Wikipedia

Tadeusz Komorowski

polski generał, dowódca AK, polityk emigracyjny

Tadeusz Marian Komorowski, ps. Bór, Znicz, Lawina, Korczak, Gajowy, Prawdzic (ur. 1 czerwca 1895 w Chorobrowie, zm. 24 sierpnia 1966 w okolicach Buckley[1]) – polski hrabia, generał dywizji Polskich Sił Zbrojnych, premier rządu RP na uchodźstwie (1947–1949), Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych (1945–1947), Komendant Główny Armii Krajowej (1943–1944), członek Rady Trzech (od 1956)[2], kawaler Orderu Orła Białego i Virtuti Militari.

Tadeusz Komorowski
Bór
Ilustracja
generał dywizji generał dywizji
Data i miejsce urodzenia

1 czerwca 1895
Chorobrów, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

24 sierpnia 1966
okolice Buckley, Wielka Brytania

Przebieg służby
Lata służby

1913–1947

Siły zbrojne

Cesarsko-królewska Obrona Krajowa
Wojsko Polskie
AK Armia Krajowa
Polskie Siły Zbrojne

Stanowiska

dowódca Armii Krajowej
Naczelny Wódz PSZ

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa
kampania wrześniowa
powstanie warszawskie

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Komandorski Orderu Virtuti Militari Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, trzykrotnie) Krzyż Walecznych (od 1941, dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Medal Wojska Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Srebrny Krzyż Zasługi (II RP) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Krzyż Armii Krajowej Komandor Legii Zasługi (USA) Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” z Mieczami Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” z Mieczami Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” z Mieczami
Odznaka 9. Pułku Ułanów Małopolskich
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Tadeusz Komorowski
Data urodzenia

1 czerwca 1895

Data śmierci

24 sierpnia 1966

Premier Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie
Okres

od 2 lipca 1947
do 10 lutego 1949

Poprzednik

Tomasz Arciszewski

Następca

Tadeusz Tomaszewski

Członek Rady Trzech
Okres

od 1956
do 1966

Poprzednik

Tomasz Arciszewski

Następca

Roman Odzierzyński

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys

edytuj

Rodzina, wykształcenie, początki kariery wojskowej

edytuj

Urodził się w rodzinie hrabiego Mieczysława Mariana Komorowskiego h. Korczak (1860–1926)[3] i Wandy Prawdzic-Zaleskiej (1863–1955)[4]. Spokrewniony z generałem Tadeuszem Rozwadowskim, w którego majątku przyszedł na świat.

W 1913 ukończył gimnazjum we Lwowie i w tym samym roku[5] został przyjęty do Terezjańskiej Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt[6]. Po ukończeniu akademii został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 15 marca 1915 w korpusie oficerów kawalerii i wcielony do Pułku Ułanów Obrony Krajowej Nr 3[7], który dwa lata później został przemianowany na Pułk Strzelców Konnych Nr 3[8]. W jego szeregach walczył na frontach rosyjskim i włoskim I wojny światowej[6]. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 listopada 1916 w korpusie oficerów kawalerii[9].

Okres międzywojenny

edytuj

Z dniem 15 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia porucznika ze starszeństwem z dniem 1 listopada 1916[10] i przydzielony do 9 pułku ułanów[11]. W szeregach tego pułku wziął udział w wojnie z Ukraińcami, a później wojnie z bolszewikami. Od grudnia do maja 1919 walczył w rejonie Mościska – Krysowice[12]. Na początku lipca 1920, w rejonie Łucka, dowodził zbiorczym szwadronem 9 pułku ułanów[13]. 20 sierpnia 1920 objął dowództwo 12 pułku ułanów podolskich. 31 sierpnia 1920, pierwszego dnia bitwy pod Komarowem został ranny[14]. Po wyleczeniu wrócił do 9 pułku ułanów. W 1921 był zastępcą dowódcy 9 pułku ułanów w Żółkwi. W 1922 ukończył dziewięciomiesięczny kurs ekwitacji w Grudziądzu[15].

W latach 1922–1923 był instruktorem jazdy konnej w Oficerskiej Szkole Artylerii w Warszawie i Toruniu[16]. W grudniu 1923 został przeniesiony do 9 pułku ułanów małopolskich „z pozostawieniem jako odkomenderowany w Centralnej Szkole Kawalerii” w Grudziądzu[17]. 31 marca 1924 awansował na majora. W lipcu 1924 został przeniesiony do 8 pułku ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego w Krakowie[18]. W tym samym roku został wyznaczony na stanowisko kwatermistrza pułku[19], a później zastępcy dowódcy pułku. Z dniem 15 lipca 1926 roku został przeniesiony do kadry oficerów kawalerii i przydzielony do Szkoły Podoficerów Zawodowych Kawalerii we Lwowie na stanowisko komendanta[20]. W grudniu 1927 został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 9 pułku ułanów małopolskich w Czortkowie i Trembowli[21]. Od stycznia 1928, po przeniesieniu pułkownika SG Jana Pryzińskiego do dyspozycji Ministra Spraw Wewnętrznych[22], pełnił obowiązki dowódcy tego oddziału. 23 stycznia 1928 awansował na podpułkownika[23]. W styczniu 1929 został mianowany dowódcą 9 pułku ułanów małopolskich[24][25]. 21 grudnia 1932 awansował na pułkownika. Pułkiem dowodził przez dziesięć lat. W listopadzie 1938 został komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu[6].

Ukończył studia na Politechnice Lwowskiej. W 1924, w Paryżu, uczestniczył w Igrzyskach Olimpijskich w jeździectwie[26]. W 1936, w Berlinie, był kierownikiem ekipy jeździeckiej, która zdobyła srebrny medal na Igrzyskach Olimpijskich[27].

Osobny artykuł: Jeździectwo na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 1936.

II wojna światowa

edytuj
 
Tadeusz Komorowski w mundurze pułkownika WP, ok. 1935

Podczas kampanii wrześniowej był najpierw dowódcą Ośrodka Zapasowego Zgrupowania Kawalerii w Garwolinie (stanowisko to objął w sierpniu 1939)[28], a następnie zastępcą dowódcy Kombinowanej Brygady Kawalerii płk. Adama Zakrzewskiego w składzie Armii „Lublin” z którą walczył pod Górą Kalwarią i Zamościem[6]. Pułkownik Komorowski uniknął niewoli i przedostał się do Krakowa[29].

 
Polska ekipa podczas międzynarodowych zawodów hippicznych w Berlinie w 1936: od lewej por. Janusz Komorowski, mjr Wilhelm Lewicki, płk Tadeusz Komorowski (szef ekipy), mjr Zdzisław Dziadulski, por. Czarniawski

Pod koniec 1939 stworzył w Krakowie konspiracyjną Organizację Wojskową i kierował nią do stycznia 1940, kiedy podporządkowała się ZWZ[29]. Komorowski przyjął wówczas pseudonim „Korczak”[29]. Komendant Obszaru Kraków ZWZ, od 8 lutego 1940 generał brygady, po dekonspiracji i przedostaniu się latem 1941 do Warszawy został mianowany zastępcą komendanta głównego ZWZ. Od jesieni 1941 do czerwca 1943 był również komendantem Obszaru Zachodniego, obejmującego okręgi: poznański i pomorski[29]. Od maja 1942 uczestniczył w rozmowach ze Stefanem Sachą i Władysławem Jaworskim w sprawie scalenia Narodowej Organizacji Wojskowej z AK, do czego doszło w listopadzie tego roku[28]. Po aresztowaniu przez Niemców gen. Grota-Roweckiego, od 1 lipca 1943 (formalnie od 17 lipca) objął stanowisko Komendanta Głównego Armii Krajowej. Jego nominacja na to stanowisko wzbudziła kontrowersje wśród niektórych wyższych oficerów KG AK[30].

 
Fałszywa kenkarta Tadeusza Komorowskiego wystawiona w 1942 na nazwisko Jerzy Korabski

W 1943 roku wydał rozkaz stanowiący podstawę zastosowania zasady odpowiedzialności zbiorowej wobec niemieckich osadników biorących udział w akcji wysiedlania Polaków z Zamojszczyzny, nakazując uderzenia na osady niemieckie, których mieszkańcy brali bezpośredni lub pośredni udział w zbrodniach okupanta („Wsie takie nakazałem spalić, a ludność wyciąć w pień”)[31]. Wydał również rozkaz odwetowych pacyfikacji osiedli ukraińskich podczas trwania rzezi wołyńskiej[32].

Uznając duże prawdopodobieństwo wejścia w konflikt zbrojny z oddziałami Gwardii Ludowej i partyzantów radzieckich, był zwolennikiem wprowadzenia do kraju w „krytycznym momencie” nie tylko oddziałów Sił Zbrojnych na Zachodzie, ale też jednostek anglosaskich do wsparcia AK w walce z siłami komunistycznymi[33], o czym informował w październiku 1943 roku rząd w Londynie. 20 listopada 1943 wydał rozkaz do rozpoczęcia akcji „Burza”.

14 marca 1944 Naczelny Wódz gen. Kazimierz Sosnkowski mianował go generałem dywizji z dniem 1 marca 1944 w korpusie generałów[34].

Podjął decyzję o wybuchu powstania warszawskiego. Decyzja ta – według Andrzeja L. Sowy – została uznana pośrednio przez Naczelnego Wodza za przekroczenie kompetencji, które Komorowski posiadał[35].

Uznawał, że zawdzięczanie uwolnienia Warszawy przez Rosję byłoby zrezygnowaniem z niepodległości i poddaniem się Rosji[36].

ŻOŁNIERZE STOLICY! Wydałem dziś upragniony przez Was rozkaz do jawnej walki z odwiecznym wrogiem Polski, najeźdźcą niemieckim. Po pięciu blisko latach nieprzerwanej walki, prowadzonej w podziemiach konspiracji, stajecie dziś otwarcie z bronią w ręku, by ojczyźnie przywrócić wolność i wymierzyć zbrodniarzom niemieckim przykładną karę za terror i zbrodnie dokonane na ziemiach Polskich.

Podczas powstania warszawskiego Komorowski w zasadzie nie uczestniczył w dowodzeniu walkami, był w złej kondycji psychicznej i fizycznej[37]. Cierpiał na zapalenie zatok przynosowych. Jego dolegliwości pogłębiły się, kiedy 13 sierpnia został kontuzjowany w wyniku wybuchu „czołgu pułapki” (borgwarda) na ulicy Kilińskiego[38]. Po 5 września podjął inicjatywę niemiecką dotyczącą rozmów w sprawie kapitulacji, mimo sprzeciwu faktycznie dowodzącego powstaniem płk. Chruściela „Montera”, który radził, by, w krytycznej sytuacji, w jakiej znalazło się powstanie, zwrócić się o pomoc dla powstania do polskich przywódców komunistycznych. „Bór” odmówił, nazywając to zdradą. W tym czasie doszło też do próby odsunięcia Komorowskiego od dowodzenia powstaniem podjętej przez grupę wyższych dowódców powstańczych uznających, że „Bór” jest w kontekście dowodzenia osobą nieporadną[39].

30 września 1944 prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował go Naczelnym Wodzem z zastrzeżeniem, że „wstępuje w prawa i obowiązki Naczelnego Wodza z chwilą rozpoczęcia swych czynności w siedzibie Prezydenta Rzeczypospolitej i Rządu”, czyli w Londynie[40]. Jako jedną z przyczyn zamiany Sosnkowskiego na Komorowskiego prezydent Raczkiewicz podawał wzgląd na współpracę z aliantami anglosaskimi[41].

 
Tadeusz Bór-Komorowski po podpisaniu dokumentu kapitulacji powstania warszawskiego, w kwaterze głównej Ericha von dem Bacha. Ożarów Mazowiecki, 3 października 1944

2 października 1944 udzielił pełnomocnictwa pułkownikowi dyplomowanemu Kazimierzowi Iranek-Osmeckiemu i ppłk. Zygmuntowi Dobrowolskiemu do zawarcia z SS-Obergruppenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim układu o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. 4 października 1944 w Ożarowie spotkał się z generałem von dem Bachem. 5 października 1944 o godz. 8.00 dokonał przeglądu plutonu osłonowego pod dowództwem kapitana Stanisława Jankowskiego ps. „Agaton”, a o godz. 9.45 pomaszerował na czele oddziałów powstańczych do niewoli[42]. Tego samego dnia został przewieziony koleją z Ożarowa do Sochaczewa i dalej do Prus Wschodnich. Towarzyszyło mu pięciu generałów, pięciu oficerów do zleceń, adiutant i pięciu ordynansów. 6 października 1944 przybył do miejscowości Kruklanki (niem. Kruglanken), położonej 9 kilometrów na południowy wschód od miejscowości Pozezdrze, w pobliżu której mieściła się polowa kwatera Himmlera „Hochwald”. Następnego dnia, ponownie spotkał się z nim generał von dem Bach i poinformował o planowanym spotkaniu z Reichsführerem-SS Heinrichem Himmlerem, do którego jednak nie doszło. 8 lub 9 października 1944 został przewieziony do Berlina, do siedziby Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, gdzie znów miało dojść do spotkania z Himmlerem. Następnego dnia został przewieziony do Oflagu 73 Nürnberg-Langwasser pod Norymbergą, umieszczony w oddzielnym baraku i izolowany od innych jeńców. 5 lutego 1945 został przewieziony do Oflagu IV C Colditz. W nocy z 12 na 13 kwietnia 1945 został przewieziony do Twierdzy Königstein w Saksonii. Następnej nocy do obozu cywilnego w Laufen w Bawarii, a kolejnej nocy do Tittmoning, gdzie mieścił się obóz dla jeńców holenderskich. Po kilku dniach powrócił do obozu w Laufen. Pod koniec kwietnia 1945 został przewieziony do Stalagu XVIIIC w Markt Pongau k. Salzburga. Tam SS-Obergruppenführer Gottlob Berger, nakłoniony przez szwajcarskiego posła Feldschera, zwolnił go z niewoli. W okolicach Innsbrucku został wyzwolony przez żołnierzy amerykańskiej 103 Dywizji Piechoty. W Innsbrucku spotkał się z francuskimi generałami Maximem Weygandem i Mauricem Gamelinem, którzy w tym samym czasie zostali uwolnieni z niewoli. Po kilku dniach został przewieziony do Polskiego Ośrodka Wojskowego, byłego Oflagu VII A Murnau, a stamtąd do Paryża[43].

Losy powojenne

edytuj
 
Gen. Tadeusz Bór-Komorowski i gen. Tadeusz Pełczyński, konferencja prasowa Naczelnego Wodza w Londynie, 19 maja 1945
 
Gen. Tadeusz Bór-Komorowski, po lewej stronie: gen. Tadeusz Pełczyński; po prawej Adam Pragier, gen. Antoni Chruściel, konferencja w Londynie, 19 maja 1945

12 maja 1945 przybył do Londynu. Na lotnisku został przywitany okazale i owacyjnie przez premiera Tomasza Arciszewskiego z ministrami, przedstawiciela prezydenta RP i wyższego wojskowego brytyjskiego z ramienia szefa Sztabu Imperialnego[44]. 28 maja 1945 objął obowiązki Naczelnego Wodza[45]. 20 września 1945, „wobec nieuznawania przez władze brytyjskie stanowiska Naczelnego Wodza” przekazał szefowi Sztabu Głównego „ogólne dowodzenie wojskiem oraz koordynację zagadnień wspólnych dla wojska, marynarki wojennej i sił powietrznych”[46]. 8 listopada 1946 Prezydent RP zwolnił go ze stanowiska Naczelnego Wodza[47].

2 lipca 1947 Prezydent RP mianował go prezesem Rady Ministrów[6]. 10 lutego 1949 prezydent RP August Zaleski zwolnił go z urzędów: prezesa Rady Ministrów, kierownika Ministerstwa Skarbu, kierownika Ministerstwa Przemysłu, Handlu i Żeglugi, a także kierownika Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej oraz powierzył mu sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowego rządu, co nastąpiło 7 kwietnia 1949[48].

Od lipca 1956 wchodził w skład emigracyjnej Rady Trzech. Działał w Kole Byłych Żołnierzy Armii Krajowej, a z jego inicjatywy 1 sierpnia 1966 dla upamiętnienia czynu zbrojnego żołnierza AK ustanowiono odznaczenie pamiątkowe – Krzyż Armii Krajowej[49].

Na emigracji zarabiał na życie jako tapicer[50]. Zmarł na atak serca w trakcie polowania[51]. Został pochowany na cmentarzu Gunnersbury w Londynie[52]. W 1994 prochy generała przywiózł do Polski jego syn. Złożono je w kwaterze Komendy Głównej AK na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A 28-7-7)[53].

Awanse

edytuj
  • porucznik – ze starszeństwem z dniem 1 listopada 1916
  • rotmistrz – zweryfikowany 3 maja 1922 ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 73. lokatą w korpusie oficerów jazdy[54]
  • major – 31 marca 1924 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 22. lokatą w korpusie oficerów jazdy
  • podpułkownik – 23 stycznia 1928 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 18. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
  • pułkownik – 21 grudnia 1932 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 i 1. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
  • generał brygady – 8 lutego 1940
  • generał dywizji – 14 marca 1944 ze starszeństwem z dniem 1 marca 1944

Ordery i odznaczenia

edytuj

Krytyka

edytuj

W dosadny sposób stanowisko i osobowość gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, jako wodza naczelnego Armii Krajowej, podczas powstania warszawskiego, sformułowała Maria Dąbrowska[67]:

wódz naczelny Armii Krajowej generał Bór-Komorowski. Mały człowiek, któremu powierzono los narodu i stolicy i o którym jeszcze w tym czasie mawiano tu i owdzie: no przecież ostatecznie Bór ma jakiś plan, wie, co robi. Jeśli nie kapituluje, to znaczy jest jakaś nadzieja na pomoc. Leżący na podłodze i nasłuchujący armat rosyjskich generał nie miał żadnego planu i nie wiedział co robi.

Maria Dąbrowska Przygody człowieka myślącego

Upamiętnienie

edytuj

Życie prywatne

edytuj

Od 1930 żonaty z Ireną Lamezan-Salins (1904–1968)[74], córką gen. Roberta Lamezana-Salins, z którą miał dwóch synów: Adama (ur. 1942)[75][76] i Jerzego (ur. 1944)[77]. Ten drugi urodził się obarczony zespołem Downa[78].

Publikacje

edytuj
  • 1951 – Armia Podziemna
  • 2006 – Powstanie warszawskie (wydane pośmiertne)

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Tadeusz «Bór» hr. Komorowski z Komorowa h. Korczak [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2019-02-03].
  2. ↑ Armia Krajowa – szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego, Krzysztof Komorowski (red.), Warszawa 1999, s. 370, 374.
  3. ↑ Marek Jerzy Minakowski, Mieczysław Marian Piotr hr. Komorowski z Komorowa h. Korczak [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06].
  4. ↑ Marek Jerzy Minakowski, Wanda Zaleska h. Prawdzic [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06].
  5. ↑ Generałowie II Rzeczypospolitej, s. 105.
  6. ↑ a b c d e O kawalerii polskiej XX wieku, s. 118.
  7. ↑ Ranglisten 1916 ↓, s. 128.
  8. ↑ a b Ranglisten 1918 ↓, s. 428.
  9. ↑ Ranglisten 1918 ↓, s. 407.
  10. ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych z 11 marca 1919 r. Nr 27, poz. 854.
  11. ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych z 15 marca 1919 r. Nr 29, poz. 934.
  12. ↑ Jan Tatara, Zarys historii wojennej 9-go Pułku Ułanów, s. 7.
  13. ↑ Jan Tatara, Zarys historii wojennej 9-go Pułku Ułanów, s. 22, reszta oddziału pod dowództwem rotmistrza Jampolskiego odeszła w rejon Zamościa celem wypoczynku i uzupełnienia.
  14. ↑ Józef Turkiewicz, Zarys historii wojennej 12-go Pułku Ułanów Podolskich, Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, Warszawa 1928, s. 24–25.
  15. ↑ Generałowie II Rzeczypospolitej, s. 106.
  16. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 617, 1522.
  17. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 22 grudnia 1923 r., Nr 79, s. 738.
  18. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 67 z 17 lipca 1924 roku, s. 387.
  19. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 557, 600.
  20. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 28 z 19 lipca 1926 roku, s. 221.
  21. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 23 grudnia 1927 r., Nr 28, s. 364.
  22. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 28 stycznia 1928 r., Nr 3, s. 25.
  23. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 298, 339.
  24. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 29 stycznia 1929 roku, s. 9.
  25. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 141, 636.
  26. ↑ Olympics at Sports-Reference.com > Athletes > Tadeusz Komorowski. [dostęp 2012-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-06)]. (ang.).
  27. ↑ Relacja Adama Komorowskiego. Norman Davies, Powstanie..., s. 58.
  28. ↑ a b Powstańcze Biogramy – Tadeusz Komorowski [online], www.1944.pl [dostęp 2019-02-03].
  29. ↑ a b c d Generałowie II Rzeczypospolitej, s. 107.
  30. ↑ „Niektórzy wyżsi oficerowie KG AK mieli poważne obiekcje co do nominacji Bora-Komorowskiego, ponoć ze względu na jego prawicowe poglądy. Szef Biura Propagandy i Informacji AK płk dypl. Jan Rzepecki oceniał, iż „na tle stosunków politycznych w kraju” mianowanie gen. Bora – Komorowskiego na dowódcę AK będzie miało jak najgorsze następstwa. Interweniował on też w tej sprawie u Szefa Sztabu: „Przedstawiłem mu swój pogląd, że jest wysoce niepożądane by w czasie gdy w kraju postępuje silna radykalizacja społeczeństwa na lewo, na czele AK stawał człowiek o profilu politycznym generała Komorowskiego i zapytałem czy i jaką widziałby drogę, by spowodować mianowanie kogoś innego, względnie skłonić Komorowskiego do rezygnacji” – Jan Ciechanowski „Powstanie Warszawskie” Bellona S.A. s. 227 ISBN 978-83-7549-074-9.
  31. ↑ Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011, s. 277, ISBN 978-83-08-04576-3, OCLC 751572861.
  32. ↑ „W wypadku większego nasilenia mordów nakazano stosować odwet akcji pacyfikacyjnej przeciwko osiedlom ukraińskim” – Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła, Wydawnictwo Literackie, 2011, s. 206, ISBN 978-83-08-04576-3.
  33. ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940 – 1944) i sposoby ich realizacji.” Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 200.
  34. ↑ Zarządzenie Naczelnego Wodza L.dz. 630/Tjn. Pers. 44 r.. [w:] A.XII.1/82 [on-line]. IPMS, 1944-03-14. [dostęp 2018-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-22)].
  35. ↑ Naczelny Wódz, po miesiącu walk w Warszawie, w depeszy z 31 sierpnia 1944 roku pisał do władz AK w kraju: „Imponderabilia związane z nastrojami społeczeństwa w Kraju i stanem moralnym żołnierzy Armii Krajowej ocenić możecie jedynie Wy i na tej ocenie muszę polegać całkowicie. (…) Argument, że proponowane ograniczenie „Burzy” miałoby załamać moralnie Armię Krajową i Społeczeństwo jest oczywiście argumentem, wobec którego jestem bezsilny. Musicie wobec tego sami określić dopuszczalny sposób ograniczenia „Burzy” i zredukowania ofiar. Ze swej strony wzywam Was z całym naciskiem do zaniechania wszelkich inicjatyw nadających „Burzy” cechy i formy powstania. – za: Wyjaśnienie Instrukcji z dnia 25.08.1944 dotyczącej ograniczenia „Burzy”, Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, tom IV, lipiec-październik 1944, wyd. Ossolineum, 1991, s. 233, za: Andrzej Leon Sowa Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji. Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 339.
  36. ↑ Jan Ciechanowski, Powstanie Warszawskie, Bellona S.A., s. 431, ISBN 978-83-7549-074-9.
  37. ↑ Pozostający w składzie pierwszego rzutu Komendy Głównej AK major Tadeusz Wardejn-Zagórski 20 sierpnia meldował płk. Rzepeckiemu: „Komendant chory. Cały dzień śpi.”. Nowak-Jeziorański notował, że Komorowski był „osowiały i apatyczny” – za: Andrzej Leon Sowa Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji. Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 609.
  38. ↑ Andrzej Leon Sowa, Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji, Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 493.
  39. ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940 – 1944) i sposoby ich realizacji.” Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 611.
  40. ↑ Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr 11 z 30 września 1944 r., s. 79.
  41. ↑ Jan Ciechanowski, Powstanie Warszawskie, Bellona S.A., s. 483, ISBN 978-83-7549-074-9.
  42. ↑ Tadeusz Komorowski, Armia Podziemna, s. 431, 436, 443.
  43. ↑ Tadeusz Komorowski, Armia Podziemna, s. 446–447, 450–455.
  44. ↑ Stanisław Kopański, Wspomnienia wojenne 1939–1946, s. 391–392.
  45. ↑ Andrzej Krzysztof Kunert, Generał Tadeusz Bór-Komorowski w relacjach i dokumentach, s. 423, Komunikat Gabinetu Wojskowego Prezydenta Rzeczypospolitej o objęciu przez gen. dyw. Tadeusza Bora-Komorowskiego obowiązków Naczelnego Wodza 28 V 1945.
  46. ↑ Stanisław Kopański, Wspomnienia wojenne 1939–1946, s. 397–398.
  47. ↑ Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, s. 33.
  48. ↑ Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr 1 z 30 kwietnia 1949 r., s. 2–3.
  49. ↑ Generałowie II Rzeczypospolitej, s. 112.
  50. ↑ Biografia Tadeusz Komorowski – postacie II wojny światowej [online], www.sww.w.szu.pl [dostęp 2019-02-03].
  51. ↑ Tadeusz Bór Komorowski. polskieradio.pl, 26 lutego 2009.
  52. ↑ Tadeusz Bor-Komorowski (1895-1966) - Find a Grave... [online], www.findagrave.com [dostęp 2023-05-04] (ang.).
  53. ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2020-11-12].
  54. ↑ Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Załącznik do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 13 z 8 czerwca 1922 roku, Zakłady Graficzne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1922, s. 160. „Rocznik oficerski” 1923, s. 678.
  55. ↑ M.P. z 1996 r. nr 11, poz. 124 „w uznaniu wielkich historycznych zasług dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.
  56. ↑ a b c d e f g Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 203, 205.
  57. ↑ a b c d e Andrzej Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944. T. 2. Warszawa: PAX, 1987, s. 92.
  58. ↑ Zbigniew Puchalski, Ireneusz J. Wojciechowski: Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie. Warszawa: KAW, 1987, s. 113.
  59. ↑ Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, Koszalin 1997, s. 370.
  60. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3462 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 5).
  61. ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  62. ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 2, s. 17, 11 listopada 1936. 
  63. ↑ M.P. z 1934 r. nr 64, poz. 97 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
  64. ↑ M.P. z 1925 r. nr 62, poz. 234 „za szczególne zasługi, położone w dziedzinie organizacji i administracji armji Rzeczypospolitej Polskiej”.
  65. ↑ a b c Na podstawie fotografii [1].
  66. ↑ Wiktor Krzysztof Cygan, Jacek Skalski: Polska – w obronie wolności 1939–1945. Warszawa: Barwa i Broń, 2005, s. 81.
  67. ↑ Maria Dąbrowska: Przygody człowieka myślącego, Warszawa 1970, wydawnictwo 'Czytelnik, s.712.
  68. ↑ Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. Szczecin: Nefryt, 1995, s. 191. ISBN 83-902670-1-2.
  69. ↑ Sołdaty swobody [online], filmpolski.pl [dostęp 2019-06-28] (pol.).
  70. ↑ Generał Nil [online], filmpolski.pl [dostęp 2019-06-28] (pol.).
  71. ↑ Kurier [online], filmpolski.pl [dostęp 2019-06-28] (pol.).
  72. ↑ Sprawa polska 1944 [online], filmpolski.pl [dostęp 2019-06-28] (pol.).
  73. ↑ Ewidencja grobów weteranów walk o Wolność i Niepodległość Polski [online], BIP Instytutu Pamięci Narodowej [dostęp 2020-08-03] (pol.).
  74. ↑ Marek Jerzy Minakowski, Irena Pelagia Maria de Lamezan-Salins-Salins [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06].
  75. ↑ Marek Jerzy Minakowski, Adam hr. Komorowski z Komorowa h. Korczak [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06].
  76. ↑ Archiwum Historii Mówionej – Adam Komorowski [online] [dostęp 2018-10-06] (ang.).
  77. ↑ Marek Jerzy Minakowski, Jerzy hr. Komorowski z Komorowa h. Korczak [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06].
  78. ↑ Relacja Adama Komorowskiego. Norman Davies, Powstanie..., s. 754.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tadeusz_Komorowski&oldid=74854339”