مقیمی
| مقیمی | |
|---|---|
 | |
| اصل آدی | محمدامین خوجا |
| دوْغوم تاریخی | 1850 قوقان خانلیغی |
| اؤلوم تاریخی | 25 مئی 1903 (53 یاشیندا) |
| میلیت | اؤزبک |
| حکومت دورانی | تورکیستان موختاریتی ، شوروی |
| پئشه | شاعیر |
| تاثیر قویموش | {{{تاثیر قویموش}}} |
مقیمی (تاخما آدی؛ اصل آدی محمدامین خوجا میرزاخوجا اوغلو) (1850 - قوقان خانلیغی- 1903 قوقان خانلیغی) - اؤزبک شاعیر و موتفکّیری. اؤزبک دموکراتیک ادبیاتی‌نین قوروجولاریندان بیری‌دیر.
یاشاییشی
[دَییشدیر]آتاسی تاشکنددن، آناسی عایشه‌بی‌بی خوجنددن ایدی و قوقاندا یاشاییردیلار. مقیمی ایلک تحصیلینی محلّه‌سینده‌کی بیر مکتبده آلدی. آتاسی میرزاخوجا شعیرله ماراقلانیردی. مقیمی "نادره"نین قوقاندا تیکدیردیگی "ماه‌لر آییم" مدرسه‌سینده، سونرا بوخارا مدرسه‌لریندن بیرینده (1864-1865؛ 1875-1876) تحصیل آلمیشدیر. 1876 -جی ایلده قوقانا قاییتدیقدان سونرا اراضی اینشاات محکمه‌سینده کاتیب وظیفه‌سینده چالیشیر و او واخت مأمورلارین ساختاکارلیق‌لارینا لاقئید قالماییب "طنابچی‌لار" ساتیراسینی یازیر.
یارادیجی‌لیغی
[دَییشدیر]70 -جی ایل‌لرین سونوندا قوقانا قاییتدیب ایشه باشلادی. آتاسی‌نین اؤلوموندن سونرا مادّی دورومو آغیرلاشینجا، "حضرت" مدرسه‌سی‌نین کیچیک بیر هوجره‌سینه یئرلشیب اوتوردو. (1885)، بوتون عؤمرو بویو یوخسول‌لوق ایچینده یاشادی. بیر نئچه دفعه تاشکنده سیاحت ائتدی (1887-1888، 1892). تاشکندد‌ه‌کی یئنی‌لیک‌لرله تانیش اولوب مدنی و ادبی حیاتینی دریندن اؤیرندی.
المایی و نادیم کیمی اؤنجول صنعتچی‌لرله علاقه ساخلاییب امکداش‌لیق ائتدی. مقیمی‌نین یاشاییب یاراتدیغی دؤنمین ادبی حیاتی قارماشیق ایدی. بو موحیط مقیمی‌نین یارادیجی‌لیغینا گوجلو تاثیر گؤستردی. ایشی‌نین ایلک دؤورونده فورما و بدیعی مئیل‌لرین المنت‌لرینه قیسماً باغلی‌لیق وار. آنجاق تئزلیکله بو جور عنعنه‌لردن واز کئچیب جمعیتین پیسلیک‌لرینی و کلیشه‌لرینی تنقید ائتدی. نوایی، جامی، نظامی و فضولیدن اؤیره‌نیب اونلارین غزل‌لرینه موخمّس قوشدو. جامینی اؤزونه اوستاد بیلدی. اؤزبک و فارس کلاسیک شاعیرلری‌نین عنعنه‌لرینی داوام ائتدیردی.
اؤزبک ادبیاتیندا دموکراتیک آخیمی‌نین یارانماسی و فورمالاشماسی مقیمی آدی ایله باغلی‌دیر. او باشدا اولماقلا، فرقت ، ذوقی، عوض، کامل کیمی اؤنجول شاعیرلر اؤزبک ادبیاتی تاریخینده یئنی بیر صحیفه آچدیلار. مقیمی‌نین لیریکاسی درین نیک‌بین لیکله دولودور و جانلی‌لیق بو لیریکانین اساس و آپاریجی اؤزل‌لیک‌لریندن بیری‌دیر. مقیمی گئرچک عشقی و اینسانی سؤیله‌دی. شعیرلری‌نین تمل ماهیتی اینسان تجروبه‌لری، سئوینج‌لری و کدرلری، آرزو و ایستک‌لری، موباریزه لری‌دیر. شعیرلرینده دوست‌لوغون، صداقتین، صمیمیتین، ثبات و متانتین ترنوم ائدیلمه‌سی، بونون واسیطه‌سیله شاعیرین اینسان‌لاردا یاخشی کئیفیت‌لر یئتیشدیرمگه چالیشماسی‌دیر. عدالتلی و خوشبخت بیر چاغین آرزوسوندا ایدی و بئله گونلرین گله‌جگینه اینانیردی. ("گلیر آخیر سنی هم یوخلاییر بیر زامان یاخشی" و س). حسرت، شیکایت، ناراضی‌لیق موتیولری ایله دولو شعیرلرینده گله‌جگه اولان اومیدلری و فیراوان حیات حاقینداکی آرزو-خیال‌لاری دا عکس اولونوردو.
مقیمی بیر لیریک شاعیر. اونون شعیرلرینده سئوگی مؤوضوسو اساس یئر توتور. "عاشیق اولدوم" ، " آیریلماسین" ، " اؤزوم هر یئرده‌یم" ، "عقل و هوش اوچدو باشیمدان " کیمی شعیرلر بونا میثال‌دیر.
ساتیراسی
[دَییشدیر]مقیمی‌نین دونیاگؤروشو و اؤزلم‌لری ایله موحیط آراسینداکی ضیدیت اونون یارادیجی‌لیغیندا تنقیدی یؤنه‌لیشینی مئیدانا گتیردی. بو اونون ساتیراسیندا داها چوخراق عکس اولوندو. ساتیراسی مضمونجا کومدی و یومورا بؤلونور. ساتیرالاریندا تزار آداملاری، بعضی زنگین‌لرین ایچ‌اوزلری آچیلیب باییرا تؤکوردو (طنابچی‌لار،توی، موسکوچی بای تعریفینده، ویکتور بای هجوی، ویکتور واقعه‌سی و س. "سایلاو (سئچکی)، "در مذمتِ زمانه" و باشقالاریندا اؤلکه‌یه گیرن کاپیتالیست و اخلاق‌سیز ایلیشکی‌لر هم ده اونلارین سونوج‌لاری گؤستریلیر. بعضاً، دؤنمین حاکیم فیکیرلرینی تعقیب ائده‌رک، دوکچی اِشان حاقیندا ساتیرا اثرلر یازدی ("هجوی خلیفه مینگ‌تپه").
آتلار، آرابالار، پالچیق، آغجاقانادلار، مالاریا کیمی مؤوضولاردا 30 -آ یاخین ساتیرا اثر یاراتمیشدیر. اونلاردا شاعیر یاشامین گئری‌لیگینه و چیرکین‌لیگینه، ایجتیماعی شوعورون قوصورلارینا، موستملکه‌چی‌لیگین آغریسینا، خارابالیغا ( "دیوانه‌من" ، "کوسه‌من " ، " حیران قیلدی لای " ، " پشّه‌لر " ، " شیکایتی بئزک " ) آجی-آجی گولوردو." وس). بیر سیرا دیگر کومدیلر جمعیتده کی دییشیک‌لیک‌لره یئنی یاناشمانی عکس ائتدیریر (تعریفی پئجه، آرابا قورسین، لای وس).
"سیاحت‌نامه" اثری
[دَییشدیر]مقیمی ایشچی‌لر مؤوضوسونو اؤزبک ادبیاتینا تقدیم ائده‌رک تیپ‌لر قالری‌سی یاراتدی ("موسکوچی بای تعریفینده" ، " ویکتورون واقعه‌سی" و س). فرقلی شهر و کندلره سیاحت تأثورات‌لارینا اساس‌لاناراق 4 بؤلومدن عیبارت "سیاحت‌نامه" اثرینی یازدی. اثر یونگول، اویناق بیر وزنده یازیلیب و 4 میصراعلی بندلردن عیبارت‌دیر. اوندا اینسان‌لارین یاشام چتین‌لیک‌لرینی، کندلرین داغیدیلماسینی رئال شکیلده عکس ائتدیریر. شاعیر یاخشیلاری تعریف‌له‌ییر، گؤزل‌لری مدح ائدیر، چاتیشمازلیق‌لارا گولور، مذمت ائدیر، پیسلیگی و پیسلیک‌لری تنقید ائدیردی.
مقیمی‌نین نثر و نظمده کی مکتوب‌لاری اِپیستولیار ادبیات اؤرنگی‌دیر. 10 شعیر و 20 -یه یاخین نثر مکتوبو وار. شعیرلری الیازمالاردا، مجموعه‌لرده، 20 -جی عصرین اول‌لرینده لیتوقرافی‌ده نشر اولونان کیتاب‌لاردا و تاشکندده و سانکت -پتربورقدا نشر اولونان دؤوری مطبوعاتدا قالمیشدیر.
یارادیجی‌لیغینا باخیش
[دَییشدیر]مقیمی‌نین یارادیجی‌لیغی‌نین اؤیره‌نیلمه‌سی، اثرلری‌نین توپلانماسی و نشری اونون ساغلیغیندا باشلادی. اؤنجه "دیوان مقیمی" (ت.، 1907)، سونرا 1910-1912 -جی ایل‌لرده "دیوان مقیمی معه هجویات" آدلی اثرلریندن عیبارت بیر توپلو نشر ائدیلدی. سونراکی دؤورلرده غفور غلام، آیبک، ه. ظریفوف، ه. یعقوبوف، ه. رزاقوف، گ. کریموف، آ. هییتمتوف و باشقالاری مقیمی‌نین یارادیجی‌لیغینی اؤیرنمیشلر. شعیرلریندن اؤرنک‌لر خاریجی دیل‌لره ترجومه ائدیلمیشدیر. قوقاندا بیر ائو-موزه قورولموشدور. فرغانه ویلایتینده کی شهرجیک، تاشکند کوچه‌لری‌نین بیری، اؤزبک دؤولت موسیقیلی درام تئاتری مقیمی‌نین آدینی داشیییر. شاعیر حاقیندا صابر عبدالله "مؤولانا مقیمی" رومانی و " مقیمی " درامینی یازمیشدیر. مقیمی‌نین غزل‌لری‌نین چوخو ماهنی‌یا چئوریلیب.
شعیرلریندن اؤرنک
[دَییشدیر]ظولم ایله قهر و غضب
ظولم ایله قهر و غضب ایظهار قیلماق شونچه‌لر،
عاشقی بیچاره‌گه آزار قیلماق شونچه‌لر.
گول دئبان سئوگن کیشی‌نینگ کؤکره‌گینه نیش اوریب،
خسته و مأیوس ائتیب، افگار قیلماق شونچه‌لر.
طوطی‌یی شیرین سوخن اغیاریمینگ بزمی‌ده،
بیزگه گِلگنده گپیرمه‌ی، زور قیلماق شونچه‌لر.
سیزگه کیم أیدی: موحبّت اهلینی قیل ایحتیساب،
قورقوتیب آی عیبیگه ایقرار قیلماق شونچه‌لر.
گرچی گِلسه، اِسکی تون، بیزدِک دوگایی فقیر،
کمبغلنیگ خیرقه‌سی‌دن عار قیلماق شونچه‌لر.
هر بلا و ، جبر گلسه، یانمه‌گه‌ی هرگیز، مقیم،
عاشیق اهلینی اوروبان خوار قیلماق شونچه‌لر.
قایناق‌لار
[دَییشدیر]- یعقوبوف.ه، اؤزبک دموکرات شاعیری مقیمی. ت.1953
- ظریفوف،ه، محمدامین مقیمی، ت.1955
- کریموف. ف، مقیمی. حیاتی و ایجادی، ت.1970
- کریموف.غ ، مقیمی حیاتی و ایجادی. ت.1970
- کریموف.غ، اؤزبک ادبیاتی تاریخی. 3.کیتاب، ت.1975
- احمدوف.س، اؤزبک ادبیاتیده "سیاحت‌نامه". ت. 1986
- احمدوف.س، اؤزبک دموکراتیک ادبیاتیده شعری حکایه. ت.، 1987
- کریموف.ف، اؤزبک ادبیاتی تاریخی، 3.کیتاب، ت.، 1966،1975،1987