Dolsk

Dolsk
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek z ratuszem
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	śremski
Gmina	Dolsk
Prawa miejskie	1359
Burmistrz	Tomasz Frąckowiak
Powierzchnia	6,2 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 1568; 252,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 61
Kod pocztowy	63-140
Tablice rejestracyjne	PSE
	Położenie na mapie Polski Dolsk
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Dolsk
	Położenie na mapie powiatu śremskiego Dolsk
	Położenie na mapie gminy Dolsk Dolsk
	51°59′12″N 17°03′57″E/51,986667 17,065833
TERC (TERYT)	3026024
SIMC	0970589
	Urząd miejskipl. Wyzwolenia 4; 63-140 Dolsk
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Dolsk – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie śremskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dolsk, nad jeziorem Dolskim Wielkim i Dolskim Małym.

Miasto Dolsko było własnością biskupstwa poznańskiego, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie kościańskim województwa poznańskiego^[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.

Położenie geograficzne

Miasto położone jest na przesmyku między Jeziorem Dolskim Wielkim a Jeziorem Dolskim Małym, przy drodze wojewódzkiej nr 434. Jest tu prawdziwa mozaika form terenowych ukształtowanych przez lodowiec, ozdobiona jeziorami zgrupowanymi wokół miasteczka (lasy i jeziora zajmują aż 2950 ha powierzchni całej gminy). O atrakcyjności tych terenów decyduje też klimat (miejscami zbliżony do klimatu rabczańskiego) oraz udokumentowane złoża torfu – borowin o znaczeniu leczniczym^[3].

Demografia

31 marca 2011 miasto liczyło 1554 mieszkańców^[4].

Struktura demograficzna mieszkańców Dolska według danych z 31 grudnia 2009^[5]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	1527	100	752	49,25	775	50,75
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)	281	18,4	129	8,45	152	9,95
Wiek produkcyjny (18–65 lat)	1010	66,14	460	30,12	550	36,02
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	236	15,46	163	10,67	73	4,78

Piramida wieku mieszkańców Dolska w 2014 roku^[1].

Nazwa

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i jest notowana od XII wieku. Po raz pierwszy w 1136 jako Dolzco, 1293 Dolszko, 1310 Dolsko, 1350 Dolsk, 1359 locare civitatem Dolsco, 1513 Dolssko, 1514 Dulsko, 1619 Dulsko, 1802-03 Doltzig, 1846 Dolsk, 1881 Dolzig^[6]^[7]^[8].

Nazwa miejscowości pochodzi od wyrażenia przymiotnikowego dolski oznaczającego znajdujący się w dole. Pochodzi z języka prasłowiańskiego *dolьskъ odnoszącego się do położenia w dole lub dolinie z dodaniem sufiksu -sko, -sk^[7].

Historia

Drewniany Kościół Świętego Ducha z 1618 r.

Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z okresu kultury łużyckiej. Znaleziono brązowe ozdoby z tego okresu oraz cmentarzysko. Na półwyspie Jeziora Dolskie Małe znajdowało się grodzisko, które istniało do XVIII wieku. Osada targowa znajdowała się tu już na przełomie XI i XII wieku. Powstała ona na szlaku handlowym z Poznania na Śląsk.

Pierwsze informacje o miejscowości zamieszczone zostały w 1136 w tzw. Bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II, gdzie wymieniana jest jako własność biskupów gnieźnieńskich. Dokument zawarty jest w Kodeksie dyplomatycznym Wielkopolski^[6]^[7]. W latach 1231–1797 miasto wraz z majątkami klucza dolskiego był własnością biskupów poznańskich. W 1359 Dolsk otrzymał prawa miejskie w przywileju Kazimierza Wielkiego, w którym król polski zezwolił biskupowi poznańskiemu na założenie miasta na prawie średzkim we wsi Dolsk ustanawiając targ co środę oraz nadając immunitet ekonomiczny i sąd^[6].

W czasie wojny trzynastoletniej Dolsk wystawił w 1458 roku 10 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku^[9].

Zabory Polski

22 kwietnia 1866 powstało tu pierwsze w Wielkopolsce kółko rolnicze (Dolskie Kółko Włościańsko-Rolnicze). Inicjatorami jego założenia byli: Dionizy Stasiak z Księginek, Antoni Banaszak ze Studzianny, ks. Jan Wiśniewski z Międzychodu, Konstanty Sczaniecki, także z Międzychodu i Julian Bukowiecki z Mszczyczyna. Statut podpisało łącznie 19 osób^[10].

Miasto wymienione zostało w powiecie śremskim w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. W 1881 w miejscowości było 145 domów zamieszkanych przez 1644 mieszkańców w tym 1444 katolików, 120 ewangelików oraz 80 wyznawców judaizmu. W miejscowości znajdował urząd pocztowy trzeciej klasy, gościniec, stacja kolei żelaznej oraz elementarna szkoła kilkuklasowa. Słownik wymienia również w mieście 308 analfabetów. W mieście działało towarzystwo pożyczkowe, kółko włościańskie. Mieszkańcy trudnili się przeważnie rolnictwem, rybołówstwem oraz wyrobem płótna i garncarstwem. W okolicy funkcjonowały również trzy gorzelnie^[8].

Podczas Powstania Wielkopolskiego utworzono w mieście kompanię pod dowództwem por. Tomasza Paula, która wchodziła w skład batalionu śremskiego i walczyła pod Rawiczem i Zbąszyniem.

II wojna światowa

Podczas masowych egzekucji II wojny światowej, rozstrzelano 10 mieszkańców Dolska i okolic. Armia Czerwona wkroczyła do miasta 21 stycznia 1945.

Obecnie

W Dolsku funkcjonuje Szkoła Podstawowa im. Janusza Kusocińskiego.

Obecnie w miasteczku działają niewielkie zakłady rzemieślnicze i usługowe^[3]^[11].

Architektura

Zabytki

Zabytkami prawnie chronionymi są^[3]^[11]^[12]:

Rynek i założenie urbanistyczne. Rynek obecnie nazywany placem Wyzwolenia to regularny plac rozplanowany po założeniu miasta w 1359. Przez plac przebiega droga ze Śremu do Gostynia. W centrum rynku znajduje się pomnik Bohaterów Ziemi Dolskiej z 1978 oraz figura św. Nepomucena z 1880, pierzejami rynku są piętrowe kamieniczki z XIX wieku, najstarszą z nich jest barokowy budynek nr 23 z połowy XVIII wieku. Dawniej na środku rynku stał ratusz, który został zniszczony w XIX wieku.
Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła. Późnogotycki kościół wzniesiony został ok. 1460, ufundowany był przez bp. Andrzeja z Bnina. Jest to trójnawowa budowla halowa zwieńczona sklepieniem gwiaździstym. Do wyposażenia świątyni należy renesansowy ołtarz główny z obrazem Koronacja Matki Boskiej z 1627, obraz patrona kościoła w zwieńczeniu ołtarza, dwie późnogotyckie stalle w prezbiterium, w zakrystii późnogotycki lawaterz z inicjałami i herbem Łodzia bp. Andrzeja Opalińskiego. Na ścianie północnej widnieje obraz Złożenie do grobu z 1855. Budynek otoczony jest murem z barokową bramą, gruntownie odrestaurowany po pożarze w 1790, obok niego zbudowana dzwonnica z końca XVIII wieku z dzwonami z 1680 i 1777.
Plebania z połowy XVIII wieku, z dachem mansardowym z lukarnami. Wewnątrz polichromie ze scenkami rodzajowymi. Przed nią stoi kapliczka z figurą Serca Jezusowego oraz tablica założycieli kółka rolniczego z 1926, zrekonstruowana w 1996.
Kościół Świętego Wawrzyńca barokowy z 1685. Do wyposażenia należy obraz św. Wawrzyńca z XVII wieku. Drewniana wieża runęła w 1983 podczas burzy. Odpust w kościele odbywa się 10 sierpnia każdego roku.
Kościół Świętego Ducha z 1618, drewniany, zbudowany na planie kwadratu z wielobocznie zamkniętym prezbiterium, konstrukcji szachulcowej. Do wyposażenia świątyni należą gotyckie profilowane otwory drzwiowe, zamknięte łukiem w ośli grzbiet i łukiem podkowiastym. W ołtarzu głównym znajduje się płaskorzeźba ze sceną koronacji Najświętszej Maryi Panny oraz rzeźby św. Jana Ewangelisty i św. Mateusza. W lewym ołtarzu bocznym widnieje obraz św. Walentego, a w prawym dwie kwatery tryptyku oraz obraz z Pietą.
Dom przy ul. Rynek 23 z połowy XVIII wieku.
Willa „Azaria” przy ul. Śremskie Przedmieście 23 z 1903.
Wiatrak koźlak z 1 poł. XIX wieku.
Park dworski w folwarku Podrzekta z końca XIX wieku.

Inne obiekty

Ratusz z wieżą z 1981, projektu Jana Kasińskiego. Powstał poprzez przebudowę trzech kamienic, mieści się w nim Urząd Miasta i Gminy, a także biblioteka z Izbą Regionalną.
Dwór secesyjny z 1909 w dawnym folwarku Podrzekta.
Oficyna dawnego dworu biskupiego z ok. 1760, który mieści ona Szkołę Podstawową im. Janusza Kusocińskiego.
Pomnik Janusza Kusocińskiego z 1977^[3].
Pomnik Kozy z 2010.

Transport

Przez miasto przebiega droga wojewódzka, która łączy się z drogami krajowymi:

Droga wojewódzka nr 434: Kleszczewo (droga ekspresowa nr S5) – Kórnik (droga ekspresowa nr S11) – Śrem – Dolsk – Gostyń (droga krajowa nr 12) – Krobia – Rawicz (droga ekspresowa nr S5, droga krajowa nr 36)

Przy południowej granicy miasta znajduje się skrzyżowanie tej drogi z drogą wojewódzką nr 437 do Borku Wielkopolskiego.

W Dolsku znajdują się też skrzyżowania z drogami powiatowymi:

nr 4073 do Nochowa przez Mełpin i Kadzewo
nr 4080 do Książa Wielkopolskiego przez Trąbinek i Włościejewki
nr 4082 do Mchów przez Ostrowieczno i Ostrowieczko

oraz z drogami lokalnymi do:

Rezerwatu Miranowo przez Podrzektę
Księginek

Przy placu Wyzwolenia znajduje się przystanek PKS, autobusami można dojechać m.in. do: Śremu, Poznania, Gostynia, czy Mszczyczyna.

Kultura i sport

W Dolsku działają następujące ośrodki sportowe:

Ośrodek Sportowo-Rekreacyjny – ul. Podrzekta, 2 km od centrum miasteczka, niewielka przystań żeglarska, plaża, kąpielisko strzeżone przez Ratowników WOPR (Drużyna WOPR przy Miejsko-Gminnym Ośrodku Sportu i Rekreacji w Dolsku) wygrodzone pomostami, domki letniskowe, pole namiotowe, wypożyczalnia sprzętu pływającego, kawiarnia, punkt gastronomiczny, sklep, świetlica, boisko do siatkówki.
Miejsko-Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji – ul. Kościańska 8a, na północnym brzegu Jeziora Dolskiego Wielkiego, pełnowymiarowa sala sportowa, korty tenisowe, kompleks boisk do gier zespołowych, punkt gastronomiczny, plaża, Miejskie kąpielisko także strzeżone przez Drużynę Ratowników WOPR wygrodzone pomostami, pole namiotowe, zaplecze kuchenne, sala wykładowa^[13].

Instytucja kulturalną miasta jest Izba Regionalna, która mieści się w siedzibie ratusza. Znajdują się w niej zabytki kultury materialnej regionu, pamiątki związane z historią Dolska i okolic, materiały związane z powstaniem wielkopolskim, II wojną światową, galeria artystów amatorów (hafty, malarstwo, koszykarstwo, rzeźba), zbiór zabawek dziecięcych, mundurów, dokumentów, zbiorów archeologicznych^[14].

Cyklicznymi imprezami są:

Dni Ziemi Dolskiej „Wianki” (czerwiec) – impreza o charakterze kulturalno-rekreacyjnym.
Strzelanie Bractwa Kurkowego – w czerwcu o tytuł króla kurkowego, w sierpniu o tytuł króla żniwnego^[14].

Współpraca

Międzylesie

Ludzie związani z Dolskiem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Dolskiem‎.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Dolsk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 245.
↑ ^a ^b ^c ^d Dolsk. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 25–29. ISBN 83-910942-7-8.
↑ Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. GUS. [dostęp 2012-08-07]. (pol.).
↑ Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c Chmielewski 1986 ↓.
↑ ^a ^b ^c Rymut 1997 ↓, s. 394.
↑ ^a ^b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. II, hasło „Dolsk”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1881. s. 103. [dostęp 2019-05-25].
↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
↑ Zbigniew Szmidt, Spacer po... Dolsku, Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego, Śrem, 2011, s. 6.
↑ ^a ^b Zbigniew Szmidt: Powiat Śremski, przewodnik turystyczny. Śrem: Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego – ŚOWMP, 2010, s. 25–29.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2015-09-21] .
↑ Ośrodki wypoczynkowe i rekreacyjne. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 44–45. ISBN 83-910942-7-8.
↑ ^a ^b Informacje praktyczne. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 48–50. ISBN 83-910942-7-8.

Bibliografia

Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, zesz. 3 (Dębowa Łęka – Gorzyca), hasło „Dolsk”. Wrocław: Ossolineum, 1986.
Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II C-D, hasło „Dolsk (2)”. Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka polskiego, 1997, s. 394. ISBN 83-85579-64-8.

Linki zewnętrzne

Dolsk, pow. śremski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 103 .
Dolsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 425 .
Dolsk, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014 .

[populacja2016-1] Dolsk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[2] Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 245.

[atrakcje-3] Dolsk. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 25–29. ISBN 83-910942-7-8.

[4] Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. GUS. [dostęp 2012-08-07]. (pol.).

[pl-bdr-5] Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[CITEREFChmielewski1986-6] Chmielewski 1986 ↓.

[CITEREFRymut1997394-7] Rymut 1997 ↓, s. 394.

[SgKP-8] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. II, hasło „Dolsk”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1881. s. 103. [dostęp 2019-05-25].

[9] Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.

[10] Zbigniew Szmidt, Spacer po... Dolsku, Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego, Śrem, 2011, s. 6.

[powiat-11] Zbigniew Szmidt: Powiat Śremski, przewodnik turystyczny. Śrem: Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego – ŚOWMP, 2010, s. 25–29.

[12] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2015-09-21] .

[13] Ośrodki wypoczynkowe i rekreacyjne. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 44–45. ISBN 83-910942-7-8.

[atrakcje_1-14] Informacje praktyczne. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 48–50. ISBN 83-910942-7-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Miasta na prawach powiatu	Kalisz Konin Leszno Poznań
Miasta powiatowe	Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Wielkopolski Jarocin Kępno Koło Kościan Krotoszyn Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Wielkopolski Ostrzeszów Piła Pleszew Rawicz Słupca Szamotuły Śrem Środa Wielkopolska Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów
Miasta gminne	Bojanowo Borek Wielkopolski Budzyń Buk Chocz Czempiń Czerniejewo Dąbie Dobra Dobrzyca Dolsk Golina Gołańcz Grabów nad Prosną Jaraczewo Jastrowie Jutrosin Kaczory Kleczew Kłecko Kłodawa Kobylin Kostrzyn Koźmin Wielkopolski Koźminek Kórnik Krajenka Krobia Krzywiń Krzyż Wielkopolski Książ Wielkopolski Luboń Lwówek Łobżenica Margonin Miasteczko Krajeńskie Miejska Górka Mieścisko Miłosław Mikstat Mosina Murowana Goślina Nekla Nowe Skalmierzyce Obrzycko Odolanów Okonek Opalenica Opatówek Osieczna Ostroróg Pniewy Pobiedziska Pogorzela Poniec Przedecz Puszczykowo Pyzdry Rakoniewice Raszków Rogoźno Rychtal Rychwał Rydzyna Sieraków Skoki Sompolno Stawiszyn Stęszew Sulmierzyce Swarzędz Szamocin Ślesin Śmigiel Trzcianka Trzemeszno Tuliszków Ujście Wieleń Wielichowo Witkowo Wronki Wyrzysk Wysoka Zagórów Zbąszyń Zduny Żerków

Części miasta wg TERYT	Gostyńskie Przedmieście Krupczyn Podrzekta Śremskie Przedmieście
Inne (historyczne)	Jaskółki

Miasto	Dolsk
Wsie	Błażejewo Brześnica Drzonek Gajewo Gawrony Kadzyń Kotowo Księginki Lipówka Lubiatowo Lubiatówko Małachowo Mały Trąbinek Masłowo Mełpin Międzychód Mszczyczyn Nowieczek Ostrowieczko Ostrowieczno Pinka Pokrzywnica Rusocin Trąbinek Wieszczyczyn
Osada	Podlesie
Osady leśne	Biedaszkowo Brzednia Orliniec Wygoda
Integralne części wsi	Błażejewskie Huby Drzonkowskie Huby Huby Kadzyń Maliny Masłowskie Huby Nowiec Pokrzywnickie Huby Poniatówki

Miasta	Dolsk Książ Wielkopolski Śrem
Gminy miejsko-wiejskie	Dolsk Książ Wielkopolski Śrem
Gminy wiejskie	Brodnica

Przynależność wojewódzka	woj. poznańskie (II RP) (1919–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta (1919–75)	Bnin (do 1934) Dolsk Kórnik Książ (Wielkopolski) Mosina (do 1957 →) Śrem
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Bnin (do 1939) Brodnica (od 1973) Dolsk (od 1945) Jaskółki (do 1939) Kórnik Książ (Wielkopolski) Mosina (do 1954) Śrem
Gromady (1954–72)	Bnin (1954–59) Brodnica (1954–72) Czmoń (1954–59) Dolsk (1954–72) Góra (1954–59) Kamionki (1954–59) Konarzyce (1954–59) Kórnik (1971–72) Kórnik-Południe (1960–71) Kórnik-Północ (1960–71) Krzyżanowo (1954–71) Książ (1954–72) Mchy (1954–71) Mechlin (1954–59) Mosina (1954–57 →) Niesłabin (1954–59) Ostrowieczno (1954–59) Pecna (1954–72) Pysząca (1954–71) Robakowo (1954–59) Rogalin (1954–57 →) Runowo (1954–59) Śrem (1960–72) Wieszczyczyn (1954–59) Wyrzeka (1954–71)