Język papiamento
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
319 tys. (1999)[1] | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
|
kreolski na bazie portugalskiego i hiszpańskiego | |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy | Aruba, Bonaire, Curaçao | ||||||
| Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-2 | pap | ||||||
| ISO 639-3 | pap | ||||||
| IETF | pap | ||||||
| Glottolog | papi1253 | ||||||
| Ethnologue | pap | ||||||
| GOST 7.75–97 | пап 533 | ||||||
| WALS | pap | ||||||
| SIL | pap | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język papiamento, papiamentu, papiamen – język kreolski na bazie portugalskiego i hiszpańskiego, używany w regionie Karaibów, głównie na wyspach Aruba, Bonaire i Curaçao. Nazwa pochodzi od czasownika papiá („rozmawiać”), z portugalskiego papear.
Słownictwo języka papiamento zawiera liczne zapożyczenia z różnych języków: przede wszystkim niderlandzkiego, ale także angielskiego, francuskiego, judeo-portugalskiego oraz języków afrykańskich.
Historia
Mowa papiamento powstała w połowie XV w. w wyniku pierwszych kontaktów Portugalczyków i mieszkańców Zachodniej Afryki, kumulując afrykańskie struktury gramatyczne i portugalski zasób wyrazowy. Pidżyn ten stał się następnie wspólnym językiem, zrozumiałym dla niewolników afrykańskich pochodzących z różnych grup etnicznych, w następnych pokoleniach przekształcając się w język kreolski. Wykazuje on znaczne podobieństwo strukturalne do języków kreolskich do dziś funkcjonujących na zachodnim wybrzeżu Afryki (Gwinea Bissau, Republika Zielonego Przylądka, Senegal i Gambia)[2].
Gramatyka
Zaimki
- Zaimki osobowe: ja ami/mi; ty abo/bo; on/ona/ono e; my nos' wy boso; oni nan. Formy grzecznościowe tworzy się za pomocą meneer „Pan” i señora „Pani”, np. Ken meneer ta? „Kim Pan jest” i Ken señora ta? „Kim Pani jest?”.
- Zaimki dzierżawcze: mój mi; twój bo; jego/jej su; nasz nos; wasz boso; ich nan, np. Mi tin mi auto „Mam swój samochód”, Nos tin nos pasashi „Mamy nasze bilety”. Zaimki akcentowane poprzedzone są przez di np. Esaki ta dimi. „To jest moje”.
- Zaimki pytajne: Gdzie unda? : Unda bo ta bai? „Gdzie idziesz?”; Ile cuanto : Cuanto esaki ta? „Ile to kosztuje”.
Rzeczowniki
- Rzeczowniki nie posiadają rodzaju gramatycznego. Jeżeli zachodzi taka konieczność, dodaje się po rzeczowniku wyraz precyzujący płeć machu dla rodzaju męskiego, i muhe dla żeńskiego. Przykłady: pushi machu „kocur”, mucha muhe „dziewczynka”.
- Rzeczowniki nie zmieniają formy w liczbie mnogiej, jeżeli są określone co do liczby np. un homber „mężczyzna”, dos homber „dwóch mężczyzn”; hopi hende „wielu ludzi”[2]. W pozostałych przypadkach końcówka liczby mnogiej jest identyczna z zaimkiem nan „oni”, na przykład muchanan „dzieci”. Przymiotniki nie przyjmują końcówki liczby mnogiej: Mi casnan ta nobo „moje domy są nowe”.
Przymiotniki
- Stopniowanie: lihé, mas lihé, di mas lihé „szybko, szybciej, najszybciej”, np. Pedro ta kuri mas lihé ku mi. „Pedro biega szybciej ode mnie”.
Czasowniki
- Czasowniki nie odmieniają się przez osoby i liczby np. Ami/mi ta bai „Idę”, Nos ta bai „Idziemy”.
- Czasy określane są przez partykuły stawiane przed czasownikiem, np. Mi ta bai „Idę”; Mi tabata bai „Szedłem”; Mi a bai „Poszedłem”; Mi lo bai „Pójdę”. Istnieją dwa czasy przeszłe: dokonany i niedokonany: Ora bo a yega mi tawata come pan „Kiedy przyszedłeś, jadłem chleb”. Formę progresywną (ang. be + -ing) można wyrazić na dwa sposoby: E ta skirbiendo = E ta skirbi „Ona właśnie pisze”.
- Przeczenie tworzy się za pomocą partykuły „no” tuż przed czasownikiem, np. Mi no tin placa „Nie mam pieniędzy”. Dopuszcza się więcej przeczeń w zdaniu: E no a duna mi nada „On nic mi nie dał”.
- Papiamentu posiada formy strony biernej, co jest rzeczą niezwykłą w językach kreolskich, np. Papiamentu ta wordu papiá na Aruba. „Papiamento jest używany na Arubie”.
Podstawowe zwroty
- Danki – Dziękuję
- Kon ta bai? – Jak się masz?
- Unda mi por kome kuminda krioyo? – Gdzie mogę zjeść kreolskie jedzenie?
- E pomp di gasolin ta habri awor? – Czy stacja benzynowa jest teraz otwarta?
- Mi ke kome – Chcę jeść
- Hopi bon – Bardzo dobry
- Trankilo – Wszystko w porządku
- Pakiko? – Po co?
- Dikon – Dlaczego?
- Awa – Woda
- Tur cos – Wszystko
- Sea ketu – Bądź cicho!
- Tin hopi bientu – Jest silny wiatr.
- Kiko a pasa? – Co się stało?
- Kuant'or'tin? – Która godzina?
Status prawny
Od marca 2007 papiamento był uznany za język urzędowy na Antylach Holenderskich[3], do podziału terytorium w 2010. Obecnie Aruba[4] i Curaçao[5] używają go jako języka oficjalnego obok niderlandzkiego, zaś Bonaire przyznało mu status języka regionalnego i akceptuje jego używanie w administracji[6].
Przypisy
- ↑ Ethnologue report for language code: pap
- ↑ a b Bonaire / Papiamentu Language [online], www.geographia.com [dostęp 2017-11-24].
- ↑ Nieuwsbrief 070313 - Papiaments officieel erkend
- ↑ Bettina Migge, Isabelle Léglise, Angela Bartens: Creoles in Education: An Appraisal of Current Programs and Projects. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 2010, s. 268. ISBN 978-90-272-5258-6. (ang.).
- ↑ LANDSVERORDENING van de 28ste maart 2007 houdende vaststelling van de officiële talen (Landsverordening officiële talen). Government of the Netherlands. (niderl.).
- ↑ Invoeringswet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba. wetten.nl. (niderl.).
Bibliografia
- Atlas języków. Pochodzenie i rozwój języków świata, Bernard Comrie (red.) i inni, Poznań: „Atena”, 1998, ISBN 83-85414-31-2, OCLC 749229608.
- Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5.