1980-e

Mileniji:

◄ | 2. milenij | ►

Vijekovi:

◄ | 19. vijek | 20. vijek | 21. vijek | ►

Decenije:

◄ | 1950-e | 1960-e | 1970-e | 1980-e | 1990-e | 2000-te | 2010-e | ►

Godine:

1980. | 1981. | 1982. | 1983. | 1984. | 1985. | 1986. | 1987. | 1988. | 1989.

1980te su decenija koja je počela 1. januara 1980. godine, a završila 31. decembra 1989. godine.

Ovaj period je obilježen velikim socijalnim, ekonomskim, privrednim promjenama u svijetu. Usljed ekonomske liberalizacije tržišta razvijenih zemalja multinacionalne korporacije svoje proizvodne pogone sele u zemlje kao što su Tajland, Meksiko, Južna Koreja, Kina i Tajvan. Japan i Zapadna Njemačka bilježe najveći ekonomski rast.

Zemlje u razvoju diljem svijeta suočavaju se sa privrednim i socijalnim poteškoćama što je bila posljedica dužničke krize 1980., nakon toga mnoge zemlje uzimaju zajmove od MMF-a i Svjetske banke. Etiopija se u periodu od 1984. do 1985. susreće sa velikom gladi usljed korumpirane vladavine Mengistua Hailea Mariama, u svijetu se organiziraju brojne humanitarne akcije, kao što je bio i humanitarni koncert Live Aid.

Televizija postaje sve popularnija u zemljama Trećeg svijeta, broj televizora se udvostručuje tokom dekade sa 561 milion TV prijemnika u 1980. godine, preko 910 miliona u 1987. pa do milijardu u 1989. godini.^[1]

Povećava se nezadovoljstvo građana, a samim tim i nasilje na Bliskom istoku uključujući Iransko-irački rat, Sovjetsko-afganistanski rat, Libanski rat 1982., Rat za Nagorno-Karabah, Prva intifada.

Uprkos tome što je Hladni rat dosegao vrhunac napetosti u početku 1980tih godina, krajem dekade rat se bližio kraju.^[2] U zemljama Istočnog bloka raste nezadovoljstvo i nacionalizam kod naroda što zajedno sa eknomskom recesijom dovodi do političkih reformi koje je predvodio Mihail Gorbačov. Dolazi do prevrata i demonstracija protiv komunističkih režima u Mađarskoj, zatim protesti na Tiananmenskom trgu 1989., dolazi do Baršunaste revolucije u Čehoslovačkoj, dolazi do zbacivanja Nicolae Ceauşescua u Rumuniji.

U osamdesetim dolazi do razvoja interneta počevši sa File Transfer Protocolom. Do kraja osamdesetih bilo je oko 1,1 milion korisnika interneta (od toga 86 % u SAD-u).

Politika i ratovi

Teroristički napadi

Najistaknutiji teroristički napadi ove decenije:

Genocid u El Mozoteu kojeg su 11. decembra 1981. u Salvadoru počinile vojne snage Salvadora protiv komunističkih pobunjenika.
Teroristički napad na aerodromima u Beču i Rimu 27. decembra 1985. koje je počinila grupa militanata lojalnih Abu Nidalu potpomognutim od strane vlade Libije protiv izraelske El Al avionske kompanije.
Eksplozije vojnih baza u Bejrutu 1983. koje su tokom Libanonskog građanskog rata izazvale dvije kamionske bombe pritom ubivši 299 američkih i francuskih vojnika. Za teroristički napad odgovornost je preuzela Organizacija islamskog džihada.
Neredi protiv Sika 1984. u Indiji koje su izvodili hinduistički militanti protiv Sika nakon ubistva premijerke Indire Gandhi. Oko hiljadu ljudi je poginula, a oko deset hiljada Sika je raseljeno.
Let 182 Air Indije je oboren 23. juna 1985. od strane siko-kanadskih militanata.
21. decembra 1988. je oboren Pan Am-ov let 103, te je avion pao kod sela Lockerbie u Škotskoj na putu od Londona do New Yorka. Tokom ovog terorističkog napada je poginulo svih 243 putnika, 16 članova posade i 11 ljudi koji su se nalazili na tlu.

Ratovi

Spisak važnijih ratova i sukoba koji su obilježili ovu deceniju:

Hladni rat (1945-1991)
Sovjetsko-afganistanski rat (1979-1989) - rat između sovjeta, socijalističke vlasti Afganistana i pobunjenika, odnosno mudžahedina koji su bili potpomognuti od strane SAD-a, Pakistana i drugih zemalja.
Invazija Grenade (1983)- američka invazija Grenade čiji je povod bio vojni udar revolucionarne vlade. Nakon invazije dolazi do promjene vlasti Grenade, ali i do brojnih kritika na račun tzv. američkog imperijalizma, umješanost Kube u sukob.
Salvadorski građanski rat (1979-1992)- vrhunac rata je bio 1980. godine, rat je odnio ukupno oko 70.000 života.
Folklandski rat (1982) - rat između Argentine i Velike Britanije za kontrolu nad Falklandskim otocima. Rat je počeo nakon što je argentinska vojska izvela invaziju otočja, smatrajući ih svojom teritorijom. Rat je trajao od 2. aprila do 14. juna 1982.
Arapsko-izraelski sukob (1948-danas)
- Libanski građanski rat (1975-1990) - tokom ove decenije Liban je zahvatio građanski rat između muslimanskih i kršćanskih frakcija.
- Libanski rat 1982. (1982-1985) - izraelska invazija južnog Libana kako bi iz njega istjerali PLO
Operacija Drvena noga (1985) - izraelski zračni napad na sjedište PLO-a u Hammam Chottu, u Tunisu koji se desio 1. oktobra 1985.
Iransko-irački rat (1980-1990) - rat između Iraka i Irana koji se vodio gotovo cijelu deceniju, a ogromne gubitke su pretrpjele obje strane.
Unutrašnji sukob u Peruu (1980-danas) - pobuna komunističke MRTA protiv vlade Perua.
Drugi sudanski građanski rat (1983-2005) - oružani sukob između sjevernog većinski muslimanskog Sudana i južnog većinski nemuslimanskog dijela.
Južnoafrički pogranični rat (1966-1990) - tokom ove decenije najznačajnija bitka ovog rata je bila bitka kod Cuito Cuanavalea koja se odvijala od septembra 1987. do marta 1988. godine između Angole, eksepedicijskih snaga Kube s jedne strane i JAR-a i UNITA-e s druge strane koji su izgubili bitku, ova bitka predstavlja najveću bitku na afričkom kontinentu nakon Drugog svjetskog rata
Prva Intifada (1987-1993) - palestinska pobuna protiv Izraela koja je često nazivana kao "Rat kamenja" jer su demostranti često upotrebljavali kamenje protiv izraelske vojske.
Rat za Nagorno-Karabah (1988-1994) - rat između Armenije i Azerbejdžana koji je trajao sljedećih šest godina.

Vojni udari i revolucija

Vojni udar u Surinamu 25. februara 1980.
Nigerija je pretrpjela više vojnih udara u periodu od 1983. do 1985.
Sitiveni Rabuka je pokrenuo dva vojna udara na Fidžiju 1987., nakon čega Fidži postaje republika.
Antibirokratska revolucija predstavlja niz protesta u svim većim gradovima SR Srbije od 1986. do 1989. godine. Osnovna karakteristika ovih demonstracija je bila zahtjev za ukidanje statusa autonomije Kosova i Vojvodine, te pojava mržnje između Srba i kosovskih Albanaca. Najistaknutija ličnost ovih demonstracija je bio Slobodan Milošević koji je kasnije postao predsjednik Srbije.
Rumunska revolucija 1989. godine predstavlja pobunu rumunskog naroda protiv komunizma, rezultat je bio pad komunizma i egzekucija predsjednika Nicolae Ceaușescua i njegove supruge Elene.

Nuklearne prijetnje

Operacija Opera (1981) - izraelski zračni napad na irački nuklearni reaktor Osirak. Razlog tome je predstavljala potencijalna nuklearna prijetnja Iraka Izraelu, reaktor je uspješno uništen, ali je napad osudila Međunarodna zajednica.

Dekolonizacija i nezavisnosti

Kanada je dobila službenu nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva usvajanjem novog ustava 17. aprila 1982. kojeg je odobrila potpisivanjem kraljica Elizabeta II. Ovaj je čin prekinuo svaki vid političke zavisnosti Kanade od UK, iako je Elizabeta II ostala kraljica Kanade.
Australija dobiva potpunu nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva 1986.
Novi Zeland je dobio potpunu nezavisnot od Ujedinjenog Kraljevstva 1986.
Nezavisnost je dobio Vanuatu 1980. od Ujedinjenog Kraljevstva i Francuske, Kiribati od zajedničke američko-britanske vlade 1981. i Palau od SAD-a i 1986.
Zimbabve postaje nezavisan od službene kolonijalne vlasti Ujedinjenog Kraljevstva 1980.
Nezavisnost je također stekla Antigva i Barbuda i Belize 1981., Sveti Kristofor i Nevis 1983. i Brunej u jugoistočnoj Aziji 1984.

Politička dešavanja

Sjeverna i Južna Amerika

Ronald Reagan je izabran za američkog predsjednika 1980. Reagan je vodio čvrstu politiku protiv širenja komunizma i jačanje vojnih snaga koje bi umanjili uticaj Sovjetskog saveza.
Reaganova admninistracija je ubrzala rat protiv droge koja je postala veliki problem u svijetu tokom osamdesetih godina, naročito kokain koji je bio sve učestalija pojava kod slavnih i bogatih, ali i mladih osoba.
1980. kuliminiraju politički nemiri u kanadskoj provinciji Québec zbog brojnih razlika između većinskog frankofonskog i manjinskog anglofonskog stanovništva, kao i zbog prava frankofonskog stanovništva u državi u kojoj se pretežno govori engleskim jezikom. Nakon nemira provincijska vlast saziva referendum za nezavisnost od ostatka Kanade, referendum je završio neuspjehom (rezultat je bio 59.56 % protiv i 40.44 % za).

Evropa

Evropska zajednica je proširena za tri nove članice Grčku 1981., Španiju i Portugal 1986.
1983. godine Bettino Craxi je postao prvi prosocijalistički orijentiran premijer Italije, bio je na vlasti do 1987., nakon čega će biti poznat po skandalu u kojem je bio upleten u mrežu mita i korupcije.
Značajne reforme su se dogodile u zemljama tadašnjeg Varšavskog pakta gdje je sve više raslo nezadovoljstvo i negodovanje prema komunističkom režimu. Ove reforme su uključivale liberalizaciju tržišta, povećanje indvidualnih sloboda. Slom komuniznma u istočnoj Evropi je protekao relativno mirno, izuzev u Rumuniji gdje je došlo do oružanih sukoba, što je rezultiralo revolucijom i na kraju smrću predsjednika Nicolae Ceaușescua.
U Jugoslaviji nakon smrti njenog predsjednika Josipa Broza Tito, dolazi do političkih reformi sistema, ali i do pojave nacionalizma i međuetničke netrpeljivosti, naročito nakon 1986. Memorandumom Srpske akademije nauka i umjetnosti, kasnije pojavom Slobodana Miloševića, nemira na Kosovu, što je rezultiralo pobjedom nacionalističkih stranaka na prvim višetranačkim izborima.
Dalje su bile prisutne demonstracije i neredi u Sjevernoj Irskoj.
Mihail Gorbačov je postao predsjednik SSSR-a 1985., te je pokrenuo niz velikih reformi liberalizacije i povećavanje sloboda u SSSR-u, smanjenja arsenala nuklearnog oružja u dogovoru sa SAD-om, te okončavanju Hladnog rata.
Kraj decenije je obilježio pad Berlinskog zida, nakon čega je uslijedilo ujedinjenje Njemačke.
Margaret Thatcher je bila prva žena premijer neke zapadne zemlje, ostala je upamćena po brojnim ekonomskim reformama u Velikoj Britaniji kao što je privatizacija industrije, regulacija tržišta dionicama, ali i kao žestoki protivnik komunizma, zbog čega je dobila nadimak "Čelična Lady".

Azija

Južnokorejski predsjednik i diktator Chun Doo-hwan je došao na vlast 1980. i bio je predsjednik sve do 1987. Bio je odgovoran za masakr u Gwangjuu, koji se desio nakon demonstracija u maju 1980. Tokom osamdesetih odnosi dviju Koreja pokazali su mali znak poboljšanja. Nakon njega na vlast dolazi prvi demokratski izabran predsjednik Roh Tae-woo, čiji je međunarodni ugled naglo porastao nakon Olimpijskih igara 1988. Roh je vodio politiku normalizacije odnosa sa Kinom i Sovjetskim Savezom, ali se suočavao sa ljevičarskim studentskim grupama koje su tražile ujedinjenje sa Sjeverom i povlačenje američkih vojnika iz zemlje.
Na Filipinima nakon 20 godina vladavine sa vlasti 1986. je sišao predsjednik Ferdinand Marcos, a zamijenila ga je Corazon Aquino.

Katastrofe

Prirodne katastrofe

Erupcija vulkana Mount St. Helens u američkoj saveznoj državi Washington 18. maja 1980, kada je poginulo 57 ljudi.
17. oktobra 1989. desio se zemljotres kod mjesta Loma Prieta, kada je 65 osoba poginulo, a hiljadu ih je ranjeno uz velike štete na infrastrukturi, uključujući autoputeve, ceste, objekte (ukupno 13 milijardi američkih dolara štete).
Uragan Allen (1980), uragan Alicia (1983), Gilbert (1988), Joan (1988.)

Neprirodne katastrofe

Pad Dan-Air-ovog leta 1008 25. aprila 1980. kod Tanarife, Kanarska ostrva. Svih 146 putnika je poginulo.
19. augusta 1980. zapalio se avion leta Saudia 163 nedugo nakon polijetanja s aerodroma u Rijadu, avio se brzo vratio na aerodrom, ali evakuacija putnika nije obavljena, te je poginuo 301 putnik.
9 jula 1982. Pan Am-ov avion leta broj 759 je prisilno sletio zbog vjetra kada je poginulo 153 putnika.
1. decembra 1983. sovjetski borbeni avion je oborio avion Korean Air Lines let 007 u kojem je bilo 269 putnika, od kojih nije niko preživio.
3. decembra 1984. desila se nesreća u Bhopalu, Indija kada je došlo do curenja hemikalija iz fabrike pesticida, prema podacima nevladinih organizacija od dana nesreće, do danas je umrlo oko 25 000 ljudi.
2. augusta 1985. pao je avion Delta Air Lines leta 191 kod međunarodnog aerodroma Dallas/Fort Worth u Teksasu kada je poginulo 137 putnika, a 27 preživjelo.
Japan Airlines let 123 sa ukupno 524 putnika pao je 12. augusta 1985. na letu od Tokija do Osake kada je poginulo 520 putnika. Ovo je bila najmasovnija zrakoplovna nesreća ikada.
12 novembra 1985. Arrow Air let 1285 je pao nekoliko sekundi nakon uzlijetanja kod Gandera, Newfoundland i Labrador. Svih 256 putnika je poginulo, od kojih su mnogi ili američki vojnici koji su se vraćali kući nakon dužnosti.
28. januara 1986. raspao se NASA-in Space Shuttle Challenger se raspao 73 sekunde nakon uzlijetanja, svi članovi posade su poginuli, to je bila prva nesreća NASA Space Shuttlea.
26. aprila 1986. desila se Černobilska katastrofa koja je nastupila nakon eksplozije nuklearnog reaktora. Nakon eksplozije došlo je do širenja radijacije po cijeloj Evropi. Prilikom nesreće poginulo je 47 ljudi, veliki broj ih se ozračio, a oko 300.000 ih je raseljeno.
31. augusta 1986. Aeroméxico let 498 se sudario u zraku sa malim avionom Piper PA-28 Cherokee iznad mjesta Cerritos u američkoj saveznoj državi Kaliforniji. Istog dana sovjetski putnički brod SS Admiral Nakhimov je potonuo nakon sudara s transportnim brodom Petar Vasev u Crnom moru kada je poginulo 423 ljudi.
9. maja 1987. nakon otkazivanja motora došlo je do pada LOT leta 5055 kada je poginulo svih 153 putnika i članova posade.
16. augusta 1987. Northwest Airlines let 255 se srušio u Detroitu kada je poginulo 156 osoba.
28. novembra 1987. je došlo do požara na South African Airways letu 295, na kraju čega došlo do pada aviona u Indijski okean kada je poginulo 159 ljudi.
20. decembra 1987. filipinski putnički trajekt MV Doña Paz je izgorio i potonuo nakon sudara s tankerom. Prema procijenama je poginulo oko 4.000 ljudi, što se smatra najvećom pomorskom nesrećom.
3. jula 1988. Iran Air let 655 je oboren od strane američke raketne krstarice USS Vincennes iznad Hormuškog tjesnaca kada je poginulo svih 290 putnika i članova posade.
24. marta 1989. nasukao se tanker Exxon Valdez na greben u aljaskom zaljevu Princ William kada je došlo do izljevanja od 260.000 do 750.000 barela sirove nafte. Iako ovo nije bila najveća ekološka katastrofa ovog karaktera ona je ipak dovela do velikih posljedica koje se osjećaju i danas.
19. jula 1989. United Airlines let 232 nakon kvara motora je bio prisiljen sletjeti kod Sioux Cityija, Iowa. Od 296 putnika i članova posade poginulo je 111 osoba.

Atentati i ubistva

12. aprila 1980. ubijen je William R. Tolbert, mlađi, predsjednik Liberije tokom vojnog udara, njegova smrt označava kraj vladavine američkih Liberijaca u zemlji.
Muzičar i bivši član grupe The Beatles John Lennon ubijen je u atentatu u New Yorku 8. decembra 1980.
30. marta 1981. desio se pokušaj atentata na američkog predsjednika Ronalda Reagana.
U maju 1981. desio se pokušaj atentata na Papu Ivana Pavla II na Trgu svetog Petra. Atentator je bio Turčin Mehmet Ali Ağca, koji je potom osuđen na doživotnu robiju, ali je pušten i amnestiran 2000. godine. Nakon atentata se sumnjalo da je atentator bio agent SSSR-a ili Bugarske zbog papinog anti-komunističkog stava, ali njegov motiv je ostao nerazjašnjen.
Egipatski predsjednik Anwar El-Sadat ubijen je tokom vojne parade u Kairu 6. oktobra 1981.
Vođa filipinske opozicije Benigno Aquino, mlađi ubijen je u Manili 21. augusta 1983.
19. oktobra 1983. Maurice Bishop, predsjednik Grenade streljan je od strane vojne hunte PRA.
Američki kantautor i muzičar Marvin Gaye ubijen je 1. aprila 1984. godine u porodičnoj kući od strane svog oca.
Indijska premijerka Indira Gandhi ubijena je u atentatu 31. oktobra 1984. od strane vlastitog tjelohranitelja koji je bio Sik, nakon što je ugušena pobuna Sika.
1984. desio se pokušaj atentata na britansku premijerku Margaret Thatcher i pripadnike Konzervativne stranke od strane IRA-e.
28. februara 1986. ubijen je švedski premijer Olof Palme, ubica nikad nije identificiran.
15. oktobra 1987. predsjednik Burkine Faso, Thomas Sankara, ubijen je tokom državnog udara čiji je vođa bio njegov bivši kolega Blaise Compaoré.

Tehnologija

Elektronika i računari

Arkadne videoigra zauzimaju sve veću popularnost, a njihov vrhunac je bio 1982. godine, nakon čega niz faktora kao što su loša kvaliteta i uspon kućnih računara dovode do njihovog pada. U naredne tri godine arkadne videoigre su gotovo nestale s tržišta SAD-a. U drugoj polovini 1980tih dolazi do ponvnog uspona arkadnih video igara zahvaljujući japanskom Nintendou koji razvija poznatu igraću konzolu Nintendo Entertainment System sa poznatim Mariom kao videoigrom.

Tokom ove decenije kućni računari su doživjeli svoju ekspanziju. IBMPC iz 1981. je postao dominantan računar za profesionalne korisnike. Commodore je razvio najpopularnije računare na 8-bitnoj i 16-bitnoj osnovi. MSX je bio standardni računar u Japanu. Apple je ukinuo svoje modele Apple II i Apple Lisa i uveo prvi Macinotsh računar 1984., radilo se o prvom komercijalnom kućnom računaru s grafičkim korisničkim interfejsom i mišom.

IBM 5150
Commodore 64, smatra se da je prodano oko 17 miliona primjeraka od 1982. do 1994.
Nintendo Entertainment System konzola.

Walkman i kasetofon kasetaš (Boombox), predstavljeni u kasnim sedamtesetim, postali su veoma popularni i ostavili dubok uticaj na muzičku industriju i kulturu mladih. Značajan uticaj su ostavili videorekorderi i videoteke nakon što je VHS pobijedio konkurentski Betamax standard. Osim toga kompanije elektroničke industrije su razvile kompaktne, jeftine sintisajzere, zajedno sa Musical Instrument Digital Interface (MIDI) dovelo je do značajnog razvoja i unaprijeđenja muzičkih instrumenata.

Televizija visoke rezolucije (HDTV) kao analogna pa i digitalna razvijena je u 1980tim, ali široko rasprostranjena je bila tek 2000tih.

Walkman WM-D6C Pro (1984)
"Kasetaš"
VHS je pobijedio konkurentski Betamax standard.
Sintisajzer Yamaha DX7

Istraživanje svemira

Amerikanci su u 1980tim nastavili svoja interplanetarna istraživanja. Nakon preleta Jupitera 1979., obavljeno je slijetanje na Saturn 1980-1981. Voyager 2 je dosegao do Urana 1986. Amerikanci nisu vršili nova slijetanja na Mars u 1980tim, a Viking sonda koja je tamo sletjela 1975. završila je svoje istraživanje 1982. Sovjeti su pokrenuli dva programa za slijetanje na Mars, ali nijedan nije uspio.

Nakon pauze od pet godina Amerikanci su nastavili sa slanjem ljudske posade u svemir, pa je lansiran Space shuttle "Columbia" u aprilu 1981., kasnije su izvršena još tri leta u svemir. 28. januara 1986. došlo je do eksplozije Space shuttle "Challenger", s pogobijom svih sedam astronauta. Incident je rezultirao s dvije i pol godine prekida programa Space Shuttle, koji je nastavljen 1988. lansiranjem orbitera Discovery u misiji STS-26.

Sovjeti su nastavili uspješno sa svojim misijama, svemirsku stanicu Salyut 6 koja je uspostavljena 1977. zamijenio je Salyt 7 1982. Sovjeti su 1986. instalirali svemirsku stanicu Mir. Zadnji od sovjetski svemirski projekata je bio svemirski brod Buran, koji je samo jednom poletio u svemir 1988. godine bez posade, njegov program je otkazan 1993.

Automobili

Tokom ove decenije automobili su mijenjali dizajn, postajali sve manji i učinkovitiji. 1983. godine Ford je uveo novu revolucionarnu ideju u autoindustriji pod nazivom "Aero". Cilj ideje je bio da se smanji visina automobila, da automobil dobije aerodinamičan oblik kako se ne bi ometalo strujanje zraka, a samim tim smanjio njegov otpor. Jedan od prvih takvih automobila je bio Ford Thunderbird.

Dok je američka autoindustrija bilježila pad nakon velike ekonomske krize, japanska autoindustrija je bilježila porast proizvodnje i prodaje. Japanci su bili konkurentni evropskim i američkim proizvođačima zahvaljujući znatno nižoj cijeni, kako bi izbjegli plaćanje carina za uvoz, odlučili su se na proizvodnju u SAD-u. Znatan prodor na američko tržište imao je Zastavin Yugo kojih je tamo prodano oko 141.511 komada. Yugo je bio jako malen i jeftin automobil, ali je postao predmetom šale.

Tokom osamdesetih ekspanziju ostvaruje njemački Volkswagen sa svojim modelima putničkih vozila Golf, Jetta, poseban biljeg i simbol ove decenije je predstavljao sportski model Scirocco. Porsche je predstavio svoj novi model 959.

Francuski Renault je tokom ove decenije imao znatne gubitke, deficit 1984. godine je iznosio 12,5 milijardi franaka. Rukovodstvo firme se odlučilo na restrukturiranje, otpuštanje velikog broja uposlenika i rezanje troškova.

Svojevrstan simbol automobilizma na američkom tržištu predstavljao je DeLorean DMC-12 kojeg je dizajnirao John DeLorean iz Sjeverne Irske. DMC-12 je bio jedini model automobila kojeg je proizvodila firma DeLorean Motor Company. Ovaj automobil je imao prednja vrata u obliku galebovih krila, a karoserija je bila izrađena od nehrđajućeg čelika, ostao je upamćen po ulozi u filmu Povratak u budućnost.

DeLorean DMC-12
Volkswagen Scirocco
Citroën BX

Ekonomija

Početak osamdesetih je bio obilježen teškom ekonomskom recesijom.
Vrhunac inflacije u SAD-u je bio u aprilu 1980. kada je ona iznosila 14.76 %, kasnije je pala na najnižu razinu od 1.10 % u decembru 1986., da bi se na kraju decenije vratila na 4.65 %.^[3]
Međunarodna dužnička kriza je zahvatila zemlje u razvoju koje su se oslanjale na pomoć Međunarodnog momentarnog fonda.
Oživljavanje neoliberalne ekonomije u razvijenim zemljama, prvenstveno u SAD-u i Velikoj Britaniji uključujući smanjenu državnu intervenciju u privredne procese, nižu stopu poreza i deregulaciju tržišta dionicama je dovelo do privrednog uspona do kraja 1980tih.
Meksiko je zahvatila dužnička kriza s početkom 1982., da bi se stanje pogoršalo 1985., nakon čega su uslijedile brojne ostavke političara. Vlast na predsjedničkim izborima 1988. je dobio Carlos Salinas de Gortari za kojeg su se vezale brojne optužbe za prijevaru birača, mito, korupciju i druge zloupotrebe.
Usljed ekonomske krize Jugoslaviju je zahvatila inflacija koja je 1984. iznosila 53 %, a inostrani dug je iznosio 20.804 milijardi američkih dolara. Mjere protiv recesije su uključivale restrikciju uvoza, redukciju električne energije i drugim mjerama štednje.
U SSSR-u je donešen jedanaesti petogodišnji plan koji je pokrenut 1981. usljed perioda privredne stagnacije koji je počeo u kasnim 1970tim. Plan je gotovo doživio neuspjeh, jer većina ciljeva nije ostvarena. Uz uspon Mihaila Gorbačova došlo je do restrukturiranja sovjetske ekonomije.
Pod vodstvom Deng Xiaopinga Kina je krenula s velikim reformama 1980., otvaranjem prema zapadnom tržištu i omogućivanju zapadnom investiranju na domaćem tržištu. Krajem 1980tih dolazi do sukoba između komunističke partije i studenata što je rezultiralo Prosvjedima na Tiananmenskom trgu 1989.
U Poljskoj pokret Solidarnost 1980. je tražio liberalizaciju tržišta i demokratiju.

Društvo

1980te su predstavljale doba velikog rasta broja stanovnika, nadmašivši čak 1970te i 1990te. Porast broja stanovnika je bio posebno brz u afričkim, bliskoistočnim zemljama i zemljama Južne Azije gdje je stopa prirodnog prirasta bila veća od 4 %.

Muzika

U SAD-u MTV postaje sve popularniji zahvaljujući spotovima popularnih pjevača i tako je počeo imati sve veći uticaj na muzičku industriju. Veliku popularnost i profit počeli su ostvarivati pop muzičara kao što su Madonna, Michael Jackson, Whitney Houston, Duran Duran. Novi val i Synthpop su postali prisutniji kod mnogih američkih i britanskih umjetnika, te postaje sve popularniji vid muzike, naročito tokom početka i sredine decenije. Dolazi do velike podjele muzike, razvijaju se novi žanrovi kao što su house, rap, gap, rap metal.

Michael Jackson je definitivno postao simbol osamdesetih, njegov styling uključujući njegove kožne jakne, rukavice, Moonwalk ples su se često imitirali. Jacksonov album iz 1982. Thriller je postao najprodavaniji album svih vremena, procjenjuje se da je prodan između 65 i 110 miliona primjeraka diljem svijeta.

Hard Rock, Heavy metal, Glam metal su postali dominantni žanrovi muzike tokom decenije zahvaljujući bendovima kao što su Mötley Crüe, Hanoi Rocks, Guns N' Roses, Metallica, Bon Jovi, Iron Maiden, Def Leppard, Poison. Svoju popularnost su zadržali i bendovi iz 1970tih godina kao što su AC/DC, Ozzy Osbourne, Queen, Kiss, Van Halen i drugi.

Do 1989. godine hip-hop scena je evoluirala, te se ova decenija smatra zlatnim doba sastava kao što su Beastie Boys, Public Enemy, Run-D.M.C., Grandmaster Flash, the Furious Five, Boogie Down Productions, N.W.A, LL Cool J, De La Soul, A Tribe Called Quest, EPMD, Eric B. & Rakim, Ice-T, DJ Jazzy Jeff & The Fresh Prince, 2 Live Crew, Tone Lōc, Biz Markie, the Jungle Brothers, The Sugar Hill Gang i drugih.

Techno stil muzike je nastao u Detroitu (Michigan, SAD) sredinom 1980-ih, pod uticajem elektro i fank muzike, kao i novog talasa. Tehno se prvo puštao u afroameričkim diskotekama, latino i gay zajednicama, a u Evropu dolazi 1987.

Na domaćoj muzičkoj sceni predstavnici novog vala bili su Zabranjeno pušenje, Plavi Orkestar, Crvena jabuka, Azra, Električni orgazam, Prljavo kazalište i drugi. Također su bili popularni i rock sastavi kao što su Bijelo dugme, Atomsko sklonište, Riblja čorba, Bajaga i instruktori, Bombaj štampa i drugi.

Nekoliko poznatih muzičara ovog doba je umrlo neprirodnom smrću. Bon Scott je umro 19. februara 1980. usljed akutnog trovanja alkoholom. John Lennon je ubijen u atentatu 8. decembra 1980. u New Yorku. Tim Hardin je umro od posljedica predoziranja heroinom 29. decembra 1980. Bob Marley je umro od raka kože 11. maja 1981. Marvina Gayea je ubio njegov otac 1. aprila 1984. u Los Angelesu dan prije njegovog 45. rođendana. Cliff Burton, basista grupe Metallica poginuo je u saobraćajnoj nesreći 27. septembra 1986.

1985. su održana dva velika koncerta pod nazivom Live Aid s ciljem pomoći gladnim ljudima u Etiopiji.

Film

Filmovi koji su osvojili Oscara su bili: Obični ljudi (1980), Vatrene kočije (1981), Gandhi (1982), Vrijeme nježnosti (1983), Amadeus (1984), Moja Afrika (1985), Vod smrti (1986), Posljednji kineski car (1987), Kišni čovjek (1988), Vozeći gospođicu Daisy (1989), Batman (1989). Najuspješnijim filmovima ove decenije smatraju se: E.T., Zvjezdani ratovi VI: Povratak Jedija, Zvjezdani ratovi V: Imperija uzvraća udarac, Indiana Jones i posljednji križarski rat, Batman, Kišni čovjek, Otimači izgubljenog kovčega, Povratak u budućnost, Ko je smjestio zeki Rogeru, Top Gun, Indiana Jones i ukleti hram, Povratak u budućnost 2, Krokodil Dundee, Fatalna atrakcija, Policajac s Beverly Hillsa.

Najpoznatiji režiseri 1980tih su zasigurno bili Steven Spielberg, zatim John Hughes sa filmovima Klasa (film), Ljepotica u rozom, Šesnaest svijeća, itd. Tinejdžerske komedije su iznjedrile nekoliko glumaca kao što su Emilio Estevez, Anthony Michael Hall, Nicolas Cage, Sean Penn, Forest Whitaker, Andrew McCarthy. Neki filmovi kao što su O zadnjoj noći, Bill & Ted's Excellent Adventure, Prljavi ples, Flashdance, Footloose, Razjareni bik, Vatra svetog Ilije su bili početak karijere danas poznatih glumaca kao što su Demi Moore, Joe Pesci, Keanu Reeves, Kevin Bacon, Rob Lowe i Patrick Swayze.

Horor filmovi su također bili zapaženi tokom ove decenije, a među najpopularnijim su bili Petak 13., Dječija igra i drugi. Također bili su znatno popularni akcijski filmovi kao što su Policajac s Beverly Hillsa, Umri muški, Smrtonosno oružje i Rambo, ali i naučno-fantastični filmovi uključujući Terminator i Predator. Ovi filmovi bili su obilježeni ulogama glumaca kao što su Arnold Schwarzenegger, Bruce Willis, Eddie Murphy, Mel Gibson i Sylvester Stallone.

Na domaćoj filmskoj sceni ostala su zapažena filmska ostvarenja kao što su Sjećaš li se Dolly Bell?, Otac na službenom putu, Ovo malo duše, Žikina dinastija, Maratonci trče počasni krug, S.P.U.K. (sreća pojedinca - uspjeh kolektiva), Sokol ga nije volio, dok su najponzatiji glumci bili Branko Đurić, Bogdan Diklić, Bata Živojinović, Gidra Bojanović, Danko Ljuština, Fabijan Šovagović, Ivo Gregurević.

Televizija

Američka televizija MTV počinje sa radom 1981. godine i ostavlja velik uticaj na muzičku industriju i popularnu kulturu sve do danas.

Neke od najpoznatiji televizijskih serija koje su prikazivane tokom osamdesetih godina bile su: ALF, The A-team, Love Boat, Lou Grant, The Incredible Hulk, Diff'rent Strokes Dinastija, The Dukes of Hazzard, Dallas, Knight Rider, St. Elsewhere, MacGyver, Magnum, P.I., Poroci Miamija, The Jeffersons, Ubistvo, napisala je, 227, Matlock, Zvjezdane staze: Nova generacija, Noćni sud, Pod istim krovom, Roseanne, Puna kuća, Zlatne djevojke, Cheers, Porodične veze, Seinfeld, Married... with Children, Simpsoni, Crna Guja, Moonlighting.

Na domaćoj televizijskoj sceni popularne su bile TV serije: Bolji život, Top lista nadrealista, Velo misto, Vruć vetar, Doktorica na selu, Kamiondžije opet voze, Sivi dom, Smogovci, Tale, U registraturi.

Tokom osamdesetih dolazi do pojave kablovske televizije, do polovine decenije 70 % američke populacije je imalo kablovsku televiziju, a posebno su se proslavili HBO i Showtime.

U 1980tim znatnu popularnost osvojili su animirani filmovi i serije kao što su: Štrumpfovi, Voltron, Transformersi, Inspektor Gadget, Muppet Babies, Nindža kornjače, DuckTales, Garfield i prijatelji.

Sport

1980. Zapadna Njemačka je osvojla kup UEFA u Italiji.
XXII olimpijske igre koje su održane u Moskvi 1982. godine su bile bojkotovane od strane SAD-a i 64 druge zemlje kao znak protesta na Sovjetsku invaziju Afganistana.
Zimske olimpijske igre 1980. su ostale zapamćene po Čudu na ledu u kojem je mlada reprezentacija SAD-a u hokeju pobijedila tim tadašnjeg SSSR-a.
XXIII olimpijske igre koje su održane u Los Angelesu 1984. su bile bojkotovane od strane SSSR-a i većine komunističkih zemalja (Jugoslavija, Rumunija i Kina su učestvovale na olimpijskim igrama) kao znak odmazde za bojkot olimpijskih igara u Moskvi 1980.
Svjetsko prvenstvo u košarci 1982. je bilo održano u Kolumbiji, prvo mjesto je osvojila reprezentacija SSSR-a, drugoplasirani je bio SAD, a bronzu je osvojila Jugoslavija.
1982. Italija je po treći put postala svjetski prvak u nogometu na Svjetskom prvenstvu u nogometu 1982. u Španiji.
1984. Francuska se okitila titulom europskog nogometnog prvaka.
1984. održane su XIV zimske olimpijske igre u Sarajevu, tako je Jugoslavija postala druga komunistička zemlja domaćin olimpijskih igara, ove olimpijske igre nisu bile bojkotovane ni od strane zapadnih zemalja, ali isto tako ni od zemalja istočnog bloka.
Svjetsko prvenstvo u nogometu 1986. čiji je domaćin bio Meksiko osvojila je reprezentacija Argentine.
Svjetsko prvenstvo u košarci 1986. je bilo održano u Španiji kada je svjetski prvak postao SAD, srebro je osvojio SSSR, a bronzu bivša Jugoslavija, a najboljim igračem prvenstva postao je Dražen Petrović.
Reprezentacija Jamajke u bobu je osvojila pažnju svijeta na XV zimskim olimpijskim igrama - Calgary 1988.
XXIV olimpijske igre su održane 1988. u Seulu, Južna Koreja. Igre su bile bojkotovane od strane Sjeverne Koreje i još 6 zemalja, ali su ujedno ostale upamćene kao najposjećenije olimpijske igre kada je učestvovalo 160 zemalja svijeta.
Američki košarkaš Michael Jordan je postao najpoznatiji igrač NBA lige i svijeta tokom osamdesetih godina.
Mike Tyson je 26. novembra 1986. postao najmlađi boksački prvak svijeta u teškoj kategoriji u 20. godini života.
Holandija je na kupu UEFA u Zapadnoj Njemačkoj osvojila titulu europskog prvaka.

Videoigre

Nintendo Entertainment System ušao je u historiju kao najprodavanija gaming konzola svih vremena.

Popularne videoigre ovog vremena su bile: Pac-Man, Super Mario Bros, The Legend Of Zelda, Metroid, Donkey Kong, Frogger, Digger, Tetris, Golden Axe i druge. Pac-Man je bila prva videoigra koja je postala široko popularna, posebno među mlađim generacijama. Tržištem video igara su suvereno vladale kompanije kao što su Nintendo, Capcom, Konami i Sega. Prva računala s videoigrama su se pojavila 1982. godine kao što su Commodore 64 i Spectrum 64. Nintendo je 1985. godine objavio svoju igraću konzolu Nintendo Entertainment System, koja je zajedno u paketu sa videoigrom Super Mario Bros ostvarila veliki uspjeh. 1988. godine Sega je izdala svoju konzolu Sega Genesis. Nintendo je 1989. izdao na tržište ručnu igraću konzolu poznatu pod nazivom Game Boy.

Moda

Ray-Ban Aviator sunčane naočale

Početak decenije u modi je obilježio nastavak odjevnih stilova iz kasnih 1970tih naročito stil Heavy metal.

Ovu deceniju su obilježile frizure s velikom i bujnom kosom, pa su bile popularne frizure kao što su: Cipal, Mohikanac, Rat rep i druge.^[4]

Modni trendovi ovog doba su bili pilotske jakne, kožne hlače, uske traperice, mini suknje, kožne jakne, Legwarmers, jeans, tajice, majice s grafikama i drugo. Važan modni uticaj je ostavljala televizija, pa su mnogi htjeli u tom periodu izgledati kao glumci iz serije Dinastija ili iz serije Dallas.^[5]

Dodatni trendovi su bili povezi za kosu, Ray-Ban Aviator sunčane naočale (popularne u filmu Top Gun), satovi Swatch, Seiko, zebraste narukvice, Rubikova kocka.

Reference

^ "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 28. 9. 2011. Pristupljeno 9. 4. 2014.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
^ http://www.nytimes.com/1988/05/29/opinion/foreign-affairs-cold-war-recedes.html
^ http://inflationdata.com/articles/inflation-cpi-consumer-price-index-1980-1989/
^ http://www.damselx.com/1980-retro-frizure/^{[mrtav link]}
^ http://www.damselx.com/moda-u-1980-pod-utjecajem-tv/^{[mrtav link]}

Vanjski linkovi

[1] "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 28. 9. 2011. Pristupljeno 9. 4. 2014.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)

[2] ttps://www.nytimes.com/1988/05/29/opinion/foreign-affairs-cold-war-recedes.html

[3] ttps://inflationdata.com/articles/inflation-cpi-consumer-price-index-1980-1989/

[4] ttps://www.damselx.com/1980-retro-frizure/^{[mrtav link]}

[5] ttps://www.damselx.com/moda-u-1980-pod-utjecajem-tv/^{[mrtav link]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]