسور جهانگیر قهرمان‌اوف و تورکیه‌ ده پروفسور حسین اعیان و ایران دا پروفسور حسین محمدزاده صدیق (حسین دوزگون) علمی ایشلر گؤرموشلردیر. بونلارین آراسیندا پروفسور حسین محمدزاده صدیقین علمی نشری تبریزده چاپ اوْلموشدور. بۇ نشری حاضیرلایان بوتون چاپ اوْلموش نسخه‌لری مقابله ائتمیش و گؤزدن گئچیرتمیشدیر.^[۱]

ائشیک باغلانتی‌لار

نسیمی‌نین اثرلری^{[دائمی اولو باغلانتیلی]}

قایناقلار

^ نسیمی، سید عمادالدین. دیوان اشعار ترکی، مقدمه، تصحیح و تحشیه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر، 1387.

[1] نسیمی، سید عمادالدین. دیوان اشعار ترکی، مقدمه، تصحیح و تحشیه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر، 1387.

[۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{یقپ}}
 {{شخص بیلگی قوتوسو
 |آد= عماد الدین نسیمی
@@ خط ۱۷: / خط ۱۶: @@
 }}
-'''سئیید علی عمادالدّین نسیمی (سید محمد اوْغلو)''' (1404-1370). [[آذربایجان]]لی عاریف و شاعیر و متفکّر.
+'''سئید علی عمادالدّین نسیمی (سید محمد اوْغلو)''' (1419-1370).  اوندوردونجو میلادی یوز ایل ده یاشایان [[آذربایجان]]لی عاریف و [[شاعیر]] و متفکّریدی کی [[حروفیلیک]] فرقه سینین رهبری دی نسیمی دن الیمیزی ایکی دیوان الاشعار یئتیشیب کی بیریسی تورکو دیل ده و اوبیریسی فارسجا دیر آیریجا اونا منسوب اولان عربی قصیده لر ده الده ائدیلیر.
 == حیاتی ==
-سیّد علی عمادالدّین نسیمی 1370-جی ایلده دونیایا گلیب. دوغوم یئری شیرواندیر. بعضی تدقیقاتچیلار (محققلر) اونون باکیدان اوْلدوغونو ایدیعا ائدیرلر، بعضی لری ایسه نسیمی نین دوغوم یئری کیمی شیروانشاهلارین پایتاختی شاماخینی گؤستریرلر.
+سیّد علی عمادالدّین نسیمی 1370-جی ایلده دونیایا گلیب. دوغوم یئری شیرواندیر. بعضی تدقیقاتچیلار (محققلر) اونون باکیدان اوْلدوغونو ایدیعا ائدیرلر، بعضی لری ده نسیمی نین دوغوم یئری کیمی شیروانشاهلارین پایتختی شاماخینی گؤستریرلر.
+نسیمی گنجلیکینده یاخشی تحصیل آلمیش و زمانه سینده رایج اولان علملری اویرنمیشدی [[قرآن  ]]ی، حیفظ ائتمیشدیر،عرفانی کیتابلاری ،قرآن تفسیرلری و عارف شاعیر لرین دیوانلارینی اوخوموش وییًترینجه اونلاری منیمسه میشدیر.
+اوز دیلیندن باشقا ،[[عربجه ]]و فارسجانی دا چوخ یاخشی بیلیردی و هر اوچ دیله عالیمانه مسلط اولموشدور .
+شعرلری گوستریر کی او [[فلسفه]]،[[منطق]]،[[کلام]]،[[نجوم]]،[[طب]]،و[[ریاضی]]،علملری ایله ده تانیش ایدی،بونلارین هامیسینین باشیندا، نسیمی نین درین عرفان بیلگینه مالک اولماسی حیرت ائدیجی بیر حالدیر.
+او بو یولدا او قدر صیدق و صفا ایله حرکت ائدیر کی اونو محبت [[کعبه]]،سینین بویوک فداییسی آدلاندیریرلار.
+عرفان دئدیکده اونو هر زامان عارف شاعیرلردن بیر آددیم قاباقدا حس ائدیریک ،او بیر طرفدن فلسفه بیلگیه مالیک ایدی ،[[فارابی]]،[[ابن رشد ]]،[[ابن سینا ]]،[[عین القضات]] ،و[[عمر خیام ین]]،دوشونجه لری ایله تانیش ایدی و باشقا طرفدن یئنی تاپیلان حروفیلیک علمینه ییه لنمیشدیر.
-شاعیرین آتاسی سئیید سیّد محمّد شیرواندا یاخشی تانینان شخصیتلردن ایدی. نسیمی نین بیر قارداشی دا واریدی. اونون شاماخیدا یاشادیغی، شاه خندان تخلوصو ایله شعرلر یازدیغی و حاضیردا بۇ آدلا تانینان قدیم قبریستانلیقدا باسدیریلدیغی معلومدور. ایسلامدان سوْنراکی دؤورده شاماخی ایری مدنیت مرکزلریندن بیرینه چئوریلیر. بورادا چوخلو مکتب، مدرسه، بوتون شرقده مشهور اوْلان شئعر و موسیقی مجلیسلری فعالیت گؤستریردی، زنگین ایجتیمای و شخصی کیتابخانالار دا آز دئییلدی. پایتاختدان بیر قدر کناردا، ملهم(Məlhəm) آدلانان یئرده مشهور شاعیر خاقانی نین عمیسی-عالیم و حکیم کافی اددین (کافی الدّین) طرفیندن یارادیلمیش دار-اوش-شفا (دار-الشّفا ) طیب آکادئمییاسی دا فعالیت گؤستریردی. شاماخیدان بوتؤو بیر شاعیر و عالیملر پلئیاداسی(اولدوزلاری) چیخمیشدیر کی، اونلارین دا آراسیندا بؤیوک صنعتکار افضل الددین خاقانی نی خوصوصی قئید ائتمک لازیم گلیر. نسیمی نین مکتب ایللری بئله بیر موحیطده کئچیب.
+نسیمی یارادیجیلیغی نین آنا خطی اینسانین آللاهلا عئینی لشدیریلمه سی و ایلاهیلیگی ایدئیاسیندان کئچیر. نسیمی نین بۇ دوشونجه لرینی پوئتیک طرزده ایفاده ائله ین مشهور شعر ده فیکریمیزی سوبوت ائدیر:
-شاعیرین اثرلری نین تحلیلی گؤستریر کی، نسیمی شاماخیدا او دؤورون ان یاخشی اونیوئرسیتئتلری نین طلبینه جاواب وئره جک بیر درجه ده کامیل تحصیل آلا بیلیب. او، کلاسسیک شرق و قدیم یونان فلسفه سینی، هابئله ادبیاتینی گؤزل منیمسه میش، موسلمان و خریستیان ایلاهیاتی نین اساسلارینا بلد اوْلموش، طیب، آسترونومییا و آسترولوگییا، رییاضیات و منطیق ائلملرینه دریندن یییلنمیشدی. او، دیللری ائله یاخشی اؤیرنمیشدی کی، آذربایجان، فارس و عرب دیللرینده عئینی درجه ده گؤزل شئعرلر یازا بیلیردی. اونون آذربایجانجا شئعرلری نین دیلی هم زنگینلیگی، هم ده خالق نیطقینه یاخینلیغی ایله سئچیلیر، آتالار سؤزلری، ضرب-مثللر، حیکمتلی سؤزلر بورادا چوخلوق تشکیل ائدیر. نسیمی نین روبایلری آذربایجان خالق شئعری نومونه لری اوْلان بایاتیلارا چوْخ یاخیندیر.
-نسیمی نین پوئزییاسیندا آذربایجانین، ائلجه ده دیگر شرق اؤلگه لری نین مشهور عالیم و شاعیرلری نین آدلاری تئز-تئز خاطیرلانیر. بونلاردان ایبن سینانی ، خاقانی ، نیظامی ، فله کینی(فلکی) ، حللاج منصورو ، فضلوللاه نیمینی (فضل الله نعیمی) ، شئیخ ماحمود شبوسترینی (شئیخ محمود شبستری) ، اؤوهه‌دی ماراغایینی (اوحدی مراغه ای) و باشقالارینی گؤستره بیلریک.
-حروفیلر تئیمورلنگ طرفیندن جیدی تزییقلره معروض قالدیغی بیر واختدا نسیمی وطندن دیدرگین دوشوب، عراق، [[تورکییه]]، [[سورییه]]دا یاشاماغا مجبور اوْلوب. حروفیلیک تعلیمی اساسیندا ایره لی سوردویو پانتئیست ایدئیالاری اوستونده حلب شهرینده اعدام اوْلونوب.
-نسیمینی تبریزی نیسبه سینده تقدیم ائدن ایبن ال-عیماد حنبلی یازیر: " او، حوروفیلرین شئیخیدیر، حلبده ساکین ایدی، طرفدارلاری چوخالدی، بیدتی آرتدی، ایش او یئره چاتدی کی، سولطان اونون اؤلدورولمه سینی امر ائتدی، بوینو وورولدو، دریسی سویولدو، چارمیخا چکیلدی. "
-نسیمی 3 دیلده یازیب. او، اؤز ایدئیالارینی پئشکار فیلوسوف کیمی آیریجا تراکتاتلاردا بیتکین سیستئمده وئرمه ییب، چونکی مییانجی نین، ایبن عربی نین گئنیش اهاته لی سوفی-فلسفی اثرلریندن سوْنرا بۇ مضموندا تراکتاتلار یازماغا او زامان بلکه ده احتییاج دویولموردو. حوروفیلیگین نظری اساسلارینا گلدیکده، نعیمی نین اثرلرینده او. آرتیق ایشله نیب حاضیرلانمیشدی.
-== فلسفه‌سی ==
-نسیمیده هر ایکی قروپ – مؤعتدیل و ایفراط سوفیلرین تاثیری آیدین دویولور. نسیمی آللاهی درک ائتمکله مؤوجود چوخلوغون هئچلییه وارماسی، هر شئیین واحید وارلیغین تظاهورو اولاراق قالماسی فیکرینه شریک اولور: " فانیی موطلق اولموشام، حاقلایام، حاق اولموشام. " نسیمی ایدراکدا یقینلیگین علمی، یقینلیگین عئینی، یقینلیگین حاقیقتی مرحله لرینی نظردن کئچیریب. بیرینجیسی، بیلیک، ایکینجیسی، گؤرمه و اوچونجوسو حاقا چاتماقدیر.
-مونوتئیست سوفیلرین وارلیق تعلیمی نین اساسیندا کرئاتسیونیزم نظریییه سی دورور. بو، سوفی ادبیاتدا قوراندان گؤتورولموش " کون! فه کانه " (ول! اوْلدو!) ایله گؤستریلیب. سوْنرالار بۇ ائهکامین اساسلاندیریلماسی اوچون بیر حدیسدن ایستیفاده ائدیبلر: " من گیزلی بیر خزینه ایدیم، ایسته دیم کی، تانینیم. روحلاری و اینسانلاری یاراتدیم کی، تانینام. " نسیمی " اول!ولدو " ایفاده سینه کاف (ک) ایله نون (ن)، همین حدیسه ایسه " کونتو کنزن " دئیه دفعه لرله ایشاره ائدیب. لاکین همین ایفاده لری پانتئیست مضموندا ایشله دیب.
-نسیمی نین پانتئیزمینی سوفیلردن فرقلندیرن باشلیجا خوصوصیت اونون حوروفی رمزلریندن ایستیفاده ائتمه سیدیر. 28، یاخود 32 حرف، اونون موهوم ایفاده واسیطه لریندندیر.
-نسیمی نین اثرلرینده " حاق " ایله " جومله عالم " آراسینداکی عئینیت اوچون " اینسان " آنلاییشیندان ایستیفاده اوْلونور. بئله کی، " اینسان " ان گئنیش حجمده " آللاه " حاقیندا، ان زنگین مضموندا ایسه " جومله عالم " ، یاخود اونون تظاهورلری حاقیندادیر. ان گئنیش حجملی آنلاییش اوْلان " حاق " ایله عئینیلشدیریلن " من " آنلاییشینا یالنیز بوتون مؤوجوداتین موطلق مجموعسو برابردیر. اکس تقدیرده، " من " هر شئیه شامیلدیر، اوْنا شامیل اوْلان ایسه یوخدور. آللاهی طبیعتدن آیری حساب ائتمگی کورلوق حساب ائدیر.
-== ئتیکاسی ==
-نسیمی اینسانی نه قدر عومومیلشدیریب موجرردلشدیریب کوسمولوژی حدده ماتدیرسا دا، اونونهیاتدا رئال، ائتیک وضعیتینی، جمعیتده یئرینی اونوتماییب. اونون فیکرینجه، اورک سیخان اوچ شئی وار: بیرینجیسی، یامان قونشو، پیس خاصیتلی دوست، پیس اؤورت. ایکینجیسی، یالانچیلیق، قئیبت، پاخیللیق، عداوت. اوچونجوسو، بؤهتان، اله سالما، کوبود ظارافات.
-== یارادیجیلیغی ==
-نسیمی دیلین زنگینلیکلریندن قزاللرینده اؤزونمخسوس بیر اوستالیقلا ایستیفاده ائدیب. بعزن شاعیر شئعرلرینی یالنیز خیتاب و ایفاده لی تکرارلار اوزرینده قورور:
-نیگاریم، دیلبریم، یاریم، انیسیم، مونیسیم، جانیم
-رفیقیم، همدمیم، عؤمروم، روانیم، درده درمانیم...
-دیلفروزوم، وفاداریم، جیگرسوزوم، جفاکاریم،
-خوداوندیم، جاهانداریم، امیریم، بییم و خانیم.
-فیلوسوف-شاعیرین پوئزییاسی چوْخ تئز بیر زاماندا اوْرتا آسیا ، تورکیه و ایران خالقلاری آراسیندا پوپولیارلیق قازانیر. حللاج منصورلا بیرلیکده اونون آدی اؤز عقیده سی اوغروندا غئیری -عادی صداقت و جسورلوق رمزینه چئوریلیر. اونون اثرلری بیر چوْخ دیللره چئوریلیر و همین دیللرده یازیب-یارادان شاعیرلر اونو تقلید ائدیرلر. نسیمی نین شئعرلرینی خالق آراسیندا آوازلا اوخوماق و اونون حوروفی ایدئیالارینی تبلیق ائتمک اوستونده بیر چوخلاری عذابلارا قاتلاشیر، حتّی جانلاریندان دا کئچیرلر.
-یارادیجیلیغی نین ایلک دؤورلرینده نسیمی ده اوستادی نیمی کیمی سوفیزم مؤوقئیینده دایانیر و تانینمیش سوفی شئیخی شیبلی نین تعلیمینی داعوام ائتدیریردی. بۇ مرحله ده شاعیر اؤز اثرلرینی " حسینی " ، " سِیّد حسینی " ، " سیّد " تخلوصلری ایله یازیر. لاکین 5-نجی عصرین سوفی ایران فیلوسوف-شاعیری حسین هللاج منصورون تعلیمی نسیمی نین روحونا داها یاخین ایدی. ایلک دفعه محض او دئمیشدی کی، " من آللاهام! " بۇ جور کوفر ساییلان فیکیرلرینه گؤره هللاج منصور دایم تعقیبلره معروز قالمیش و نهایت، اؤز عؤمرونو دار آغاجیندا باشا وورموشدو. عقیده سی اوغروندا بۇ جور فداکارلیق گؤسترمه یه حاضیر اوْلان نسیمی ده منصورا هئیران کسیلمیش و اؤز اثرلرینده اونو ترننوم ائتمیشدی. ماراقلیدیر کی، شاعیر حوروفی تعلیمینی قبول ائتدیکدن سوْنرا دا هللاجا وورغونلوغوندان قالمامیشدی. بۇ سؤزلری موعین معنادا نسیمی نین اوزون مودت سادیق قالدیغی سوفی فلسفه سی هاقدا دا سؤیله مک اولار. بونونلا علاقه دار اولاراق، زومرود قولوزاده یازیر: " نسیمی یارادیجیلیغی نین مرکزینده لیریک قهرمانین عاشیق اولدوغو، اونو یوکسلدن، کامیللشدیرن و اؤز نورونا غرق ائدن گؤزل-آللاه دایانیر. اینسان اوچون ان یوکسک، اولوی دویغو همین سئوگیلی نین ووسالینا یئتیشمک، اونا قوووشماق، اوندا اریگیب یوخ اولماقدیر. شاعیر یازیر کی، عشقی گوناه سایانلارین سؤزلرینه باخمایاراق، او، بو یولدان چکینمیه جک. چونکی یالنیز بو یول اینسانی تانرییا، حاقیقته چاتدیرا بیلر. " داها سوْنرا اوخویوروق: " لاکین تدریجن نسیمی نین دونیاگؤروشونده سوفیلیک حوروفیلیکله عوض اوْلونور. بو، هر شئیدن اؤنجه شاعیرین پانتئیست گؤروشلرینده کی دییشیکلیک-ده اکس اوْلونور. بو گؤروشلرین اساسیندا آرتیق عشق و سرخوشلوق دئییل، حرف، عاغیل دایانماغا باشلاییر. بو زاماندان ائعتیبارن نسیمی فلسفه ده نیمی نین یاراتدیغی حوروفیلییه تاپینیر و اونون اساس مودعالارینی تبلیغ ائدیر. آنجاق نسیمی نین تبلیغ ائتدیگی حوروفیلیک هئچ ده نیمی نین یاراتدیغی تعلیمین عئینیله تکراری دئییل. "
-نسیمی یارادیجیلیغی نین آنا خطی اینسانین آللاهلا عئینی لشدیریلمه سی و ایلاهیلیگی ایدئیاسیندان کئچیر. نسیمی نین بۇ دوشونجه لرینی پوئتیک طرزده ایفاده ائله ین مشهور شئعر ده فیکریمیزی سوبوت ائدیر:
 منده سیغار ایکی جاهان، من بۇ جاهانه سیغمازام،
@@ خط ۱۰۱: / خط ۶۵: @@
 گؤر بۇ لطیفئیی کی من، دهرو زمانه سیغمازام.
-نجوم ایله فلک منم، وهی ایله هم ملک منم،
+نوجوم ایله فلک منم، وهی ایله هم ملک منم،
 چک دیلینی و ابسم اول من بۇ لیسانه سیغمازام.
-زرره منم، گونش منم، چار ایله پنجو شئش منم،
+زرره منم، [[گونش]] منم، چار ایله پنجو شئش منم،
 صورتی گؤر بیان ایله، چونکی بیانه سیغمازام.
@@ خط ۱۲۴: / خط ۸۸: @@
 بوندان اولودور آیتیم، آیت و شأنه سیغمازام.
+==فضل الله نعیمی ایله گوروش ==
+عماد الدین نسیمی 796 هجری ایلینده [[فضل الله نعیمی]]،ایله گوروشور ائله همین ایلده،فضل الله ،میرانشاه امری ایله قتله یتیریلدی بو زامان 25 یاشیندا اولان نسیمی بویوک تاثر و هیجانلارا دچار اولموشدور.
+نعیمی نین خلیفه لیگی مقامینا چاتان شاعیر،اونون فاجیعه لی اولوموندن سونرا،داها شیرواندا قالابیلمه میشدیر.
+==سفرلری==
+نسیمی فضل الله نعیمی نین خلیفه سی اولدوقدان سورا حروفیلیگین تبلیغینه باشلادی وبوتون آذربایجان دا معروف اولدو ،آلینجا قالاسی فاجیعه سیندن سورا [[عثمانلی]] توپراقلارینا گتدی آما عثمانلی لار نسیمی نی زندیق دییه قوودولار .
+نسیمی نهایت ده حلب شهرینه گدیر و اوردا [[وحدت وجود ]] اینانجیلارینی یایماغا و[[حروفیلیگی]] تبلیغ اله ماغا باشلیر وتزلیکله خلق آراسینداسئویلیر.
+==شهادتی ==
+حلب شهرینین مفتیلری ،اونون حسین بن [[منصور حلاج ]] مذهبینده اولدوغونا رای وئریب وبئله لیکله حلب شهرینین حاکیمی طرفیندن دریسی سویولاراق قتلینه حوکم وئریلدی .
+==نسیمی نین ادبی یارادیجیلیغی==
+ایلک دوورو
+اونون 25_26 یاشلارینا قده ر ،یعنی فضل الله نعیمی ایله تانیش اولماسی و اونون طریقت و مسلکینی قبول ائتمه سینه قده رکی دووره نی یارادیجیلیغین ایلک دووره سی آدلاندیریریق . بو دووره ده کی شعر لرینده او [[خواجه احمد یسوی ]]  و [[جلال الدین رومی ]]  تاثیرینده نصیحت آمیز تعلیمی و حکمتلی شعرلر و اون دورد معصوم اوچون منقیبه لر یازیردی.
+بو دووره یه عاید اولان شعرلرینه نصیحت وئرمه روحو حاکیم دیر :
+دیو رجیمه ای کونول قیل ما دخی متابعت
+تانری سوزون ائشیدیجک صیدق ایله قیل ملازمت
+یاخشیلیق ائیله سن سنا یاخشیلیق ائیله یه خدا
+عاقیبت اصلینه قیلیر خیره شره مراجعت
+ایکینجی دوروو
+بو دوورده او فضل الله نعیمی ایله یاخیندان اولاراق تانیش اولور گرچی نعیمی نی قاباقجادان دا تانییردی و حتی گاهدان اونون  آدینی اوزونه تخلص کیمی سئچیردی ولاکین یاخیندان تانیش اولدوقدان سونرا دوشونجه دونیاسی تمامیله دگیشیر و اوزونه عرفانی مسلک سئچیر و حروفیلر جرگه سینه داخیل اولور.
+سید نسیمی فضل الله نعیمی ایله تانیش اولماقدان قاباق دا حقیقی،عشقی و دوغرویولو آختاران بیر شاعیر ایدی ولاکین حروفیلر جرگه سینه گیردیکدن سونرا تام شووق و هیجانلار ایچینده عرفانی عشق ایله دولو شعر یازماغا باشلاییر .
+بو دوورده کی شعرلری نین بعضی مضمونلاری حاققیندا آشاغیدا دانیشیریق :
+_قرآنی رمزلر
+سید نسیمی اوز شعرلرینده قرآنی رمزلری آچما یولونو ایضاح ائتمک اوچون بیر پارا گوروشلره دایانیر .
+میثال اوچون دئملییک کی اونون نطرینده 4 عنصر {سو ،اود،یئل،تورپاق} ، 7 خط { 2 قاش ، 4 کیرپیک بیر ساچ} بیر بیرینه ضرب ائدیله رک قرآن کریمین اسرارینی حل ائتمه آچاری اولور .
+بیر و یا بیر نئچه حرفدن مئدانا گلن الم یس طه الر کیمی آیه لری حروفیلر محاکمات و مقطعات آدلاندیریر لار .نسیمی بو آیه لردن اوز شعرلرینده بول بول استفاده ائتمیشدیر و اوندان علاوه داها چوخ استفاده ائتدیگی ایه لری بئله سیرلاماق اولار:
+کن فیکون{یس 82}یس سوره سینده گلن بو آیه نی نسیمی وارلیغین اساس سببی حساب ائدیر:
+کاف ایله نون ازلده چون علتیمیزدیر ای بشر
+ج..هر لامکان بیریک کیم بیله شر حدودوموز
+الست بربکم {اعراف 172}نسیمی بو آیه دن ده چوخ استفاده ائتمیشدیر :
+سیر الست ربکم چون کی گوتوردو پرده یی
+زاهیده آسسی ائیله مز خیرقه ی پاره پاره سی
+_حروفی رمزلر
+اوتوز ایکی و ایگیرمی سگگیز
+حروفیلیک اینانجینا گوره انسانین اوزونده کی 7 حرفی مختلف یوللار ایله 28 29 و گاهدا 32 اولاراق اله گتیرمک اولار بو 7 حرف {ایکی قاش دورد کیپریک بیر ساچ }یعنی سواد اعظم دیر.
+عنصر یعنی سو  هاوا توپراق و  اود ایله ضرب اولاندا 28 عددی اله گلر لام الیف ایسه گاه بیر حرف حساب اولور و گاهدا پ ژ گ چ حرفلرینین جانشینی دیر بو 4 حرف 28 ایله جمع اولاندا 32 اله گلیر .
+نسیمی ده شعرلرینده یئر به یئر 28 و 32 عددلرینی انسان اوزونده گورمک ایسته ییر :
+آیت سبع المثانی دیر یوزون
+اوتوز ایکی نین نیشانی دیر یوزون
+عشق
+نسیمی عشق ایله یاشایان و عشق ایله تبلیغ ائدن بیر حروفی دیر.بو عشقی ایسه داشا تورپاغا یوخ انسانا ساری یونلدیر:
+گرجه آسان دیر دئر ای جان عشقینی هر بی خبر
+کیم کی شول سئودایا دوشدو بیلدی کیم آسان دگییل
+عشق ایله جان یوخدور اول بی معرفت حیواندا کیم
+صورتین نقشینه دائیم واله و حئران دگییل
+شاعرین نظرینده عشق تامام اولماسی اوچون صیدق و دوغرولوق لازیمدیر و عاشق بو یولدا جان و جهاندان کئچمه لیدیر :
+گر عاشق ایسن صیدق ایله شول دلبر اوچون گل
+جان ایله جاهان اورتایا قوی ترک سر ائیله
+تانری تجلی گاهی
+گوزلر ،قاشلار ،کیرپیکلر،یاناقلار ،دوداقلار ،آغیز ،چنه ،غبغب ،اوزده کی خطلر آلین و عمومیتله اوز جمال  وجمال اللاها دلالتائدیر .
+حروفی اینانجینا گوره انسان ،احسن تقویم و احسن صورت اوزره یاراندیغینا گوره مظهر الله ساییلیر ائله بونا گوره ده نسیمی انسان اوزونو تانری تجلی گاهی حساب ائدیر .
+حروفیلیک دییر کی اگر اوزده یاتان 28 حرفین اسرارینی کشف ائتمک اولسا اوندا تانری و یارادیلیش اسراری دا کشف اولونا بیلر.
+فنا فی الله
+او حقیقی عاشق اولدغو و حققه اوزونو فدا ائتدیگی اوچون محشردن و جهنم دن قورخمور چون کی وصالا و فنایا چاتمیشدیر :
+نسیمی چون وصالیندان یئتیشدی جنت و حورا
+نه محشردن حساب ائیلر نه تامونو عدابیندان
 ==نسیمی‌نین دیوانی‌نین نشر اولماسی==
-نسیمی‌نین دیوانی و کوللیاتی آذربایجاندا، تورکیه‌ده و ایراندا دفعه‌لر نشر اوْلوبدور. آذربایجاندا پروفسور جهانگیر قهرمان‌اوف و تورکیه‌ ده پروفسور حسین اعیان و ایران دا پروفسور [[حسین محمدزاده صدیق]] (حسین دوزگون) علمی ایشلر گؤرموشلردیر. بونلارین آراسیندا پروفسور حسین محمدزاده صدیقین علمی نشری تبریزده چاپ اوْلموشدور. بۇ نشری حاضیرلایان بوتون چاپ اوْلموش نسخه‌لری مقابله ائتمیش و گؤزدن گئچیرتمیشدیر.<ref>نسیمی، سید عمادالدین. دیوان اشعار ترکی، مقدمه، تصحیح و تحشیه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر، 1387.</ref>
+نسیمی‌نین دیوانی و کوللیاتی آذربایجاندا، [[تورکیه|تورکیه‌]]<nowiki/>ده و ایراندا دفعه‌لر نشر اوْلوبدور. آذربایجاندا پروفسور جهانگیر قهرمان‌اوف و تورکیه‌ ده پروفسور حسین اعیان و ایران دا پروفسور [[حسین محمدزاده صدیق]] (حسین دوزگون) علمی ایشلر گؤرموشلردیر. بونلارین آراسیندا پروفسور حسین محمدزاده صدیقین علمی نشری تبریزده چاپ اوْلموشدور. بۇ نشری حاضیرلایان بوتون چاپ اوْلموش نسخه‌لری مقابله ائتمیش و گؤزدن گئچیرتمیشدیر.<ref>نسیمی، سید عمادالدین. دیوان اشعار ترکی، مقدمه، تصحیح و تحشیه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر، 1387.</ref>
+== ائشیک باغلانتی‌لار ==
+* [https://minsoz.ir/imadaddin-nasimi نسیمی‌نین اثرلری]{{Dead link|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
 == قایناقلار ==
@@ خط ۱۳۶: / خط ۲۰۳: @@
 [[بؤلمه:آذربایجانلی شاعیرلر]]
 [[بؤلمه:تورک ادبیاتی]]
-[[بؤلمه:حروفیه]]
 [[بؤلمه:کیمسه‌لر]]
+[[بؤلمه:تورک شاعیرلر]]
+[[بؤلمه:حروفیه]]