XX. mendea

XX. mendea 1901eko urtarrilaren 1ean hasi zen (MCMI) eta 2000ko abenduaren 31n bukatu (MM). Bigarren milurtekoko hamargarren eta azken mendea izan zen, eta hauek izan zituen ezaugarri nagusiak: ulermen zientifikoko eredu berriak, gerraren aurrekaririk gabeko garapena, ia berehala funtzionatuko zuten komunikazio-modu berriak eta arte- eta entretenimendu-modu berriak. Populazio hazkundea ere aurrekaririk gabekoa izan zen, mendea 1.600 milioi biztanlerekin hasi eta 6.200 milioirekin amaitu baitzen.

Mendeak:

XIX.a - XX.a - XXI.a

Hamarkadak:

1900koa 1910koa 1920koa 1930koa 1940koa1950koa 1960koa 1970koa 1980koa 1990koa

Kategoriak:

Jaiotakoak - Hildakoak

Puxtarri urdina, Apollo 17k egindako Lurraren argazkia. XX. mendean lehen aldiz ikusi zuten gizakiek Lurra kanpotik.

Joxemari Iriondok XX. mendeari buruz gidaturiko saioa.

XX. mendean, planetako egitura politiko eta soziala birmoldatu zuten gertaera geopolitiko garrantzitsuak izan ziren nagusi: Lehen Mundu Gerra, Espainiako gripearen pandemia, Bigarren Mundu Gerra eta Gerra Hotza. Zientziaren eta teknologiaren aurrekaririk gabeko aurrerapenek aro modernoa definitu zuten: arma nuklearren eta energia nuklearraren etorrera, espazioaren esplorazioa, informatika analogikotik digitalera igarotzea eta garraioaren etengabeko aurrerapena, motordun hegaldiak eta automobila barne. Lurraren seigarren iraungitze masiboak, Holozenoko iraungitzea, jarraitu zuen, eta gizakiek kontserbazio-ahalegin handiagoa egin zuten.

Mende honetako gai nagusien artean daude deskolonizazioa, nazionalismoa, globalizazioa eta gobernuen arteko erakundeen forma berriak. Herrialde askotan demokrazia garatu zen, eta emakumeek boto eskubidea irabazi zuten munduko leku askotan. Homogeneizazio kulturala hasi zen, garraio-, informazio- eta komunikazio-teknologia berrien aurrerapenen ondorioz, pop musikaren eta mendebaldeko kulturaren beste eragin batzuekin, nazioarteko korporazioekin, eta esan liteke XX. mendearen amaieran ekonomia benetan globala zela. Pobrezia murriztu egin zen, eta mendea bizi-mailaren igoeraren, munduko populazioaren hazkundearen, ingurumenaren degradazioaren eta iraungitze ekologikoaren lekuko izan zen. Autoak, hegazkinak eta etxetresna elektrikoak orokortu egin ziren, eta bideo- eta audio-grabazioak masiboki egin ziren. Aurrerapen horiek erregai fosilen baliabideak ustiatzeari esker egin ziren, energia erraz garraia zitekeen moduan ematen baitzuten, baina kutsaduraz eta epe luzera ingurumenean izango zuen eraginaz ere arduratu ziren. Gizakiek espazioa esploratu zuten lehen aldiz, eta lehen urratsak eman zituzten Ilargian. Elektrizitatea sortzeko eta telekomunikazioetarako aurrerapen handiei esker, mundu mailako komunikazioa ia berehalakoa izan zen, eta, azkenean, Internet sortu zen. Aldi berean, teknologia medikoan egindako aurrerapenei esker, gaixotasun infekzioso asko ia desagerrarazi ziren, eta ingeniaritza genetiko biologikorako bidea ireki zuten. Aurkikuntza zientifikoek, hala nola erlatibitatearen teoriak eta fisika kuantikoak, sakonki aldatu zituzten zientzia fisikoaren eredu fundazionalak, eta zientzialariak behartu zituzten unibertsoa uste baino konplexuagoa zela konturatzera, eta XIX. mendearen amaieran zientziaren ulermen osoa izateko itxaropenak (edo beldurrak) hankaz gora jarri zituzten.

Gertaerak

1900-1914

• Boxerren matxinada: 1899 eta 1901 bitartean Txinan gertatua, altxamendu antikolonialista bat izan zen, Boxers bezala ezagutzen diren talde tradizionalista eta militarrek gidatua, atzerriko eraginaren eta Txinako mendebaldeko hedapenaren aurka zeudenak. Atzerritarrak eta potentzia kolonialen ordezkariak kanporatu nahi zituzten. Hainbat potentziaren erantzun koordinatua eragin zuen, Europako nazioak eta Japonia barne, matxinada baretzeko eta Txinan zituen interesak babesteko. Gatazkak Txinaren eta atzerriko potentzien arteko tirabirak nabarmendu zituen, herrialdean zigorrak eta aldaketa esanguratsuak ezarriz.
• Erlatibitatearen teoria: Einsteinen erlatibitate bereziaren teoriak, 1905ean aurkeztua, denboraren, espazioaren, masa eta energiaren arteko erlazioaren ulermena birdefinitu zuen. Fisikaren legeak behatzaile inertzial guztientzat berdinak direla defendatu zuen, eta argiaren abiadura konstantea unibertsal gisa ezarri zuen. Bere E = mc² ekuazio ospetsuak masa eta energiaren arteko baliokidetasuna deskribatu zuen, unibertsoaren funtsezko izaeraz dugun pertzepzioa aldatuz.

• 

  1912 hondoratutako RMS-Titanik itsasontzia.

  Mexikoko Iraultza: 1910ko azaroaren 20an piztutako Mexikoko Iraultzak bertako egitura sozial eta politikoa errotik eraldatu zuen, Porfirio Diazen gobernuaren boteretik kentzea eragin zuen gatazka. Gatazka armatuek markatuta, 1917ko Konstituzioaren aldarrikapena amaitu zen, Mexikoko historian aro berri baten oinarriak ezarriz. Aldaketa esanguratsuak gorabehera, Iraultzak ondare konplexua utzi zuen, alderdi politiko desberdinen arteko ekitatearen eta boterearen aldeko etengabeko borroken ondorioz.
• Titanic-aren hondoratzea: Titanic ontziaren hondoratzea 1912ko apirilaren 15ean gertatu zen, Southamptonetik New Yorkera egindako inaugurazio-bidaian, Ipar Atlantikoan izozmendi batekin talka egin ondoren. Zorigaitz honek 1,500 pertsona baino gehiago hil zituen, salbamendu-txalupa nahikorik ez zegoelako eta itsasontzia azkar urperatu zelako.Historiako itsas hondamendi zirraragarrienetako bat bihurtu zen. Gertaera horrek aldaketak eragin zituen itsas segurtasunari buruzko araudietan, aldiz, eragin kultural eta sozial sakona eragin zuen mundu osoan, haren kausari eta ondorioei buruzko kontakizun, ikerketa eta eztabaida ugari elikatuz.

1914-1945

• Faxismoa Italian: Faxismoa Italiako mugimendu politiko eta ideologiko garrantzitsua zen, Benito Mussolini buru zenean, militarismoa eta autoritarismoa aldarrikatuz
• Lehen Mundu Gerra: 1914 eta 1918 bitartean gertatutako gatazka globala izan zen, garai hartako munduko potentzia nagusiak tartean sartu zituena. Gerraren arrazoiak konplexuak izan ziren eta tentsio politikoak, aliantza militarrak, nazionalismoa, inperialismoa eta Austria-Hungariako Francisco Fernando artxidukea Sarajevoren hilketa gertatu ziren besteak beste.
• 1929ko krisia edo depresio handia: Ekonomiako krisi globala izan zen, Estatu Batuetan hasi eta mundu osoan hedatu zen, finantza eta merkataritza-sistemak zorroztu eta ekonomia globala murriztu egin zelako. Sakonki eragiten zion gizarteari, langabezia- eta pobrezia-maila handiak sortuz.

• 

  Nazismo garaian hau zen Alemaniako bandera, gaur egun ilegala dena.

  Nazismoaren gorakada: Adolf Hitlerrek boterea hartu zuen Alemanian eta bere erregimena sendotzen hasi zen. Nazismoaren gorakadak izugarrizko tragedia eragin zuen munduan, eta milioika pertsonaren heriotzaren erantzule izan zen. Hitlerrek nazionalismo alemaniar erradikal bat sustatu zuen, ustezko arraza ariaren nagusitasunari eusten ziona, beste kultura, hizkuntza eta etnia batzuk beheragoko mailakotzat hartuz. Juduak, homosexualak, katoliko erromatarrak eta beste hainbat talde eta kultura sistematikoki erailak izan ziren inolako justifikaziorik gabe. Bigarren Mundu Gerran, hainbat herrialdetako soldaduak hil ziren eta milioika pertsona hil zituzten kontzentrazio-esparruetan. Nazismoak tragedia eta gizagabekeria bat erakutsi zion munduari, gaur egun oraindik gogoan dutena justiziarekiko eta giza duintasunarekiko konpromiso sozialari eusteko.
• 1936ko Espainiako gerra zibila: 1936ko Espainiako Gerra Zibila, erabat politizatutako gatazkaldi bat izan zen, nazionalismoak, errepublikarrek eta frankismoaren arteko borrokan oinarrituta. Nazi-alemanek eta Italiako-faxistek frankisten aldeko laguntza eskaini zuten, eta gerrak milaka pertsona hildako eta herrialdean zehar destrukzio handia eragin zuen, frankismoak boterea hartu arte, 1939ko apirilaren amaieran.
• Bigarren Mundu Gerra: Munduko gatazkarik suntsitzaileena, Pearl Harbor-en aurkako erasoa 1941ean eta kontzentrazio-esparruen askapena 1945ean.

1946-1975

Che Guevara, Kubako iraultzan pertsonai oso garrantzitsua.

• Koreako gerra: Ipar Korearen (Sobietar Batasunak eta Txinak babestua) eta Hego Korearen (Estatu Batuek eta beste nazio batzuek babestua) arteko gatazka izan zen. Ipar Koreak Hego Korea inbaditu zuenean hasi zen. Txinak esku hartu zuen, eta gerra gelditu egin zen 38. paralelotik gertu. 1953an armistizio bat sinatu zen, penintsula bitan banatuz. Gerrak inplikazioak izan zituen Gerra Hotzean, eta zatitutako penintsula bat utzi zuen, gaur egun Ipar eta Hego Korearen arteko tentsioekin.
• Eskubide Zibilen aldeko Mugimendua: Estatu Batuetan, Martin Luther King Jr bezalako pertsonek gidatutako borrokak hasten dira.
• Aljeriako gerraren hasiera: Aljeriako independentzia aldarrikatzeko, 1954ko azaroaren 1ean, Aljeriako Errepublikako Ipar Armadako kideek gatazkaldi armatua abiarazi zuten, frantziar kolonialismoaren kontra. Aldarrikapen armatuak eta gatazkaldi militarrean parte hartu zuten agintarien aurka.
• Kubako iraultza:1959ko urtean, Fidel Castro liderrak Che Guevararekin batera. Kubako iraultza komunista gertatu zen, gerra zibilean ziren gatazkaldien ondorioz, Batista diktadorearen aurka borrokatuz. Iraultzaren ondoren, Castro Kubako presidente bihurtu zen.

• 

  Apollo 11

  Indotxinako gerra: Indotxinako Gerra, Independentziako Gerra edo Frantziaren aurkako Erresistentzia Gerra ere deitua, gerra koloniala izan zen, 1946ko abenduaren 19tik 1954ko abuztuaren 1a bitartean Frantziar Indotxinan gertatu zena.
• Vientnamgo gerraren hasiera: 1955ean Ipar Vietnam komunistaren, Hanoi hiriburu zuela, eta Hego Vietnam kapitalistaren arteko gerra piztu zenean, azken hau Estatu Batuen laguntza jasotzen hasi zen, logistika, entrenamendu, arma eta munizio moduan.
• Afrikako deskolonizazioa: Afrikako herrialde askok Europako potentzia kolonialekiko independentzia lortzen dute.
• Espazio-lasterketa: Estatu Batuen eta Sobietar Batasunaren arteko espazio-lehia hasten da. 1957an, Sobietar Batasunak Sputnik-1 satelitea bidali zuen ilargira , eta 1969an, Neil Armstrongek Ilargira iritsi zen lehenengo gizon moduan, espazio-lasterketak gizakiak espazioan aurrera eramaten hasi zituen.
• Martin Luther King-en Hilketa: 1968ko apirilaren 4an, giza eskubideen aldeko lider garrantzitsua, Martin Luther King Jr, hil zen. Bere hilketa estatu osoan tristura eta protesta eragin zuen.
• John F. Kennedyren Hilketa: John F. Kennedy, Estatu Batuetako presidentea izan zen, 1963ko azaroaren 22an, Dallasen hil zuten. Hilketak mundu guztian tristura handia eragin zuen.

• 

  Francisco Franco, Espainiako diktadorea. 1939ik 1975ra arte.

  Vietnamgo Gerraren amaiera (1975): Estatu Batuak Vietnamdik erretiratzen dira, gatazka luze eta eztabaidagarri baten amaiera markatuz.
• Hippyen mugimenduak eta mugimendu kontrakulturalak: Kontrakulturako mugimenduak areagotzen dira Mendebaldean, aldaketa sozial eta politikoak bilatuz.
• Francoren heriotza: 1975eko azaroaren 20 an, Espainiako diktadorearen Francisco Francoaren heriotza izan zen. Heriotza horrek trantsizio politiko bat ekarri zuen, Espainiako monarki demokratiko baterantz.

• 1973ko petrolio krisia: Petrolioaren prezioen gorakada garrantzitsu bat izan zen 1973 urtean, Arabiako Estatu Batuen arteko gerrak petrolioaren hornidura murriztu zituen. Krisi honek munduko ekonomiaren arazo larriak ekarri zituen.
• Txileko estatu-kolpea eta Allenderen hilketa: 1973ko irailean, Txileko estatu-kolpea gertatu zen, militarrak Salvador Allenderei aurka legez kanpoko alderdia hartuz. Allenderen hilketa eragingo zuen, estatu-kolpeak jarraituz.
  

1976-2000

• Berlingo Harresiaren erorketa: 1989an, Ekialdeko eta Mendebaldeko Alemania banatzen zituen harresia eraitsi egin zen, Gerra Hotzaren amaiera adieraziz.
• Informatikaren gorakada: Ordenagailu pertsonala eta teknologia digitala ezagun egiten dira.

• 

  Vovchanseko Txernobilgo homndamendiaren likidatzaileen omenezko kartela.

  Iran-irak gerra: 1980 eta 1988 urte bitartean gertatu zen gatazkaldi larria izan zen, Iran eta Irak artean. Bi herrialdeek armak erabili zituzten, gerraren aurretik jasotako aldarrikapenak eta jostailuak erabiliz. Gatazka honek milaka pertsona hildu eta arazo ekonomiko larriak sortu zituen, eta urteak eman behar izan zituzten alderdi militarrak eta politikoak arazoak konponduz.
• Txernobil: 1986ko apirilaren 26an gertatu zen Txernobilgo hondakin-energia erreaktorearen sute larria izan zen. Ukrainako hirian gertatu zen hondakin-energia erreaktoreko suteak eragina izan zuen zulo nuklearrean, gizarteak eta ingurumenean kalte handia eragingo zion larriki.

• Sobietar Batasunaren desintegrazioa: 1991n, Sobietar Batasuna desintegratu egin zen, Gerra Hotzari amaiera emanez eta munduko oreka geopolitikoa aldatuz.

World Wide Web, Tim Berners sortutako plataformaren logoa.

• World Wide Web: Tim Berners-Leek World Wide Web aurkeztu du, Interneten aroari hasiera emanez.

• Balkanetako Gerra: Balkanetako Gerra 1998 eta 1999 urte bitartean gertatu zen, Kosovoko gerrarekin bukatu zena. NATO-k inbaditzearen ondorioz Serbiara egindako bonbardaketa eragin zuen. Emaitzak, 1999ko ekainean bakea lortu zen eta Nazio Batuen administrazioa ezarri zen Kosovon. Horrela, Balkanetako Gerra amaitu zen.
• Golkoko Gerra: 1990eko hamarkadan, Irak eta Estatu Batuetako arteko gatazkak golkoko eremuaren inguruan gertatu ziren. Estatu Batuetako inbasioak Irakeko Kuwait eremuan eragin zuten gerrako hasiera.
• Apartheidaren Bukaera: Apartheid politika, hegoaldeko Afrikako errepubliketan (hainbat eta batez ere Hegoafrikako Errepublika, 1948-1994) inposatutako segregazio politika izan zen, non lehenetsi egiten zen lehenengo bizi-mailako afrikarrei, berriz, aurreko kolonizatzaileen menpe jarri zitzaizkien. Nelson Mandela eta beste zenbait liderrek aparthaiden bukaeraren alde borrokatu zuten, 1990eko hamarkadan, eta 1994an Hegoafrikako Errepublika demokratikoa sortu zen, apartheiden amaitzea bultzatuz.

Gerrak eta politika

Gerra hotzari buruzko argazki esanguratsu batzuk.

• Mundu Gerrak: Lehen Mundu Gerrak (1914-1918) eta Bigarren Mundu Gerrak (1939-1945) mendea markatu zuten, geopolitika eraldatuz eta inpaktu suntsitzaileak eraginez.

• Gerra Hotza: SESB buru zuen bloke komunistaren eta AEB buru zuen bloke kapitalistaren arteko zatiketak politika globalaren zati handi bat definitu zuen, 1989an Berlingo harresia erori zen arte.

• Politika: XX. mendea eraldaketa politiko handien lekuko izan zen, mundu mailako gatazkek, komunismoaren eta kapitalismoaren arteko polarizazio ideologikoak eta deskolonizazio-mugimenduek markatuta. Erregimen totalitarioak sortzen ikusi zituen, hala nola nazismoa Alemanian eta komunismoa Sobietar Batasunean, gerrak, errepresio masiboa eta aldaketa erradikalak eragin zituztenak boterearen egitura globalean. Gainera, munduko toki askotan demokrazia liberalak sendotzen ikusi zuen, baita berdintasun eta justizia handiagoa bilatu zuten eskubide zibilen eta gizarte-mugimenduen aurrerapena ere.

Kultura eta entretenimendua

"The Beatles" XX.mendeko bandarik famatu eta garrantsitzuenetariko bat.

Musika

Rock-and-rolla, jazza, bluesa, pop-a eta hip-hopa bezalako genero musikalen sorrerak XX. mendeko eszena musikala irauli zuen, The Beatles, Elvis Presley, Michael Jackson eta Bob Dylan bezalako artista ikonikoekin.

Zinema

Zinemaren garapena arte eta entretenimendu modu masibo gisa nabarmena izan zen, Charlie Chaplin, Alfred Hitchcock, Akira Kurosawa eta Stanley Kubrick bezalako izenekin industria zinematografikoan ondare bat utziz.

Artea

Kubismoa, surrealismoa, espresionismo abstraktua eta pop art bezalako mugimendu artistikoek arte modernoa birdefinitu zuten, Pablo Picasso, Salvador Dalí, Jackson Pollock eta Andy Warhol bezalako figurekin.

Zientzia

Fisika

• Albert Einsteinek fisika irauli zuen erlatibitatearen teoriarekin.
• Marie Curiek funtsezko ekarpenak egin zituen erradioaktibitatearen azterketan.
• Erreakzio nuklearren aurkikuntzak, bereziki fusio nuklearrarenak, azkenean eguzki energiaren iturria erakutsi zuen.
• Erradiokarbono bidezko datazioa asmatu zen, eta teknika boteretsua bihurtu zen historiaurreko animalien eta landareen adina zehazteko, baita objektu historikoena ere.
• Indar ezagun guztiak funtsezko lau elkarreragini bakarrik egotz dakizkiekeela aurkitu zen. Gainera, aurkitu zen bi indar, elektromagnetismoa eta elkarreragin ahula, bat egin daitezkeela interakzio elektroahula, funtsezko hiru elkarreragin desberdin bakarrik utziz.

Pertsona nabarmenak

• Niels Bohr
• Marie Curie
• Pierre Curie
• Albert Einstein
• Richard Feynman
• Stephen Hawking
• Werner Heisenberg
• Fred Hoyle
• Emmy Noether
• Robert Oppenheimer
• Nikola Tesla

Medikuntza

• Penizilina, polioaren aurkako txertoa eta bypass kirurgiaren garapena bezalako aurrerapenek mugarri garrantzitsuak ezarri zituzten medikuntzan.
• Antibiotikoek bakterio-gaixotasunen ondoriozko heriotza-tasa murriztu zuten.
• Txertoek, higieneak eta edateko urak osasuna hobetu zuten eta heriotza-tasak murriztu zituzten, batez ere gazteen artean.
• Frogatu zen tabakismoa zela minbiziaren eta beste gaixotasun batzuen kausa 1950eko hamarkadan.
• X izpiak diagnostikorako tresna boteretsu bihurtu ziren hainbat gaixotasunetarako, hala nola hezur-hausturetarako eta minbizirako.

Teknologia

XX.mendean telebistak sortu eta hobetzen joan ziren, irudi honetan ikusi dezakegu 1980ko telebista bat.

• Garraioa: Automobilaren masa-garapena eta aurrerapenak abiazioan eta espazio-esplorazioan.
• Komunikazioa: Irrati eta telebistaren gorakada eta telekomunikazioen eta telefonia mugikorraren leherketa.
• Elektronika: Balbulak eta gero transistoreak asmatzea. Zirkuitu integratuak garatzea, informatika modernoaren bidea erraztuz.
• Informatika eta Teknologia Digitala: Ordenagailuen bilakaera, makina handietatik mikroprozesadoreetara, eta interneten larrialdia eta iraultza digitala.
• Zientzia Medikoa: Antibiotikoak aurkitzea eta txertoak garatzea.
• Energia nuklearra: Energia nuklearra helburu zibil eta militarretarako erabiltzea.
• Espazio-esplorazioa: Espazio-lasterketa eta gizakia Ilargira iristea.
• Iraultza Digitala: Konputazioaren, Interneten eta teknologia digitalaren garapenak errotik eraldatu zuen bizi eta lan egiteko modua.

Erlijioa

• Aldaketa sozialak: Aldaketa esanguratsuak izan ziren erlijioaren pertzepzioan eta praktikan, mugimendu ekumenikoak, sekularismoaren gorakada eta interpretazio eta adar erlijioso berrien sorrera barne.

• XX. mendean erlijio-aniztasuna areagotu egin zen, espiritualtasun-forma eta erlijio-mugimendu berriak sortu baitziren. Eskualde batzuetan bizitza publikoan erlijioaren eraginak ere behera egin zuen, eta desberdintasun erlijiosoetan oinarritutako gatazkek ere aldi hori markatu zuten. Aurrerapen teknologikoek eta komunikabideek erlijioak nola zabaltzen eta praktikatzen diren eragin zuten, eta erlijio-tradizio desberdinen arteko elkarrizketa sustatu zen.

Pio XII aita santua.

Hauek dira XX.mendean zehar egon ziren aita santuak, bertan bakoitzak zer rol betearazi zuen aipatzen da.

• Pio X.a (1903-1914): Aitasantutza XX. mendeko lehen hamarkadan, modernitateari aurre egin zion eta ortodoxia katolikoa defendatu zuen.
• Pio XI.a (1922-1939) eta Pio XII.a (1939-1958): Pio XI.ak totalitarismoa salatu zuen, eta Pio XII.a aita santua izan zen Bigarren Mundu Gerran, eta kritikei aurre egin zien, Holokaustoa publikoki gaitzetsi ez zuelako.
• Joan XXIII.a (1958-1963): Vatikanoko II. Kontzilioa deitu zuen 60ko hamarkadan, Eliza Katolikoaren alderdi asko modernizatu eta eraberritu zituen ekitaldia.
• Joan Paulo II.a (1978-2005): Aita Santuak, 1970eko hamarkadaren amaieratik 2000ko hamarkadaren hasierara arte, berebiziko garrantzia izan zuen komunismoaren erorketan Ekialdeko Europan.

XX.mendeko enpresa garrantsitzuak

1. Standard Oil Company:

John D. Rockefellerrek sortu zuen 1870ean, XX. mendean munduko petrolio enpresa handienetako bat bihurtu zen, eta monopolioaren aurkako arrazoiengatik banatu zuten 1911n.

2. Ford Motor Company:

Henry Ford-en ikuspegiak bere kabuz dabilen industria irauli zuen masako ekoizpena sartuz, automobilak fabrikatzeko estandar bat ezarriz.

3. General Electric (GE):

Energia, teknologia eta finantza-zerbitzuetan liderra den enpresa da, eta eragin nabarmena izan du hainbat industriatan XX. mendearen zati handi batean.

4. IBM (International Business Machines Corporation):

Informazioaren informatikaren eta teknologiaren garapenean eragin zuen, ordenagailu eta sistema informatiko berritzaileak sortuz.

5. General Motors (GM):

Beste erraldoi autoeragile bat, Fordek bezala, berebiziko garrantzia izan zuena bere buruaz beste egiten duen industriaren mundu mailako bilakaeran eta hedapenean.

6. Coca-Cola Company:

Coca-Cola XX.mendeko enpresa garrantzitsuenetarikoa izan arren, gaur egun garrantzitsuenetarikoa izaten ere jarraitzen du.

Munduko freskagarrien markarik ezagunena, 1892an sortu zenetik presentzia globala izan duena eta herri kulturan marka iraunkorra utzi duena.

7. Boeing:

Aire, espazio eta defentsa-industriako enpresa nagusietako bat, hegazkin komertzial eta militarren ekoizpenagatik ezaguna, hegazkingintzan berebiziko garrantzia duena.

8. ExxonMobil (Standard Oil, gero Exxon Mobilen banatua):

Petrolio-industrian eta ekonomia globalean eragin handia izan duen petrolio-enpresa nagusietako bat.

9. AT & T (American Telephone and Telegraph Company):

XX. mendearen zati handi batean Ameriketako Estatu Batuetako telekomunikazioen industrian nagusi izan zen lehen telefono konpainia eraginkorrenetako bat izan zen.

10. Microsoft:

Bill Gatesek eta Paul Allenek 1975ean sortua, konputazio pertsonalaren industria eta softwarea irauli zituen Windows sistema eragilea bezalako produktuekin.

Enpresa horiek liderrak izateaz gain, eragin iraunkorra izan zuten ekonomia globalean eta aro modernoan bizi eta lan egiten dugun moduan.

Pertsona nabarmenak

Albert Einstein, munduko fisikaririk ezagunena.

• Albert Einstein (1879-1955): Albert Einstein fisikari alemaniar ezaguna izan zen erlatibitatearen teoria eta E = mc² ekuazio ospetsua garatzeagatik. 1921ean Fisikako Nobel Saria irabazi zuen efektu fotoelektrikoaren azalpenagatik. Bere ondareak zientziaren filosofiari eta gai sozial eta etikoen defentsari egindako ekarpenak biltzen ditu.

• Mahatma Gandhi (1869-1948): Indiako independentziaren mugimenduaren liderra, erresistentzia baketsuaren eta indarkeriarik ezaren sustatzailea, gizartea aldatzeko tresna gisa.
• Winston Churchill (1874-1965): Lehen Ministro Britainiarra Bigarren Mundu Gerran, nazismoaren aurkako erresistentzian giltzarria eta munduko politikan eragin handiko liderra.
• Franklin D. Roosevelt (1882-1945): Estatu Batuetako presidentea Depresio Handian eta Bigarren Mundu Gerran, New Deal programagatik eta gerrako lidergoagatik ezaguna.
• Nelson Mandela (1918-2013): Apartheidaren eta arraza-bereizkeriaren aurka borrokatu zuen hegoafrikar buruzagia izan zen. 27 urte eman zituen espetxean, 1994an Hegoafrikako lehen presidente beltza izan aurretik. Bere bizitza justizian eta berdintasunean eman zuen. 2013an hil zen.
• Martin Luther King Jr. (1929-1968): Eskubide zibilen aldeko mugimenduaren liderra Estatu Batuetan, "Tengo un sueño" hitzaldiagatik eta arraza-berdintasunaren aldeko borrokagatik ezaguna.
• Marie Curie (1867-1934): Erradioaktibitatearen eta ikerketa zientifikoaren arloan aitzindaria, bi diziplina zientifiko ezberdinetan Nobel Saria irabazi zuen lehen emakumea izan zen.

• 

  Adolf Hitler, alderdi naziko liderra.

  Adolf Hitler (1889-1945): Alderdi Naziko lider alemaniar bat izan zen, Alemaniako kantzilerra 1933an eta Führerra 1934an. Ezaguna da Hirugarren Reicharen buru izateagatik eta Bigarren Mundu Gerra abiarazteagatik. Bere erregimenak politika arrazistak eta antisemitak ezarri zituen Holokaustora eramateko. Hitler 1945ean hil zen, Alemaniak gerra amaitu baino lehentxeago.
• Mao Zedong (1893-1976): Txinako Herri Errepublikaren sortzailea eta Txinako Alderdi Komunistaren burua.
• Pablo Picasso (1881-1973): Artista espainiarra eta kubismoaren sortzaileetako bat, XX. mendeko pinturan eragin handikoa eta arte modernoaren garapenean funtsezkoa.
• Charlie Chaplin (1889-1977): Zinema mutuaren aitzindaria, "Charlot" pertsonaiak eta komedia eta kritika soziala uztartzeko trebetasunak zinemaren legenda bihurtu zuten.
• Marilyn Monroe (1926-1962): Hollywoodeko zinema klasikoaren ikonoa, bere edertasunak eta talentuak feminitatearen eta pop kulturaren sinbolo bihurtu zuten.
• Elvis Presley (1935-1977): "Rock-and-rollaren Errege" bezala ezaguna. Ibilbide zinematografiko arrakastatsua ere izan zuen. Eszenatokian zuen estilo bakar eta energetikoak ikono kultural bihurtuz. 1960ko hamarkadan soldadutza egin ondoren, berpiztu egin zen "Elvis '68 Comeback Special" telebista bereziarekin. 1977an hil zen, baina bere ondareak musika herrikoiaren historian nagusi izaten jarraitzen du.
• The Beatles (1960-1970): Britainiar talde ospetsu honek pop eta rock musikan eragin ezabaezina utzi zuen, garaiko kultura eta soinua eraldatuz.

Kanpo estekak

• Datuak: Q6927
• Multimedia: 20th century / Q6927