Wikipedia

Dąbrowa Górnicza

miasto w województwie śląskim

Dąbrowa Górnicza – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, położone na Wyżynie Śląskiej, nad Czarną Przemszą i Białą Przemszą, na wschodnim krańcu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), w Zagłębiu Dąbrowskim stanowiącym część zachodniej Małopolski.

Dąbrowa Górnicza
miasto na prawach powiatu
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Konurbacja

górnośląska

Prawa miejskie

1916

Prezydent

Marcin Bazylak

Powierzchnia

188,73 km²

Wysokość

258–390 m n.p.m.

Populacja (30.06.2024)
• liczba ludności
• gęstość


112 876[1]
598,1 os./km²

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

41-300 do 42-530

Tablice rejestracyjne

SD

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Dąbrowa Górnicza”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Dąbrowa Górnicza”
Ziemia50°19′17″N 19°11′14″E/50,321389 19,187222
TERC (TERYT)

2465011

SIMC

0939473

Urząd miejski
ul. Graniczna 21
41-300 Dąbrowa Górnicza
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Największe powierzchniowo miasto województwa (11. w kraju)[2] i największy ośrodek przemysłowy Zagłębia Dąbrowskiego. Jest jednym z ośrodków centralnych konurbacji górnośląskiej i częścią Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, której liczba ludności wynosi ok. 2,28 miliona mieszkańców. Natomiast liczba ludności zarejestrowanej w granicach administracyjnych Dąbrowy Górniczej w dniu 31 grudnia 2021 r. wyniosła według danych GUS 115 955 osób[3].

Geografia

edytuj

Położenie

edytuj

Dąbrowa Górnicza leży na Wyżynie Katowickiej i Garbie Tarnogórskim, stanowiących makroregion Wyżyna Śląska. Znajduje się w dużej części w Kotlinie Dąbrowskiej.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 188,73 km², co sprawia, że Dąbrowa Górnicza jest największym miastem pod względem zajmowanej powierzchni w województwie śląskim, wyprzedzając nawet Katowice[4].

Miasto graniczy z powiatem będzińskim (Będzin, gmina Psary, gmina Mierzęcice, Siewierz, Sławków), powiatem zawierciańskim (gmina Łazy), powiatem olkuskim w województwie małopolskim (gmina Klucze, gmina Bolesław) oraz z Sosnowcem.

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Dąbrowa Górnicza została sklasyfikowana jako 43. najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[5].

W drugiej połowie XVI wieku stanowiące obecnie dzielnice Dąbrowy Górniczej Błędów, Gołonóg, Kuźnica Błędowska, Łazy, Łęka, Łosień, Okradzionów, Piekło, Sikorka II, Strzemieszyce Małe, Strzemieszyce Wielkie, Tucznawa i Ząbkowice położone były w powiecie proszowickim województwa krakowskiego, zaś Piła Ujejska, Sikorka I, Trzebiesławice i Ujejsce, także będące współcześnie częściami miasta, należały do księstwa siewierskiego[6]. W związku z tym Dąbrowa Górnicza leży na obszarze dawnej ziemi krakowskiej, stanowiącej część historycznej Małopolski[7][8].

Dzielnice

edytuj

Dąbrowa Górnicza jako miasto jest podzielona na 18 historyczno-zwyczajowych obszarów – dzielnic (obrębów)[9]:

  1. Antoniów
  2. Błędów (Błędów, Łazy Błędowskie)
  3. Gołonóg Południowy (Manhattan, Kasprzak, Podlesie)
  4. Gołonóg Północny (Brodway, Gołonóg, Stary Gołonóg)
  5. Gołonóg Wschodni (Górka Gołonoska, Tworzeń)
  6. Łęka
  7. Łosień
  8. Mydlice (Mydlice Północne, Mydlice Południowe)
  9. Okradzionów (Kuźniczka Nowa, Okradzionów, Rudy)
  10. Reden (Aleje, Reden, Reden-Adamiecki, Staszic)
  11. Strzemieszyce Małe
  12. Strzemieszyce Wielkie
  13. Śródmieście (Stara Dąbrowa, Śródmieście)
  14. Trzebiesławice
  15. Tucznawa-Bugaj-Sikorka
  16. Ujejsce
  17. Ząbkowice (Osiedle Młodych Hutników, Ząbkowice)
  18. Zielona-Pogoria (Ratanice, Marianki, Zielona-Korzeniec-Dziewiąty, Piekło, Łęknice)

Dla potrzeb Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego (DBP) miasto zostało podzielone na 36 obszarów, które nie odpowiadają podziałowi na dzielnice. Dla potrzeb DBP miasto podzielone jest na obszary nazwane[10]: Aleje, Antoniów, Błędów, Brodway, Gołonóg, Górka Gołonoska, Łazy Błędowskie, Łęka, Łęknice, Łosień, Kasprzak, Kuźniczka Nowa, Manhattan, Marianki, Mydlice Południowe, Mydlice Północne, Okradzionów, Osiedle Młodych Hutników, Piekło, Podlesie, Ratanice, Reden, Reden-Adamiecki, Rudy, Stary Gołonóg, Staszic, Stara Dąbrowa, Strzemieszyce Małe, Strzemieszyce Wielkie, Śródmieście, Tworzeń, Trzebiesławice, Tucznawa-Bugaj-Sikorka, Ujejsce, Ząbkowice, Zielona-Korzeniec-Dziewiąty.

W latach 1977–1984 jedną z dzielnic miasta był Sławków.

Nazwa

edytuj

Miasto powstało w wyniku łączenia się w większy organizm miejski wielu mniejszych miejscowości, które spowodowane było rozwojem przemysłu.

Po raz pierwszy nazwa Dąbrowa pojawiła się w dokumentach w roku 1655 (księgi parafialne kościoła Świętej Trójcy w Będzinie), ale wieś powstała nieco wcześniej, ok. 1652 roku, kiedy określana była mianem Koniecpolska Wola (Koniecwola)[11]. Pierwotna nazwa pochodzi od nazwiska Zygmunta Stefana Koniecpolskiego, starosty będzińskiego, który na przynależnych starostwu gruntach pozwolił osiedlić się kilku chłopskim rodzinom. W źródłach historycznych wymieniane są jednak miejscowości, które w wyniku procesów urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez obecne miasto.

W latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia w zlatynizowanych staropolskich wersjach obecne dzielnice Dąbrowy Górniczej Strzemieszyce Wielkie jako Strmyeschycze Maior oraz Strzemieszyce Małe jako Strmyeschycze Minor, a także Tucznawa jako Thucznobaba, Okradzionów jako Okradzonow, Gołonóg jako Golonog, Ząbkowice jako Zambkowicze, Łosień jako Lossyen[12].

Natomiast najstarsze wzmianki o innych osadach z terenu dzisiejszej Dąbrowy Górniczej to, m.in. XII wiek o Trzebiesławicach, 1220 o Błędowie w kronikach biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża, XIV wiek o Strzemieszycach i Ujejscu (pierwsza wzmianka z 1372[13]), XV wiek o Gołonogu, Ząbkowicach w księgach Jana Długosza oraz w 1443 o Sikorce[14], w 1551 o Łęce. Prawdopodobnie od X wieku istniał Łosień, będący wczesnośredniowiecznym ośrodkiem wytopu metali.

Historia

edytuj
 
Mapa Dąbrowskiego Zagłębia Węglowego z 1918 roku
 
Strzemieszyce Wielkie (obecnie dzielnica Dąbrowy Górniczej), 1916
 
Ulica Sobieskiego w 1928 roku
 
Ulica Sobieskiego – widoczny po prawej gmach poczty i nieistniejący dziś budynek na lewo, lata 30. XX w.
 
Ulica Sobieskiego obecnie
 
Pomnik Bohaterom Czerwonych Sztandarów w Dąbrowie Górniczej

Przed 1795 r.

edytuj

Według spisu ludności diecezji krakowskiej z 1787 osada liczyła 184 mieszkańców.

1795-1918

edytuj

Okres pruski (Nowy Śląsk)

edytuj

W 1795 r., w wyniku III rozbioru Polski, Dąbrowa przyłączona została do Prus jako część Nowego Śląska. W 1799 powstała pierwsza znana mapa tych okolic, z której wynika, że zalążkiem osady była „Stara Dąbrowa” – wieś zlokalizowana przy trakcie prowadzącym z Krakowa na Śląsk, w okolicach obecnej ul. A. Struga i na południe od niej. We wsi tej znajdowała się karczma starościńska, kuźnia, studnia i kapliczka. Z okresem pruskim wiąże się początek intensywnego rozwoju gospodarczego wsi, spowodowanego odkryciem zasobnych złóż węgla kamiennego. Na terenie Dąbrowy odkryto pod koniec XVIII w. jeden z najgrubszych na świecie pokład węglowy, nazwany później „redeńskim”. W niecce kazimierzowskiej grubość tego pokładu (pokład 510 grupy siodłowej) dochodziła do 20 m, ale tylko na terenie obecnego miasta Dąbrowa Górnicza była wychodnia na powierzchnię tego pokładu.

Już w 1796 z inicjatywy władz pruskich rozpoczęto budowę pierwszej odkrywkowej kopalni węgla kamiennego, która od nazwiska dyrektora górnictwa w rządzie pruskim – hr. Fryderyka Wilhelma Redena – otrzymała nazwę „Reden”. Od 1806 zaczęła obok niej powstawać kolonia robotnicza o tej samej nazwie.

Okres Księstwa Warszawskiego

edytuj

W 1807 roku tereny dzisiejszej Dąbrowy Górniczej zostały wyzwolone spod pruskiej władzy i włączone w skład Księstwa Warszawskiego w okresie wojen napoleońskich. Jednak już w 1813 roku tereny te zostały zajęte przez wojska rosyjskie, które pozostały na tym obszarze aż do 1914 roku.

Dalszy rozwój przemysłowy Dąbrowy łączy się już z działalnością inwestycyjną rządu Królestwa Polskiego, do którego w 1815 r. Dąbrowa została włączona, stanowiąc część Imperium Rosyjskiego. W okresie tym wiele nowych pokładów węgla odkrył Józef Cieszkowski[15][16], na których uruchomiono w 1846 roku nową kopalnię „Cieszkowski”. W latach 1816–1823 obok kopalni „Reden”, na terenie obecnego osiedla K. Adamieckiego, powstała huta cynku „Konstanty”. Do wytopu metali wykorzystywano rudy galmanu przywożone z kopalń w Strzemieszycach Małych, Sławkowie, Żychcicach i Olkuszu. Około 1820 przy kopalni „Reden” powstała pierwsza w Dąbrowie szkoła elementarna, wkrótce potem lazaret. W 1825 pod Będzinem powstała kopalnia „Ksawery”, która dała początek dzielnicy o tej samej nazwie oraz Mydlicom. Kopalnia ta została znacznie rozbudowana przez Cieszkowskiego[17].

Okres Królestwa Polskiego (kongresowego) pod panowaniem Rosji

edytuj

W 1815 Dąbrowa została siedzibą Gminy Olkusko-siewierskiej, natomiast w 1864 siedzibą Gminy Osad Górniczych. W 1874 utworzono Gminę Górniczą z Gminy Osad Górniczych, Starej Dąbrowy z Gminy Olkusko-siewierskiej oraz zniesionej gminy Zagórze Olkuskie, obejmującej m.in. Niwkę, Sielec i Zagórze oraz rozwijające się osady przemysłowe Bobrek, Dańdówkę, Józefów, Konstyntynów, Klimontów, Niepiekło i Środulę[18]. W 1903 od Dąbrowy zostały odłączone Środula, Sielec i Konstantynów. W 1909 roku zostały odłączone: Zagórze, Niwka, Modrzejów, Klimontów, Dańdówka, Józefów i Bobrek. W tym samym roku powstała gmina Dąbrowa Górnicza, w której skład weszły Dąbrowa, Stara Dąbrowa, Niepiekło i kolonie: Bankowa, Koszelew, Łabęcka, Huty Cynkowe, Mydlice, Gliniaki i Dębniki. W 1915 do Dąbrowy zostają przyłączone Koszelew, Ksawera i Warpie.

W 1842 administracja Kościoła ewangelicko-augsburskiego ustanowiła filiał Będzin-Dąbrowa należący do Parafii ewangelicko-augsburskiej w Wieluniu (→ Parafia Ewangelicko-Augsburska w Sosnowcu). Potem w 1882 ewangelicy wznieśli własnym nakładem środków kościół ewangelicki. W latach 1872–1877 budowano pierwszy kościół katolicki pw. św. Aleksandra – papieża i męczennika – jako kościół filialny parafii będzińskiej. Uzyskał on uprawnienia kościoła parafialnego na mocy dekretu biskupa kieleckiego Tomasza T. Kulińskiego z 5 lutego 1891. Dawny kościół św. Aleksandra to obecnie boczna kaplica Bazyliki Najświętszej Maryi Panny Anielskiej.

Na przełomie XIX i XX w. Dąbrowa była największym skupiskiem inteligencji technicznej w Zagłębiu Dąbrowskim, której kuźnią była Szkoła Górnicza zwana Sztygarką. Historia szkoły to piękne karty w dziejach polskiego górnictwa węgla kamiennego i walk rewolucyjnych. Wydawała też ważne czasopismo naukowe Przegląd Górniczo-Hutniczy. Sama tylko kopalnia węgla kamiennego Reden zatrudniała połowę robotników tworzącego się wokół Dąbrowy zagłębia przemysłowego, któremu dała nazwę. Huta Bankowa była największą w Królestwie Kongresowym, a moc jej maszyn stanowiła 1/3 całego przemysłu Królestwa i zapoczątkowała w nim produkcję stali. Zagłębie Dąbrowskie, wraz z Dąbrową Górniczą, było wówczas jednym z najbogatszych i najlepiej uprzemysłowionych regionów znajdujących się pod panowaniem Imperium Rosyjskiego.

Okres I wojny światowej

edytuj

Władze Imperium Rosyjskiego nie chciały przyznać praw miejskich, mimo że Dąbrowa liczyła ponad 30 tys. mieszkańców. Po wybuchu I wojny światowej, Rosjanie opuszczając Dąbrowę wysadzili tory kolejowe, co odcięło huty i kopalnie od głównych rynków zbytu. 24 stycznia 1915 roku podzielono obszar Zagłębia na strefy okupacyjne niemiecką i austriacką, a Dąbrowa znalazła się pod okupacją austriacką. W 1916 roku podniesiono wieś Dąbrowę do rangi miasta[19]. 18 sierpnia 1916 roku Dąbrowa otrzymała od władz austriackich prawa miejskie.

1918-1945

edytuj

W 1918 roku Rada Miejska zdecydowała o zmianie nazwy miasta na Dąbrowę Górniczą, ponieważ ta nazwa była nieoficjalnie stosowana od czasu utworzenia w Dąbrowie gminy Górniczej. Po zakończeniu I wojny światowej Zagłębie Dąbrowskie, razem z Dąbrową, włączono do województwa kieleckiego[20].

4 kwietnia 1918 roku odbył się strajk w kopalni „Paryż”, a w październiku wybuchł strajk górników całego Zagłębia Dąbrowskiego, który unieruchomił kopalnie na trzy tygodnie. 8 listopada 1918 roku powstała Rada Delegatów Robotniczych Zagłębia Dąbrowskiego (zdominowana przez komunistów), która wysłała pozdrowienia dla bolszewickiej Rady Komisarzy Ludowych w Rosji. 16 grudnia doszło do wspólnego posiedzenia Rady Dąbrowy Górniczej i Zagłębia. Na 19 grudnia zapowiedziano strajk powszechny, który jednak nie przyjął masowego charakteru w związku z obsadzeniem kopalń przez wojsko. Do walk między robotniczymi manifestantami a wojskiem i policja doszło 12 marca 1919 roku. W wyniku otwarcia ognia przez oddziały wojskowe zginęło 4 letnie dziecko, 14 letni chłopiec, dwie kobiety i 3 mężczyzn. 13 manifestantów zostało rannych. Doszło też do szturmu manifestantów na budynek żandarmerii. Tego dnia zginął też oficer wojska. Zajścia skończyły się rozbrojeniem przez wojsko oddziałów lewicowej Milicji Ludowej i uśmierzeniem buntu[21]. W okresie międzywojennym Dąbrowa była bastionem wpływów Polskiej Partii Socjalistycznej (w 1925 roku w wyborach do Rady Miejskiej partia zdobyła prawie 60 procent głosów[22].

We wrześniu 1939 roku Dąbrowa Górnicza została zajęta przez wojska niemieckie i znalazła się pod okupacją niemiecką. 8 października 1939 r. została bezpośrednio przyłączona w granice nazistowskich Niemiec[23]. W czasie II wojny światowej obowiązywała niemiecka nazwa miasta: Redenberg.

27 stycznia 1945 roku Dąbrowa Górnicza została zajęta przez wojska sowieckiej Armii Czerwonej, co zakończyło okres okupacji niemieckiej.

1945-1989

edytuj

Duży wpływ na miasto miało wybudowanie w latach 1972–1976 największego w kraju i jednego z największych w Europie Kombinatu Metalurgicznego Huta Katowice.

Z niejasnych przesłanek w 1975 r., ciążące ku Dąbrowie Górniczej Zagórze i Kazimierz Górniczy zostały włączone do Sosnowca. Największą powierzchnię wynoszącą 209 km², miasto posiadało w latach 1977–1984.

1 lutego 1977 miasto Ząbkowice przyłączono do Dąbrowy Górniczej, oprócz Podwarpia, Trzebiesławic, Tuliszowa, Warężyna i Wojkowic Kościelnych, które włączono do gminy Siewierz[24][25]. W rzeczywistości, w skład Dąbrowy Górniczej z obszaru miasta Ząbkowice weszły: Ząbkowice właściwe, ponadto Ujejsce (należące w latach 1973–1975 do gminy Wojkowice Kościelne), Bugaj, Sikorka i Tucznawa (należące w latach 1973–1975 do gminy Ząbkowice) oraz Błędów, Kuźniczka Nowa, Łazy, Łęka, Łosień, Okradzionów i Rudy (należące w latach 1973–1975 do gminy Łosień).

Po 1989 roku

edytuj

1 stycznia 1993 także Trzebiesławice wyłączono z gminy Siewierz i włączono do Dąbrowy Górniczej[26].

W drugiej połowie 2020 roku Dąbrowa Górnicza wspólnie z PKP PLK S.A. rozpoczęła inwestycję[27], która w docelowym kształcie zakłada budowę dwóch centr przesiadkowych w obrębie stacji kolejowych Dąbrowa Górnicza Centrum oraz Dąbrowa Górnicza Gołonóg[28]. Jest to jedna z największych inwestycji infrastrukturalnych we współczesnej historii miasta. Centra przesiadkowe będą w formie zintegrowanych parkingów, z przystankami autobusowymi oraz bezpiecznym dostępem poprzez przejścia podziemne do peronów. W okolicy powyższych stacji kolejowych przejazdy kolejowe zostaną zlikwidowane a zastąpią je tunele pod torowiskiem. W przypadku stacji Dąbrowa Górnicza Centrum zostanie również wyremontowany budynek dworca. Ponadto w ramach inwestycji powstaną dwie nowe drogi. Pierwsza z nich to ulica przebiegająca przez tereny dawnej Kopalni Paryż, łącząca ulice Kolejową i Kościuszki z ulicą Sobieskiego i Moniuszki, która ma mieć na celu odciążenie ruchu samochodowego w centrum. Druga z nich będzie łączyć nowo powstały tunel kolejowy powstały na przedłużeniu ulicy Kościuszki z ulicami Robotniczą i Korzeniec. W ciągu ulicy Konopnickiej powstanie tunel dla ruchu pieszego i rowerowego[29].

Demografia

edytuj
Osobny artykuł: Ludność Dąbrowy Górniczej.
  • Wykres liczby ludności Dąbrowy Górniczej na przestrzeni ostatnich 225 lat.

Największą populację Dąbrowa Górnicza odnotowała w 1982 – według danych GUS 152 373 mieszkańców[30].

  • Piramida wieku mieszkańców Dąbrowy Górniczej w 2021 roku[31].
     
  • Piramida wieku mieszkańców Dąbrowy Górniczej w 2014 roku[31].
     

Architektura

edytuj
 
Pałac Kultury Zagłębia
 
Pałac Kultury Zagłębia – hole

Lista zabytków chronionych prawem w Dąbrowie Górniczej[32]:

 
Bazylika NMP Anielskiej w Dąbrowie Górniczej

Obiekty historyczne:

Gospodarka

edytuj
 
Ulica 3 Maja
 
Budynek przy ul. Dąbrowskiego w Dąbrowie Górniczej

W Dąbrowie Górniczej znajdują się dwie huty, pierwsza z nich będąca największą hutą w Polsce i jednocześnie największym zakładem przemysłowym w mieście jest ArcelorMittal Poland oddział w Dąbrowie Górniczej (dawna Huta Katowice) oraz założona przez Bank Polski wybudowana w latach 1834–1840 Huta Bankowa obecnie należąca do grupy Alchemia.

W Dąbrowie Górniczej swoją siedzibę ma polski oddział koncernu ArcelorMittal będący jednym z największych producentów stali na świecie ArcelorMittal Poland, właściciel kilku hut w Polsce m.in. ArcelorMittal Poland Oddział w Krakowie w krakowskiej Nowej Hucie.

Jedynym zakładem produkcyjnym nawiązującym do górniczej (węgla kamiennego) historii miasta jest należąca do Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. będąca drugą co do wielkości koksownia w Polsce Koksownia Przyjaźń.

W mieście swoje zakłady produkcyjne posiadają firmy z branży motoryzacyjnej, są to m.in. Brembo Poland, NGK Ceramics Polska, Ficomirrors Polska oraz Mecacontrol Polska

Ponadto w Dąbrowie Górniczej znajduje się wiele zakładów produkcyjnych oraz przetwórstwa, takich jak huta szkła należąca do francuskiego koncernu Saint-Gobain[34], spalarnia odpadów niebezpiecznych SARPI, BHH Mikrohuta, Atlas, Ekocem, Sigro II, ALBA, Final S.A., Stalprofil, ThyssenKrupp Stal Serwis Polska, Bentale Distribution Poland, GUHRING Polska, Koide Poland, Prologis Park / Fiege, PAGO, DAMEL Dąbrowska Fabryka Maszyn Elektrycznych, Dąbrowskie Wodociągi, URSA Polska, SIMPLE, Polonia Logistyka, Hobas System Polska czy producent zabawek dla dzieci Wader-Woźniak[35], a także lider światowy w produkcji pasów napędowych i taśm transportujących – Habasit.

W 1996 wyznaczono podstrefę sosnowiecko-dąbrowską Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (KSSE) w Dąbrowie Górniczej[36]. Obecnie część strefy w Dąbrowie Górniczej podzielona jest na 12 terenów inwestycyjnych, w tym najnowszy w dzielnicy Tucznawa. Lokalizacja i skomunikowanie z głównymi drogami tranzytowymi oraz aktywność Urzędu Miasta powodują napływ nowych inwestorów: w ciągu ostatnich lat wydano blisko 1500 zezwoleń na budowę nowych obiektów przemysłowych[35].

Handel

edytuj
 
Centrum Handlowe Pogoria

W Dąbrowie Górniczej znajdują się 4 targowiska miejskie, największe z nich znajduje się w dzielnicy Reden w kwartale ulicy Księcia Józefa Poniatowskiego, alei Józefa Piłsudskiego, Emilii Zawidzkiej oraz Twardej, mniejsze targowiska znajdują się w dzielnicy Gołonóg przy ulicy Tysiąclecia, w dzielnicy Reden przy ulicy Karola Adamieckiego oraz w dzielnicy Mydlice przy ulicy Ludowej. Do największych obiektów handlowych należą Centrum Handlowe Pogoria znajdujące się w dzielnicy Centrum oraz Vendo Park przy ulicy Porozumienia Dąbrowskiego 1980 (DK94). Obok dużych obiektów handlowych w Dąbrowie Górniczej zlokalizowanych jest kilka mniejszych centr handlowych są to m.in. obiekty przy ulicy 11 listopada w sąsiedztwie sklepu Lidl, ulicy Legionów Polskich w sąsiedztwie sklepu Kaufland czy centrum handlowe przy ulicy Morcinka w sąsiedztwie również sklepu Kaufland.

Do sierpnia 2020 przy ulicy Katowickiej (obecnie Porozumienia Dąbrowskiego 1980) (DK94) w Dąbrowie Górniczej funkcjonował market Auchan wraz z pasażem handlowym[37].

W Dąbrowie Górniczej w 1995 roku powstał pierwszy w Polsce market niemieckiej sieci handlowej Plus.

Transport

edytuj
 
Droga wojewódzka nr 910 przebiega przez centrum miasta

Transport drogowy

edytuj

Na układ drogowy Dąbrowy Górniczej składa się 396,2 km dróg publicznych. Są to głównie drogi gminne, których łączna długość wynosi 267 km, co stanowi około 67% całej miejskiej sieci drogowej. Ponadto przez miasto przebiega 89,7 km dróg powiatowych, 23,8 km dróg wojewódzkich oraz 15,7 km dróg krajowych. Zarządcą przeważającej ilości kilometrów dróg jest Prezydent Miasta Dąbrowa Górnicza, pod zarządem GDDKiA jest ponad 8 km odcinek trasy S1[38].

Przez terytorium miasta przebiegają:

Transport kolejowy

edytuj
 
Stacja Dąbrowa Górnicza —peron w 2023 po remoncie
 
Stacja Dąbrowa Górnicza
 
Dworzec w Dąbrowie Górniczej w okresie I wojny światowej

Bardzo rozwinięta sieć kolejowa o jednej z największych gęstości w kraju. W mieście znajduje się aż 8 stacji kolejowych na następujących liniach:

W przeszłości istniała pasażerska linia kolejowa łącząca Dąbrowę Górniczą Ząbkowice z Piekarami Śląskimi i dalej z Tarnowskimi Górami. Tory tej trasy przebiegały przez Będzin Łagiszę, Psary Gródków, Będzin Grodziec i Wojkowice. Istniała wtedy jeszcze jedna stacja kolejowa – Dąbrowa Górnicza Piekło. Pociągi osobowe kursowały na tej trasie do 1982. W 1993 linię zlikwidowano rozbierając most na Brynicy między Piekarami Śląskimi i Wojkowicami oraz tory w samych Wojkowicach. Na odcinku Dąbrowa Górnicza Ząbkowice – Będzin Grodziec do dziś kursują pociągi towarowe.

Około 2005 rozebrano większość torowiska linii kolejowej, łączącej stacje Dąbrowa Górnicza oraz Dąbrowa Górnicza Huta Katowice.

Pociągi dalekobieżne (nie wszystkie) zatrzymują się na dwóch stacjach: Dąbrowa Górnicza i Dąbrowa Górnicza Ząbkowice. Na pozostałych stacjach zatrzymują się osobowe pociągi podmiejskie.Od grudnia 2016 roku zatrzymują się pociągi międzynarodowe łączące Dąbrowę Górniczą z Pragą, Wiedniem, Bratysławą oraz Budapesztem

W Dąbrowie Górniczej w pobliżu dawnej Huty Katowice znajduje się także towarowa stacja przeładunkowa Linii Hutniczej-Szerokotorowej, dawniej zwanej linią hutniczo-siarkową (LHS). Tory te mają rozstaw szyn większy od normalnego, obowiązujący w krajach byłego Związku Radzieckiego. Łączą Polskę z Ukrainą i Rosją, bez konieczności przeładunku towarów na granicy.

Przez Dąbrowę Górniczą przebiegała (od grudnia 1847) historyczna Kolej Warszawsko-Wiedeńska, pierwsza linia kolejowa w Królestwie Polskim oraz (od stycznia 1885) Kolej Iwangorodzko-Dąbrowska.

Komunikacja miejska

edytuj

Dąbrowa Górnicza należy do ZTM, który organizuje komunikację autobusową i tramwajową. Na terenie miasta istnieje kilkadziesiąt linii autobusowych i trzy tramwajowe, które wykonują rocznie odpowiednio ok. 5,7 mln i 925 tys. wozokilometrów (2006 r.).[potrzebny przypis]

Transport lotniczy

edytuj

W odległości ok. 11 km od granicy miasta i ok. 18 km od centrum, znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy „Katowice” w Pyrzowicach, do którego dojazd zapewnia droga ekspresowa S1.

W 2012 otworzono położone na terenie Zespół Szkół Muzycznych im. Michała Spisaka przy ulicy Wirgiliusza Grynia[39], sanitarne lądowisko należące do Szpitala Specjalistycznego im. Sz. Starkiewicza.

Edukacja

edytuj
 
Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej
Zobacz też: Lista szkół w Dąbrowie Górniczej.

W mieście funkcjonują następujące szkoły wyższe:

Wyższa Szkoła Planowania Strategicznego 2 lutego 2010 r. Prezydent Miasta Dąbrowa Górnicza podpisał z rektorem Akademii Górniczo-Hutniczej im. Staszica w Krakowie w jej siedzibie w Krakowie porozumienie o otwarciu zamiejscowego ośrodka tej uczelni[40]. W Dąbrowie Górniczej AGH podjęła się prowadzenia studiów niestacjonarnych I stopnia na wybranych wydziałach w następujących kierunkach[41]:

  • Wydział Zarządzania
– Zarządzanie i Inżynieria Produkcji
  • Wydział Inżynierii Mechanicznej i Robotyki
– Mechanika i Budowa Maszyn
– Automatyka i Robotyka
  • Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki
– Elektrotechnika

Kultura

edytuj
 
Muzeum Miejskie „Sztygarka”

Administracja

edytuj
 
Siedziba Urzędu Miejskiego w Dąbrowie Górniczej
Osobny artykuł: Prezydenci Dąbrowy Górniczej.

Dąbrowa Górnicza jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej 25 radnych[43]. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym od 2018 roku jest Marcin Bazylak.

Ugrupowanie 2002–2006[44] 2006–2010[45] 2010–2014[46] 2014–2018[47] 2018–2023[48]
Sojusz Lewicy Demokratycznej 14 (SLD-UP) 5 (LiD) 8 9 (SLD Lewica Razem) 9 (SLD Lewica Razem)
PO Stronie Obywateli – Henryk Zaguła 4 – – – –
Blok Przyjaciół Dąbrowy Górniczej 7 6 1 – –
Prawo i Sprawiedliwość – 4 1 5 6
Platforma Obywatelska – 5 8 2 4 (Koalicja Obywatelska)
Nasza Dąbrowa-Jerzy Talkowski – 5 – – –
Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej – – 7 5 1
Dąbrowska Wspólnota Samorządowa – – – 4 3
Razem dla Dąbrowy Górniczej – – – – 2

Miasto jest członkiem Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Sport

edytuj
 
Hala Widowiskowo-Sportowa „Centrum”
 
Park Wodny „Nemo”

Na terenie miasta działa ponad 60 klubów i stowarzyszeń sportowych.[potrzebny przypis]

Obiekty sportowe

edytuj
  • Hala Widowiskowo-Sportowa „Centrum” (2944 miejsc[49])
  • Hala Sportowa przy ul. Swobodnej
  • Stadion Komunalny przy ul. Konopnickiej
  • Centrum Sportów Letnich Park „Zielona”
  • Obiekt Rekreacyjno-Sportowy „Malinowe-Górki” przy plaży Pogoria III
  • Lodowisko sztuczne

Koszykówka

edytuj

Siatkówka

edytuj

Piłka nożna

edytuj

W Dąbrowie Górniczej działa ok. 6 klubów piłkarskich:

  • MUKP Dąbrowa Górnicza – jeden z największych młodzieżowych klubów piłkarskich na terenie województwa śląskiego założony w 2004. Prowadzi zajęcia z piłki nożnej z młodzieżą i dziećmi od 5. roku życia. Siedziba: ul. Konopnickiej 29
  • Zagłębie Dąbrowa Górnicza
  • Przemsza Okradzionów
  • Unia Dąbrowa Górnicza
  • Unia Ząbkowice – założony w 1922 pod nazwą Orzeł Ząbkowice. Skupiał miłośników sportu z Zakładu Tworzyw Sztucznych „Erg” i kolei. Baza klubu rozwijała się na terenie zajmowanym do dziś przy Alei Zwycięstwa (dawniej Wyzwolenia). Prowadzone były sekcje piłki nożnej, tenisa stołowego, koszykówki oraz siatkówki. Do dziś pozostała tylko sekcja piłkarska. W 1974 oddano do użytku stadion sportowy z dwiema pełnowymiarowymi płytami do gry w piłkę nożną oraz budynek zaplecza.
  • Zagłębiak Tucznawa
  • Promień Strzemieszyce Małe
  • Akademia Futbolu SILENT Dąbrowa Górnicza powstała 1 czerwca 2012. Barwy klubowe czarny-biały-czerwony[51]
  • SALOS Dąbrowa Górnicza – klub partnerski Zagłębia Sosnowiec

Pozostałe kluby sportowe

edytuj
  • MKS Dąbrowa Górnicza – klub posiadający również sekcje: zapaśniczą, pływacką i triathlonową (obok siatkówki kobiet i koszykówki mężczyzn)
  • Towarzystwo Sportów Obronnych „Muszkiet”
  • Klub TKKF TRIATHLON Dąbrowa Górnicza

Rekreacja i atrakcje turystyczne

edytuj
 
Zbiornik Pogoria II
 
Pustynia Błędowska
 
Park Zielona
 
Park Hallera nocą

Szlaki turystyczne

edytuj

Przez Dąbrowę Górniczą przebiegają szlaki turystyczne[52]:

  •   Szlak Dwudziestopięciolecia PTTK (115,0 km): trasa wiedzie pętlą rozpoczynającą się i kończącą w Parku Śląskim, przechodzącą m.in. przez Siemianowice, Czeladź, Park Zielona i Jezioro Pogoria w Dąbrowie Górniczej, Sosnowiec, Jaworzno, Katowice.
  •   Szlak Pustynny PTTK (14 km): trasa szlaku wiedzie z Błędowa przez Klucze do Jaroszowca.
  •   Szlak Metalurgów (13km): trasa wiedzie z Dąbrowa Górnicza-Gołonóg przez Strzemieszyce Wielkie, PKP Dąbrowa Górnicza Południowa do Borów w Sosnowcu.
  •   Szlak Szwajcarii Zagłębiowskiej (35,5km): trasa wiedzie ze Sławkowa przez Okradzionów, Błędów, Chechło, Centurię, do Zawiercia.
  •   Szlak Zamonitu: trasa wiedzie z Dąbrowa Górnicza Gołonóg przez Ząbkowice, Łękę, Niegowonice, Centurię, Podzamcze, Giebło, Mokrus, Siamoszyce do Poraju.

Pojezierze Dąbrowskie

edytuj
Osobny artykuł: Zbiorniki Pogoria.

Do najbardziej znanych atrakcji turystycznych i rekreacyjnych Dąbrowy Górniczej należy tzw. Pojezierze Dąbrowskie, jest to zespół IV zbiorników wodnych, będących zalanymi wyrobiskami piasku podsadzkowego wydobywanego niegdyś dla okolicznych kopalń węgla. Dziś część z nich, z racji wyjątkowych walorów przyrodniczych, uzyskała status obszarów chronionego krajobrazu.

W skład zespołu wchodzi:

Pustynia Błędowska

edytuj
Osobny artykuł: Pustynia Błędowska.

Na wschód od Dąbrowy Górniczej, częściowo w jej obrębie znajduje się Pustynia Błędowska, będąca największym w Polsce obszarem lotnych piasków. Od roku 2013 trwa sukcesywne przywracanie piaszczystego charakteru Pustyni Błędowskiej, wraz z rozbudową infrastruktury turystycznej takiej jak np. znajdująca się na terenie gminy Klucze Róża Wiatrów. Również Dąbrowa Górnicza planuje poprawę dostępności turystycznej Pustyni Błędowskiej od strony zachodniej[53].

Park Krajobrazowy Orlich Gniazd

edytuj
Osobny artykuł: Park Krajobrazowy Orlich Gniazd.

Na północny wschód od Dąbrowy Górniczej, częściowo również w jej obrębie znajduje się utworzony w latach 1980–1982 Park Krajobrazowy Orlich Gniazd. Jego granice rozciągają się od przełomu Warty koło Mstowa do doliny Białej Przemszy. Zachodni kraniec PKOG stanowi tzw. kuesta jurajska – próg strukturalny. Od wschodu mniej wyraźnie widoczna jest granica z Niecką Nidziańską.

Pomniki przyrody

edytuj
Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Dąbrowie Górniczej.

W Dąbrowie Górniczej znajduje się kilka okazów drzew uznanych za pomniki przyrody, są to m.in. Bożodrzewy w Sikorce, Lipy dobieckie czy Jesion wyniosły przy ul. Łaskowej

Parki miejskie

edytuj

Religia

edytuj
 
Pierwotny wygląd kościoła św. Antoniego
 
Kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego

Katolicyzm

edytuj

Kościoły protestanckie

edytuj

Restoracjonizm

edytuj

Inne związki wyznaniowe

edytuj

W przeszłości na terenie miasta istniały także wspólnoty religijne nastepujących wyznań:

Miasta partnerskie

edytuj

Honorowi obywatele

edytuj

Tytuł Honorowego Obywatela Dąbrowy Górniczej nadano osobom[69]:

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2024 r. (stan w dniu 30.06) [online], Główny Urząd Statystyczny, 15 października 2024 [dostęp 2024-10-28] (pol.).
  2. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
  3. ↑ https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/3/16/1/polski_rocznik_demograficzny_2022.pdf
  4. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  5. ↑ Przerażający raport ws. jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
  6. ↑ Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Henryk Rutkowski (red.). T. 1: Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarze, indeksy. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2008, s. 252, 258, 265, 267, 271, 278, 280, 282, 287. ISBN 978-83-7543-071-4. [dostęp 2022-06-19]. (pol.).
  7. ↑ Charakterystyka powiatu bocheńskiego. modr.pl. [dostęp 2022-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-06-19)]. Cytat: […] w 1397 roku ziemia krakowska podzielona została na trzy powiaty: proszowicki, żarnowiecki i krakowski. (pol.).
  8. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo, 1967, s. 6. [dostęp 2022-06-19]. Cytat: W r. 1790 do województwa krakowskiego włączone zostało księstwo siewierskie. (pol.).
  9. ↑ R. Chybiorz, A. Tyc: Położenie geograficzne i administracyjne. [w] https://twojadabrowa.pl/dzielnice
  10. ↑ Dzielnice / Twoja Dąbrowa! [online], twojadabrowa.pl [dostęp 2023-04-07].
  11. ↑ J. Krajniewski, MOJE ZAGŁĘBIE: PRAWO W KOSACH, SIEKIERACH I CEPACH [online], MOJE ZAGŁĘBIE, 11 sierpnia 2011 [dostęp 2021-06-14].
  12. ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 187–188.
  13. ↑ De Wisdrzecz – Zbiór dokumentów małopolskich. Wyd. S.Kuraś, I.Sułkowska-Kurasiowa. Kraków-Wrocław 1962–1975, t. 1, s. 136; kolejna wzmianka z roku 1443 Ugyesdzecz Franczkonis, Ugyesdzecz Stawphkonis – Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthumer im Mittelalter. Hrsg. C.Grünhagen, H. Markgraf, t. 2. Lipsk 1883, s. 629. [1].
  14. ↑ A. Pawiński Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. t. 14–15: Źródła dziejowe. Warszawa 1886, s. 452.
  15. ↑ Dąbrowa Górnicza w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Tom VIII, s. 924.
  16. ↑ Józef Patrycjusz Cieszkowski.
  17. ↑ Andrzej J Wójcik, Arkadiusz Rybak, Józef Cieszkowski – Górnik zagłębiowski, Dąbrowa Górnicza: Muzeum Miejskie „Sztygarka”, 2012, ISBN 978-83-60116-87-6, OCLC 812673562.
  18. ↑ W. Starościak: 280 lat historii Dąbrowy Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2006, s. 28.
  19. ↑ Historia [online], Dąbrowa Górnicza [dostęp 2020-07-13].
  20. ↑ MAGDALENA MAJKOWSKA: Dąbrowa Górnicza w okresie pierwszej wojny światowej. Historia.org.pl, 2015-02-18. [dostęp 2015-02-21]. (pol.).
  21. ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 357 i 366
  22. ↑ Rafał Chwedoruk "Geografia wyborcza PPS w latach dwudziestych XX wieku" z "O niepodległość i socjalizm" IPN 2020 ISBN 978-83-8098-332-8, str. 198
  23. ↑ https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/d/776-dabrowa-gornicza/96-historia-miejscowosci/67252-historia-miejscowosci
  24. ↑ Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 13.
  25. ↑ Dz.U. z 1977 r. nr 3, poz. 15.
  26. ↑ Dz.U. z 1992 r. nr 100, poz. 500.
  27. ↑ Umowa na budowę centrum przesiadkowego – podpisana [online], Dąbrowa Górnicza [dostęp 2020-11-11].
  28. ↑ Piotr Sobierajski, Wielka przebudowa dróg w Dąbrowie Górniczej. Będą ronda i tunele pod torami kolejowymi [online], Dziennik Zachodni, 23 września 2020 [dostęp 2020-11-11] (pol.).
  29. ↑ Centrum przesiadkowe w Gołonogu coraz bliżej [online], Dąbrowa Górnicza [dostęp 2020-11-11].
  30. ↑ Główny Urząd Statystyczny, stan na 31 grudnia 1982.
  31. ↑ a b Dąbrowa Górnicza w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-02], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  32. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  33. ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 7 października 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.). wkz.katowice.pl [dostęp 2020-10-08].
  34. ↑ Saint-Gobain: nowa inwestycja to nowe miejsca pracy. nettg.pl. [dostęp 2018-12-13]. (pol.).
  35. ↑ a b Dąbrowa Górnicza [online], www.terenyinwestycyjne.info [dostęp 2020-10-19].
  36. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 1996 r. (Dz.U. z 1996 r. nr 88, poz. 397).
  37. ↑ Redakcja, Likwidacja Auchan w Dąbrowie Górniczej. Dział elektromedia już pusty, trwa wyprzedaż [ZDJĘCIA] [online], Dąbrowa Górnicza Nasze Miasto, 9 lipca 2020 [dostęp 2020-10-18] (pol.).
  38. ↑ Ryszard Janecki i inni, Koncepcja rozwoju sieci drogowej miasta Dąbrowa Górnicza, lipiec 2010 [dostęp 2020-10-20].
  39. ↑ Lotnicze Pogotowie Ratunkowe » MAPA miejsc gminnych oraz lądowisk przyszpitalnych [online] [dostęp 2020-10-19] (pol.).
  40. ↑ Akademia Górniczo – Hutnicza będzie kształcić w Dąbrowie Górniczej. oficjalna strona miasta. [zarchiwizowane z tego adresu].
  41. ↑ AGH w Dąbrowie Górniczej. oficjalna strona miasta. [zarchiwizowane z tego adresu].
  42. ↑ Centrum Filmowe Helios o kinie w Dąbrowie Górniczej.
  43. ↑ Zarządzenie Nr 111 Wojewody Śląskiego z dnia 8 kwietnia 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Śląskiego z 2010 r., Nr 64, poz. 1062).
  44. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
  45. ↑ Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
  46. ↑ Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo śląskie – m. Dąbrowa Górnicza. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
  47. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza | Dąbrowa Górnicza. wybory2014.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  48. ↑ Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26].
  49. ↑ Hala Widowiskowo-Sportowa Centrum. mks.dabrowa.pl. [dostęp 2011-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-07)].
  50. ↑ Historia klubu - MKS Dąbrowa Górnicza [online], 20 października 2022 [dostęp 2024-09-03] (pol.).
  51. ↑ Akademia Sportu Silent. [zarchiwizowane z tego adresu].
  52. ↑ Piesze szlaki turystyczne [online], Dąbrowa Górnicza [dostęp 2020-11-12].
  53. ↑ Redakcja, Wrota do Pustyni Błędowskiej. Jeszcze w tym roku powstanie nowa ścieżka rowerowa, którą będzie można dotrzeć na pustynię [online], Dąbrowa Górnicza Nasze Miasto, 21 stycznia 2020 [dostęp 2020-11-11] (pol.).
  54. ↑ Parafie [online], diecezja.sosnowiec.pl [dostęp 2023-06-12].
  55. ↑ Dekanat katowicki [online], cerkiew.net.pl [dostęp 2023-06-12].
  56. ↑ Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2024-01-03].
  57. ↑ Adresy kościołów. kosciolbozy.pl. [dostęp 2022-07-12].
  58. ↑ Wspólnoty lokalne [online], chrystusowi.pl [dostęp 2023-06-12].
  59. ↑ 70 lat Kościoła Chrystusowego w Dąbrowie Górniczej. Rys historyczny [online], slowoizycie.pl [dostęp 2022-07-12].
  60. ↑ Woj. śląskie [online], kchwe.pl [dostęp 2024-10-31].
  61. ↑ a b c d e f g h Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-02-16].
  62. ↑ * Świadkowie Jehowy po pandemicznej przerwie wznawiają spotkania w Będzinie, Czeladzi i Dąbrowie Górniczej [online], dziennikzachodni.pl, 8 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-08].
  63. ↑ Religia i kościoły [online], dabrowa.pl..
  64. ↑ Historia społeczności [online], sztetl.org.pl [dostęp 2023-06-12].
  65. ↑ Historia [online], sosnowiec.luteranie.pl [dostęp 2023-06-12].
  66. ↑ Dąbrowa Górnicza, parafia pw. św. Barbary [online], diecezja.sosnowiec.pl [dostęp 2023-06-12].
  67. ↑ Kaplice, kapliczki i kościoły innych wyznań [online], dabrowa.pl [dostęp 2023-06-12].
  68. ↑ Dąbrowa Górnicza – Portal Miejski Miasta partnerskie. dabrowa-gornicza.pl. [dostęp 2015-10-30].
  69. ↑ Sekretarz Miasta Dąbrowa Górnicza Iwona Bednarska, Odpowiedź na interpelację z dnia 24.05.2017 dotyczącą Honorowych Obywateli Miasta [online], BIP Dąbrowa Górnicza, 12 czerwca 2017 [dostęp 2020-12-07].
  70. ↑ Piotr Kosiń [online], www.polishairforce.pl [dostęp 2020-12-07].
  71. ↑ „Biały Orzeł – Dąbrowa dla Niepodległej”. Nadanie tytułu Honorowego Obywatela Miasta DG p. Piotrowi Kosiniowi [online], Dąbrowa Górnicza [dostęp 2020-12-07].
  72. ↑ Kronika. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 4 z 3 stycznia 1917. 
  73. ↑ Michał Spisak – neoklasyk w polskim sosie [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2020-12-07].

Bibliografia

edytuj
  • Dariusz Kmiotek: Dąbrowa Górnicza. Rok 1916, Dąbrowa Górnicza, bez roku wydania, ISBN 83-909050-7-8.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dąbrowa_Górnicza&oldid=75116514”