Przejdź do zawartości

John Gielgud

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
John Gielgud
Ilustracja
John Gielgud (1936)
Imię i nazwisko

Arthur John Gielgud

Data i miejsce urodzenia

14 kwietnia 1904
Londyn

Data i miejsce śmierci

21 maja 2000
Wotton Underwood

Zawód

aktor

Lata aktywności

1924–2000

Odznaczenia
Odznaka Rycerza Kawalera (Wielka Brytania) Order Zasługi (Wielka Brytania) Order Towarzyszy Honoru (Wielka Brytania)
Multimedia w Wikimedia Commons

John Gielgud, OM, CH właśc. Sir Arthur John Gielgud[1] (ur. 14 kwietnia 1904 w Londynie, zm. 21 maja 2000 w Wotton Underwood) – angielski aktor i reżyser.

Za swoje zasługi artystyczne, w 1953 został uhonorowany przez królową brytyjską zaszczytnym tytułem szlacheckim „Sir”[2].

Laureat Oscara (1981), Złotego Globu (1981, 1989) oraz Nagrody BAFTA (1953, 1974)[3].

Na scenie teatralnej i na planie filmowym spędził 60 lat. Wraz z Ralphem Richardsonem i Laurencem Olivierem należał do trójcy aktorów, którzy dominowali na brytyjskiej scenie przez większą część XX wieku[4]. Zagrał główne role w największych szekspirowskich spektaklach; najwybitniejszy XX-wieczny odtwórca roli Hamleta, w którą wcielił się ponad 500 razy[5][6].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Londynie w rodzinie polsko–litewskiej jako syn Kate Terry–Gielgud (z domu Terry-Lewis; 1868–1958) i Franka Henry’ego Gielguda (1860–1949), agenta giełdowego. Jego matka pochodziła z rodziny aktorskiej. Ze strony ojca Gielgud wywodził się z polskiej rodziny magnackiej Giełgudów (herbu Giełgud), w której odnaleźć można gwiazdy scen polskich z końca XVIII wieku. W rodzinie tej trafiali się również oficerowie i uczestnicy polskich powstań, w tym powstania listopadowego. Był prawnukiem Anieli z Kamińskich Aszpergerowej (1816–1902), polskiej aktorki związanej przez kilkadziesiąt lat ze sceną lwowską. Do jego przodków należał m.in. Antoni Giełgud, generał w powstaniu listopadowym, rodzina wskutek represji po powstaniu listopadowym emigrowała do Wielkiej Brytanii[7].

Uczęszczał do Westminster School. Początkowo myślał o karierze architekta, jednak niemożność opanowania rysunku technicznego i rosnące zainteresowanie teatrem skłoniło go do podjęcia kariery scenicznej. W 1921 w wieku siedemnastu lat pojawił się na scenie The Old Vic w roli posłańca Heralda w Henryku V Williama Szekspira[8], a 1924 w objazdowym zespole wystąpił w roli Romea w sztuce Romeo i Julia. Ukończył Royal Academy of Dramatic Art. W latach 1929–1931 na deskach The Old Vic osiągnął pozycję gwiazdorską i uznanie krytyków, grając najważniejsze role szekspirowskie: Hamleta, Romea, króla Leara, Shylocka z Kupca weneckiego, Prospera z Burzy, Marka Antoniusza z Antoniusza i Kleopatry, Malvolio z Wieczora Trzech Króli i Benedicka z Wiele hałasu o nic, często mając za partnerów Ralpha Richardsona i Laurence’a Oliviera. Od roku 1932 także podjął się reżyserii, w tym Ćwiczenie pięciu palców Petera Shaffera (1959), All Over Edwarda Albee (1971) czy Życie prywatne Noëla Cowarda (1975), a od 1928 pojawił się w inscenizacjach na Broadwayu[9], zdobywając Tony Award za wybitną firmę zagraniczną w przedstawieniu Oscara Wilde’a Bądźmy poważni na serio (1948), za zasługi dla teatru w sztuce szekspirowskiej Wieki człowieka (1959) i reżyserię komedii Duża ryba, mała ryba (1961)[10]. Ponadto występował w utworach innych twórców światowej rangi, w tym Antona Czechowa (Iwanow w roli Mikołaja Iwanowa), George’a Bernarda Shawa (Żołnierz i bohater jako Sergiusz Saratow), Fiodora Dostojewskiego (Zbrodnia i kara w roli Rodiona Romanicza Raskolnikowa), Eurypidesa (Medea jako Jason), Edwarda Albee (Tiny Alice w roli Juliana), Ibsena (Duchy) i Frya (Dama nie jest do spalenia jako Thomas Mendip). Pozostawił wspomnienia Aktor i jego czasy[11], w których dokonuje podsumowania i analizy swojej twórczości.

Debiutował na ekranie jeszcze w epoce kina niemego, jako ubogi rzeźbiarz Daniel Arnault, który zakochuje się w pięknej Genevieve w dramacie Kim jest ten mężczyzna? (Who Is the Man?, 1924). Przez kolejne lata skupił się bardziej na twórczości teatralnej, niż filmowej. W dreszczowcu Alfreda Hitchcocka Bałkany (Secret Agent, 1936) wystąpił w roli dziennikarza wplątanego w szpiegowską aferę. Brał udział w filmowych adaptacjach sztuk, w tym w Juliusz Cezar (1953), Romeo i Julia (1954) i ekranizacji Becket (1964) w reż. Petera Glenville’a w roli król Ludwika VII, zdobywając nominację do Oscara, u boku Petera O’Toole’a i Richarda Burtona. W dramacie kostiumowym Orzeł w klatce (Eagle in a Cage, 1970) wystąpił jako Napoleon. W ekranizacji sztuki Bertolda Brechta Galileo (1975) w reż. Josepha Loseya został obsadzony w roli starego kardynała. W adaptacji powieści detektywistycznej Agathy Christie Morderstwo w Orient Ekspresie (1974) w reż. Sidneya Lumeta z Seanem Connery, Ingrid Bergman i Lauren Bacall zagrał postać służącego Edwarda Beddoesa, za którą dostał nagrodę BAFTA. W dramacie Alaina Resnais’go Opatrzność (Providence, 1977) u boku Dirka Bogarde’a i Ellen Burstyn stworzył kreację zrzędliwego pisarza Clive’a Langhama, walczącego z chorobą i starością, uciekającego w groteskowy świat wyobraźni. Dyrygent (1979) w reż. Andrzeja Wajdy z Krystyną Jandą i Andrzejem Sewerynem zagrał tytułową rolę Johna Lasockiego[12]. W dramacie biograficznym Davida Lyncha Człowiek słoń (The Elephant Man, 1980) z udziałem Anthony’ego Hopkinsa, Anne Bancroft i Johna Hurta wystąpił jako dyrektor szpitala londyńskiego Francis Carr–Gomm[13].

Drugoplanowa rola wrednego kamerdynera Hobsona w komedii romantycznej Artur (1981)[13] z Lizą Minnelli, Geraldine Fitzgerald i Dudleyem Moorem przyniosła mu uznanie, nagrodę Oscara, Złoty Glob, nominację do nagrody BAFTA i liczne nagrody krytyków. Kolejne jego znaczne role ekranowe to Sir Leonard Darwin w dramacie psychologicznym Freda Schepisiego Obfitość (Plenty, 1985)[13] z Meryl Streep, Edward Ryder, ojciec Charlesa (Jeremy Irons) w serialu ITV Powrót do Brideshead (Brideshead Revisited, 1981)[13] na podstawie powieści Evelyna Waugha Znowu w Brideshead, żydowski profesor zamordowany w czasie Holokaustu – Aaron Jastrow w miniserialu ABC Wojna i pamięć (War and Remembrance, 1988–1989)[13], Oswald w filmie przygodowym Jerry’ego Zuckera Rycerz króla Artura (1995)[13], Cecil Parkes w biograficznym dramacie muzycznym Scotta Hicksa Blask (Shine, 1996)[13] z Geoffreyem Rushem, Pan Touchett w ekranizacji powieści Henry’ego Jamesa Portret damy (The Portrait of a Lady, 1996)[13] w reż. Jane Campion z Nicole Kidman, król Constant w miniserialu przygodowym fantasy Hallmark Channel Merlin (1998)[13] i Pius V w dramacie kostiumowym Shekhara Kapura Elizabeth (1998)[13] z Cate Blanchett.

Zmarł 21 maja 2000 w Wotton Underwood, w hrabstwie Buckinghamshire w wieku 96 lat[14].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Był orientacji homoseksualnej[15][16].

W 1953, zaledwie trzy miesiące po tym, jak królowa nadała mu tytuł szlachecki, został aresztowany za „uporczywe namawianie mężczyzn w celach niemoralnych” w publicznej toalecie w Chelsea[17].

W pamiętnikach Henry’ego Channona z lat 1943–57 autor wspomina, że Gielgud posiadał kolekcję filmów pornograficznych[18]. Gielgud napisał scenariusz Trouser Bar, którego akcja rozgrywa się w sklepie z odzieżą męską, dla reżysera filmów erotycznych o tematyce gejowskiej Petera de Rome’a[19]. Realizacji filmu krótkometrażowego fantasy Trouser Bar (2016) podjął się Kristen Bjorn[20]. W filmie wziął udział Nigel Havers[21][22].

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
Rok Nagroda Kategoria Tytuł
1954 Nagroda BAFTA Najlepszy aktor Juliusz Cezar (1953)
1975 Nagroda BAFTA Najlepszy aktor drugoplanowy Morderstwo w Orient Expressie (1974)
1977 Nagroda Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych Najlepszy aktor Opatrzność (1977)
1980 Nagroda Grammy Najlepsze nagranie mówione, dokumentalne lub dramatyczne Ages of Man: Readings from Shakespeare (1979)
1981 Nagroda Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych Najlepszy aktor drugoplanowy Artur (1981)
1982 Złoty Glob Najlepszy aktor drugoplanowy
Nagroda Akademii Filmowej Najlepszy aktor drugoplanowy
1989 Złoty Glob Najlepszy aktor drugoplanowy w serialu, miniserialu lub filmie telewizyjnym Wojna i pamięć (1988)
1991 Nagroda Emmy Najlepszy aktor pierwszoplanowy w serialu lub filmie limitowanym lub antologicznym Summer’s Lease (1989)
1992 Nagroda BAFTA BAFTA Fellowship —

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Personalidade: John Gielgud (Reino Unido). InterFilmes.com. [dostęp 2016-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-12)]. (port.).
  2. ↑ Legendary Actor Sir John Gielgud Dies, „Los Angeles Times”, 23 maja 2000 [dostęp 2024-08-16] (ang.).
  3. ↑ John Gielgud Awards. AllMovie. [dostęp 2024-08-16]. (ang.).
  4. ↑ John Gielgud Biography. AllMovie. [dostęp 2024-08-16]. (ang.).
  5. ↑ Sir Arthur John Gielgud. glbtq.com. [dostęp 2019-02-12]. (ang.).
  6. ↑ Mel Gussow, Sir John Gielgud, 96, Dies; Beacon of Classical Stage, „The New York Times”, 23 maja 2000 [dostęp 2024-08-16] (ang.).
  7. ↑ Afryka 1900. Fotografie Włodzimierza Vala Giełguda (ze zbiorów rodzinnych Adama Kieniewicza). [dostęp 2013-09-23]. Cytat: Włodzimierz Val Giełgud (Gielgud) urodził się w Londynie w 1869 roku. Pochodził ze starego, znakomitego kniaziowskiego rodu litewsko-żmudzkiego. Jego ojciec, Adam Giełgud był synem Jana Giełguda, najmłodszego litewskiego marszałka nadwornego ostatniego polskiego monarchy i bratem marszałka Antoniego Giełguda, generała wojsk polskich w czasie powstania listopadowego (pol.).
  8. ↑ John Gielgud Biography (1904–2000). Film Reference. [dostęp 2024-08-16]. (ang.).
  9. ↑ John Gielgud. Internet Broadway Database. [dostęp 2024-08-18]. (ang.).
  10. ↑ John Gielgud Awards. Internet Broadway Database. [dostęp 2024-08-18]. (ang.).
  11. ↑ John Gielgud, John Powell, John Miller, Michał Ronikier (przekład): Aktor i jego czasy. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1987. ISBN 83-221-0369-7.
  12. ↑ Bogdan Zagroba. Gielgud po „Dyrygencie”. „Film”. nr 3/1980/XXXV (1624), s. 2, 20 stycznia 1980. Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X. 
  13. ↑ a b c d e f g h i j John Gielgud. Rotten Tomatoes. [dostęp 2024-08-16]. (ang.).
  14. ↑ Sir John Gielgud dies aged 96, „The Guardian”, 22 maja 2000 [dostęp 2024-08-16] (ang.).
  15. ↑ Gielgud, 83, Comes Out. „Gay Times”. marzec 1988 (114), 1988. Londyn: Millivres Prowler Group Ltd.. ISSN 0950-6101. 
  16. ↑ Vanessa Thorpe, Curtain rises on Gielgud’s gay scandal, „The Guardian”, 10 lutego 2008 [dostęp 2016-10-30] [zarchiwizowane z adresu 2009-09-17] (ang.).
  17. ↑ Michael Thornton, Gielgud the predator: He was one of our most flamboyant actors but Sir John had an altogether darker side..., „Daily Mail”, 27 sierpnia 2009 [dostęp 2024-08-17] (ang.).
  18. ↑ Glenys Roberts, How a moment of madness by Britain’s Greatest Actor Drove Him to the Brink of Suicide and Forever Changed Attitudes to Sex, „Daily Mail”, 20 marca 2008 [dostęp 2024-08-17] (ang.).
  19. ↑ Ben Beaumont–Thomas, John Gielgud wrote gay porn film, producer says, „The Guardian”, 26 listopada 2014 [dostęp 2024-08-17] (ang.).
  20. ↑ Trouser Bar (2016) w bazie IMDb (ang.)
  21. ↑ Stuart Black, Censorship Row Over John Gielgud Film Featuring Tight Trousers And Orgy [online], London Ist, 5 listopada 2015 [dostęp 2024-08-17] (ang.).
  22. ↑ Sebastian Shakespeare, Row over Sir John Gielgud’s gay porn film Trouser Bar starring Nigel Havers, „Daily Mail”, 28 października 2015 [dostęp 2024-08-17] (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Rafał Wilkusz. Ostatni z wielkich. „Film”. nr 3/1992/XLVII (2218), s. 23, 19 stycznia 1992. Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X. 
  • Tomasz Jopkiewicz. Człowiek legenda. „Film”. nr 7/2000, s. 96–97, lipiec 2000. Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X. 

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Drama League Award za wybitny występ
Laureaci EGOT (Emmy, Grammy, Oscara i Tony)
Laureaci
Laureaci niekonkursowi
BAFTA Fellowship
1971–2000
2001–2030
Nagroda Akademii Filmowej dla najlepszego aktora drugoplanowego
1936–1939
1940–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039
Nagroda BAFTA dla najlepszego aktora pierwszoplanowego
1950–1959
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Nagroda BAFTA dla najlepszego aktora drugoplanowego
1968–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Nagroda Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych dla najlepszego aktora
Złoty Glob dla najlepszego aktora drugoplanowego
1940–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039

Laureaci nagrody Praemium Imperiale (film/teatr)
Złoty Glob dla najlepszego aktora drugoplanowego w serialu, miniserialu lub filmie telewizyjnym
1970–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Gielgud&oldid=75031260”