Стајковци

Стајковци
Поглед кон Стајковци
Стајковци Местоположба на Стајковци во Македонија Стајковци на карта
Координати 42°1′38″N 21°30′47″E
Општина	Гази Баба, Град Скопје
Население	4.394 жит. (поп. 2021)
Шифра на КО	25123, 25623
Надм. вис.	237 м
Стајковци на општинската карта Атарот на Стајковци во рамките на општината
Стајковци на Ризницата

Стајковци — село во Општина Гази Баба, Град Скопје. Стајковци се наоѓа на север од Скопје, и е во непосредна близина на главниот град. Стајковци е споено физички со селото Сингелиќ кое пак е физички споено со населбата Ченто која е состав на главниот град Скопје.

Географија и местоположба

Селото Стајковци лежи во низината, која благо се спушта од северозапад кон југоисток. На северозапад низината е висока околу 265 метри, а на југоисток нејзината висина изнесува околу 237 метри.

Во неговата непосредна близина се наоѓаат селата Црешево, Виниче, Брњарци и Сингелиќ кое е споено со населбата Ченто, односно градот Скопје, а низ самото село Стајковци води патот кон овие села. Непосредно крај селото од северната страна минува обиколницата. На атарот на селото нема извори, па порано населението водата за пиење ја обезбедувало од бунари кои се ископани во секоја куќа и се длабоки 12 до 13 метри, а во поново време бил спроведен и водовод. Селото од сите страни е опколено со обработено земјиште, а до средината на XX век било поделено во два дела, постар на југозапад и понов, основан во 1942 година, на североисток, кои меѓусебно биле оддалечени 500 метри, но со текот на времето како што се доселувале луѓе и граделе куќи, тие наполно се споиле. Местоположбата на селото Стајковци е многу поволна од аспект на стопанските и сообраќајните прилики, кои непосредно влијаат на неговата големина и значење. На целиот атар во најголема мера преовладува обработливото земјиште (над 99 %), додека сосема незначителен дел отпаѓа на пасиштата.

Историја

Подрачјето на Стајковци е населено уште од неолитот, за што сведочи наоѓалиштето Тумба - Круша во Поповско Маало.

Во XIX век, селото било дел од нахијата Чаирско (во превод: Ливадско) Поле (Блатија) во Скопската Каза во Отоманското Царство. Според опширните османлиски дефтери за населението на Скопската Каза од 1832/33 година, селото било забележано под името „Стајковче“ и било христијанско, со 10 христијански домаќинства. На овој попис биле забележани 22 мажи христијани, без новороденчиња. Проценувано е дека селото во тој период имало 44 жители.

Стефан Верковиќ во 1857 година, го забележал селото со 91 жител.

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Стајковци живееле 85 жител, сите Македонци христијани, Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Стајковци имало 24 Македонци егзархисти.

Во 1913 година, во селото биле евидентирани 55 жители (заедно со селото Рукомија). Било дел од Општина Асанбегово.

Според една германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 50 Македонци и 50 други жители.

Кога е основано селото не може со точност да биде утврдено. Од денешните родови најстари доселеници се Анџиини, но не знаат кога се дојдени, а по нив се доселиле Алтиовци и Дељовци во втората половина на XIX век (веројатно). Старини биле пронаоѓани во месностите: Стари Гробја (преорано во 1918 година) лево од патот Стајковци-Сингелиќ каде што биле препознавани крстови поради тоа што со сигурност се знаело дека тоа се христијански гробишта кои припаѓале на македонското население кое за време на османлиската власт, било уништено или иселено, како и во месностите Јаболче и Каменик каде што биле пронајдени „згурија од ковачница“ и мали мермерни блокови. Опустошувањето на старото село морало да биде многу одамна, бидејќи доселениците кои дошле во XIX век не ги наследиле тие гробишта, туку своите починати ги погребувале во соседното село Црешево сѐ до 1942 година, кога Стајковци основало нови гробишта. До втората половина на XIX век, низ Стајковци водел важен кираџиски пат по кој од Скопје, било патувано за Куманово или Овче Поле, поради што во Стајковци постоел еден ан во сопственост на некој си Максут-ага, кој бил затворен со изградбата на новите колски патишта и губењето назначењето на овој кираџиски пат. Во XIX век селото Стајковци било потполно чифлигарско село (поради одличната местоположба и плодноста на земјиштето) на повеќе османлиски поседници од Скопје, кои во XX век имале 4 кули и биле застапувани од албански „ќаи“. Од чифлигарството, Стајковци започнало да се ослободува од 1900 година, со постепено откупување на земјиштето на атарот, од кое селаните успеале да откупат две третини, додека една третина преку т.н. српска аграрна реформа, односно после Првата светска војна, кога Кралството СХС им ја отстапила на доселениците во селото Сингелиќ.

Со раширувањето на градот Скопје и изградбата на голем број на фабрики по Втората светска војна, Стајковци станало привлечнно место за доселување на луѓе од околните села, како и од североисточните краишта на Македонија (Кумановско, Кривопаланечко), при што селото нагло почнало да расте добивајќи ја денешената големина и изглед на приградско населено место.

Потекло и значење на името

Во однос на потеклото и значењето на името на селото, населението смета дека тоа е дадено според личното име (Стајко) на некој постар жител и тоа уште во времето пред османлиската власт („уште од век пред Турчинот да биде овде“).

Стопанство

Земјоделско производство на градинарски растенија под пластеници.

Селото Стајковци е едно од најпознатите и најголемите производители и снабдувачи на скопските пазари со зеленчук и земјоделски производи, од кои најголемиот дел од населението остварува приходи. Речиси целиот атар на селото е обработен и засеан со житни растенија, најмногу пченица, пченка и јачмен, потоа градинарски и раноградинарски култури како што се надалеку познатите и прочуени стајковски домати (патлиџан - скопски јабучар) и пиперки (зелени и црвени), марула, спанаќ, боранија, морков, кромид, лук, зелка, целер, магдонос, праз, а во прилично голема мерка се застапени и бостаните преку одгледување на лубеници, дињи и тикви. Овоштарството и лозарството се застапени во помала мерка претежно по приватните дворови и за сопствени потреби. Сточарството преку одгледување на крупен добиток и живина (кокошки) е исто така застапена во многу мала и незначителна мерка.

Покрај земјоделството, односно градинарството и продажбата на скопските пазари, поради непосредната близина на градот Скопје, значаен дел од населението се занимава и со други второ и третостепени стопански дејности, како што се занаетчиство (автомеханичари), градежништво (ѕидари, плочкари, молери, малтерисувачи), трговија, услужни и угостителски дејности. Во самото село работат повеќе трговски и услужни дејности како што се продавници, ресторани и кафулиња, автосервиси, бутици за облека, книжарница, берберница итн.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 327 —     1953 359 +9.8% 1961 500 +39.3% 1971 — —     1981 — —	Година Нас. ±% 1991 — —     1994 — —     2002 3.532 —     2021 4.394 +24.4%

На пописот од 2002 година, селото имало 3.532 жители, од кои 3.207 Македонци, 3 Турци, 43 Роми, 232 Албанци, 38 Срби и 10 останати.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 4.394 жители, од кои 2.877 Македонци, 1.117 Албанци, 6 Турци, 38 Роми, 1 Влав, 26 Срби, 1 Бошњак, 12 останати и 316 лица без податоци.

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	85	24	327	359	500	—	—	—	—	3.532	4.394

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.

Родови

Стајковци отсекогаш па сѐ до денес е исклучиво населено со Македонци од православна вероисповед. Според потеклото на старината населението доаѓало од разни страни, но во најголем дел се доселило во Стајковци во поново време преку соседното село Црешево и неговиот заселок Виниче во подножјето на Скопска Црна Гора. Родови кои живеат во селото се: Анџиини (најстари доселеници од с. Бразда), Алтиовци, Дрнговци, Караџовци, Шеркови (сите од заселoкот Виниче кај с. Црешево]]), Шанови (од Виниче, каде дошле преку с. Страчинци) Дељовци, Младеновци (двата рода од с. Црешево, со подалечно потекло од Овче Поле), Смилковци, Трчковски, (сите од с. Црешево), Тонковски (дошле преку Црешево со подалечно потекло од околината на Куманово).

Самоуправа и политика

Во XIX век, Стајковци било село во Скопската Каза, Скопски Санџак, Косовски Вилает во Отоманското Царство.

Селото било дел од Општина Асанбегово, општина со седиште во Асанбегово, денешно Сингелиќ.

Во периодот од 1950 до 1955 година, селото било дел од Општина Сингелиќ.

Во периодот од 1955 до 1957 година, селото било дел од Општина Саат Кула, Град Скопје.

Во периодот од 1965 до 1976 година, селото припаднало во Општина Кула, Град Скопје.

Во периодот од 1976 година до денес, селото припаѓа во Општина Гази Баба, Град Скопје. Стајковци останало во оваа општина и покрај општинските територијални промени во 1996, 2004, и 2013 година.

Културни и природни знаменитости

Црквата „Свети Кирил и Методиј“.

Цркви

• Црква „Св. Кирил и Методиј“

Археолошки наоѓалишта

• Тумба - Круша — населба од неолитот и римско време

Иселеништво

Уште за време на османлиската власт, најголем дел од иселениците од постојните како и цели родови од Стајковци се преселиле во градот Скопје. Во денешно време иселеништвото е исто така насочено најмногу кон Скопје, а во помала мерка и во странство (Германија, други држави од Западна Европа, и Соединетите Држави).