تاپماجالار
تاپماجا آذربایجان شیفاهی خالق ادبيياتینین ان قدیم و ماراقلي ژانرلارین‌دان بیری‌دیر. بۇ ژانر اوزون عصرلردن بری نسیلدن-نسله، آغیزدان-آغزا کئچه‌رک موختلیف دییشیک‌لیكلره اوغرامیش، بعضن فورما و مضمونونو دییشدیرمیش، یئنی معنا، مضمون کسب ائده‌رک بۇ گونه قدر گلیب چیخمیش‌دیر.
گئچمیش
[دَییشدیر]بیر سیرا متخصص‌لرین فیکرینجه، کئچمیش دؤورلرده تاپماجالار اساساً میفیک سجیه داشیمیش‌دیر. مثلاً، یونان میفولوگیاسیندا سفینکسین آدی ایله باغلي اوْلان ناغیل‌لارا گؤره، گویا یوکسک بیر داغین زیروه-سینده افسانوی بیر قوش وارمیش. او، بیر تاپماجا دئیرمیش، اونو تاپا بیلمه‌ینی محو ائدرمیش.
میثال
[دَییشدیر]تاپماجا بئله‌دیر: او ندیر کی، سحر دؤرد، گونورتا ایکی، آخشام اوچ آیاقه‌لی اولور؟ نهایت، مشهور ائدیپ تاپماجانین جاوابینی تاپاراق دئمیشدی: او، اینسان‌دیر. اوشاق واختی اللرینی یئره دیره‌یه‌رک ایمکلدیگی اۆچون دؤرد آياقلي، جاوانلیغیندا ایکی آياقلي، قوجالیقدا ایسه، الینه عصا آلدیغی اۆچون اوچ آياقلي اولور. چوخ ماراقلي‌دیر کی، آذربایجاندا دا بونا اوخشار خيلي تاپماجا واردیر. حاضردا معلوم اوْلان بئش واریانتدان ایکی‌سینی آشاغیدا وئریریک: 1- او ندی کی، سحر دؤرد ،گونورتا ایکی،آخشام اوچ آياقلي.
2- ازه‌لی دؤرد آياقلي ، سوْنرا ایکی آياقلي،آیلار کئچر، ایللر کئچر، دولانار اوچ آياقلي.
آذربایجان فولکولوروندا
[دَییشدیر]آذربایجان شیفاهی خالق ادبیاتیندا گئنیش یاییلمیش بئله بیر افسانه واردیر: بیر کیشی مئشه‌ده گئدرکن شیره راست گلیر. حئیوان اونو قووماغا باشلاییر. کیشی چوْخ قاچیر، نهایت، بیر اوچوروما چاتیر. اورادا بیر آغاج گؤرور. آغاجین بوداغین‌دان یاپیشیب ساللانمیش حالدا قالیر. اطرافینا باخیب گؤرور کی، بیر آغ سیچانلا قارا سیچان آغاجین کؤکونو کسیر. کیشی‌نین اللری یورولور، یئره دوشمک ایستییر. اییلیب اوچورومون دیبینه باخدیقدا، آغزینی آچیب اونو اودماق ایسته‌ین نهنگ بیر اژداهانی، یوخاریدا - باشینین اوستونده بوداق‌لار آراسیندا ایسه آری پتیی گؤرور. بئله بیر وضعیتده الینی اوزادیب بارماغینی بالا باتیرماق ایستییر. تاپماجا فورماسینا یاخین اوْلان همین افسانه‌نین معناسی آچیلارکن معلوم اولور کی، شیر اجل، آغ وقارا سیچان عؤموردن گئدن گئجه و گوندوز، اژداها قبیر، آری پتیی ایسه دونیا مالی‌دیر.همین افسانه حاضردا آذربايجانین بیر چوْخ یئرلرینده موختلیف واریانت‌لاردا یاشاماقدادیر.قئید ائتدیگیمیز افسانه‌یه "کلیله و دمنه"د "تاجیر احوالاتی" حکایه‌سینده تصادف اوْلونور. قدیم افسانه و روایت‌لرین ایزلرینی اؤزونده ساخلایان بیر تاپماجا حاقیندا دا اؤتری معلومات وئرمک ایستردیک: آغاجدا وار باغیرساق، یئل بابانی چاغیرساق، آغزین آچیب نئی چالار، سولیمانی چاغیرساق.(کاتنان)
افسانه‌یه گؤره، گویا قارتال بیر حيوانین جمدیینی پارچالایاراق اونون باغیرساغینی جایناق‌لارینا آلیب آغاجین باشینا قالدیریر. باغیرساق بوداق‌لارا ایلیشیب ایستی گون آلتیندا قورویوب نازیلیر. اسن شدّتلی کولیین اوغولتوسو و بوداق‌لارین اونا توخونماسی آهنگدار سسلر چیخاریر. بۇ زامان یولدان کئچن آدام همین سسلره آلوده اولور. حادثه‌نین سببینی اؤیرندیكدن سوْنرا قوروموش باغیرساقدان سیم دوزلده‌رک گویا ایلک موسیقی آلتینی ایجاد ائدیر. همین افسانه یوخاری‌داکی تاپماجادا اؤز ایزلرینی ساخلامیش‌دیر.