ვერნერ ჰაიზენბერგი

ვერნერ ჰაიზენბერგი

ვერნერ კარლ ჰაიზენბერგი (გერმ. Werner Heisenberg; დ.5 დეკემბერი, 1901, ვიურცბურგი — გ. 1 თებერვალი, 1976,მიუნხენი) — გერმანელი ფიზიკოსი, კვანტური მექანიკის ერთ-ერთი შემქმნელი. 1923 დაამთავრა მიუნხენის უნივერსიტეტი, სადაც ისმენდა ა. ზომერფელდის ლექციებს. 1923-1927 იყო მ. ბორნის ასისტენტი, 1927-1941 - ლაიფციგისა და ბერლინის უნივერსიტეტების პროფესორი, 1941-იდან - მაქს პლანკის ინსტიტუტის პროფესორი და დირექტორი ბერლინსა და გეტინგენში, ხოლო 1955-იდან - მიუნხენში.

1925 ნ. ბორთან ერთად დაამუშავა ე. წ. მატრიცული მექანიკა (კვანტური მექანიკის პირველი ვარიანტი), რომელმაც შასაძლებელი გახადა ჰელიუმის ატომის მახასიათებლების კვანტურ-მექანიკური გამოთვლა. 1927 ჩამოაყალიბა განუზღვრელობის პრინციპი. კვანტური მექანიკის საკითხებზე შექმნილი შრომებისათვის მიენიჭა ნობელის პრემია (1932). დაამუშავა ფერომაგნეტიკების სპონტანური დამაგნიტებისა და გაცვლითი ურთიერთქმედების თეორია. შრომები აქვს ატომბირთვის თეორიის, რელატივისტური კვანტური მექანიკისა და ველის ერთიანი თეორიის საკითხებზე.

1927 წელს, თეორიული ფიზიკის გერმანელმა სპეციალისტმა ვერნერ ჰაინზენბერგმა ჩამოაყალიბა განუზღვრელობის პრინციპი, რომლის თანახმად, ნაწილაკის ტრაექტორიისა და მდებარეობის ერთდროულად დადგენა შეუძლებელია.1935 წელს ავსტრიელმა ფიზიკოსმა ერვინ შრედინგერმა კვანტური მექანიკის სირთულის საილუსტრაციოდ თავისი ცნობილი აზრობრივი ექსპერიმენტი, სახელად "შრედინგერის კატა", ჩაატარა. აღნიშნული ექსპერიმენტის თანახმად, ატომი შესაძლოა ორ მდგომარეობაში არსებობდეს,სანამ მასზე დაკვირვება არ მოხდება. ასე რომ, მხოლოდ დაკვირვების შედეგად უნდა განისაზღვროს დაშლილია ატომი თუ დაუშლელი.შრედინგერის ექსპერიმენტი შემდეგში მდგომარეობდა:ჰერმეტულად დახურულ ყუთში მოთავსებულია კატა. ამავე ყუთში არის მექანიზმი რადიოაქტიური ბირთვით, რადიაციის დეტექტორით და მომწამლავი გაზით ავსებული ჭურჭელი.ექსპერიმენტის პარამეტრები ისეთნაირადაა შერჩეული, რომ 50/50-ზეა ალბათობა იმისა, რომ რადიოაქტიური ბირთვი 1 საათში დაიშლება.თუ ბირთვი დაიშალა, მექანიზმის ამუშავება მოხდება, რომელიც ჭურჭელს გატეხს და კატაც მომწამლავი ნივთიერების ზემოქმედების შედეგად მოკვდება. კვანტური მექანიკის თანახმად, თუ ბირთვზე დაკვირვება არ ხდება, მაშინ მისი მდგომარეობა ორი მდგომარეობის შერევით, ანუ სუპერ პოზიციით აღიწერება. შრსაბამისად, ყუთში მყოფი კატა ერთდროულად ცხოვდლიცაა და მკვდარიც. თუ ყუთი გახსნილია, მაშინ ექსპერიმენტატორი რომელიმე ერთ კონკრეტულ მდგომარეობას დაინახავს- ბირთვი დაიშალა და კატა მკვდარია, ან ბირთვი არ დაშლილა, კატა კი ცოცხალია.

გერმანელმა ფიზიკოსმა დიტერ ცეხმა "შვედინგერის კატის" პარადოქსში დაგებული მახე 1970 წელს აღმოაჩინა. ნახევრად ცოცხალი და ნახევრად მკვდარი კატის არსებობის ალბათობა შესაძლებელია, ვინაიდან კატა ტრილიონობით ატომისგან შედგება. მაგრამ კატის გასანადგურებლად მასთან ჰაერის მოლეკულის დაჯახებაც კი საკმარისი იქნებოდა. ამ ნახევრად მკვდარ კატას, რომელიც ცოცხალი დარჩებოდა და მეორე,მკვდარ კატას ერთმანეთთან კავშირი არანაირად არ ექნებოდათ. ორივე მდგომარეობაში ერთობლივად ყოფნა ატომთან მცირე ჯგუფისთვის ან ერთი ატომისთვის შესაძლებელი იქნებოდა, მაგრამ თითქმის შეუძლებელი ატომთა იმ უზომოდ დიდი რაოდენობისთვის, რასაც კატა წარმოადგენს.უდრო მოგვიანებით, არაერთი ფიზიკოსი ორ პარალელურ ორი კატის არსებობის თეორიას შეეწინააღმდეგა.1965 წლის ნობელის პრემიის ლაურეანტი ფიზიკის დარგში, ამერიკელი რიჩარდ ფეიმანი აცხადებდა, რომ "არავის ესმის კვანტური მექანიკა"და მისი ეფექტების ახსნაც "სრულიად შესაძლებელია" ადამიანის გამოცდილების საფუძველზე.ამ მეცნიერმა, რომელმაც კვანტური ელექტრო დინამიკის ახალი თეორია განავითარა, რათა ნაწილაკების მოძრაობის კუთხით ელექტრო მაგნიტური ველები აღწერა, აღიარა: როდესაც ფიზიკოსები ატომის ქცევას აკვირდებიან, უკეთეს შემთხვევაში, ალბათობის საფუძველზე დამყარებულ პროგნოზებს აკეთებენ. მიზეზს -შედეგობრივ ასპექტებს შეჩვეული ფიზიკოსებისთვის კვანტური მექანიკა ნამდვილი იმედგაცრუებაა,მაგრამ ის მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ჩვენს გარემოში მიმდინარე თითქმის ყველა ფიზიკურ და ქიმიურ რეაქციებში. დღესდღეობით ძალიან რთულია, თითქმის შეუძლებელიცაა ჩვენ მიერ ხილული მაკროსკოპული სამყაროს, ნიუტონისეული ტრადიციული მექანიკისა და ჩვენ მიერ უხილავი კვანტური მექანიკის კომბინირება.მიუხედავად ამისა, მათ ერთობლიობას ყველა თანამედროვე ტექნოლოგიაში ვხედავთ: ლაზერი, მიკროსკოპები, ნახევარგამტარები,ზეგამტარები ან ნანოელექტრონიკა. ინფორმაციის ერაში(კომპიუტერები,მობილური ტელეფონები)კვანტური მექანიკა საკომუნიკაციო სისტემებში წყალქვეშა სინათლის ნაკადისა და ოპტიკური ბოჭკოს განვითარებისას გამოიყენება.ახალი ზეგამტარი მასალები მედიცინის სფეროშიც(სკანერი და სხვა მაღალი გარჩევის სამედიცინო ინსტრუმენტები), ბირთვულ კვლევებსა და კოსმოსურ ტექნოლოგიებში გხვდება.

სქოლიო

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ვერნერ ჰაიზენბერგი

ვიკიციტატაში არის გვერდი თემაზე:

ვერნერ ჰაიზენბერგი

• Annotated Bibliography for Werner Heisenberg დაარქივებული 2010-08-04 საიტზე Wayback Machine. from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues
• MacTutor Biography: Werner Karl Heisenbergდაარქივებული 2012-05-02 საიტზე Wayback Machine.
• Heisenberg/Uncertainty დაარქივებული 2012-10-16 საიტზე Wayback Machine. biographical exhibit by American Institute of Physics.
• Key Participants: Werner Heisenberg დაარქივებული 2012-09-20 საიტზე Wayback Machine. – Linus Pauling and the Nature of the Chemical Bond: A Documentary History
• Nobelprize.org biography
• Werner Heisenberg: Atomic Physics Mentorees
• Oral history interview transcript with Werner Heisenberg. American Institute of Physics, Niels Bohr Library & Archives (16 June 1970). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 იანვარი 2013. ციტირების თარიღი: 29 ივნისი 2020.
• Oral history interview transcript with Werner Heisenberg. American Institute of Physics, Niels Bohr Library & Archives (30 November 1962). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 იანვარი 2013. ციტირების თარიღი: 29 ივნისი 2020.
• ამონარიდები გაზეთებიდან თემაზე: ვერნერ ჰაიზენბერგი ZBW-ის XX საუკუნის პრესის არქივებში

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 590.

{refbegin|60em}}

• Born, Max The statistical interpretation of quantum mechanics. Nobel Lecture – 11 December 1954.
• Cassidy, David C. Werner Heisenberg : A Bibliography of His Writings, Second, Expanded Edition (Whittier, 2001)
• Cassidy, David C. (მაისი 1992). „Heisenberg, Uncertainty and the Quantum Revolution“ (PDF). Scientific American. 266 (5): 106–112. Bibcode:1992SciAm.266e.106C. doi:10.1038/scientificamerican0592-106. ISSN 0036-8733.
• Dörries, Matthias Michael Frayn's 'Copenhagen' in Debate: Historical Essays and Documents on the 1941 Meeting Between Niels Bohr and Werner Heisenberg (University of California, 2005)
• Fischer, Ernst P. Werner Heisenberg: Das selbstvergessene Genie (Piper, 2002)
• Heisenberg, Werner "A Scientist's case for the Classics" (Harper's Magazine, May 1958, p. 25–29)
• Heisenberg, Werner Across the Frontiers (Harper & Row, 1974)
• Kleint, Christian and Gerald Wiemer Werner Heisenberg im Spiegel seiner Leipziger Schüler und Kollegen (Leipziger Universitätsverlag, 2005)
• Medawar, Jean; Pyke, David (2012) Hitler's Gift: The True Story of the Scientists Expelled by the Nazi Regime. New York: Arcade Publishing. ISBN 978-1-61145-709-4. 
• Papenfuß, Dietrich, Dieter Lüst, and Wolfgang P. Schleich 100 Years Werner Heisenberg: Works and Impact (Wiley-VCH, 2002)
• Powers, Thomas, "The Private Heisenberg and the Absent Bomb" (review of Werner and Elisabeth Heisenberg, My Dear Li: Correspondence, 1937–1946, edited by Anna Maria Hirsch-Heisenberg and translated from the German by Irene Heisenberg, Yale University Press, 312 pp., $40.00), The New York Review of Books, vol. LXIII, no. 20 (December 22, 2016, pp. 65–67. "Heisenberg, Carl Friedrich von Weizsäcker, and... Karl Wirtz [during World War II led] an effort [to prevent] a complete shutdown [of work toward a German atom bomb], which would condemn young physicists to military service... or takeover by Nazi extremists who might think an atomic bomb could still give Hitler a complete victory." (p. 66.) Desiring on ethical grounds to prevent the introduction of nuclear weapons into the world, the key German nuclear physicists "'agreed... not to deny [the feasibility of] an atomic bomb, but... to [argue] that it could not be implemented within a realistic time frame...'" (p. 67.)
• Rechenberg, Helmut und Gerald Wiemers Werner Heisenberg (1901–1976), Schritte in die neue Physik (Sax-Verlag Beucha, 2001)
• Rhodes, Richard The Making of the Atomic Bomb (Simon and Schuster, 1986)
• Schiemann, Gregor Werner Heisenberg (C.H. Beck, 2008)
• von Weizsäcker, Carl Friedrich and Bartel Leendert van der Waerden Werner Heisenberg (Hanser, Carl GmbH, 1977)
• Walker, Mark (1989). „National Socialism and German Physics“. Journal of Contemporary Physics. 24 (5655): 63–89. Bibcode:1978Natur.272..738M. doi:10.1038/272738a0.
• Walker, Mark (1995). Nazi Science: Myth, Truth, and the German Atomic Bomb. Perseus. 
• Walker, Mark (2005). „German Work on Nuclear Weapons“. Historia Scientiarum; International Journal for the History of Science Society of Japan. 14 (3): 164–181.