Սիգրիդ Ունսեթ

Սիգրիդ Ունսեթ; նորվ.՝ Sigrid Undset
Ծնվել է	մայիսի 20, 1882[…]
Ծննդավայր	Kalundborg, Դանիա
Վախճանվել է	հունիսի 10, 1949[…] (67 տարեկան)
Վախճանի վայր	Լիլեհամեր, Նորվեգիա
Գերեզման	Mesnali Churchyard
Մասնագիտություն	վիպասան, թարգմանչուհի, գրող, սցենարիստ, արձակագիր և բանաստեղծուհի
Լեզու	նորվեգերեն
Քաղաքացիություն	Նորվեգիա
Կրթություն	Fru Ragna Nielsens skole?
Ժանրեր	պատմավեպ
Ուշագրավ աշխատանքներ	Kristin Lavransdatter?, Jenny? և The Master of Hestviken?
Անդամակցություն	Գիտության և գրականության նորվեգական թագավորական հասարակություն և Ամերիկյան աշխարհագրական խորհուրդ
Պարգևներ	Գրականության Նոբելյան մրցանակ և
Ամուսին	Անդերս Կաստուս Սվարդստադ
	Sigrid Undset Վիքիպահեստում

Սիգրիդ Ունսեթ (նորվ.՝ Sigrid Undset, մայիսի 20, 1882(1882-05-20)^[1]^[2]^[3]^[…], Kalundborg, Դանիա^[4] - հունիսի 10, 1949(1949-06-10)^[5]^[1]^[2]^[…], Լիլեհամեր, Նորվեգիա^[5]), նորվեգացի գրող, Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր։ Նրա պատվին Վեներայի խառնարաններից մեկն անվանակոչվել է Ունսեթ։

Կենսագրություն

Երիտասարդություն և գրական կարիերայի սկիզբ

Սիգրիդ Ունսեթը ծնվել է Դանիայի Զելանդիա կղզում` Կալունդբորգե քաղաքում։ Նրա հայրը` նշանավոր հնէաբան, երկաթե դարի գիտակ և հաջողակ գրող Ինգվալ Ունսեթը, եղել է նորվեգացի, իսկ մայրը` Շարլոտա Գյուտ-Ունսեթը` դանիացի։ Երկու տարի անց ընտանիքը տեղափոխվել է Նորվեգիա։ Այնտեղ` Քրիստիանայում (ներկայումս` Օսլո), անցել է գրողի մանկությունն ու պատանեկությունը։ Սիգրիդն ինքը իրեն համարում էր նորվեգացի։ Վաղ մանկությունից նրա դաստիարակման գործում մեծ դեր է ունեցել հայրը` սեր սերմանելով նորվեգական հեքիաթների, պատմվածքների հանդեպ։ Սիգրիդը եղել է հոր մոտ` Պատմության թանգարանում, ծանոթացել ցուցանմուշներին։ Մանկության երջանիկ տարիները հետագայում գրողը պատկերել է «Տասնմեկ տարի» (1934) ինքնակենսագրական վեպում։ 1893 թվականին ծանր հիվանդությունից մահացել է Ինգվալ Ունսեթը։ Այդ իրադարձությունը կտրուկ փոխել է ընտանիքի կյանքը. այրին ստիպված է եղել աղքատիկ թոշակով հոգալ երեք երեխաների հոգսը։

Սիգրիդը երազել է արվեստով ու գրականությամբ զբաղվելու մասին, ցանկացել է դառնալ նկարիչ և հաճախ, մատիտը ձեռքին, թափառել է Քրիստիանայի հին փողոցներով։ Պահպանվել են այդ տարիների նկարներից։ Սակայն աղջիկն ընդունվում է առևտրի ուսումնարան, որտեղ պատրաստում էին քարտուղարներ։ 10 տարուց ավել (1898-1908) նա աշխատել է «Էլեկտրականության համընդհանուր ընկերության» գրասենյակում` զբաղվելով իր ներաշխարհին խորթ աշխատանքով։ Սիգրիդը չի սիրել իր աշխատանքը. ազատ ժամանակ նա գրել է բանաստեղծություններ, մտածել նորվեգական միջնադարը ներկայացնող վեպ գրելու մասին։ Մայրը սատարել է դստերը` խորհուրդ տալով գրի առնել այն ամենը, ինչի մասին մտածում է։

Ունսեթի առաջին գրքերն աչքի են ընկել կանանց կյանքի մանրամասն նկարագրություններով։ Մասնավորապես դա նկատելի է «Ֆրու Մարթա Օուլի» վեպում (1907), որը հեղինակին առաջին ճանաչումն է բերել, և «Երջանիք տարիք» նովելների ժողովածուում։

Առաջին գրքերի հաջողությունից հետո Ունսեթը ստացել է պետական թոշակ, ինչը նրան հնարավորություն է տվել 1909 թվականին թողնել չսիրած աշխատանքը։ Նույն թվականին ստեղծվում է պատմական առաջին վեպը` «Սագա Վիգդիսի և Վիգա-Լյոտեի մասին» (1908), որում հեղինակը պատմականորեն հավաստի ձևով ներկայացնում է 1000-ական թվականների նորվեգական կյանքն ու կենցաղը։ Գիրքը հեղինակի երևակայության արդյունքն է. նա զարգացնում է սագայի թեման հատկապես սիրո և ատելության հարցերում։

1910 թվականին Ունսեթն ուղևորվում է Հռոմ։ Վերադառնալով հրատարակում է «Երիտասարդություն» (1910) բանաստեղծական ժողովածուն և «Յեննի» (1911) վեպը, ինչը մեծ հաջողություն է ունենում։ Սեռական հարաբերությունների համարձակ պատկերումը բանավեճերի տեղիք է տալիս։ Վեպում պատկերված է մի նկարչուհու կյանքը, ով ձգտում է իրական մեծ սիրո։

1912 թվականին Ունսեթն ամուսնանում է նկարիչ Անդերս Սվարստադի հետ։ Նրա ընտանիքը արագ աճում է։ 1913 թվականին ծնվում է Ունսեթի որդին` Անդերս Կաստուսը, ապա երկրորդ որդին` Հանս Բենեդիկտը և դուստրը` Մարեն Շարլոտան։ Սակայն դա չի խանգարում գրողի բեղմնավոր աշխատանքին։ 1913 թվականին հրատարակվում է «Թշվառները» պատմվածքների ժողովածուն, իսկ 1914 թվականին՝ «Գարուն» վեպը, որ պատկերում է կնոջ հոգեկան դժվար ապրումների, ռոմանտիկ երազանքների և դաժան իրականության բախման մասին։ Այդ նույն թեմայով են գրված «Տրոլլի հայելու բեկորները» (1917), «Իմաստուն օրիորդներ» (1918) նովելների ժողովածուները և «Գարնանային ամպեր» (1921) բանաստեղծական ժողովածոււն։

Ունսեթի` վաղ շրջանի գործերի հերոսները փոքր, աննկատ, համեստ կերպարներ են` գրասենյակային աշխատողներ, քաղաքային աշխատողներ, միջին մտավորականության ներկայացուցիչներ։

Ստեղծագործական հաջողության գագաթնակետ

1919 թվականին Սիգրիդ Ունսեթը ընտանիքով տեղափոխվում է Լիլիհամեր, որը գտնվում է Օսլոյից 130 կմ հյուսիս։ Բյորկեբեկի առանձնատանը սկսվում է հեղինակի գործունեության նոր, ամենաբեղմնավոր շրջանը։ Նա ի կատար է ածում իր վաղեմի երազանքը` նորվեգական միջնադարյան կյանքի մասին վեպ գրելը` իրատեսորեն պատկերելով կնոջ` ազատության, անձնական երջանկության ձգտումները։ Այդպիսի հերոսուհու հեղինակը գտնում է ոչ թե ժամանակակից, այլ միջնադարյան Նորվեգիայում։ Այդպես ծնվում է պատմական եռագրությունը` «Քրիստին` Լավրանսի դուստր», որ բաղկացած է երեք վեպերից` «Պսակ» (1920), «Տիրուհին» (1921) և «Խաչ» (1922)։

Վեպը ժամանակակիցներին զարմացրել է իր կատարելությամբ։ 1310-1349 թվականների նորվեգական կյանքը պատկերելով հանդերձ` գրողին հաջողվել է ստեղծել հոգեբանական, փիլիսոփայական դրամա, որի կենտրոնում գլխավոր հերոսուհի Քրիստինի կյանքն է։ Նա անհատականություն է, որ հակադրվում է հասարակական ընդունված տեսակետներին։ Հասնելով իր երազանքների իրականացմանը` Քրիստինը բախվում է ազատության հակառակ կողմին` սեփական որոշումների պատասխանատվությանը։ Եռագրության վերջում հերոսուհին իր երջանկությունը, հանգստությունը գտնում է ինքնանվիրման մեջ։

Այս եռագրությանը թե' ժամանակագրական, թե' թեմատիկ առումով շարունակում են «Ուլավ` Հեստվիկենցի Աուդինի որդի» (1925) և «Ուլավ` Աուդունի որդի, և երեխաներ» (1927) վեպերը։ Վեպերի գլխավոր հերոս Ուլավը, ինչպես և Քրիստինը, ինքնաբավ անհատականություն է, որ ստիպված է գոյատևել միջնադարյան իրականության մեջ` հաճախ հրաժարվելով ընդունված սովորույթներին հետևելուց (օրինակ` ներում է իրեն դավաճանած հարսնացուից)։

Ունսեթի պատմական վեպերը, որոնք բարձրացնում են հոգեբանական ու փիլիսոփայական խնդիրներ, հրաշալի ներկայացնում են պատմական միջավայրը, բայց և մոտ են 20-րդ դարի ընթերցողին։

1928 թվականին Ունսեթը արժանացել է Գրականության Նոբելյան մրցանակի «նորվեգական միջնադարի կատարյալ նկարագրության համար»։ Ֆինանսական միջոցները, որ նա ստացել է որպես մրցանակակիր, գրողն ամբողջությամբ ծախսել է բարեգործական նպատակներով. շնորհալի երեխաներին տրված կրթաթոշակ` 80.000 կրոն, Նորվեգիայի կաթոլիկ աղքատ ընտանիքների երեխաների կրթություն` 60.000 կրոն, նորվեգացի երիտասարդ գրողներին աջակցություն` 60.000 կրոն^[10]։

Կյանքի ու ստեղծագործության ուշ շրջան

1928 թվականից հետո Ունսեթը վերադառնում է ժամանակակից թեմային` գրելով ամուսնական թեմայով գործեր` «Իդա Էլիզաբեթ» (1932), «Հավատարիմ կին» (1936), սակայն դրանք հաջողություն չեն բերում, ինչպես որ հաջողության չի արժանանում 18-րդ դարի Նորվեգիայի կյանքը պատկերող «Տիկին Դորտեա» վեպը (1939)։

1930-ական թվականներին Ունսեթը զբաղվում է հասարակական, հրապարակախոսական գործունեությամբ, կրոնական հարցերով։ Նա ընդունում է կաթոլիկություն` դառնալով նրա հետևորդը։ Նա հետաքրքրվում էր մանկական տիկնիկային թատրոնով, հին նորվեգական սագաներով` զբաղվելով դրանց թարգմանությամբ։ 1935 թվականին Ունսեթը գլխավորել է Նորվեգական գրողների միությունը։ Ակտիվորեն հանդես է եկել ազգայնամոլական ռեժիմի, ֆաշիստների դեմ։ 1935 թվականին գլխավորել է այն շարժումը, որն ուղղված էր հիտլերյան համակենտրոնացման ճամբարի կալանավոր, հրապարակախոս Կառլ ֆոն Օսեցկուն Նոբելյան մրցանակ շնորհելուն։

1934 թվականին Ունսեթը հրատարակության է ներկայացնում նոր վեպ` «Տասնմեկ տարի» վերնագրով, որ հեղինակի գեղարվեստական հուշագրությունն է։ Քննադատությունը բարձր է գնահատել Ունսեթի դերը նորվեգական գրական լեզվի զարգացման գործում։

Խորհրդա-ֆիննական պատերազմից հետո (1939-1940) Ունսեթը վաճառել է Նոբելյան մրցանակի իր շքանշանը 25.000 կրոնով` գումարը փոխանցելով ֆինն երեխաների օգնությանը։ Նա իր տանը պահել է ազգությամբ ֆինն երեք փախստական երեխաների^[11]։

1940 թվականի ապրիլին նացիստները օկուպացնում են Նորվեգիան։ Փրկվելով նրանցից` Ունսեթը դահուկներով մեկնում է չեզոք Շվեդիա, որտեղ իմանում է, որ ավագ որդին զոհվել է գերմանացիների դեմ կռվում։ Երկրորդ որդու` Հանս Բենեդիկտի հետ գրողը ԽՍՀՄ-ի տարածքից տարագրվում է ԱՄՆ (դուստրը մահացել էր ծանր հիվանդությունից, իսկ ամուսնուց ամուսնալուծվել էր)։ Այստեղ նա գրում է «Վերադարձ դեպի ապագա» (1942) և «Երջանիկ օրեր» (1942) հուշագրություն-վեպերը, որոնցում կոչ է անում պայքարել ֆաշիզմի դեմ։

1945 թվականին Սիգրիդ Ունսեթը վերադառնում է հայրենիք։ Վերջին տարիներն անցկացրել է Լիլեհամերում, որտեղ էլ թաղվել է։

Ստեղծագործություններ

Վեպեր

«Ֆրու Մարթա Օուլի» (Fru Marta Oulie, 1907)
«Սագա Վիգդիսի և Վիգա-Լյոտեի մասին» (Fortællingen om Viga-Ljot og Vigdis, 1909)
«Լուսաբացին» (I grålysningen, 1911, հրատարակվել է 1968)
«Յեննի» (Jenny, 1911)
«Գարուն» (Vaaren, 1914)
«Քրիստին` Լավրանսի դուստր» (Kristin Lavransdatter, 1920-22): Պսակ (Kransen, 1920), Տիրուհին (Husfrue, 1921), Խաչ (Korset, 1922)
«Ուլավ` Հեստվիկենցի Աուդունի որդի» (Olav Audunssøn i Hestviken, 1925)
«Ուլավ` Աուդունի որդի, և նրա երեխաները» (Olav Audunssøn og hans barn, 1927)
«Գիմնադեմիա» (Gymnadenia, 1929)
«Անկեզ մորենի» (Den brændende busk, 1930)
«Իդա Էլիզաբեթ» (Ida Elisabeth, 1932)
«Տասնմեկ տարի» (Elleve aar, 1934)
«Հավատարիմ կինը» (Den trofaste hustru, 1936)
«Տիկին Դորտեա» (Madame Dorthea, 1939)
«Վերադարձ դեպի ապագա» (Tilbake til fremtiden, 1942, հրատարակվել է 1945)
«Երջանիկ օրեր» (Lykkelige dager, 1942, հրատարակվել է 1947)
«Սիգուրդը և իր խիզախ ընկերները» (Sigurd og hans tapre venner, 1943, հրատարակվել է 1955).
«Տասներկու տարի» (Tolv år, ավարտված չէ, 1998).

Նովելների ժողովածուներ

«Երջանիկ տարիք» (Den lykkelige alder, 1908)
«Թշվառները» (Fattige skjebner, 1912)
«Իմաստուն օրիորդներ» (De kloge jomfruer, 1918)
«Տրոլլի հայելու բեկորները» (Splinten av troldspeilet, 1917)
«Խաղաղություն աշխարհին» (Fred på jorden, 1992)

Էսսեներ, պատմամշակութային գործեր

«Պատմվածքներ Արթուր թագավորի և կլոր սեղանի ասպետների մասին» (Fortællinger om kong Artur og ridderne av det runde bord, 1915)
«Երեք քույրեր» (Tre søstre, 1917)
«Տասներկու կետ» (Et kvindesynspunkt, 1919)
«Սուրբ Հալվարդի կյանքը, մահը և հրաշագործությունները» (Sankt Halvards liv, død og jærtegn, 1925)
«Կաթոլիկ քարոզչություն» (Katholsk propaganda, 1927)
«Փուլեր» (Etapper, 1929)
«Սուրբ Օլաֆ` Նորվեգիայի թագավոր» (Hellig Olav, Norges konge, 1930)
«Եվրոպական երկու սրբերը» (To europeiske helgener, 1933)
«Նորվեգական սրբեր» (Norske helgener, 1937)
«Ինքնադիմանկարներ և բնապատկերներ» (Selvportretter og landskapsbileder, 1938)
«Կրոնավորներ։ Երկրպագություն։ Ծխական եկեղեցի» (Klosterliv. På pilegrimsferd. Sognekirken, 1939)
«Եկատերինա Սիենացի» (Caterina av Siena, 1951)
Պատերազմի տարիների հոդվածներ և ճառեր (Artikler og taler fra krigstiden, 1952)
«Ստեն Ստենսեն Բլիխեր» (Sten Steensen Blicher (kulturhistorie), 1957)
Նամակներ (Kjære Dea, 1979)

Բանաստեղծություններ

«Երիտասարդություն» (Ungdom, 1910)
«Գարնանային ամպեր» (Vårsyer, 1921)

Ստեղծագործություններ մանուկների համար

«Արևից արևելք և Լուսնից արևմուտք» (բեմականացում մանկական թատրոնի համար) (Østenfor sol og vestenfor måne, 1927, հրատարակվել է 1959)
«Կապույտ լեռան արքայադուստրը» (Prinsessene i Berget det blå, 1928, հրատարակվել է 1973)

Գրականություն

«Արտասահմանյան գրականության լրաբեր», Մ. — Լ., 1928, № 9, стр. 157 и № 12, էջ 139
Յ. Մետալով, Մարդկային հոգու ընդվզում, «Գեղարվեստական գրականություն», Մ., 1935, № 12
Օ, Նեմերովսկայա, Սիգրիդ Ունսեթ, «Քրիստին` Լավրանսի դուստր», «Աստղ», Լ., 1935, № 12
Ս, Սլապգարն. Սիգրիդ Ունսեթ` խոսքերի թագուհի — Մ., 2009

Էկրանավորում

1995 - «Քրիստին` Լավրանսի դուստր», ռեժիսոր` Լիվ Ուլման (Շվեդիա, Նորվեգիա, Գերմանիա)

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 Discogs — 2000.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Olomouc City Library regional database (չեխերեն)
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Унсет Сигрид // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ Find A Grave — 1996.
↑ ^7,0 ^7,1 Norsk biografisk leksikon(նորվ.) — Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502
↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1928/undset-facts.html
↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
↑ «Паламарчук А. Сигрид, дочь Ингвальда». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
↑ Панкратова Э. «Сердца человеческие неизменны во все времена...». О Сигрид Унсет. — М.: Панорама, 2000.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիգրիդ Ունսեթ» հոդվածին։

[_6c60ced491740d6b-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_42fee94251f24c06-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica

[_53b3ac80420a103b-3] 3,0 ^3,1 Discogs — 2000.

[_2ed511f66dce834e-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Olomouc City Library regional database (չեխերեն)

[_0a48d3fd4ae5fc2e-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Унсет Сигрид // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_25dec5e9b0b7df7d-6] Find A Grave — 1996.

[_6563e0f1abfdffc8-7] 7,0 ^7,1 Norsk biografisk leksikon(նորվ.) — Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502

[_aeb39f9de5762f5d-8] ttps://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1928/undset-facts.html

[_4fd85354d393be0f-9] ttps://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/

[10] «Паламарчук А. Сигрид, дочь Ингвальда». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 26-ին.

[11] Панкратова Э. «Сердца человеческие неизменны во все времена...». О Сигрид Унсет. — М.: Панорама, 2000.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]