Jesús Fernández Santos

Jesús Fernández Santos

Biografía
Nacemento	9 de novembro de 1926 Madrid, España
Morte	2 de xuño de 1988 (61 anos) Madrid, España
Actividade
Ocupación	escritor, guionista, director de cinema, novelista
Xénero artístico	Ensaio e Guión
Movemento	Xeración de 1950 de Literatura española
Premios
(1982)  Premio Planeta (1979)  Premio Fastenrath (1979)  Premio Nacional de Narrativa de España (1970)  Premio Nadal

Jesús Fernández Santos, nado en Madrid, o 9 de novembro de 1926 e finado no mesmo lugar o 2 de xuño de 1988, foi un escritor, articulista, crítico de cine e director de cine e de documentais, español, de familia leonesa.

Traxectoria biográfica

Jesús Fernández Santos naceu o 9 de novembro de 1926 en Madrid, fillo de Laurentino Fernández, de Cerulleda, e de Ángela Santos, de Valladolid. A súa nai, Ángela, morre en 1928 cando Fernández Santos ten pouco máis dun ano, quedando orfos el e o seu tres irmás maiores Lucía, María del Carmen e Aurelia. A partir dese momento foi o seu pai quen debeu seguir facéndose cargo da familia xunto coa súa irmá.

Fernández Santos estudou nun colexio dos Irmáns Maristas e a Guerra civil española (1936-39) sorprendeuno coa súa familia nun pobo de Segovia, na Estación del Espinar, preto de San Rafael. Illados de Madrid pola fronte, foron evacuados a Segovia onde permaneceron até o final da contenda. Alí o escritor cursou o ingreso e o primeiro ano de Bacharelato.

Finalizada a guerra, regresou en 1939 a Madrid e, seguidamente, ocorreu a morte do seu pai, Laurentino, cando Fernández Santos contaba con catorce anos.

Máis adiante matriculouse na facultade de Filosofía e Letras (sección Historia) de Madrid. Alí coñeceu e fíxose amigo de Ignacio e Josefina Aldecoa, Rafael Sánchez Ferlosio, Medardo Frade e Carmen Martín Gaite entre outros futuros escritores e dramaturgos. Naqueles anos de facultade e coa axuda de Florentino Trapero e Alfonso Sastre, o escritor dirixiu o Teatro Experimental Universitario, onde se representaron por primeira vez en España obras de Tennessee Williams, Saroyan, Strindberg e Claudel, así como unha do propio Fernández Santos: Mientras cae la lluvia. Nesta iniciativa teatral tentaron renovar o teatro desde unha dimensión vangardista e europea. A pesar desta experiencia, o escritor terminou por deixar os estudos universitarios.

A finais da década de 1940, Fernández Santos matriculouse na Escola Oficial de Cine (que entón se denominaba Instituto de Investigacións e Experiencias Cinematográficas). Coincidiu con Carlos Saura, Julio Diamante, Eugenio Martín, José Luís Borau, Mario Camus, entre outros. Obtivo o título de realizador e o cine converteuse na súa segunda profesión, dedicándose aos documentais, que compaxinaba coa súa carreira literaria. Sen deixar o seu labor como novelista, a partir de 1964 iniciou unha estreita colaboración con Radio Televisión Española, onde dirixiu capítulos en series sobre cultura e autores literarios contemporáneos, museos e pintores, como La víspera de nuestro tiempo, Los españoles, Los libros, Conozca usted España, Aprender a ver y Cuentos y leyendas.

Aínda que viviu sempre en Madrid, coa súa muller, María, e fillos, Miguel e Juan, Fernández Santos mantivo en todo momento un vínculo estreito tanto co pobo leonés de Cerulleda, onde nacera o seu pai, como co resto da provincia leonesa.

Ao longo de trinta e catro anos, desde a publicación da súa primeira novela (en 1954) até o seu falecemento (en 1988), a obra literaria de Fernández Santos consta de once novelas, dez libros de relatos, e centenares de artigos. Os títulos de narrativa máis importantes son:Los bravos, Cabeza rapada, El libro de las memorias de las cosas, Extramuros, Cabrera, Los jinetes del alba, Jaque a la dama e El Griego..

Jesús Fernández Santos morreu, tras unha longa enfermidade, en Madrid, o 2 de xuño de 1988.

Traxectoria literaria

A súa carreira literaria comezou cando introduciu en España a narrativa crítico-social durante a posguerra coa súa novela Los Bravos (1954) e co volume de relatos Cabeza rapada (1958, Premio da Crítica). A súa traxectoria evolucionou para converterse nun dos máximos expoñentes da novela histórica nas décadas dos anos 70 e 80 do século XX , con, entre outras novelas, a súa obra cume Extramuros (1978, Premio Nacional de Literatura.

Foi encadrado como membro da Xeración do Medio Século (grupo literario dos anos de 1950 en España), xunto a Carmen Martín Gaite, Ignacio Aldecoa e Rafael Sánchez Ferlosio, entre outros.

Durante unha traxectoria novelística de máis de trinta anos e con máis de vinte libros publicados, Fernández Santos obtivo practicamente todos os premios literarios do panorama español, desde o Premio Nacional de Literatura con Extramuros, en 1978, até o Premio Planeta, en 1982 con Jaque a la dama, pasando polo Premio Nadal, en 1970 co Libro de las memorias de las cosas, entre outros galardóns.

Nas súas novelas, Fernández Santos falaba dos desfavorecidos e da clase media na nosa sociedade. Tamén do ámbito leonés (de onde era oriúndo o seu pai) e do ambiente madrileño. Atento observador dos cambios fundamentais da sociedade na que vivía, atopou na historia elementos que explican o devir español contemporáneo.

Usou unha linguaxe depurada e unha sensibilidade precisa para captar os trazos máis determinantes dos personaxes tanto na súa personalidade como no seu modo de falar. Fernández Santos aproveitouse das súas experiencias vitais desde o momento en que viviu sendo neno a Guerra Civil española de 1936 e captou todo tipo de novidades estilísticas da súa contorna ao longo das épocas. Aplicábaas coa contundencia do neorrealismo italiano e a narración estadounidense, que irromperon en España na década de 1950.

Tanto nas súas novelas como nos documentais que dirixiu para RTVE, Fernández Santos mostrou o seu tesón por recuperar o legado dos clásicos españois, en literatura e en arte en xeral. Ademais, na preparación de cada proxecto, percorría durante anos de punta a punta España, o que o converteu en gran coñecedor das problemáticas e dos valores do seu país, o que plasmaba en narrativa e cine documental.

Desde 1964 e até 1975 dirixiu uns cen documentais sobre arte, literatura e demais temática cultural en Radio Televisión Española e outras institucións como NO-DO ou o MEN (Ministerio de Educación Nacional). Nesta especialidade destacan para RTVE: España 1800 - Un ensayo cinematográfico sobre Goya y su tiempo, Premio do Círculo de Escritores Cinematográficos de España e do Sindicato Nacional do Espectáculo; Elogio y nostalgia de Toledo, sobre texto de Gregorio Marañón, premiado co Riccio d'ouro no Festival de Anghero (Sardeña) e El Greco, un pintor, una ciudad, un río, Premio da Bienal de Venecia en 1959.

Á parte de constituír unha recuperación de gran valor da cultura clásica española en arte e literatura, difundida por RTVE a millóns de persoas, estas producións televisivas son, segundo algúns expertos, innovadoras na súa época por rodarse en exteriores a pesar de contar con orzamentos limitados. As dramatizacións de determinadas escenas das obras literarias tratadas e as entrevistas a distintos expertos dos temas nunha mestura entre ficción e documental conseguen un resultado eficaz e ameno. Ademais, moitas veces ofrecían interpretacións distintas da institucional, no remate do franquismo.

No terreo cinematográfico, Fernández Santos dirixiu a longametraxe Llegar a más, en 1961.

Desde 1976, compaxinou o seu traballo literario e documentalista co seu labor no xornal El País. Alí traballou en diversos temas e en especial como crítico de cine. Foi o primeiro nesta especialidade desde a fundación do rotativo madrileño, etapa que culminou cando formou parte do xurado oficial no Festival de Venecia no ano 1981.

Obras

Novela

• Los bravos (1954). Castalia. Narración coa que comeza a temática do realismo social en España. Conta a dura posguerra, despois da Guerra Civil de 1936, nunha localidade da montaña leonesa, de onde era o pai do autor. O protagonista é un grupo de veciños, mulleres e homes que loitan por levar a cabo a súa vida en condicións extremas, sometidos tamén polo cacique local. As vivencias dos protagonistas entrelázanse coa chegada dun médico, cuxas aventuras e impresións serven de fío condutor para a historia.
• En la hoguera (1957). Arión. Premio Gabriel Miró. A súa acción céntrase na viaxe dun mozo tuberculoso polas montañas de Segovia. Nun pobo coñece unha moza que, coma el, acudiu a refuxiarse nesa soidade en circunstancias adversas. A historia entre ambos desenvólvese entre as vicisitudes de máis habitantes daqueles lugares salvaxes en plena posguerra española.
• Laberintos (1964). Seix Barral. A Semana Santa reúne un grupo de mozos pintores e máis persoas relacionadas co ámbito artístico de Segovia. Neses días que comparten, destacan as contradicións e os conflitos que cuadriculan as súas vidas bohemias e existencialistas.
• El hombre de los santos (1969). Destino. Premio da Crítica. A historia dun home, un restaurador, que vaga de pobo en pobo por pequenas igrexas e conventos esquecidos salvando vellas pinturas murais mentres debe enfrontarse a decisións da súa vida, as súas ilusións, desexos ocultos, sentimentos...
• Libro de las memorias de las cosas (1971). Destino. Premio Nadal. Esta ficción trata sobre a segunda Reforma Protestante en España, as súas loitas por sobrevivir desde mediados do século XIX ata 1968, data do restablecemento da liberdade relixiosa no noso país. Narra a orixe e o auxe do grupo evanxélico, describindo o día a día dos seus fieis, que se enfrontan a diversos obstáculos na España católica mentres eles mesmos sofren, avanzan ou negan a poderosa influencia que a educación relixiosa tivo na súa vida.. Gran parte da narración está ambientada nas searas do Páramo de León, no sur da provincia.
• La que no tiene nombre (1977). Destino. Premio Fastenrath da Real Academia Española. A lenda conta da señora de Arintero, Juana García, nobre, que loitou xunto aos Reis Católicos contra a Beltraneja. Grazas á súa valentía na batalla, o rei Fernando concedeulle unha serie de privilexios, antes de ter que enfrontarse aos nobres da súa rexión. Esta historia crúzase coa dos maquis da posguerra española e coas aventuras dos dous únicos superviventes dunha vila abandonada pola emigración. Son historias de distintas épocas nun mesmo lugar, a alta montaña entre León e Asturias.
• Extramuros (1978). Argos Vergara. Premio Nacional de Literatura. Transcorre no interior dun convento de clausura e conta a historia dun amor pouco ortodoxo e dun falso milagre. Todo nunha España xa no inicio da súa decadencia, nun século indeterminado, baixo a dinastía dos Austria.
• Cabrera (1981). Plaza y Janés. Un mozo canalla conta a súa experiencia de supervivencia e crecemento mentres forma parte do desastroso séquito dos exércitos napoleónicos derrotados en Bailén (1808), co seu encerro na illa balear de Cabrera, un improvisado campo de concentración.
• Jaque a la dama (1982). Planeta. Premio Planeta. Historia de Marta, unha moza xudía que vive nunha cidade de provincia. Despois de describir unha adolescencia rodeada dunha familia dispersa e insociable, a historia continúa coas vivencias que a protagonista sofre na Guerra Civil española de 1936 traballando como enfermeira, o seu amor con Pablo, que pasa aos republicanos e marcha ao exilio. México e, máis tarde, con Mario, un xornalista co que acaba casando... esta novela é un detallado testemuño da emoción na vida dunha muller.
• Los jinetes del alba (1984). Seix Barral. Narra as peripecias dos habitantes dunha vila da montaña de León nunha época convulsa, véspera do estalido da Guerra Civil española en 1936, especialmente no enclave do balneario de Las Caldas de Nocedo.
• El Griego (1985). Planeta. Premio Ateneo de Sevilla. Achegamento a un dos pintores máis destacados de todos os tempos: Domenico Theotocopuli, El Greco, contado por unha serie de voces en primeira persoa que se corresponden cos personaxes que rodearon á familia do artista ou profesionalmente e que reflicten aspectos da vida, da obra e do tempo. do famoso cretense en Toledo.
• Balada de amor y soledad (1987). Planeta. O desafiante perfil dunha montaña obsesiona a un químico que se embarca nunha aventura para superala, que se converte nun símbolo da súa procura do sentido da súa vida. Mentres tanto, enfróntase aos perigos da natureza. Durante a aventura coñece a diferentes personaxes, como cazadores furtivos e mineiros..

Relato

• Cabeza rapada (1958). Seix Barral. Premio da Crítica. Son contos centrados na súa maioría no punto de vista de nenos da Guerra Civil española de 1936, que aprenden as súas primeiras leccións de vida nese ambiente bélico, como o fixo o propio escritor na súa infancia. Estas historias compleméntanse con outras tamén de supervivencia de distintos personaxes durante a posguerra.
• As catedrais (1970). Seix Barral. Diversas catedrais da xeografía española dan pé a estes contos nun crisol onde se mesturan épocas, lendas e personaxes á sombra destes templos míticos.
• Paraíso encerrado (1973). Destino. Por unha banda unha serie de narracións transcorren no Parque do Retiro e, por outra, a historia do mesmo xardín desde a súa fundación en tempos de Filipe IV, transmiten ao lector todos os segredos e historias encerradas neste famoso enclave madrileño.
• Cuentos completos (1978). Alianza. Antoloxía de todos os contos publicados por Fernández Santos até 1978.
• A orillas de una vieja dama (1979). Alianza. Despois do abandono do seu marido, unha muller reclúese no seu cuarto renunciando ao mundo exterior, mentres os seus criados aproveitan para desvalixar a casa... Antes de chegar a París, Picasso dá os seus primeiros pasos creativos e de aprendizaxe na súa Málaga natal... A relación dun vendedor do Rastro madrileño e unha descoñecida nova... son algunhas das historias que reúne este libro.
• El reino de los niños (1981). Debate. Un conto infantil no que un rei de cinco anos de idade, aburrido no seu palacio onde ninguén quere xogar con el, atopa unha vía de escape no seu xardín...
• Las puertas del Edén (1981). Austral. Unha parella que rompe pola distancia obrigada na que vive ou a historia dun asasino a soldo que viaxa a un pobo para cumprir un "encargo" en tempos próximos ao comezo da Guerra Civil española de 1936, conforman algunhas das narracións deste volume de contos.
• Aunque no sé tu nombre (1991). Edhasa. Esta colección póstuma mostra como os contos de Fernández Santos foron evolucionando ao unísono coa realidade española, desde o testemuño neorralista dun país arcaico e rural, esnaquizado pola Guerra Civil de 1936, até outra España máis complexa, a dos anos de transición á democracia.

Artigos

• Europa y algo más (1977). Destino. Fernández Santos retrata o seu punto de vista sobre o que lle sae ao paso en viaxes por Italia, Francia, España, Portugal, combinando estas observacións con algún retrato de personaxes e impresións de temas variados do panorama cultural.
• Palabras en libertad (1982). Ariel. Compilación de relatos xornalísticos publicados no diario El País sobre aspectos de Madrid e a súa historia, pobos e lendas de España, retratos de personaxes da cultura e de curiosidades do mundo do cine.
• El rostro del país (1987). El País. Madrid nas súas verbenas, a Almudena, o Ateneo e máis aspectos da capital; o cine e distintas descricións de personaxes ilustres marcan as páxinas desta colección de relatos xornalísticos publicados en El País.
• León desde la memoria (2013). Del Centro. Fotografías de Miguel Fernández Castaldi sobre textos de Jesús Fernández Santos seleccionados por María Castaldi. Percorrido por paisaxes de León, nas súas imaxes fotográficas e descricións literarias.

Obra audiovisual

• Foi director da película Llegar a más (1961). Dos aproximadamente cen documentais realizados como director, destacan na súa traxectoria de RTVE:
• El Greco, un pintor, una ciudad, un río (1961) Premio da Mostra Veneciana do Documental e Curtametraxe.
• Soria de Machado (1967)
• España 1800, Un ensayo cinematográfico sobre Goya y su tiempo. Premio do Sindicato Nacional do Espectáculo.
• Eloxio e nostalxia de Toledo (sobre textos de Gregorio Marañón) (1969) Premio Riccio d'ouro da televisión italiana no II Festival Internacional de Cine-TV Narración de Alghero (Sardeña).
• Goya y su tiempo (1984) Premio da URTI do Festival Internacional de Montecarlo.
• Traballou como director e guionista en distintas series de RTVE como La víspera de nuestro tiempo (1967-69) Premio Nacional de Televisión aos programas culturais e educativos, Los españoles (1970-71), La noche de los tiempos (1971-72) e Los libros (1974), onde destacan os episodios que dirixiu sobre La fontana de ouro de Benito Pérez Galdós, El libro del buen amor, do Arcipreste de Fita, La Celestina, de Fernando de Rojas, El licenciado Vidreira, de Miguel de Cervantes, Artículos de costumbres de Larra y Milagros de Nuestra Señora, de Gonzalo de Berceo.

Premios

• 1958: Medalla do Círculo de Escritores Cinematográficos á mellor curtametraxe por España 1800.