Bitwa nad Wartą
| II wojna światowa, kampania wrześniowa | |||
 Położenie 10 Dywizji Piechoty i Kresowej Brygady Kawalerii – bitwa nad Wartą, 5 września 1939 | |||
| Czas |
4–5 września 1939 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
wzdłuż górnej Warty, rejon Sieradza i miasta Warty | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
agresja III Rzeszy na Polskę | ||
| Wynik |
zwycięstwo Niemców | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Polski w 1939  | |||
 51°33′06,723″N 18°50′45,809″E/51,551868 18,846058
| |||
Bitwa nad Wartą (Bój o rzekę Wartę lub Bitwa na linii rzeki Warty) – starcie polskich żołnierzy z 10 Dywizji Piechoty pod dowództwem gen. Franciszka Dindorfa-Ankowicza i nowo przybyłej Kresowej Brygady Kawalerii pod dowództwem płk. Stefana Hanki-Kuleszy Armii „Łódź” z oddziałami niemieckiego wojska 8 Armii w wzdłuż górnej Warty (w rejonie miast Sieradz i Warta) w czasie inwazji Niemiec na Polskę w dniach od 4 do 5 września 1939 roku.
Bitwa zakończyła się załamaniem obrony na rzece i wycofaniem sił polskich na wschód w kierunku Warszawy[1][2][3][4].
Przed bitwą
[edytuj | edytuj kod]Na czas walk na rubieży górnej Warty utworzona została grupa operacyjna gen. Franciszka Dindorfa-Ankowicza w składzie 10 Dywizji Piechoty i Kresowa Brygada Kawalerii. Ta ostatnia dotarła nad Wartę dopiero wieczorem 3 września, zajmując pozycje na prawym skrzydle 10 DP[4].
Bitwa
[edytuj | edytuj kod]Rano 4 września 10 DP skończyła zajmowanie stanowisk obronnych nad Wartą, w tym czasie Kresowa BK wysunęła swoje pododdziały na zachód od m. Warta i nawiązała styczność z czołowymi oddziałami niemieckiej 24 DP. Z niewyjaśnionych dotąd przyczyn brygada nie nawiązała jednak walki z Niemcami i wycofała się za Wartę – tym samym odsłaniając prawe skrzydło 10 DP, nie niszcząc przy tym mostów. W południe wysadzono mosty pod Sieradzem i Chojnem. Nie zostały jednak one całkowicie zniszczone, szczególnie kolejowy pod Sieradzem. Około godz. 14 niemiecka artyleria rozpoczęła bardzo silny ostrzał polskich stanowisk, wszczynając bój o rzekę. Po ostrzale około godz. 16 Niemcy podjęli próbę forsowania rzeki pod wsią Chojnę. Próba została udaremniona.
Silny ogień artylerii niemieckiej wzmógł się o godz. 24, lecz Polacy trwali na stanowiskach. Rwała się łączność i rosły straty w ludziach, a po północy przeciwnik przedostał się na prawy brzeg rzeki i opanował wieś Beleń. Na zachód od m. Warta oddziały Kresowej Brygady stoczyły walkę z niemiecką 24 DP. Dnia 5 września o świcie natarcie niemieckie pod Beleniem zostało zatrzymane nowym uderzeniem uporządkowanych kompanii: 7 i 8. 3 batalion poniósł duże straty w ludziach (około 50%). Niemcy ponownie uderzyli na słabo broniony Beleń i zdobyli go. Przez prawie cały dzień na całym odcinku obrony trwały polskie kontrataki, których zadaniem było wyparcie Niemców za rzekę. Niestety wszystkie te akcje zakończyły się niepowodzeniem. Po południu większość oddziałów 10 DP cofała się. Wieczorem oba skrzydła Armii „Łódź” były rozbite. Ok. godz. 23 dowódca Armii gen. Rómmel zarządził odwrót. Straty polskie w bitwie wyniosły ok. 260 poległych, sama 10 DP utraciła ok. 40 % swego stanu osobowego. Straty wśród kadry oficerskiej i podoficerskiej sięgały 70 %[1][2][3][4][5][6].
Po bitwie
[edytuj | edytuj kod]Przełamanie przez dywizje niemieckiej 8 Armii obrony polskiej nad Wartą oraz Widawką, a następnie rozwinięcie natarcia w kierunku wschodnim, doprowadziło do przerwania bezpośredniej styczności między Armiami „Poznań” i „Łódź”[7].
Przyczyny porażki
[edytuj | edytuj kod]We wrześniu 1939 r. stan wody Warty był wyjątkowo niski z powodu suszy. 10 Dywizji powierzono obronę zbyt szerokiego odcinka, zadanie przekraczało jej możliwości obronne w obliczu przeważających sił wroga, szczególnie w zakresie użycia odwodów, które były słabe i mało ruchliwe. Niemcy w okresie walk na każdy pułk polski rzucili jedną dywizję piechoty. Zła łączność i znaczne odległości były główną przyczyną braku koordynacji polskich kontrataków[1][2][3].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Obchody upamiętniające wydarzenie
[edytuj | edytuj kod]W latach 2022 i 2023 pod miejscowościami Beleń oraz Strońsko niedaleko Zduńskiej Woli miały miejsce obchody upamiętniające wydarzenia tamtych dni, oraz inscenizacje bitwy, organizowane przez województwo łódzkie. Widowiska przyciągnęły wiele tysięcy widzów[5][8][9][10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Maciej Milak: Bój o rzekę Wartę 4-5 września 1939. niepodleglosc.lodzkie.eu. (pol.).
- ↑ a b c Bitwa na linii rzeki Warty. zlotykrzyz.pl. (pol.).
- ↑ a b c BITWA NAD WARTĄ, EWA I BOGUMIŁ LISZEWSCY. jezuici.org.au. [dostęp 2023-09-08]. (pol.).
- ↑ a b c Grzelak i Stańczyk 2005 ↓, s. 174–175.
- ↑ a b Tłumy oglądały inscenizację Bitwy nad Wartą. lodzkie.pl. [dostęp 2023-09-02]. (pol.).
- ↑ Ćwierdziński 1959 ↓, s. 293–294.
- ↑ Bauer i Polak 1983 ↓, s. 168.
- ↑ Inscenizacja bitwy nad Wartą z 1939 r. w Beleniu. lodz.tvp.pl. [dostęp 2022-08-30]. (pol.).
- ↑ Włodzimierz Rychliński: Inscenizacja bitwy nad Wartą Strońsko – Beleń 2022. Tłumy widzów ZDJĘCIA. zdunskawola.naszemiasto.pl. [dostęp 2022-08-30]. (pol.).
- ↑ Inscenizacja Bitwy nad Wartą już 2 września. "Łódzkie pamięta". Niezalezna.pl. [dostęp 2023-08-29]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk: Kampania polska 1939 roku. Początek II wojny światowej. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2005. ISBN 83-7399-169-7.
- Andrzej Rzadkowski: 10 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-602-4.
- Andrzej Wesołowski: Boje nad Wartą: 10 Kaniowska Dywizja Piechoty i Kresowa Brygada Kawalerii w kampanii wrześniowej: opracowania i dokumenty. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2021. ISBN 978-83-66687-07-3.
- Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
- Jan Ćwierdziński, O właściwą ocenę działalności Armii „Łódź”, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, 1, 1959, s. 265–306.