Według danych GUS z 31 grudnia 2020 r., Tarnowskie Góry liczyły 61 756 mieszkańców[4] i były pod względem liczby ludności osiemnastym miastem w województwie śląskim, a także 67. spośród najludniejszych miast w Polsce[5]. Tarnowskie Góry są w Polsce największym spośród miast i zarazem jedynym spośród miast ludniejszych niż 50 000, w których wybiera się burmistrza.
Najwyższymi wzniesieniami są Sucha Góra (352 m n.p.m.) i Srebrna Góra (347 m n.p.m.) na południu miasta, na granicy z Bytomiem, a najniżej położone są dolina Stoły (254 m n.p.m.) oraz dolina jej dopływu – Granicznej Wody (255 m n.p.m.) w północnej części miasta.
Miasto zajmuje obszar 83,88 km²[3] (w przybliżeniu 13% powierzchni powiatu tarnogórskiego) i od 1998 składa się z 11 dzielnic (będących jednostkami pomocniczymi gminy)[6]:
Tarnowskie Góry leżą w obrębie śląsko-krakowskiej dzielnicy klimatycznej. Charakteryzuje ją przewaga wpływów oceanicznych nad kontynentalnymi oraz sporadyczne oddziaływanie docierających tu od południowego zachodu przez Bramę Morawską mas powietrza zwrotnikowego. Docierają tu również zimne masy powietrza arktycznego z północy – głównie w chłodnej połowie roku. Średnia temperatura roczna wynosi +7,7 °C, zaś suma opadów atmosferycznych wynosi 699 mm w ciągu roku. Okres wegetacyjny trwa w Tarnowskich Górach średnio 246 dni[9].
w którym rośnie 149 gatunków roślin, w tym wiele rzadkich i chronionych. Naturalny lasbukowy graniczy tu z objętym ochroną, dawnym wyrobiskiem dolomitu „Blachówka”.
W mieście występują 123 pomniki przyrody (122 przyrody ożywionej i 1 nieożywionej), m.in.:
kasztan jadalny – rosnący w ogrodzie plebanii parafii pw. św. Mikołaja w Reptach, który ma 25 m wysokości i 7,3 m obwodu u podstawy pnia,
lipa drobnolistna – pomnik przyrody o obwodzie 4,70 metrów na gródku rycerskim w Starych Tarnowicach,
Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Problemem ekologicznym jest zagrożenie ze strony zwałowisk odpadów niebezpiecznych po byłych zakładach chemicznych[11].
W 2011 zaczęła działać Centralna Oczyszczalnia Ścieków (COŚ) znajdująca się w rejonie ulicy Grzybowej. Powstała ona w ramach pierwszego etapu projektu budowy w mieście systemu wodno-kanalizacyjnego[12].
Widok miasta Tarnowskie Góry w I poł. XVIII wieku (rys. Friedrich Bernhard Wernher)Tarnowskie Góry na mapie Principatus Silesiae Oppoliensis I. W. Wielanda (1736)
Historia miasta jest związana z wydobyciem rud srebra, ołowiu, a później również cynku. Według legendy, pierwszą bryłę kruszcu srebronośnego wyorał chłop Rybka ok. 1490 roku, co w 1612 roku w swoim dziele Officina ferraria zanotował Walenty Roździeński następującymi słowami „Srebrny kruszec w Bytomiu, na górach wnet nastał, Iny zasię od kruszca w mili zalanego, znaleziony przez chłopa Rybkę niejakiego”[13]. Od tego czasu na teren dzisiejszego miasta zaczęli przybywać osadnicy, powstawały pierwsze osady górnicze.
Ówczesny właściciel ziem, Jan II Dobry, książę opolsko-raciborski, oraz margrabia Jerzy von Ansbach w 1526 roku nadali swoim włościom (a więc również terenom, na którym powstało przyszłe miasto) przywilej wspierający górnictwo, tj. „akt wolności górniczej”. W 1528 roku ogłosili oni akt uzupełniający prawodawstwo górnicze, tzw. Ordunek Gorny i odtąd (od 31 października 1528 roku) pierwsi urzędnicy zaczęli prowadzić rachunki tarnogórskiego górnictwa, zaś pierwsze księgi kopalniane od 1529 roku, odkąd tarnogórski Urząd Górniczy otrzymał własną pieczęć i herb (9 marca 1529 roku)[14]. Wówczas rozpoczyna się okres szybkiego rozwoju górnictwa rud srebronośnych oraz osady górniczej, stopniowo przekształcanej w miasto, w którym równie intensywnie rozwija się handel i rzemiosło. W 2. połowie XVI wieku wybudowano wiele istniejących do dziś kamienic. Najstarszym budynkiem murowanym w powstającym mieście był istniejący do dziś tzw. Dom Florczaka u wylotu ul. Ratuszowej, przy obecnej ul. Gliwickiej 6, będący w latach 1528–1562 pierwszą siedzibą tarnogórskiego Urzędu Górniczego[15].
Według badań Zdzisława Jedynaka, prawa miejskie i własny herb Tarnowskim Górom nadał 25 lipca 1562 roku w Ansbach margrabia brandenburski i książę karniowskiJerzy Fryderyk Hohenzollern[2].
W połowie XVI w. Tarnowskie Góry były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku. Wielu zwolenników znalazła tu reformacja. Jej utrwalenie nastąpiło po śmierci Jana II Dobrego (1532), kiedy miasto przeszło pod panowanie Hohenzollernów. W 1529 roku protestanci wybudowali pierwszy drewniany kościół, a dwa lata później na jego miejscu – murowany[15].
W 1531 roku utworzono szkołę braci polskich, której rektorem na przełomie XVI i XVII w. był Daniel Franconius, wybitny pedagog i poeta braci polskich. Świetności miasta kres położyła wojna trzydziestoletnia (1618–1648). W 1676 roku w Tarnowskich Górach wybuchła zaraza, która ustąpiła po procesji błagalnej do Piekar. Na pamiątkę tego zdarzenia tarnogórzanie zobowiązali się udawać corocznie w niedzielę po 2 lipca do Sanktuarium Matki Boskiej Piekarskiej. Tradycja ta trwa do dzisiaj.
16 grudnia 1740 roku wkroczeniem wojsk pruskich na Śląsk rozpoczęły się wojny śląskie. Po zakończeniu pierwszej z nich w 1742 roku miasto przeszło spod panowania austriackiego pod pruskie. W latach 80. XVIII w. powstała z inicjatywy Fryderyka Wilhelma von Redena rządowa kopalnia i huta „Fryderyk” – nazwana od królewskiego imienia, w której 19 stycznia 1788 roku uruchomiono jedną z pierwszych na kontynencie europejskim, sprowadzoną z Anglii, maszynę parową do odwadniania wyrobisk górniczych[16].
W 1803 roku otwarto pierwszą szkołę górniczą, kilkanaście lat później wydrążono nową sztolnię „Fryderyk”, założono drukarnię, wybrukowano Rynek oraz ul. Krakowską i Lubliniecką (obecnie ul. Opolska), założono nowe fabryki i hutę żelaza, rozpoczęto budowę wodociągów miejskich. Również wtedy powstała Spółka Bracka jako instytucja ubezpieczająca górników. W 1857 roku uruchomiono pierwszą linię kolejową do Opola. Rozwój miasta przyspieszyło również utworzenie w 1873 roku powiatu tarnogórskiego.
Podczas plebiscytu mieszkańcy miasta prawie w 85% opowiedzieli się za Niemcami[17][18], z kolei mieszkańcy powiatu opowiedzieli się za przynależnością do Polski – za Polską głosowało 62%, za przynależnością do Niemiec 38% (w tym prawie 10% tzw. emigrantów). W 1922 roku miasto włączono do Polski.
Tarnowskie Góry wśród nazw śląskich miast wymienionych w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku, wydanym w języku polskim w Berlinie[20].
Jest to staropolska nazwa komponowana, złożona z dwóch członów: Tarnowskie (co odpowiada we współczesnej polszczyźnie formie tarnowickie) oraz Góry (czyli ze staropolskiego gory, oznaczające ‘kopalnie’).
Pierwszy człon pochodzi od nazwy średniowiecznej wsi Tarnowice, wchłoniętej później przez miasto (obecnie dzielnica Stare Tarnowice), której nazwa z kolei wywodzi się od staropolskiej nazwy osobowej (imienia) Tarn, ta zaś od staropolskiego tarna, czyli ciernia dzikiego gatunku śliwy – tarniny[21]. Zatem w języku polskim Tarnowskie Góry to pierwotnie: gory = ‘kopalnie’ tarnowskie, ewentualnie tarnowickie, bo położone na gruntach właściciela Tarnowic.
Niemcy zaadaptowali nazwę fonetycznie w sposób najprostszy z możliwych – modyfikacja formantu –ice w –itz – jako Tarnowitz[22], co było zgodne z lokalnym, jeszcze średniowiecznym słowiańskim modelem nazewniczym (np. Gliwice → Gleiwitz) oraz realiami własnościowymi (miasto Tarnowskie Góry powstało na gruntach wsi Tarnowice). Czesi przyjęli ten sam tradycyjny, słowiański model, stąd w czeskojęzycznych dokumentach i piśmiennictwie (również naukowym) miasto ma nazwę Tarnovice, dopiero w nowszych czasach pojawia się równolegle sczechizowana forma Tarnovské Hory, urobiona z polskiej nazwy[23]. Łacińskie zapisy nazwy miasta były tworzone z formy niemieckiej, bądź staropolskiej, np.: singularne Tarnovitium, Tarnomontium, czy pluralne Montes Tarnovicenses.
W najstarszych dokumentach z początku dziejów miasta nie rozróżniano pospolitego określenia gory tarnowskie (‘kopalnie pod Tarnowicami’, ‘kopalnie koło Tarnowic’) od nazwy własnej Gory Tarnowskie (‘miasto Tarnowskie Góry’). W XVI wieku mieszkańcy miasta posługiwali się trzema językami i w nich zapisywali oficjalną nazwę miasta: w języku niemieckim Freye Bergstadt Tarnowitz, w języku czeskim Swobodné Mésto Houry Tarnowské (archaiczny zapis) oraz w języku polskim Swobodne Miasto Gory Tarnowskie lub Swobodne Miasto na Gorach Tarnowskich. Historyczna nazwa miasta w języku polskim – Swobodne Miasto Gory Tarnowskie lub w skrócie Gory Tarnowskie – występuje w dokumentach z XVI, XVII i I połowy XVIII wieku, natomiast nazwa z odwrotnym szykiem wyrazów (Tarnowskie Góry) pojawia się w tym okresie sporadycznie. W II połowie XVIII wieku oraz w wieku XIX w dokumentach występuje już praktycznie wyłącznie nazwa niemieckojęzyczna Freie Bergstadt Tarnowitz, niemniej Józef Lompa w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej z 1847 podaje polską nazwę Góry Tarnowskie[24]. Wśród mieszkańców używana była również forma Góry, tłumaczona na niemieckie Bergen, natomiast w 1922, po przyłączeniu miasta do Polski, ostatecznie utrwaliła się forma Tarnowskie Góry. Zdaniem dr. Marka Wojcika, błędnym tłumaczeniem niemieckiego Freie Bergstadt Tarnowitz jest pojawiające się od 1922 w wielu opracowaniach, a czasem również dokumentach i na pieczęciach sformułowanie Wolne Miasto Górnicze Tarnowskie Góry zawierające pleonazm ‘górnicze góry’, czyli ‘kopalniane kopalnie’[25].
Heinrich Adamy zalicza nazwę Tarnowitz do grupy miejscowości, których nazwy wywodzą się od nazw drzew i roślin, a dokładniej słowiańskiej nazwy tarniny „von tarn = Schwarzdorn, Schlehdorn (prunus spinosa)”, podając jako starszą, słowiańską formę Tarnowicz oraz znaczenie nazwy miasta w języku niemieckim 'Schlehdornstadt' (pol. ‘tarninowe miasto’)[22].
Na pierwszej mapieŚląska, którą w 1561 narysował Martin Helwig z Nysy, miasto oznaczone jest jako Tarnowitz. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Tarnovitium[26]. W polskojęzycznej edycji pruskiego rozporządzenia Fryderyka Wielkiego z 1750 wśród śląskich miast wymienia polską formę Tarnowskie Gory[20].
Zatym książę rozkazał, aby wysiekano On las, a na tym miejscu miasto zbudowano. A stąd ludzie – zszedszy sie zewsząd – w krótkiej chwili, Robiąc kruszce, niemałe miasto zbudowali,
Któremu od Tarnowic zaraz dali imię Tarnowskie Góry: to stąd, iż gruntu a ziemie Wielką sztukę od tej wsi sobie oderwali, Kędy prawie przednią część miasta zbudowali.
Proces powstania nazwy podobnie relacjonuje Felix Triest w topograficznym opisie Górnego Śląska z 1865 roku[28]:
Die Stadt wurde auf dem Territorium des Dorfes Alt-Tarnowitz gegrundet und erhielt davon ihren Namen. Polnisch heist sie góry tarnowskie (Tarnowitzer Berge), wird aber gewohnlich nur góry genannt.
Co się tłumaczy:
Miasto zostało założone na terenie wsi Stare Tarnowice i stąd otrzymało swoją nazwę. Po polsku nazywa się góry tarnowskie ('Tarnowitzer Berge'), jest jednak zwyczajowo nazywane górami.
Tereny zabudowy wielorodzinnej zajmują 311,06 ha, w tym zabudowanych jest 42,37% powierzchni. Największy odsetek terenów mieszkaniowych skupia się w dzielnicy śródmiejskiej, a zwłaszcza w ścisłym centrum miasta, jak również na Osiedlu Kolejarzy, Kolonii Staszica, Lyszcze, Sabinie (Osiedle Gruzełki), Blaszynie i Osiedlu Mickiewicza. Wśród pozostałych dzielnic, największy odsetek terenów mieszkaniowych posiadają dzielnice: Lasowice (Osiedle Generała Andersa), Osada Jana i Stare Tarnowice (Osiedle Przyjaźń).
W herbie obok złotego orlego skrzydła z herbu Jana II Dobrego, księcia opolskiego, górnośląskiego Piasta, znajduje się także pół czarnego orła z herbu Hohenzollernów, których przedstawicielem był Jerzy Fryderyk von Ansbach, nadający miastu herb w 1562 r. Młotki (pyrlik i żelazko) symbolizują górnictwo – główne zajęcie pierwszych mieszkańców miasta. Labry i klejnot nad hełmem stanowią jego udostojnienie[31].
Flagę miasta tworzą obecnie barwy srebrna (biała), czarna i złota (żółta). Flaga nawiązuje do herbu[31]. W okresie pruskim miasto używało flagi czarno-białej, wywodzącej się bezpośrednio od barw rodowych Hohenzollernów.
Na obecnie używanej pieczęci miejskiej widnieje herb miasta i jego nazwa otaczająca herb kołem. Pieczęcie te widnieją na dokumentach wydawanych przez reprezentantów władzy samorządowej Tarnowskich Gór.
W kolejnych w 2010 uzyskał w I turze wynik 41,04%, a w II – 69,33%[33]. Zarówno w wyborach w 2006, jak i w 2010 jego głównym przeciwnikiem w II turze był poprzedni burmistrz – Kazimierz Szczerba.
W 2014 z powodzeniem ubiegał się o reelekcję z wynikiem blisko 65% w I turze[34].
Po raz kolejny wygrał w wyborach w 2024, uzyskując w I turze 34,66%, a w II turze – 54,65% głosów[36].
Tarnowskie Góry są największym pod względem liczby ludności miastem w Polsce, w którym władzę wykonawczą sprawuje burmistrz, a nie prezydent miasta[37].
Atrybutem burmistrza jest łańcuch z Herbem Wielkim Tarnowskich Gór wykonany z metalu barwy srebrnej; łańcuch używany jest podczas oficjalnych i uroczystych wystąpień.
Obecny Burmistrz Tarnowskich Gór ma dwóch zastępców (wiceburmistrzów):
od 2006 – Jolanta Tuszyńska, zastępca burmistrza ds. społecznych[38]
od 2022 – Bartosz Skawiński, zastępca burmistrza ds. gospodarczych[39][40]
2006–2022 – Piotr Skrabaczewski, zastępca burmistrza ds. gospodarczych[41][40]
W skład Rady Miejskiej w Tarnowskich Górach wchodzi 23 radnych[42]. Obecnym Przewodniczącym Rady jest reprezentujący Komitet Wyborczy Inicjatywa Obywatelska Powiatu Tarnogórskiego Adrian Wolnik, zaś wiceprzewodniczącymi są Franciszek Nowak (również IO), Łukasz Garus z Koalicji Obywatelskiej[42] oraz Mirosław Grzęda z Prawa i Sprawiedliwości[43].
Główna siedziba Chemet S.A. przy ul. Sienkiewicza 47
Tarnowskie Góry są jednym z 2 miast powiatowych w województwie śląskim (obok Cieszyna) oraz jednym z 17 miast w Polsce zaliczanych do klasy A pod względem atrakcyjności inwestycyjnej (dane Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w Warszawie)[46].
Jeden z nowych hybrydowych autobusów na dworcu autobusowym
W latach 1992–2018 działał w Tarnowskich Górach Międzygminny Związek Komunikacji Pasażerskiej obsługujący w ostatnim dniu swego istnienia 60 linii autobusowych na terenie gmin Krupski Młyn, Miasteczko Śląskie, Mierzęcice, Ożarowice, Świerklaniec, Tarnowskie Góry, Toszek, Tworóg, Wielowieś i Zbrosławice. Ponadto przez gminy należące do MZKP przebiegało 13 linii obsługiwanych przez Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.
30 kwietnia 2013 otwarty został nowy dworzec autobusowy z zadaszonym peronem, placem manewrowym oraz parkingiem dla kilkunastu autobusów. Wzdłuż ulicy Częstochowskiej wytyczono miejsca parkingowe pozwalające na zastosowanie tzw. systemu „park and ride”. Koszt projektu „Przystanek Europa – regionalne centrum obsługi pasażerskiej w Tarnowskich Górach” wyniósł 20,6 mln złotych, z czego 11 mln złotych wyniosło dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej[48].
Latem 2014 roku na ulice miasta wyjechały pierwsze autobusy hybrydowe firmy Volvo[49].
W mieście znajduje się zabytkowy dworzec kolejowy stacji Tarnowskie Góry z 1888 roku. Z zewnątrz posiada neoklasycystyczną kamieniarkę, lecz wewnątrz został on przebudowany w stylu socrealistycznym. W maju i czerwcu 2007 został odrestaurowany. W Strzybnicy znajduje się z kolei nieużytkowany budynek dworca stacji Tarnowskie Góry Strzybnica z 1868 roku. Oba budynki figurują w gminnej ewidencji zabytków miasta Tarnowskie Góry[52].
W pobliżu Tarnowskich Gór znajduje się jedna z największych stacji rozrządowych Europy, która rozciąga się na długości kilku kilometrów od przystanku w Miasteczku Śląskim do stacji w Tarnowskich Górach.
Podziemia Zabytkowej Kopalni SrebraGmach Poczty PolskiejAltana na wzgórzu w Parku MiejskimParowóz Tp1 – pomnik stojący przy Zespole Szkół Techniczno-Usługowych
dawna Spółka Bracka (ul. Bytomska 6), obecnie Komenda Powiatowa Policji i Bank Spółdzielczy
dawna willa (ul. Sienkiewicza 5), obecnie Przedszkole nr 4
dawna poczta przy placu Żwirki i Wigury (ul. Piastowska 8), obecnie Miejski Zarząd Ulic i Mostów
dawna szkoła górnicza (ul. Miarki 17), obecnie Zespół Szkół Gastronomiczno-Hotelarskich
dawne seminarium nauczycielskie (ul. Opolska 26), obecnie Zespół Szkół Chemiczno-Medycznych
dawna szkoła ewangelicka (ul. Sienkiewicza 6), obecnie nieużytkowana
dawny szpital Spółki Brackiej (ul. Opolska 23), obecnie Centralne Biuro Konstrukcji Kotłów i Urząd Skarbowy
dawne koszary strzelców konnych i ułanów (ul. Opolska 36), obecnie koszary 5 Pułku Chemicznego
pozostałości koszar piechoty (ul. Kościuszki 9, ul. Mickiewicza 23–29, 41), obecnie budynki mieszkalne i usługowe oraz Starostwo Powiatowe, Wydział Geodezji (ul. Mickiewicza 41)
Dom Cochlera (Rynek 5), najdłużej działająca w mieście apteka „Pod Aniołem” (1782–2020, obecnie sklep „Żabka”), w latach 1839–1855 pierwsza siedziba górnośląskiej szkoły górniczej założonej przez Rudolfa von Carnalla
Dni Gwarków – trzy- bądź czterodniowy festyn organizowany od 1957 roku. Charakterystyczną częścią tej imprezy jest barwny pochód ulicami miasta, podczas którego przebierańcy wcielają się w historyczne lub legendarne postacie. Odbywają się we wrześniu.
Piknik Gwarecki – organizowany przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej na terenie Skansenu Maszyn Parowych i Kopalni Zabytkowej w czerwcu.
Ogólnopolskie Warsztaty Twórcze Osób Niepełnosprawnych – trzydniowa impreza na przełomie września i października, organizowana z inicjatywy Urzędu Miasta i Zakładu Rehabilitacji Zawodowej Inwalidów dla niepełnosprawnych plastyków amatorów.
Tarnogórskie Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej – cykl koncertów organowych i kameralnych odbywających się we wrześniu i w październiku w kościele ewangelicko-augsburskim.
„Gwarek” (ISSN 0209-0368), od 1957 roku (wydaje Wydawnicza Spółdzielnia Pracy „Gwarek Śląski”), ukazuje się we wtorki[60],
„Dziennik Zachodni. Bytom Piekary Śląskie Tarnowskie Góry” (ISSN 1507-9767), cotygodniowy dodatek do Dziennika Zachodniego, od 1999 roku, ukazuje się w piątki.
Miesięczniki
„Informator Spółdzielczy”, od 2001 roku (wydaje Spółdzielnia Mieszkaniowa „Gwarek”), rozprowadzany wśród członków i mieszkańców zasobów spółdzielni.
Kwartalniki
„Montes Tarnovicensis” (ISSN 1640-0216), od 2000 roku (wydaje Oficyna Monos), ukazuje się na Wielkanoc, początek wakacji, „Gwarki” i Boże Narodzenie[61].
Wydawnictwa ciągłe
ukazujące się nieregularnie:
„Zeszyty Tarnogórskie” (ISSN 0860-3693), od 1986 roku (wydaje Instytut Tarnogórski i Muzeum)[62],
„Studia Nad Dawnym Wojskiem, Bronią i Barwą” (ISSN 1231-1707), od 1993 roku (wydaje Instytut Tarnogórski i Muzeum)[62],
II Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica
Pierwszą znaną ze źródeł historycznych placówką edukacyjną w Tarnowskich Górach była założona w 1531 protestancka szkoła kształcąca w języku polskim i niemieckim. W okresie kontrreformacji w przekształcono ją w szkołę katolicką (formalnie w 1629), która rozpoczęła regularne nauczanie dopiero w 1666. W latach 1713–1756 Jezuici dodatkowo prowadzili w mieście progimnazjum. Po przejęciu Śląska przez Prusy w Tarnowskich Górach ponownie otwarto szkołę protestancką (1754) i odtąd w mieście działały szkoły obu wyznań, a od 1846 również szkoła żydowska. W latach 1803–1933 funkcjonowała szkoła górnicza, która była pierwszą średnią szkołą zawodową w Tarnowskich Górach. W 1870 otwarto Szkołę Realną, późniejsze Królewskie Gimnazjum Realne (niem.Königliches Realgymnasium zu Tarnowitz) – pierwszą w mieście średnią szkołę ogólnokształcącą. Szczególnie w okresie międzywojennym miasto słynęło z dobrze rozwiniętego szkolnictwa (Państwowe Gimnazjum Męskie, Państwowe Gimnazjum Żeńskie, zespół szkół powszechnych przy ul. Parkowej, Seminarium Nauczycielskie, „Szkoła Raciborzanek”).
W Tarnowskich Górach obecnie działa 1 żłobek publiczny, 14 przedszkoli publicznych, 8 publicznych szkół podstawowych (nr 3, 5, 8, 9, 10, 11, 13, 15) i 4 zespoły szkolno-przedszkolne, prowadzone przez samorząd miejski[65]. W mieście istnieje też 9 zespołów szkół o charakterze zawodowym: budowlanym, ekonomicznym, gastronomicznym, hotelarskim, mechanicznym, elektronicznym, odzieżowym, medycznym, kolejowym oraz chemicznym. Młodzież ma też możliwość pobierania nauki w 6 liceach ogólnokształcących (I L.O. im. Stefanii Sempołowskiej, II L.O. im. Stanisława Staszica, IV L.O. w Zespole Szkół Technicznych i Ogólnokształcących, VI Liceum Ogólnokształcącym z wojskowością, Zespole Szkół Chemiczno-Medycznych i Ogólnokształcących im. M. Skłodowskiej-Curie, Salezjańskim Ośrodku Szkolno-Wychowawczym) i Centrum Kształcenia Ustawicznego. Ponadto w mieście jest też Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia oraz Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy.
W 1993 powstał Instytut Tarnogórski – Placówka Naukowo-Badawcza (z 3 zakładami badawczymi), który od 1999 funkcjonuje w strukturze stowarzyszenia naukowego Instytut Tarnogórski i Muzeum[66].
1992 – prof. Jan Miodek – za popularyzowanie wartości kulturalnych Ziemi Gwarków oraz podnoszenie prestiżu Tarnowskich Gór,
1993 – płk Bernard Drzyzga – za zasługi na ziemi ojczystej dokonane czynem żołnierza, patrioty i dowódcy Armii Krajowej,
1996 – prof. Bożena Hager-Małecka – za zasługi w ratowaniu zdrowia śląskich dzieci,
1999 – Bolesław Lubosz – za zasługi w twórczości literackiej upowszechniającej m.in. historię i tradycje Tarnowskich Gór oraz aktywność kulturotwórczą,
2000 – Maria Pańczyk-Pozdziej – za działalność na rzecz popularyzacji śląskich tradycji, gwary i kultury,
2003 – ks. Jan Twardowski – za twórczość literacką, dzięki której zaglądamy w głąb własnej duszy i znajdujemy odpowiedź na pytania o nas samych,
2003 – ks. dr Gustaw Klapuch – za osiągnięcia w dziedzinie praw człowieka w oparciu o moralność chrześcijańską, teologii i działalności społecznej,
2003 – Joachim Janik – za osiągnięcia w dziedzinie prawa karnego w czasie wieloletniego pełnienia funkcji prezesa Sądu Okręgowego w Opolu, wiceprezesa Krajowej Rady Sądownictwa, doradcy ministra sprawiedliwości i wykładowcy Uniwersytetu Opolskiego,
2005 – ks. prof. Remigiusz Sobański – za osiągnięcia w dziedzinie prawa kanonicznego,
2005 – Raymond Wawzyniak – za działalność na rzecz współpracy partnerskiej pomiędzy Méricourt a Tarnowskimi Górami,
2005 – ks. prałat Stefan Wylężek – za wkład w krzewienie kultury chrześcijańskiej,
2006 – Leandre Letoquart – za działalność na rzecz współpracy partnerskiej pomiędzy Méricourt a Tarnowskimi Górami,
2006 – Piotr Guzy – za wybitny poziom twórczości literackiej oraz promowanie w niej miasta Tarnowskie Góry,
2007 – prof. Andrzej Kwolek – za całokształt działalności naukowej, dydaktycznej i społecznej w dziedzinie rehabilitacji medycznej,
2011 – prof. Zygmunt Pejsak – za upór i konsekwentne dążenie do celu w nauce służącej międzynarodowej społeczności,
2011 – Stanisław Hager – architekt, urbanista i wykładowca akademicki, którego prace są znane w kraju i na świecie,
2016 – ks. bp Adam Wodarczyk – w uznaniu jego dotychczasowych dokonań w działalności duszpasterskiej i naukowej oraz w podzięce za promowanie Tarnowskich Gór,
2017 – Katarzyna Piotrowska – przedstawiciel dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa ds. wdrażania konwencji UNESCO i szefowa Działu Polityki Dziedzictwa, przyjaciel miasta i współautorka wpisu zabytków Tarnowskich Gór na Listę światowego dziedzictwa UNESCO
↑Na przykład neorenesansowa kamienica przy ulicy Powstańców Śląskich 38, wzniesiona około 1880. Mieściła niegdyś sklep mięsny, wykładająca który ceramika powstała około 1905–1904. Zachowano tu tradycyjny styl wykładania ceramiki wyodrębniający partię cokołową. Na kaflach umieszczono wzory kwiatowe, które jednocześnie schodzą się co kilka kafelek tworząc motyw drzewka. Obecne są również wzory florystyczno-geometryczne i geometryczne.
↑ abDanutaD.Szlachcic-DudziczDanutaD., Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526–1736). Założenie miasta i jego rozwój przestrzenny – lokacja, [w:] JanJ.Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 51, ISBN 83-911508-3-6.
↑ abZdzisławZ.JedynakZdzisławZ., Początki miasta górniczego Tarnowskie Góry w świetle dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym w Katowicach, „Szkice Archiwalno-Historyczne”, nr 3, Katowice: Archiwum Państwowe w Katowicach, 2007, s. 23–31.
↑JerzyJ.MyszorJerzyJ., Lata II wojny światowej i powojennego półwiecza, [w:] JanJ.Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 592, ISBN 83-911508-3-6.
↑Położenie geograficzne i rzeźba terenu. W: praca zbiorowa pod red. Piotra Cempulika: Tarnowskie Góry. Kraków: Kubajak, 1999, s. 12, seria: Przyroda na Górnym Śląsku. Jak zachować jej najcenniejsze wartości?. ISBN 83-87971-10-3.
↑ abcTadeusz B.T.B.HadaśTadeusz B.T.B., Przyroda i jej przemiany w dziejach Tarnowskich Gór. Przyroda dawniej i dziś. Zieleń urządzona, [w:] JanJ.Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 751–754, ISBN 83-911508-3-6.
↑E. L. G. Abt, Memoriał w sprawie kopalnictwa rud ołowiu i srebra na Górnym Śląsku. Tłum. S. Majewski, Katowice 1957, s. 23.
↑ abT. B. Hadaś, Zabytki tarnogórskiej starówki, [w:] W. Kucia, M. Wroński, T. B. Hadaś, Tarnowskie Góry i okolice. Przewodnik. Tarnowskie Góry 1994, s. 41 i nast.
↑M. Wroński, Z tarnogórskich dziejów,, [w:] W. Kucia, M. Wroński, T. B. Hadaś, Tarnowskie Góry i okolice. Przewodnik. Tarnowskie Góry 1994, s. 22.
↑Rozporządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 27 listopada 1945 o podziale powiatu tarnogórskiego w województwie śląsko-dąbrowskim na gminy wiejskie i gromady (Katowice: Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki z dnia 22 grudnia 1945 r., Nr. 34, Poz. 456).
↑Józef Lompa: Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej. Głogówek: 1847, s. 30.
↑Rynek i miasto. W: Marek Wojcik: Tarnogórski rynek. Dzieje domów i mieszkańców od XVII wieku do początków XX wieku. Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2017, s. 6–8. ISBN 978-83-939816-1-8.
↑O zginieniu kruszca bytomskiego, a o nastaniu górskiego.. W: Walenty Roździeński: Officina ferraria, abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego. Brak numerów stron w książce
↑ abArkadiusz Kuzio-Podrucki, Dariusz Woźnicki: Herb i barwy Tarnowskich Gór. Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2002. Brak numerów stron w książce
↑G.H.G.H.Jone-PallasG.H.G.H., Die wichtigsten Daten aus der Entwicklungsgeschichte der Freien Bergstadt Tarnowitz, „Tarnowitzer Heimatkalender”, 1941, s. 46–52.
↑PrzemysławP.NadolskiPrzemysławP., Miasto pod panowaniem pruskim i w okresie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918), [w:] JanJ.Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 169, ISBN 83-911508-3-6.
Felix Triest: Topographisches Handbuch von Oberschlesien. Breslau: Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn, 1865.
Historia Tarnowskich Gór, pod red. Jana Drabiny, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, ISBN 83-911508-3-6.
Jan Nowak: Kronika miasta i powiatu Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry: Nakładem Księgarni Polskiej Jana Nowaka w Tarnowskich Górach, 1927 (reprint: Tarnowskie Góry 2014, ISBN 978-83-934107-9-8).
Złota Księga Tarnowskich Gór / Goldene Buch von Tarnowitz, oprac. Marek Wroński, wyd. 3, Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego i Muzeum, 2011, ISBN 978-83-87470-38-8.
„Zeszyty Tarnogórskie”, red. nacz. Marek Wroński, nr 1–83, Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego i Muzeum, 1986–2019, ISSN0860-3693.
50°26′40″N 18°51′20″E/50,444444 18,855556
.svg)
.png)
.JPG)
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach
Sztolnia Czarnego Pstrąga – pomnik historii, obiekt Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego (ul. Repecka)
Szlak Husarii Polskiej: Będzin – Kozłowa Góra – Orzech – Nakło Śląskie – Tarnowskie Góry Rynek – Repty Stare – Wieszowa – Zabrze – Gliwice – Pilchowice – Rudy – Rezerwat Łężczok – Racibórz – Krzanowice. Długość trasy: 156 km.
Szlak Stulecia Turystyki: Rybnik – Bojszów – Pławniowice – Ligota Toszecka – Rezerwat Płużnica – Rezerwat Hubert – Wielowieś – Tworóg – Brynek – Hanusek – Boruszowice – Pniowiec – Miasteczko Śląskie – Miasteczko Śląskie Rynek – Nakło-Chechło – Tarnowskie Góry. Długość trasy: 138 km.
Szlak Powstańców Śląskich: Bytom – Piekary Śląskie – Radzionków – Segiet (
skrzyżowanie ze szlakiem czarnym) – Repty – Sztolnia Czarnego Pstrąga (
Szlak Gwarków: Sztolnia Czarnego Pstrąga – Stare Tarnowice Kościół – Tarnowskie Góry Rynek – Tarnowskie Góry PKP – Lasowice – Nakło-Chechło – Żyglin Kościół – Mieczysko-Leśniczówka – Kolonia Woźnicka. Długość trasy: 27 km.
Szlak Segiecki: Segiet – Zabytkowa Kopalnia Srebra – Tarnowskie Góry Rynek – Tarnowskie Góry PKP – Puferki – Pniowiec. Długość trasy: 12 km.
Srebrny Szlak: Tarnowskie Góry Dworzec – Tarnowskie Góry Krakowska – Tarnowskie Góry Rynek – Tarnowskie Góry Dworek Goethego – Tarnowskie Góry Górnicza/Legionów – Park Piny – Park Kunszt – Segiet – Zabytkowa Kopalnia Srebra. Długość trasy: 10,6 km[67].
,_MTK.JPG)
.jpg)
