Casa dos Austria

Casa dos Austria
Epónimo	Habsburg (Suíça) (pt) e Castelo de Habsburg
Localización
Capital	Madrid ; Valladolid
Poboación
Relixión	catolicismo
Datos históricos
Creación	1516
Disolución	1700
Organización política
Forma de goberno	monarquia federal (pt)
Moeda	Real español

A casa dos Austria é o nome co que se coñece á dinastía Habsburgo reinante na Monarquía Hispánica nos séculos XVI e XVII; desde a Concordia de Villafáfila (27 de xuño de 1506) en que Filipe I o Fermoso é recoñecido como rei consorte da Coroa de Castela,^[1] quedando para o seu sogro Fernando o Católico a Coroa de Aragón, ata a morte sen sucesión directa de Carlos II o Enfeitizado (1 de novembro de 1700), feito que provocou a Guerra de Sucesión Española. A rama dinástica española dos Habsburgo seguiu por parte da filla de D. Juan José de Austria, Dª. Margarita da Cruz de Habsburgo, que abandonou os hábitos o 17 de setembro de 1681 para contraer matrimonio co nobre galego D. Felipe de Romay.

Historia

O Emperador Carlos V (Carlos I de España), primeiro rei da casa dos Austria, acumulou un enorme complexo territorial e oceánico sen parangón na historia, que se estendía desde Filipinas ao leste ata México ao oeste, e desde os Países Baixos ao norte ata o Estreito de Magalláns ao sur. Ademais da expansión ultramarina, e algunhas conquistas (como Milán), foi o resultado da xuntanza dinástica de catro casas europeas: as de Borgoña (1506), Austria (1519),Aragón (1516) e Castela (1555), e conformou a base do que se coñeceu como Imperio Español, sobre todo a partir da división da súa herdanza (1554-1556) entre o seu irmán Fernando I de Habsburgo e o seu fillo Filipe II. Desde entón pode falarse de dúas ramas da casa dos Austria, os Habsburgo de Madrid (que é dos que trata este artigo) e os Habsburgo de Viena (que continuaron reinando en Austria ata 1918).

A Monarquía Católica (tamén coñecida como Monarquía Hispánica) foi durante toda esa época a maior potencia de Europa. Durante os chamados Austrias maiores (Carlos V e Filipe II) alcanzou o apoxeo da súa influencia e poder, sobre todo coa incorporación de Portugal e o seu extenso imperio; mentres que os reinados dos chamados Austrias menores (Filipe III, Filipe IV e Carlos II), coincidentes co mellor do Século de Ouro das artes e as letras, significaron o que se coñece como "decadencia española": a perda da hexemonía europea e unha profunda crise económica e social.

A supremacía marítima española no século XVI foi demostrada coa vitoria sobre os otománs en Lepanto en 1571, (máis importante simbolicamente que polas súas consecuencias) e, despois do contratempo da Armada Invencible (1588, de consecuencias tamén sobrevaloradas) nunha serie de vitorias contra Inglaterra na Guerra anglo-española de 1585-1604. Con todo a mediados do século XVII o poder marítimo da casa dos Austria sufriu un longo declive con derrotas sucesivas fronte ás Provincias Unidas e despois Inglaterra; durante os anos 1660 estaba loitando desesperadamente para defender as súas posesións exteriores de piratas e corsarios. No continente europeo os Habsburgo de Madrid involucráronse na defensa dos seus parentes de Viena na longa Guerra dos Trinta Anos, que aínda que comezou con boas perspectivas para as armas españolas, terminou catastroficamente tras a crise de 1640, coa sublevación simultánea de Portugal (que se separou definitivamente), Cataluña e Nápoles. Na segunda metade do século XVII os españois foron substituídos na hexemonía europea pola Francia de Lois XIV.

Os inicios do imperio (1504-1521)

España, tanto na súa configuración territorial como na definición da súa entidade estatal, non chegou a presentar un aspecto similar ao actual ata a morte de Carlos II. Con ela produciuse a extinción dos Habsburgo de Madrid, a ascensión de Filipe V e a inauguración da Dinastía Borbón e as súas reformas. A área política referida como España -sobre todo na súa percepción exterior- era, de feito, a unión na persoa do rei de moi diversas entidades políticas saídas da Idade Media. A transcendencia do matrimonio de Fernando II de Aragón e Isabel I de Castela en 1469, e as personalidades destes reis tiveron moito que ver con iso, aínda que tamén o azar que foi frustrando algúns dos seus proxectos e facendo triunfar outros. Non fora a única opción considerada, sendo posible igualmente unha unión de Castela con Portugal, ben sen Aragón (de triunfar a súa medio irmán Xoana a Beltranexa na Guerra de Sucesión Castelá) ou ben con el (de sobrevivir o seu neto o príncipe Miguel da Paz).

En 1504, a raíña Isabel morreu, e aínda que Fernando intentou manter a súa posición sobre Castela tras a súa morte, as Cortes de Castela escolleron coroar raíña á filla de Isabel, Xoana. O seu marido, Filipe de Habsburgo, fillo do Emperador do Sacro Imperio Romano Maximiliano I e María de Borgoña, simultaneamente converteuse no rei-consorte Filipe I de Castela. Pouco despois Xoana comezou a caer na tolemia. En 1506, Filipe asumiu a rexencia, pero morreu pouco máis tarde, ese mesmo ano baixo circunstancias que algunhas fontes consideran compatibles cun envelenamento ordenado polo seu sogro [1]^{[Ligazón morta]}. Como o seu fillo máis vello, Carlos, tiña só seis anos, as Cortes, de mala gana, permitiron a Fernando, o pai de Xoana, gobernar o país como o rexente de Xoana e Carlos.

España estaba agora unida baixo un só gobernante, Fernando II de Aragón. Como único monarca, Fernando adoptou unha política máis agresiva que a que tivo como marido de Isabel, ampliando a esfera de influencia de España a Italia, fortalecéndoa contra Francia. Como gobernante de Aragón, Fernando estivo involucrado na loita contra Francia e Venecia polo control de Italia; estes conflitos convertéronse no centro da política exterior de Fernando como rei. O primeiro uso de forzas españolas por parte de Fernando chegou na Guerra da Liga de Cambrai contra Venecia, onde os soldados españois distinguíronse no campo de batalla á beira dos seus aliados franceses na Batalla de Agnadello (1509). Só un ano máis tarde, Fernando uniuse á Liga Católica contra Francia, vendo unha oportunidade de tomar Nápoles e Navarra -das que mantiña unha reivindicación dinástica-. En 1516 Francia aceptou unha tregua que deixou o Ducado de Milán baixo control francés e recoñeceu a hexemonía española en Nápoles e o sur de Navarra. O matrimonio de Fernando con Xermana de Foix, de sobrevivir o fillo de ambos, puido romper a unidade política de Castela e Aragón, pero o seu fillo Xoán morreu a temperá idade.

A morte de Fernando levou á ascensión ao trono do mozo Carlos como Carlos I de Castela e Aragón. A súa herdanza española incluíu todas as posesións españolas no Novo Mundo e ao redor do Mediterráneo. Logo da morte do seu pai en 1506, Carlos herdara o territorio denominado Flandres ou os Países Baixos (onde nacera e crecera) e o Franco Condado. En 1519, coa morte do seu avó paterno Maximiliano I, Carlos herdou os territorios Habsburgos de Alemaña, e foi debidamente elixido ese mesmo ano como Emperador co nome de Carlos V. A súa nai permaneceu como a raíña titular de Castela ata a súa morte en 1555, pero debido á súa saúde, Carlos (co título de rei tamén alí) exerceu todo o poder sen contemplacións, o que produciu a sublevación coñecida como guerra das Comunidades de Castela. Sufocada a sublevación en 1521, do mesmo xeito que a simultánea das Xermanías de Valencia, o Emperador e Rei Carlos era o home máis poderoso da Cristiandade.

A acumulación de tanto poder nun home e unha dinastía preocupaba moito ao rei de Francia, Francisco I, que se atopou rodeado de territorios Habsburgo. En 1521, Francisco invadiu as posesións españolas en Italia e inaugurou unha segunda rolda do conflito franco-español. As Guerras Italianas foron un desastre para Francia, que sufriu derrotas tanto na chamada Guerra dos Catro Anos (1521-1526) -Biccoca (1522) e Pavia (1525, onde Francisco foi capturado)- como na Guerra da Liga de Cognac (1527-1530) -Landriano (1529)- antes de que Francisco cedese e abandonase Milán, en beneficio unha vez máis de España.

Véxase tamén: Descubrimento de América e Conquista de Navarra.

Un emperador e un rei (1521-1556)

A vitoria de Carlos na batalla de Pavia en 1525, sorprendeu a moitos italianos e alemáns e suscitou preocupacións de que Carlos se esforzaría por gañar aínda máis poder. O papa Clemente VII cambiou de bando e uniuse a Francia e a importantes estados italianos contra o emperador Habsburgo na guerra da Liga de Cognac. En 1527, debido á incapacidade de Carlos de pagar suficientemente aos seus exércitos no norte de Italia, estes amotináronse e saquearon Roma polo botín, forzando o Papa Clemente, e aos sucesivos papas, a ser considerablemente máis prudentes nos seus tratos coas autoridades seculares: en 1533, o rexeitamento de Clemente a anular o matrimonio de Henrique VIII de Inglaterra con Catarina de Aragón (tía de Carlos) foi unha consecuencia directa do seu desexo de non ofender ao emperador e ter quizais a súa capital saqueada unha segunda vez. A paz de Barcelona, asinada entre Carlos e o Papa en 1529, estableceu unha relación máis cordial entre ambos os líderes. De feito, o Papa nomeou a España como o protector da causa Católica e recoñeceu a Carlos como rei da Lombardía a cambio da intervención española para derrocar á rebelde República florentina.

En 1543, Francisco I, rei de Francia, anunciou a súa alianza sen precedentes co sultán otomán, Solimán o Magnífico, ocupando a cidade de Niza, controlada por España, en cooperación coas forzas turcas. Henrique VIII de Inglaterra, que gardaba maior rancor contra Francia que o que tiña contra o emperador por resistirse no camiño ao seu divorcio, uniuse a Carlos na súa invasión de Francia. Aínda que o exército español foi completamente derrotado na batalla de Cerisoles, en Savoia, a Henrique foille mellor, e Francia foi forzada a aceptar os termos. Os austríacos, liderados polo irmán máis novo de Carlos, Fernando, continuaron loitando contra os otománs no leste. Con Francia vencida, Carlos puido ocuparse dun problema máis antigo: a Liga de Esmalcalda.

A Reforma protestante comezara en Alemaña en 1517. Carlos, a través da súa posición como emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico, as súas estratéxicas posesións patrimoniais situadas ao longo das fronteiras alemás, e a súa próxima relación cos seus parentes Habsburgos en Austria, tivo grande interese en manter a estabilidade do Sacro Imperio Romano Xermánico. A guerra dos campesiños estalara en Alemaña en 1524 e devastou o país ata que foi completamente sufocada en 1526. Carlos, ata estando tan lonxe de Alemaña, estaba comprometido en manter a orde. Desde a guerra dos campesiños, os protestantes organizáronse nunha liga defensiva para protexerse do emperador Carlos. Baixo a protección da Liga de Esmalcalda, os estados protestantes cometeran un gran número de atrocidades aos ollos da igrexa católica -a confiscación dalgúns territorios eclesiásticos, entre outras cousas- e desafiaran a autoridade do emperador.

Quizais en gran medida desde a perspectiva estratéxica do rei español, a Liga aliouse cos franceses, e os seus esforzos en Alemaña para debilitar a Liga foran desairados. A derrota de Francisco en 1544 levou á anulación da alianza cos protestantes, e Carlos aproveitou a oportunidade. Primeiro intentou o camiño da negociación na Dieta de Worms de 1521 e o Concilio de Trento de 1545, pero o liderado protestante e o sentimento de traizón creado pola postura tomada polos católicos no concilio levaron a aqueles á guerra, liderados polo elector Mauricio de Saxonia. Como resposta, Carlos invadiu Alemaña á fronte dun exército composto por tropas españolas e flamengas, esperando restaurar a autoridade imperial. O emperador persoalmente inflixiu unha severa derrota militar aos protestantes na histórica Batalla de Mühlberg en 1547, pero non chegou a ter consecuencias decisivas, pois en 1555 Carlos tivo que asinar cos estados protestantes a Paz de Augsburgo, que restauraba a estabilidade en Alemaña a través do principio cuius rexio, eius religio; é dicir, o recoñecemento da liberdade relixiosa na práctica para os príncipes alemáns protestantes do norte. A implicación de Carlos en Alemaña establecería un rol para España como protectora da causa católica no Sacro Imperio Romano Xermánico; o precedente sentado entón levaría sete décadas máis tarde á participación nas Guerra dos Trinta Anos que acabarían finalmente co status de España como unha das potencias líderes de Europa.

En 1526, Carlos casou coa Infanta Isabel, irmá de Xoán III de Portugal. En 1556, Carlos abdicou das súas posicións, pasando o seu imperio español ao seu único fillo sobrevivente, Filipe II de España, e o Sacro Imperio Romano Xermánico ao seu irmán, Fernando. Carlos retirouse ao mosteiro de Yuste (Estremadura, España), onde se pensa que tivo unha crise nerviosa, e morreu en 1558.

De San Quintín a Lepanto (1556-1571)

*O Triunfo da Morte* (c. 1562), por Pieter Brueghel o Vello, reflicte o tratamento severo que as Dezasete Provincias recibiron no século XVI.

Europa aínda non estaba en paz, xa que o agresivo Henrique II de Francia chegou ao trono en 1547 e inmediatamente renovou o conflito armado. O sucesor de Carlos, Filipe II, conseguiu esmagar ao exército francés na batalla de San Quintín en Picardía no ano 1557 e derrotar de novo a Henrique na batalla de Gravelinas o ano seguinte. A Paz de Cateau-Cambrésis, asinada en 1559, recoñeceu definitivamente as reivindicacións de España en Italia. Nas celebracións posteriores ao tratado, Henrique morreu por unha estela desviada dunha lanza. Durante os seguintes trinta anos Francia foi azoutada por guerras civís e desordes internas (véxase guerras de relixión de Francia) e foi incapaz de competir eficazmente con España e os Habsburgo na loita polo poder europeo. Liberado de calquera oposición francesa seria, España presenciou o apoxeo do seu poder e expansión territorial no período 1559-1643.

Segundo un estendido punto de vista, que ás veces era expresado polos deputados casteláns nas Cortes, Carlos e os seus sucesores, no canto de centrar os seus esforzos en Castela, o corazón do seu Imperio, intentando unha unificación dos territorios españois cunha perspectiva centralista, considerárona só como outra parte do seu imperio. Niso a monarquía autoritaria dos Habsburgo difería da orientación absolutista ou precozmente nacionalista doutras potencias europeas (Francia, Inglaterra ou os Países Baixos), sendo debatido pola historiografía a súa condición moderna (o estado-nación) ou máis ben continuadora de ideais e entidades medievais de vocación universal (papado e imperio). Conseguir os obxectivos políticos da dinastía -que ante todo significou debilitar o poder de Francia, manter a hexemonía Católica Habsburga en Alemaña, e conter ao Imperio Otomán- foi máis importante para os gobernantes Habsburgo que a protección de España. Esta énfase, que se explicitou na frase atribuída a Filipe II: Antes preferiría perder os meus Estados e cen vidas que tivese que reinar sobre herexes, contribuiría decisivamente ao declive do poder imperial español.

O Imperio Español crecera substancialmente desde os días de Fernando e Isabel. Os imperios azteca e inca foron conquistados durante o reinado de Carlos, de 1519 a 1521 e de 1540 a 1558, respectivamente. Establecéronse asentamentos españois no Novo Mundo: Florida foi colonizada nos anos 1560, Buenos Aires foi asentada en 1536 e Nova Granada (hoxe en día Colombia) foi colonizada nos anos 1530. Manila, en Filipinas, foi asentada en 1572. O Imperio español no estranxeiro converteuse na orixe da riqueza e poder español en Europa, pero contribuíu tamén á inflación. No canto de impulsar a economía española, a prata americana fixo a España dependente dos recursos estranxeiros de materias primas e bens manufacturados. As transformacións económicas e sociais que orientaban a Europa Noroccidental na transición do feudalismo ao capitalismo non tiveron o mesmo ritmo en España -nin na Europa Central e Meridional-.

Logo da vitoria de España sobre Francia en 1559 e o inicio das guerras relixiosas de Francia, as ambicións de Filipe creceron. O Imperio Otomán ameazara desde había tempo os límites dos dominios dos Habsburgo en Austria e o Noroeste de África, e como resposta Fernando e Isabel enviaran expedicións ao norte de África, capturando Melilla en 1497 e Orán en 1509. Carlos preferiu combater aos otománs a través dunha estratexia considerablemente máis marítima, obstaculizando os desembarcos otománs nos territorios venecianos no leste do Mediterráneo. Só en resposta á fustrigación contra as costas mediterráneas españolas, Carlos liderou persoalmente os ataques contra os asentamentos no norte de África, como na Xornada de Tunisia en 1535 e a Xornada de Alxer en 1541. En 1565, os españois derrotaron un desembarco otomán na estratexicamente vital illa de Malta, defendida polos cabaleiros de San Xoán. A morte de Suleiman o Magnífico o ano seguinte e a súa sucesión polo menos capacitado Selim II envalentonou a Filipe, que decidiu levar a guerra ás terras otomás. En 1571, unha expedición naval mixta (con Xénova, Venecia e o Papado) liderada polo fillo ilexítimo de Carlos, Xoán de Austria, aniquilou a frota otomá na batalla de Lepanto, unha das máis soadas da historia naval. O éxito cristián, sen comprometer a hexemonía naval otomá no Mediterráneo Oriental, si conseguiu aliviar a presión sobre o Occidental, manténdose o statu quo durante os séculos seguintes.

O rei axitado (1571-1598)

O tempo de xúbilo en Madrid foi efémero. En 1566, disturbios liderados por calvinistas nos Países Baixos españois (aproximadamente equivalentes aos actuais Países Baixos e Bélxica, herdados por Filipe da man de Carlos e os seus antepasados borgoñóns) provocaron que o Duque de Alba dirixise unha expedición militar para restaurar a orde cunha enérxica represión. En 1568, Guillerme de Orange encabezou unha sublevación armada contra Alba, á vez que inicia a guerra propagandística antiespañola coñecida como "lenda negra". Foi o inicio da Guerra dos Oitenta Anos que, co tempo, dividiu o territorio entre un norte maioritariamente protestante que obtivo a independencia (as Provincias Unidas encabezadas por Holanda), e un sur católico que permaneceu baixo control español (a actual Bélxica).

Desde a Baixa Idade Media existía unha forte conexión económica entre Flandres e os intereses laneiros da aristocracia e os comerciantes casteláns, particularmente co vital porto de Anveres, que se intensificaron coa explotación colonial de América. En 1572, unha banda de rebeldes corsarios holandeses coñecidos como os watergeuzen ("Esmoleiros de mar") tomaron varios pobos costeiros holandeses, cortando a saída ao mar de Anveres e os territorios do norte, en apoio de Guillerme.

Territorios hispánicos en Europa en 1580. En verde escuro os Países Baixos Españois.

Para España, a guerra foi un verdadeiro desastre. En 1574, o exército español ao mando de Luís de Requesens foi repelido no asedio de Leiden despois de que os holandeses destruísen os diques que contiñan o mar do Norte, alagando o territorio e impedindo as manobras militares. En 1576, á vista da imposibilidade de soster os custos do seu exército de ocupación dos Países Baixos de 80.000 homes e os da enorme frota vencedora de Lepanto, Filipe tivo que aceptar a quebra. O exército nos Países Baixos amotinouse non moito despois, saqueando Anveres e o Sur dos Países Baixos, impulsando a varias cidades das anteriormente pacíficas provincias do Sur a unirse á rebelión. Os españois escolleron o camiño da negociación e pacificaron a maioría das provincias do Sur de novo coa Unión de Arras en 1579. O acordo de Arras requiriu que todas as tropas españolas abandonasen estas terras. En 1580, esta circunstancia deulle ao rei Filipe a oportunidade de consolidar a súa posición hexemónica en Europa, cando o último membro masculino da familia real portuguesa, o Cardeal Henrique de Portugal, morreu. Filipe reclamou os seus dereitos sucesorios ao trono portugués e en xuño enviou un exército a Lisboa ao mando do Duque de Alba para aseguralos. Os territorios casteláns e portugueses en ultramar puxeron nas mans de Filipe a case totalidade do Novo Mundo explorado xunto a un vasto imperio comercial en África e Asia.

Manter Portugal baixo control requiriu unha ampla forza de ocupación e España estaba aínda recuperándose da quebra de 1576. En 1584 Guillerme de Orange foi asasinado por un fanático católico. A morte do popular líder da resistencia holandesa (cuxa cabeza fora posta a prezo por Filipe II) esperábase que traería o fin da guerra, pero non o fixo. En 1586, a raíña Isabel I de Inglaterra, apoiou a causa protestante nos Países Baixos e Francia, e Sir Francis Drake fustrigaba os intereses comerciais españois no Caribe e o océano Pacífico, xunto cun ataque particularmente agresivo ao porto de Cádiz.

En 1588, esperando acabar coa intromisión de Isabel, Filipe enviou a Armada Invencible a atacar Inglaterra. Dos 130 barcos enviados na misión, só a metade regresaron a España sen incidentes, e uns 20.000 homes pereceron. Algunhas foron vítimas dos barcos ingleses, pero a maioría fórono do duro tempo atopado durante a súa viaxe de regreso. O desastroso resultado, consecuencia dunha combinación do tempo desfavorable e da sorte e eficacia da frota inglesa de Lord Howard de Effingham, provocou unha completa revisión e reparación dos barcos da armada española, as armas e as tácticas. Os ataques ingleses foron respondidos, e grazas a un errado contraataque inglés (Armada Inglesa) o poder naval español recuperou rapidamente a posición preeminente que mantivo durante outro medio século. España tamén proporcionou axuda a unha durísima guerra irlandesa que baleirou a Inglaterra de recursos e onde tamén resultaron asaltados os pobos costeiros ingleses. No entanto, agora a casa de Austria tiña outra vez un poderoso inimigo con quen competir, forzando a España a manter unha armada aínda máis forte e cara, ademais dos enormes gastos dos exércitos nos seus moitos territorios dispersos.

España implicouse na guerra relixiosa de Francia logo da morte de Henrique II. En 1589, Henrique III, o último da liñaxe Valois, morreu nas murallas de París. O seu sucesor, Henrique IV de Navarra, o primeiro rei de Francia Borbón, foi un home de gran capacidade, que obtivo vitorias clave contra a Liga Católica en Arques (1589) e Ivry (1590). Decididos a evitar que Henrique se convertese en rei de Francia, os españois dividiron o seu exército nos Países Baixos e invadiron Francia en 1590.

Véxase tamén: Crise sucesoria en Portugal (1580).

"Deus é español" (1596-1626)

Afrontando as guerras contra Inglaterra, Francia e os Países Baixos, cada unha dirixida por líderes extraordinariamente capaces, a xa esgotada España estaba desbordada. Loitando continuamente contra a piratería que dificultaba o seu tráfico marítimo no Atlántico aínda que non interrompía os seus vitais envíos de ouro desde o Novo Mundo (só foi capturado un dos convois, o de 1628, polo holandés Piet Hein), a Real Facenda viuse forzada a admitir a quebra de novo en 1596. Os españois intentaron liberarse de varios conflitos nos que estaban involucrados, primeiro asinando a Paz de Vervins con Francia en 1598, recoñecendo a Henrique IV (convertido ao catolicismo desde 1593) como rei de Francia e restaurando moitas das estipulacións da anterior Paz de Cateau-Cambrésis. Un tratado con Inglaterra foi acordado en 1604, logo da ascensión do máis tratable rei estuardo Xacobe I.

A paz con Inglaterra e Francia significou que España podería centrar as súas enerxías en restaurar o seu goberno das provincias holandesas. Os holandeses, liderados por Mauricio de Nassau, o fillo de Guillerme de Orange e quizais o mellor estratego do seu tempo, tiveron éxito en tomar varias cidades da fronteira desde 1590, incluíndo a fortaleza de Breda. Logo da paz con Inglaterra, o novo comandante español Ambrosio Spinola apertou duramente aos holandeses. Spinola, un xeneral de capacidade similar a Mauricio, non puido conquistar os Países Baixos, entre outras cousas pola repetición dunha nova quebra en 1607. Nun exercicio de realismo adecuado ao temperamento do rei Filipe III e o seu valido o duque de Lerma, asinouse en 1609 a Tregua dos Doce Anos entre España e as Provincias Unidas, período coñecido como Pax Hispánica.

España non conseguiu grandes vantaxes da tregua, as finanzas seguiron en desorde e o imperio colonial seguiu sufrindo ataques cada vez máis humillantes, en beneficio sobre todo de Holanda. Nos Países Baixos, o goberno da filla de Filipe II, Isabel Clara Eugenia e o seu marido, o arquiduque Alberte, restaurou a estabilidade nos Países Baixos do Sur e amorteceu os sentimentos antiespañois na área. O sucesor de Filipe II, Filipe III, foi un home de capacidade limitada non interesado en política, que prefería permitir que outros se encargasen dos detalles. O seu valido, Lerma, atento sobre todo ao que tocaba aos seus intereses particulares, logrou dar a volta aos libros de contas españois e facerse un dos homes máis ricos de Europa cunha fortuna duns 44 millóns de táleros. O éxito persoal de Lerma carrexoulle inimigos e alegacións ben fundadas de corrupción, que levaron ao cadafalso ao seu home de confianza, Rodrigo Calderón. En 1618 é substituído polo seu fillo o duque de Uceda, no que pode considerarse como unha transición, pois alcanzou o poder apoiado polo bando nobiliario rival ao seu propio pai. Non será ata 1621, coa chegada do novo rei, Filipe IV, que os Sandoval fosen substituídos no posto de máxima confianza polos Zúñiga (primeiro Baltasar de Zúñiga e logo o conde duque de Olivares). Mentres que os validos de Filipe III habíanse desinteresado polos asuntos de Austria, o seu aliado dinástico; Zúñiga era un veterano embaixador de Viena e creu que a clave para conter aos resurxentes franceses e eliminar aos holandeses era unha alianza máis próxima cos Habsburgo.

En 1618, tras as defenestracións de Praga, Austria e o Emperador do Sacro Imperio Romano, Fernando II, embarcáronse nunha campaña contra a Unión Protestante e Bohemia. O novo rei e os seus validos eran considerablemente máis activos que Filipe III, pero ata durante os últimos anos deste, Zúñiga, que xa gozaba dunha posición elevada na corte, conseguira o apoio aos Habsburgo austríacos na guerra, e Ambrosio Spinola, a crecente estrela do exército español, foi enviado como o xefe do Exército de Flandres para intervir, invadindo o Palatinado. Así, España entrou na Guerra dos Trinta Anos. Á morte de Zúñiga en 1622, este foi substituído polo seu sobriño Gaspar de Guzmán e Pimentel, conde-duque de Olivares, un home capacitado que cría que o centro de todas as traxedias de España atopábase en Holanda. Logo de certos contratempos iniciais, os bohemios foron derrotados na batalla da Montaña Branca en 1621, e de novo en Stadtlohn en 1623. Mentres estivo en vigor a tregua dos doce anos, España estaba en paz cos Países Baixos protestantes, pero a tregua, que expiraba en 1621, non se renovou, engadindo outra fronte de conflito. Spinola tomou a fortaleza de Breda en 1625. A intervención do rei danés Cristián IV na guerra aumentou as preocupacións (Cristián era un dos poucos monarcas de Europa que non tiña problemas coas súas finanzas) pero a vitoria do xeneral imperial Albrecht von Wallenstein sobre os daneses en Dessau e de novo en Lutter, ambas en 1626, eliminou a ameaza. Houbo esperanza en Madrid de que os Países Baixos podían ser finalmente reincorporados dentro do Imperio, e logo da derrota de Dinamarca os protestantes en Alemaña parecían apagados. Francia viuse envolvida de novo nas súas propias inestabilidades (o famoso asedio da Rochelle comezou en 1627), e a preeminencia de España parecía irrefutable. O conde-duque de Olivares estridentemente afirmou "Deus é español e combate coa nosa nación estes días" (Brown e Elliott, 1980, p. 190) e moitos dos adversarios de España estarían de acordo de mala gana.

O camiño cara a Rocroi (1626-1643)

Olivares foi un home desgraciadamente fóra de tempo; deuse conta de que España necesitaba reformarse, e para reformarse necesitaba paz. A destrución das Provincias Unidas dos Países Baixos foi engadida á súa lista de necesidades porque detrás de cada coalición anti-Habsburgos había diñeiro holandés: os banqueiros holandeses apoiaban os comerciantes da India Oriental de Sevilla, e en todas partes do mundo os emprendedores e colonizadores holandeses debilitaban as hexemonías española e portuguesa. Spinola e o exército español centráronse nos Países Baixos, e a guerra parecía ir a favor de España.

En 1627, a economía castelá esborrallouse. Os españois habían estado devaluando a súa moeda para pagar a guerra e os prezos estalaron en España do mesmo xeito que o fixeron os anos anteriores en Austria. Ata 1631, partes de Castela funcionaban nunha economía de troco como resultado da crise monetaria, e o goberno era incapaz de recadar calquera imposto significativo do campesiñado, dependendo en cambio das súas colonias (Frota de Indias). Os exércitos españois en Alemaña reordenáronse para "pagarse entre eles" na terra. Olivares, que apoiara certas medidas nos impostos de España pendentes da conclusión da guerra, foi ademais culpado por unha embarazosa e infrutuosa guerra en Italia (véxase Guerra de Sucesión de Mantua). Os holandeses, que durante a Tregua dos Doce Anos fixeran da súa armada unha prioridade, devastaron o comercio marítimo español e especialmente o portugués, do cal España era completamente dependente despois da caída económica. Os españois, cos recursos esparexidos, eran cada vez máis incapaces de lidar coas rapidamente crecentes ameazas navais.

En 1630, Gustavo Adolfo de Suecia, un dos máis capaces comandantes do momento, desembarcou en Alemaña e liberou o porto de Stralsund que era a última fortaleza no continente controlada por forzas alemás contrarias ao Emperador. Gustavo entón marchou cara ao Sur obtendo vitorias notables en Breitenfeld e Lützen, atraendo máis apoio da causa protestante a medida que avanzaba. A situación para os católicos mellorou coa morte de Gustavo en Lützen en 1632 e unha impresionante vitoria das forzas imperiais baixo o Cardeal-Infante Fernando e Fernando II de Hungría na batalla de Nördlingen en 1634. Desde unha posición de forza, o Emperador achegouse aos estados alemáns cansados da guerra cunha paz en 1635; moitos aceptaron, incluídos os dous máis poderosos, Brandeburgo e Saxonia.

O Cardeal Richelieu fora un forte partidario dos holandeses e os protestantes desde o inicio da guerra, enviando fondos e material nun intento de deter a forza dos Habsburgo en Europa. Richelieu decidiu que a recentemente asinada Paz de Praga era contraria aos intereses franceses e declarou a guerra ao emperador do Sacro Imperio Romano e a España poucos meses logo de haberse asinado a paz. As máis experimentadas forzas españolas anotáronse éxitos iniciais; Olivares ordenou unha campaña lóstrego no Norte de Francia desde os Países Baixos Españois, esperando esnaquizar a firmeza dos ministros do rei Lois XIII e derrocar a Richelieu antes de que a guerra esgotase as finanzas españolas e de que os recursos militares de Francia puidesen ser completamente despregados. No "année de Corbie", 1636, as forzas españolas avanzaron ao Sur ata Amiens e Corbie, ameazando París e terminando a guerra nas súas proximidades.

Logo de 1636, no entanto, Olivares, medorento de poder provocar outra desastrosa quebra, parou o avance. O exército español nunca penetraría de novo. Así, os franceses gañaron tempo para mobilizarse correctamente. Na batalla das Dunas en 1639 unha frota española foi destruída pola armada holandesa, e os españois atopáronse incapaces de reforzar e prover adecuadamente ás súas forzas nos Países Baixos. O Exército de Flandres español, que representou o mellor dos soldados e líderes españois, enfrontouse a unha invasión francesa liderada por Lois II de Borbón, príncipe de Condé nos Países Baixos Españois en Rocroi en 1643. Os españois, liderados por Francisco de Melo, foron devastados, coa maioría da infantaría española masacrada ou capturada pola cabalaría francesa. A boa reputación do Exército de Flandres foi esnaquizada en Rocroi, e con ela, o esplendor de España.

O fin da casa de Austria (1643-1700)

Apoiados polos franceses, os cataláns, napolitanos e portugueses levantáronse en revolta contra o monarca español nos anos 1640. Cos Países Baixos Españois efectivamente perdidos logo da batalla de Lens en 1648, os españois fixeron as paces cos holandeses e recoñeceron a independencia das Provincias Unidas na Paz de Westfalia que acabou tanto coa Guerra dos Oitenta Anos como a Guerra dos Trinta Anos.

A guerra con Francia continuou durante once anos máis. Aínda que Francia sufriu unha guerra civil en 1648-1652 (véxase Guerras da Fronda) a economía española estaba tan esgotada que foron incapaces de sacar proveito da inestabilidade francesa. Nápoles foi tomada de novo en 1648 e Cataluña en 1652, pero a guerra chegou efectivamente ao seu final na batalla das Dunas onde o exército francés baixo o vizconde de Turenne derrotou os restos do exército español nos Países Baixos. España aceptou a Paz dos Pireneos en 1659, na que cedeu a Francia o Rosellón, Conflent, Vallespir e parte da Cerdaña, Foix, Artois, parte de Lorena e outras prazas europeas.

Portugal rebelouse en 1640 baixo o liderado de Xoán IV, pretendente ao trono da dinastía de Bragança, no que se coñece como a Guerra de Restauración. Recibiu un apoio xeneralizado dos portugueses, e os españois -que tiñan que ocuparse das rebelións noutros lugares e da guerra contra Francia- foron incapaces de responder. Os españois e portugueses viviron nun estado de paz de facto de 1644 a 1657. Cando Xoán IV morreu en 1657, os españois intentaron arrincar Portugal do seu fillo Afonso VI, pero foron derrotados en Ameixial (1663) e Montes Claros (1665), conducindo ao recoñecemento de España da independencia portuguesa en 1668.

Filipe IV, que vira durante o transcurso da súa vida a devastación do imperio de España, caeu lentamente nunha depresión logo de ter que despedir ao seu cortesán favorito, Olivares, en 1643. Entristeciose aínda máis logo da morte do seu fillo Baltasar Carlos en 1646 á pronta idade de dezasete anos. Filipe foi cada vez máis místico cerca do final da súa vida, e en última instancia intentou emendar algúns dos danos que fixera ao seu país. Morreu en 1665 antes de que nada puidese ser cambiado, esperando que o seu fillo podería ser dalgún xeito máis afortunado. Carlos, o seu único fillo sobrevivente, era gravemente deforme e atrasado mental, e permaneceu baixo a influencia da súa nai durante toda a súa vida. Loitando contra as súas deformidades, as expectativas e as burlas da súa familia e a corte, Carlos levou unha desgraciada existencia, o que lle supuxo levar o alcume de "o enfeitizado" .

Carlos e o seu rexencia foron incompetentes en ocuparse da Guerra de Devolución que Lois XIV de Francia levou adiante contra os Países Baixos Españois en 1667-1668, perdendo considerable prestixio e territorio, incluíndo as cidades de Lille e Charleroi. Na Guerra dos Nove Anos Luís de novo invadiu os Países Baixos Españois. As forzas francesas lideradas polo duque de Luxemburgo derrotaron aos españois en Fleurus (1690), e posteriormente venceron ás forzas holandesas baixo Guillerme III, que loitaban no bando de España. A guerra acabou coa maioría dos Países Baixos Españois baixo ocupación francesa, incluíndo as importantes cidades de Gante e Luxemburgo. A guerra mostrou ao mundo o vulnerables e atrasadas que eran as defensas e burocracia españolas, aínda que o ineficaz goberno español non tomou ningunha acción para melloralas.

As últimas décadas do século XVII viron a decadencia e o estancamento completo en España; mentres o resto de Europa pasou por apaixonantes cambios no goberno e a sociedade -a Revolución Gloriosa en Inglaterra e o reinado do "Rei Sol" Lois XIV en Francia- España continuou á deriva e pechada en si mesma. A burocracia española que se forxou ao redor do carismático, traballador e intelixente Carlos I e Filipe II esixía un monarca sólido; a debilidade de Filipe III e IV levou á decadencia de España. Como os seus desexos finais, o rei de España sen fillos desexou que o trono pasase ao príncipe Borbón Filipe de Anjou, no canto da un membro da familia que lle atormentou durante toda a súa vida. Carlos II morreu en 1700, finalizando a liña da casa dos Austria exactamente dous séculos despois de que nacese Carlos I.

A sociedade española e a Inquisición (1516-1700)

Artigo principal: Inquisición española.

A Inquisición española foi formalmente fundada durante o reinado dos Reis Católicos, continuada polos seus sucesores Habsburgos, e non terminou ata o século XIX. Baixo Carlos I a inquisición converteuse nun ministerio formal do goberno español que adquiriu un control propio a medida que avanzaba o século XVI. Carlos tamén aprobou os Estatutos de limpeza de sangue, unha lei que impedía o acceso a moitas institucións e cargos públicos aos que non eran cristiáns vellos puros, sen sangue xudeu. Aínda que a tortura era común en Europa, o xeito como se practicaba na Inquisición fomentou a corrupción e delación, e converteuse nun factor clave na decadencia española. Converteuse nun método para inimigos, amigos celosos e ata relacións rifadas para usurpar influencia e propiedades. Unha acusación, ata se era en gran parte infundada, levaba a un longo e angustioso proceso que podía durar anos antes de chegar a un veredicto, e entre tanto a reputación e estima do acusado eran destruídas. O tristemente soado auto de fe era un espectáculo social, no que se humillaba publicamente aos penitentes (o espectáculo dantesco de queima dos "relaxados" na fogueira realizábase en "braseiros", lugares apartados).

Se Carlos continuou a práctica da Inquisición, Filipe II expandiuna, e fixo da ortodoxia relixiosa un obxectivo da política pública. En 1559, tres anos despois de que Filipe chegase ao poder, prohibiuse aos estudantes de España viaxar ao estranxeiro, os líderes da Inquisición foron postos a cargo da censura, e impediuse a importación de libros. Filipe intentou con vigor eliminar o protestantismo en España, participando en innumerables campañas para eliminar a literatura luterana e calvinista do país, esperando evitar o caos que ocorría en Francia.

A igrexa en España fora purgada de moitos dos seus excesos administrativos no século XV polo Cardeal Cisneros, e a Inquisición serviu para expurgar a moitos dos reformadores máis radicais que intentaban cambiar a teoloxía da igrexa a como os reformadores protestantes querían. En cambio, España, recentemente saída da Reconquista, converteuse na impulsora da Contrarreforma. Desenvolvéronse en España dous fíos únicos de pensamento contrarreformista nas persoas da abulense Santa Tareixa e o vasco Ignacio de Loyola. Tareixa defendía o monasticismo estrito e un restablecemento de tradicións máis antigas de penitencia. Experimentou un éxtase místico que resultou profundamente influente na cultura e arte española. Ignacio de Loyola, fundador da Compañía de Xesús, tivo unha influencia mundial na súa énfase na excelencia espiritual e mental e contribuíu a un rexurdimento do coñecemento en Europa. En 1625, nun momento cume de prestixio e poder español, o Conde-Duque de Olivares estableceu o Colexio Imperial xesuíta en Madrid para preparar aos nobres españois nas humanidades e as artes militares.

Os mouriscos do sur de España foran convertidos á forza ao cristianismo en 1502, pero baixo o goberno de Carlos I puideron obter un grao de tolerancia dos seus gobernantes cristiáns. Permitíuselles practicar os seus costumes anteriores, indumentaria e idioma; e as leis relixiosas foron laxamente impostas. No entanto, en 1568, baixo Filipe II os mouriscos rebeláronse (véxase Rebelión das Alpujarras) despois de que se impuxesen de novo as antigas leis. A revolta só puido ser sufocada por tropas italianas baixo Don Xoán de Austria, e ata entón os mouriscos retiráronse ás zonas montañosas e non foron derrotados ata 1570. Á revolta seguiulle por un enorme programa de reasentamento onde 12.000 campesiños cristiáns substituíron os mouriscos. En 1609, aconsellado polo Duque de Lerma, Filipe III expulsou os 300.000 mouriscos de España.

A Ilustración criticou principalmente aos españois polo seu excesivo celo relixioso e a súa "preguiza". Entre os membros da aristocracia, que gozaban de máis seguridade nas súas posicións de poder (a diferenza dos seus colegas en Francia e Inglaterra que eran cada vez máis competitivos) podía aplicarse o argumento da "preguiza española". A expulsión dos traballadores mouriscos e xudeus certamente fixo pouco para axudar á economía e sociedade española que dependía do seu traballo e habilidade moito máis do que os cristiáns crían.

A burocracia española (1516-1700)

Os españois recibiron un enorme influxo de ouro como botín desde as colonias no Novo Mundo cando estas foron conquistadas, moito do cal Carlos usouno para levar adiante as súas guerras en Europa. Non foi ata os anos 1540 que grandes depósitos de prata foron atopados en Potosí e Guanajuato co que se obtivo unha estable fonte de ingresos. Os españois deixaron a minería á iniciativa privada pero estableceron un imposto coñecido como o "quinto real" a través do cal unha quinta parte do metal era recadado polo goberno. Os españois tiveron bastante éxito facendo cumprir o imposto na totalidade do seu vasto imperio no Novo Mundo; todos os lingotes tiveron que pasar a través da Casa de Contratación de Sevilla, baixo a dirección do Consello de Indias. A subministración de mercurio de Almadén, vital para extraer prata da mena, foi controlado polo estado e contribuíu ao rigor da política de impostos española.

Aínda que as conquistas iniciais nas Américas proporcionaron marcadas repuntas en importacións de ouro desde as colonias, non foi ata os anos 1550 cando se converteron nunha fonte habitual e vital dos ingresos de España. A inflación -tanto en España como no resto de Europa- foi principalmente causada pola débeda; Carlos levara a cabo a maioría das súas guerras a crédito, e en 1557, un ano despois de que abdicase, España viuse forzada na súa primeira creba.

Afrontando a crecente ameaza da piratería, en 1564 os españois adoptaron un sistema de escolta moi adiantado ao seu tempo, coa saída das frotas do tesouro das Américas en abril e agosto. A política resultou eficiente, e tivo bastante éxito. Só dous convois foron capturados; un en 1628 que foi capturado polos holandeses, e outro en 1656, capturado polos ingleses, pero para entón os convois eran unha sombra do que foran no seu momento cume a finais do século anterior. No entanto ata sen ser completamente capturadas, frecuentemente foron atacadas, o que inevitablemente tivo un prezo. Non todo o comercio marítimo do disperso imperio podía protexerse por grandes convois, permitindo aos corsarios holandeses, ingleses e franceses e aos piratas ter a oportunidade de devastar o comercio entre as costas americana e española e asaltar asentamentos illados. Isto foi particularmente salvaxe a partir dos anos 1650, con ambos os bandos caendo en extraordinarios niveis de barbarie, ata polos estándares contemporáneos. España tamén tivo que encargarse da piratería berberisca no Mediterráneo e no Oriente da piratería holandesa nas augas ao redor de Filipinas.

A expansión do imperio español no Novo Mundo foi levada a cabo desde Sevilla, sen a dirección próxima dos dirixentes de Madrid. Carlos I e Filipe II estiveron principalmente ocupados cos seus deberes en Europa, e así o control das Américas foi levado por vicerreis e administradores coloniais que funcionaban con efectiva autonomía. Os reis Habsburgos consideraron as súas colonias como sociedades feudais en vez de partes integrantes de España. Os Habsburgo, familia que gobernara tradicionalmente sobre diversos dominios non contiguos e fora forzada a delegar autonomía a administradores locais, duplicaron estas políticas feudais en España, particularmente no País Vasco, Navarra e Aragón.

Isto significou que os impostos, a mellora de infraestruturas e as políticas de comercio interior foron definidas independentemente por cada rexión, levando a moitas barreiras de aduanas interiores e peaxes, e políticas contraditorias ata dentro dos dominios dos Habsburgo. Carlos I e Filipe II foron capaces de dominar as diferentes cortes a través da súa impresionante enerxía política, pero Filipe III e IV permitiron que decaera, e Carlos II foi completamente incapaz de controlalas. O propio desenvolvemento de España foi obstaculizado polo feito de que Carlos I e Filipe II pasasen a maioría do seu tempo no estranxeiro; durante a maior parte do século XVI, España foi administrada desde Bruxelas e Anveres, e foi só durante a guerra de Flandres que Filipe regresou a España, onde pasou a maioría do seu tempo en retiro no palacio monástico de El Escorial. O desigual imperio, mantivose unido por un decidido rei que conservaba a inchada burocracia xunta, desenmarañouse cando un débil gobernante chegou ao trono.

Houbo intentos para reformar a anticuada burocracia española. Carlos I, ao converterse en rei, chocou cos seus nobres durante a Guerra das Comunidades de Castela cando intentou ocupar posicións de goberno con efectivos oficiais holandeses e flamengos. Filipe II atopouse cunha importante resistencia cando intentou impor a súa autoridade sobre os Países Baixos, contribuíndo á rebelión nese país. O Conde-Duque de Olivares, ministro xefe de Filipe IV, sempre considerou esencial para a supervivencia de España que a burocracia estivese centralizada; Olivares ata apoiou a unión completa de Portugal con España, aínda que nunca tivo a oportunidade de facer realidade as súas ideas. Sen a man firme e dilixencia de Carlos I e Filipe II, a burocracia fíxose cada vez máis inchada e corrupta ata que, pola destitución de Olivares en 1643, volveuse obsoleta.

A economía española (1516-1700)

Como a maioría de Europa, España sufrira fame negra e a peste durante os séculos XIV e XV. Para o ano 1500, Europa estaba comezando a saír destes desastres demográficos, e as poboacións comezaron a crecer -Sevilla, que era fogar de 60.000 persoas en 1500 creceu rapidamente a 150.000 para finais do século. Houbo un movemento substancial cara ás cidades de España para sacar proveito das novas oportunidades como construtores de barcos e comerciantes para servir ao impresionante e crecente imperio español.

A inflación en España, como resultado da débeda do estado e a importación de prata e ouro desde o Novo Mundo, provocou privacións para o campesiñado. O custo medio dos bens quintuplicose no século XVI en España, encabezado pola la e os cereais. Aínda que razoable cando se compara co século XX, os prezos no século XV cambiaron moi pouco, e a economía europea foi sacudida pola chamada revolución dos prezos. España, xunto con Inglaterra era o único produtor europeo de la, inicialmente beneficiado polo rápido crecemento. Con todo, como en Inglaterra, alí en España comezou un movemento de desamortización que afogou o crecemento de alimentos e despoblou pobos enteiros cuxos residentes estiveron forzados a trasladarse ás cidades. Pero a diferenza de Inglaterra, a alta inflación, a carga das guerras dos Habsburgo e os esaxerados impostos aduaneiros que dividían o país e restrinxían o comercio coas Américas, afogaron o crecemento da industria que podía proporcionar unha fonte alternativa de ingresos nas vilas.

A gandería de ovellas foi practicada cumpridamente en Castela, e creceu rapidamente co aumento de prezos da la apoiado polo rei. Ovellas meiriñas eran trasladadas anualmente cada inverno desde as montañas do norte ata o máis cálido sur, ignorando os carreiros mandados polo estado que tiñan a intención de evitar que a ovella pisoteara as terras de labranza. As queixas presentadas contra o gremio de pastores, a Mesta, foron ignoradas por Filipe II que obtiña un bo negocio dos ingresos da la. Finalmente, Castela volveuse estéril, e España foi completamente dependente de alimentos importados que, dado o custo do transporte e o risco da piratería, eran moito máis caros en España que en calquera outro lugar. Como resultado, a poboación de España creceu moito máis lentamente que a de Francia; en tempos de Lois XIV, Francia tiña unha poboación maior que a de España e Inglaterra combinadas.

O crédito xurdiu como unha estendida ferramenta de negocio española no século XVI. A cidade de Anveres, nos Países Baixos Españois, estaba no corazón do comercio europeo e os seus banqueiros financiaron a maioría dos créditos das guerras de Carlos V e Filipe II. O uso de "notas de cambio" volveuse común a medida que os bancos de Anveres foron cada vez máis poderosos e levou a unha ampla especulación que axudou a esaxerar os cambios de prezos. Aínda que estas tendencias puxeron os cimentos para o desenvolvemento do capitalismo en España e Europa en conxunto, a falta total de regulación e a corrupción dominante significou que os pequenos terratenentes a miúdo perderon todo cun único golpe de mala sorte. Os terreos en España volvéronse progresivamente máis grandes e a economía volveuse cada vez menos competitiva, particularmente durante os reinados de Filipe III e IV cando crises especulativas repetidas sacudiron a España.

A Igrexa católica fora sempre importante para a economía española, e particularmente nos reinados de Filipe III e IV, que tivo ataques de intensa piedade persoal e filantropía relixiosa, grandes áreas do país foron doadas á Igrexa. Os últimos Habsburgo non fixeron nada para fomentar a redistribución das terras, e a finais do reinado de Carlos II, a maioría de Castela estaba nas mans duns poucos selectos terratenentes, o maior dos cales era de lonxe a Igrexa.

Arte e cultura española (1516-1700)

Artigo principal: Século de Ouro.

O Século de Ouro español foi un florecente período para as artes e a literatura en España, que abarcou aproximadamente desde 1492 ata 1650. Nesta época xurdiron figuras do talle de O Greco e Velázquez en pintura ou Garcilaso de la Vega, Miguel de Cervantes, Luis de Góngora, Francisco de Quevedo, Lope de Vega e Calderón de la Barca en canto ás letras se refire. En América destaca a poeta Xoana Inés da Cruz, a última representante da literatura áurea en español.

O monumento arquitectónico máis relevante da época é o Mosteiro de San Lourenzo do Escorial, mandado erixir no reinado de Filipe II como símbolo da monarquía universal católica, que, co seu estilo renacentista pero austero debido ao deseño de Juan de Herrera, quería representar o cume do Imperio Español no seu período de máximo esplendor.

Os pintores máis destacados do Século de Ouro poderían ser O Greco e Velázquez. O primeiro, activo a fins do século XVI, é recoñecido polas súas representacións relixiosas. O segundo está considerado como o máis importante dos artistas españois no terreo pictórico polos seus precisos e realistas retratos da corte contemporánea de Filipe IV. Ademais destas dúas figuras capitais, un nutrido grupo de pintores secundáronlles con similares méritos: Bartolomé Esteban Murillo, Francisco de Zurbarán ou José de Ribera cóntanse entre os pintores de primeira fila que produciu esta época.

O Greco, formado na súa terra natal de Creta e posteriormente en Italia, onde admirou e aprendeu a arte de Michelangelo, chega a España para cultivar un peculiar manierismo relacionado co espírito ascético e místico da realidade española do reinado de Filipe II e coa prosa e o verso destas correntes na súa vertente literaria de frei Luis de León, Santa Tareixa de Xesús e San Xoán da Cruz.

En canto a Velázquez, apréciase, ademais da súa pintura de corte, os de temas relixiosos, como O Cristo crucificado, os de xénero mitolóxico, como A fragua de Vulcano ou O triunfo de Baco e ata se quixo ver nel a un precursor do impresionismo no tratamento da luz e a pincelada solta que reflicten os seus pequenos cadros da Vila Médici. Pero sen dúbida as súas obras mestras son As fiandeiras, pintado cara ao final da súa traxectoria, e sobre todo As Meninas, un cadro que produciu longas reflexións, como a que lle prodigou José Ortega y Gasset.

O esplendor das letras castelás iníciase coa obra teórica do humanista Antonio de Nebrija, que en 1492 publica a primeira Gramática castelá. A partir de 1528 e coa obra poética de Garcilaso de la Vega, a lírica experimentará un importante cambio de rumbo, adoptando a métrica italiana dos autores do Renacemento e fixando así, con plenitude, a que había de ser a literatura do Século de Ouro español, inmersa completamente nos temas e xeitos do renacemento literario.

Unha obra realista anónima inaugura o xénero que posteriormente se chamou novela picaresca: Lazarillo de Tormes. A súa atención á marxinalidade social e a crítica implícita das institucións relixiosas e a hipocrisía social provocou unha serie de novelas continuadoras entre as que destaca o Guzmán de Alfarache de Mateo Alemán. O xénero foi amplamente imitado posteriormente en Francia e Alemaña en obras como o Gil Blas de Lesage ou Moll Flanders de Daniel Defoe.

Cervantes escribe a comezos do século XVII Don Quixote da Mancha, a obra máis universal da literatura española de todos os tempos. Concibida como unha crítica en forma de parodia dos aspectos máis fabulosos das novelas de cabalería, a que foi considerada o punto de inicio da novela moderna reflicte a realidade deprimida do campo español e consegue reunir todos os xéneros narrativos do renacemento para darlles nova forma cunha perspectiva irónica e distanciada non exenta, con todo, dun coñecemento profundo da esencial humanidade dos personaxes.

Moi importante así mesmo é a creación da Comedia Nova por parte dun conxunto de dramaturgos encabezados por Lope de Vega. A capacidade de conectar co público á vez que crea as bases para un desenvolvemento integral do teatro español, granxealle o cualificativo do «Fénix dos Enxeños». Traxedias como O cabaleiro de Olmedo ou comedias como A dama boba cimentan a súa condición de figura clásica do teatro hispano. Digno sucesor tivo no máis cerebral e barroco Calderón de la Barca, que dominou a escena desde a morte de Lope ata pasada a metade do século XVII. A vida é soño é considerada a óbra cume do teatro español polas súas implicacións filosóficas.

Polo que respecta á poesía barroca, dúas figuras, moito tempo consideradas opostas pero hoxe unidas na estética do concepto, dominaron a xerarquía lírica: O difícil e brillante, pero de beleza inmarcesible, Luis de Góngora e o enxeñoso, mordaz e gran creador da linguaxe Francisco de Quevedo. É Xoana Inés da Cruz a última grande escritora do Século de Ouro. Morreu en Nova España en 1695. Indicios de reivindicación da condición feminina e unha linguaxe culta de gran profundidade conceptual avalan a súa calidade poética.

Notas

↑ Jerónimo Zurita: Historia del rey Don Fernando el Católico. De las empresas, y ligas de Italia Arquivado 09 de decembro de 2007 en Wayback Machine., libro VII, cap. VII.

Véxase tamén

Bibliografía

En castelán

Black, Jeremy (2003). Atlas ilustrado de la guerra: Del Renacimiento a la Revolución, 1492-1792. Ediciones Akal. ISBN 84-460-0979-X
Braudel, Fernand (1953). El Mediterráneo y el mundo mediterráneo en la época de Felipe II. Fondo de Cultura Económica. ISBN 84-375-0095-8
Brown, J. y Elliott, J. H. (1981). Un palacio para el rey. El Buen Retiro y la corte de Felipe IV. Revista de Occidente: Alianza Editorial. ISBN 84-292-5111-1
Domínguez Ortiz, Antonio (1989). El siglo de Oro (siglo XVI). Editorial Planeta.
Edwards, John (2001). La España de los Reyes Católicos: 1474-1520. Editorial Crítica. ISBN 84-8432-266-1
Kamen, Henry (1997). Felipe de España. Siglo XXI de España Editores. ISBN 84-323-0962-1
Kamen, Henry (2003). Imperio: la forja de España como potencia mundial. Editorial Aguilar. ISBN 84-663-1277-3
Kamen, Henry (1984). Una sociedad conflictiva: España, 1469-1714. Alianza Editorial. ISBN 84-206-0064-4
Parker, Geoffrey (1988). La Guerra de los Treinta Años. Editorial Crítica. ISBN 84-7774-238-3
Parker, Geoffrey (2000). El ejército de Flandes y el Camino Español (1567-1659). Alianza Editorial. ISBN 84-206-2933-2
Parker, Geoffrey (1997). Felipe II. Alianza Editorial. ISBN 84-206-6365-4
Stradling, R. A. (1989). Felipe IV y el gobierno de España, 1621-1665. Ediciones Cátedra. ISBN 84-376-0823-6
Varios (2000). Historia de la literatura española. Editorial Ariel.

En inglés

Armstrong, Edward (1902). The emperor Charles V. Nova York: The Macmillan Company
Brown, Jonathan (1998). Painting in Spain: 1500-1700. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-06472-1
Harman, Alec (1969). Late Renaissance and Baroque music. Nova York: Schocken Books.
Parker, Geoffrey (1977). The Dutch revolt. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-8014-1136-X
Parker, Geoffrey (1997). The general crisis of the seventeenth century. Nova York: Routledge. ISBN 0-415-16518-0
Wright, Esmond, ed. (1984). History of the World, Part II: The last five hundred years (3rd ed.). Nova York: Hamlyn Publishing. ISBN 0-517-43644-2.
Gallardo, Alexander (2002), Spanish Economics in the 16th Century; Theory, Policy, and Preactice,ed. Lincoln, NE:Writiers Club Press,2002. ISBN 0-595-26036-5.

Outros artigos

[1] Jerónimo Zurita: Historia del rey Don Fernando el Católico. De las empresas, y ligas de Italia Arquivado 09 de decembro de 2007 en Wayback Machine., libro VII, cap. VII.

[1]