Wikipedia

Ryszard Kapuściński

polski reportażysta, dziennikarz, pisarz i publicysta

Ryszard Kapuściński (ur. 4 marca 1932 w Pińsku, zm. 23 stycznia 2007 w Warszawie) – polski reportażysta, publicysta, poeta i fotograf, zwany „cesarzem reportażu”.

Ryszard Kapuściński
Ilustracja
Ryszard Kapuściński
Data i miejsce urodzenia

4 marca 1932
Pińsk

Data i miejsce śmierci

23 stycznia 2007
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Ważne dzieła
podpis
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Order Ecce Homo
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Należy do czołówki najczęściej tłumaczonych autorów polskich[1].

Życiorys

edytuj
 
Pogrzeb Ryszarda Kapuścińskiego
 
Grób Ryszarda Kapuścińskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Urodził się w rodzinie nauczycielskiej jako syn Józefa. Jego ojciec walczył w 1939 w stopniu podporucznika w SGO Polesie[2]. Po 17 września dostał się do niewoli radzieckiej. Wraz z kilkoma kolegami udało mu się uciec z kolumny prowadzonej na Smoleńsk i po zamianie ubrania na cywilne powrócił do Pińska. W obawie przed deportacją do Kazachstanu wyjechał z rodziną do swoich rodziców mieszkających w Przemyślu[3], a następnie w głąb niemieckiej strefy okupacyjnej. Pozostałą część okupacji Ryszard Kapuściński wraz z rodzicami spędził w Sierakowie, w Puszczy Kampinoskiej, koło wsi Palmiry oraz w Świdrze (obecnie w granicach Otwocka). Po zakończeniu II wojny światowej przeprowadził się wraz z rodzicami i z siostrą do Warszawy, gdzie w latach 1946–1955 mieszkali na osiedlu domków fińskich na Polu Mokotowskim[4].

Debiutował poetycko w wieku 17 lat w tygodniku „Dziś i Jutro”. W 1950 zdał maturę w warszawskim liceum im. Stanisława Staszica[5][6]. W latach 1953–1981 był członkiem PZPR. W 1955 ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, broniąc pracy magisterskiej Organizacje oświaty dorosłych Królestwa Polskiego w okresie rewolucji 1905–1907 r., napisanej pod kierunkiem Henryka Jabłońskiego[7]. Następnie rozpoczął pracę (początkowo jako goniec) w redakcji „Sztandaru Młodych”. W 1956 otrzymał pierwszą nagrodę – Złoty Krzyż Zasługi – za reportaż To też jest prawda o Nowej Hucie, opisujący trudne warunki życia robotników na budowie kombinatu. W tym samym roku odbył swą pierwszą podróż pozaeuropejską – do Indii. Odszedł z gazety w 1958, odwołany przez redakcję za poparcie dla krytycznego wobec władzy tygodnika „Po prostu”.

Przeniósł się do „Polityki”. Od 1962 pracował dla PAP jako stały korespondent zagraniczny w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Dokumentował upadek cesarstwa w Etiopii i Iranie. Od 1974 w tygodniku „Kultura”. Przełożył na język polski Dziennik z Boliwii Che Guevary[8]. Zaprzyjaźniony z Salvadorem Allende[9]. W latach 1965–1988 mieszkał w bloku przy ul. Pustola 16 na Woli[10].

W 1987 Royal Court Theatre w Londynie wystawił sceniczną adaptację jego książki Cesarz, opisującej upadek reżimu Hajle Syllasje I w Etiopii (wystawiany potem także w kraju). W 1995 wyróżniony nagrodą imienia Jana Parandowskiego[11], w 1999 otrzymał „Ikara”. Wybrany przez środowisko dziennikarskie Dziennikarzem wieku w plebiscycie miesięcznika „Press”. Laureat Nagrody im. Dariusza Fikusa za rok 2004. Doktor honoris causa Uniwersytetu Śląskiego (17 października 1997)[12], Uniwersytetu Wrocławskiego (2001), Uniwersytetu Jagiellońskiego (2004) i Uniwersytetu Gdańskiego (29 stycznia 2004)[13]. Łącznie otrzymał ponad 40 nagród i wyróżnień. Określony mianem maestro przez kolumbijskiego pisarza Gabriela Garcíę Márqueza, włoskiego reportera Tiziano Terzaniego i chilijskiego pisarza Luisa Sepúlvedę[14][15][16]. Członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Zmarł 23 stycznia 2007[17] w wieku 74 lat, po rozległym zawale serca, na oddziale kardiochirurgii szpitala przy ul. Banacha w Warszawie. Jego śmierci poświęcone zostało dużo miejsca zarówno w polskich, jak i światowych mediach. Na pierwszych stronach swych wydań pisały o Kapuścińskim największe gazety, jak „New York Times”, „Le Monde” czy „El Pais”. Na ręce ambasadora RP w Hiszpanii kondolencje z powodu śmierci pisarza złożyli hiszpańska para królewska oraz książę Asturii. To cios dla polskiej literatury, dla polskiej kultury – tak o śmierci Ryszarda Kapuścińskiego mówił w rozmowie z dziennikarzami w tureckim Adampolu prezydent Lech Kaczyński.

Msza święta żałobna rozpoczęła pogrzeb 31 stycznia 2007 w bazylice Świętego Krzyża w Warszawie. Przewodniczył jej prymas Polski kard. Józef Glemp. Mszę koncelebrowali m.in. kapelan Rodzin Katyńskich ks. prałat Zdzisław Peszkowski, kapelan prezydenta RP, ks. prałat Roman Indrzejczyk i ks. Adam Boniecki z „Tygodnika Powszechnego”. Homilię prymasa odczytał ksiądz Piotr Pawlukiewicz.

Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A29-tuje-18)[18].

Od 1952 roku jego żoną była lekarka pediatra Alicja Mielczarek (1933–2022)[19]. Mieli córkę Rene (ur. 1953, po mężu Maisner)[20].

Współpraca z wywiadem PRL

edytuj

27 maja 2007 Igor Ryciak w artykule na łamach tygodnika „Newsweek Polska” ujawnił, że Ryszard Kapuściński od 1965 do 1972 (lub 1977) współpracował z wywiadem PRL[21]. W IPN odnalazły się analizy odwiedzanych przez niego krajów i pisane przez niego opisy kilku osób, z którymi się spotykał[22].

Żona, Alicja Kapuścińska (1933–2022[23]), twierdziła natomiast, że mąż nie przejmował się rejestracją (jako współpracownika) przez SB, utrzymując, że wszyscy wyjeżdżający za granicę dziennikarze byli umieszczeni w tych aktach jako potencjalni informatorzy[24][25].

Publikacje

edytuj

Kapuściński przez wiele lat publikował w „Czytelniku”, pod koniec życia w „Znaku”. Przed jego śmiercią ukazały się:

Po śmierci autora wydano:

 
Dom przy ul. Błotnej w Pińsku, w którym Kapuściński mieszkał do 1939 (2009)
 
Dedykacje Ryszarda Kapuścińskiego w ostatnich wydanych za życia pisarza książkach, Warszawa, 2.11.2006 r.
 
Julia Hartwig i Ryszard Kapuściński (2006)

W 2008 „Agora” w serii Biblioteka Gazety Wyborczej opublikowała Dzieła Wybrane Ryszarda Kapuścińskiego obejmujące 16 tomów – 12 książek (w tym Wiersze zebrane) i 4 książki mówione. Wszystkie książki zostały opatrzone esejami znanych pisarzy.

Nagrody i odznaczenia

edytuj
Nagrody i tytuły, które otrzymał Ryszard Kapuściński
1956
1959
1967
1974
1975
1976
  • Nagroda Państwowa II stopnia
1978
  • Nagroda Kultury
  • Uznanie Cesarza za trzecią książkę 40-lecia przez Politykę
  • Międzynarodowa Nagroda Dziennikarska
1980
1983
  • Cesarz książką roku według Sunday Times
1990
1994
  •   Nagroda Alfreda Jurzykowskiego
  •   Nagroda Niemieckich Wydawców i Księgarzy
1995
1996
  •   Nagroda Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich z Toronto w dziedzinie literatury[27]
1997
1999
  • Statuetka Ikara za książkę Heban
  • Nagroda literacka Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. Samuela Bogumiła Lindego
  •   Hanzeatycka Nagroda Goethego
  • Tytuł Dziennikarza Wieku przyznany przez 50 najlepszych polskich dziennikarzy
2000
  •   Premio Internazionale Viareggio Versilia
  •   Nagroda literacka Ruchu Oporu za Heban
  •   Nagroda Premio Internazionale Feudo di Maida za Heban
  •   Nagroda Creola przyznana przez Uniwersytet Boloński za całokształt
2001
2002
2003
2004
2005

Upamiętnienie

edytuj
 
Tablica pamiątkowa na bloku mieszkalnym przy ul. Pustola 16 w Warszawie, w którym w latach 1965–1988 mieszkał pisarz
  • Od 2010 przyznawana jest Nagroda im. Ryszarda Kapuścińskiego za najlepsze książki reporterskie.
  • W 2010 na warszawskim Polu Mokotowskim otwarto ścieżkę edukacyjną szlakiem Ryszarda Kapuścińskiego. Przebiega ona m.in. koło domu przy ul. Leszowej, w którym mieszkał w latach 1946–1955. W marcu 2018 dom był niezamieszkały i znajdował się w stanie ruiny[36].
  • Jest patronem ławeczki w parku Ratuszowym w Krakowie w dzielnicy XVIII Nowa Huta, o czym informuje tabliczka. Patroni ławeczek w przestrzeni publicznej są wybierani w ramach projektu Kody Miasta realizowanego przez Krakowskie Biuro Festiwalowe, operatora tytułu Kraków Miasto Literatury UNESCO, którym Kraków został uhonorowany w 2013 roku[37][38].
  • W 2022 odsłonięto tablicę pamiątkową na bloku mieszkalnym przy ul. Pustola 16 w Warszawie, w którym mieszkał w latach 1965–1988[10].

Publikacje o Kapuścińskim

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Anna Nasiłowska, Między kolekcją a kanonem, „Niezbędnik Inteligenta Plus [04]”, 1 (1), Polityka, 18 stycznia 2011, s. 32–36, ISSN 1730-0525 [dostęp 2020-05-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-17].
  2. ↑ R. Kapuściński zgodnie z dalszym źródłem podaje nazwę Armia Polesie, ale faktycznie musiała to być SGO Polesie gen. Kleeberga.
  3. ↑ Bartosz Marzec. Z Pińska na koniec świata, Kraj lat dziecinnych Ryszarda Kapuścińskiego (Lato było gorące). „Rzeczpospolita (dodatek Plus Minus)”. 297, 18 grudnia 2004. [dostęp 2017-08-25]. (pol.). 
  4. ↑ Tomasz Urzykowski, Fiński domek, w którym mieszkał Ryszard Kapuściński, może nie przetrwać zimy [online], „Gazeta Wyborcza”, 20 grudnia 2018 [dostęp 2022-06-16].
  5. ↑ Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950.
  6. ↑ Znani absolwenci szkoły [online], XIV Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Warszawie [dostęp 2024-02-28].
  7. ↑ Tomasz Wituch, Bogdan Stolarczyk Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945–2000, wyd. Arkadiusz Wingert, Kraków 2010, s. 160.
  8. ↑ Che Guevara – Dziennik Z Boliwii [online], kapuscinski.info [dostęp 2024-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2011-09-30] (pol.).
  9. ↑ Soccer War [online], American Bookstore [dostęp 2021-03-14].
  10. ↑ a b Wojciech Podgórski: Na Woli odsłonięto tablicę Ryszarda Kapuścińskiego. „Pamiętam stukot jego maszyny do pisania”. warszawa.wyborcza.pl, 20 czerwca 2022. [dostęp 2022-07-24].
  11. ↑ a b Nagroda im. Jana Parandowskiego. Dotychczasowi laureaci. Penclub. [dostęp 2019-09-18].
  12. ↑ Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Śląskiego [online] [dostęp 2011-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-25].
  13. ↑ Lista honorowych doktoratów UG. univ.gda.pl. [dostęp 2011-02-25].
  14. ↑ Bożena Dudko: Terzani pisał do niego Maestro. Gazeta Wyborcza, 15 maja 2009. [dostęp 2018-07-28].
  15. ↑ Ramón Lobo: El sentido de la vida es cruzar fronteras. El País, 23 kwietnia 2006. [dostęp 2018-07-28].
  16. ↑ Luis Sepúlveda: Ryszard Kapuscinski: Simplemente un Maestro. Le Monde Diplomatique, 2008. [dostęp 2018-07-28].
  17. ↑ Ryszard Kapuściński nie żyje (gazeta.pl).
  18. ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Narodowy Panteon na Powązkach. Sławne osoby pochowane w latach 2007–2017. „Gazeta Stołeczna”, s. 11, 27 października 2017. 
  19. ↑ Nie żyje Alicja Kapuścińska, żona mistrza reportażu Ryszarda Kapuścińskiego [online], Onet Wiadomości, 7 marca 2022 [dostęp 2024-03-09] (pol.).
  20. ↑ Ryszard Kapuściński. Życiorys, dzieła, życie prywatne [online], Onet Wiadomości, 3 listopada 2020 [dostęp 2024-03-09] (pol.).
  21. ↑ Bartłomiej Bajerski „Kapuściński współpracował z SB” Dziennik.pl, 13 października 2007.
  22. ↑ Bronisław Wildstein, W świetle sprawy Kapuścińskiego [online], Rzeczpospolita, 2 czerwca 2007 [dostęp 2010-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-04] (pol.).
  23. ↑ Nie żyje Alicja Kapuścińska. Miała 89 lat [online], interia.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
  24. ↑ Donat Szyller, Wdowa po Kapuścińskim: Mąż nie był agentem SB [online], Dziennik.pl, 25 maja 2007 [zarchiwizowane z adresu 2008-01-17].
  25. ↑ Beata Nowacka, Zygmunt Ziątek. „Literatura „non-fiction”. Czytanie Kapuścińskiego po Domosławskim” (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 25).
  26. ↑ Latynoafryka. Nowy zbiór reportaży Ryszarda Kapuścińskiego – Więź [online], wiez.pl, 21 stycznia 2022 [dostęp 2022-06-16] (pol.).
  27. ↑ Szuber uhonorowany w Kanadzie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 50 (422), s. 1, 10 grudnia 1999. 
  28. ↑ M.P. z 1997 r. nr 16, poz. 151.
  29. ↑ M.P. z 1997 r. nr 33, poz. 315.
  30. ↑ Związek Rzemiosła Polskiego: Laureaci Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta w latach 1994–2009. [dostęp 2014-09-12].
  31. ↑ a b „Podróże z Herodotem” Książką Roku 2004 / Wydarzenia / Instytut Książki [online], instytutksiazki.pl, 18 listopada 2005 [dostęp 2016-03-06].
  32. ↑ Subtelna przekora mistrza reportażu, Newsweek 28.12.2008 str. 115.
  33. ↑ Nagrody dla Kapuścińskiego / Wydarzenia / Instytut Książki [online], instytutksiazki.pl, 20 września 2005 [dostęp 2016-03-06].
  34. ↑ Medal Fundacji Kościuszkowskiej dla Ryszarda Kapuścińskiego [online], instytutksiazki.pl, 21 listopada 2005 [dostęp 2016-03-06].
  35. ↑ Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 2005-09-10. [dostęp 2012-12-03].
  36. ↑ Dziury w dachu, pozrywane okna. Domek Ryszarda Kapuścińskiego na Polu Mokotowskim ruiną, „warszawa.wyborcza.pl” [dostęp 2018-04-05] (pol.).
  37. ↑ Kody Miasta. [dostęp 2021-02-04].
  38. ↑ Lista patronów. [dostęp 2021-02-04].
  39. ↑ W październiku 2016 r. uchylono zakaz publikacji rozdziału o kobietach w życiu Ryszarda Kapuścińskiego w ewentualnych wznowieniach jego biografii pióra Artura Domosławskiego.
  40. ↑ wp.pl Sąd: można wznowić pełną biografię Kapuścińskiego [dostęp 2016-10-17].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ryszard_Kapuściński&oldid=74163788”